Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૪૮૯] ૬. સુરુચિજાતકવણ્ણના

    [489] 6. Surucijātakavaṇṇanā

    મહેસી સુરુચિનો ભરિયાતિ ઇદં સત્થા સાવત્થિં ઉપનિસ્સાય મિગારમાતુપાસાદે વિહરન્તો વિસાખાય મહાઉપાસિકાય લદ્ધે અટ્ઠ વરે આરબ્ભ કથેસિ. સા હિ એકદિવસં જેતવને ધમ્મકથં સુત્વા ભગવન્તં સદ્ધિં ભિક્ખુસઙ્ઘેન સ્વાતનાય નિમન્તેત્વા પક્કામિ. તસ્સા પન રત્તિયા અચ્ચયેન ચાતુદ્દીપિકો મહામેઘો પાવસ્સિ . ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેત્વા ‘‘યથા, ભિક્ખવે, જેતવને વસ્સતિ, એવં ચતૂસુ દીપેસુ વસ્સતિ, ઓવસ્સાપેથ, ભિક્ખવે, કાયં, અયં પચ્છિમકો ચાતુદ્દીપિકો મહામેઘો’’તિ વત્વા ઓવસ્સાપિતકાયેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં ઇદ્ધિબલેન જેતવને અન્તરહિતો વિસાખાય કોટ્ઠકે પાતુરહોસિ. ઉપાસિકા ‘‘અચ્છરિયં વત ભો, અબ્ભુતં વત ભો, તથાગતસ્સ મહિદ્ધિકતા મહાનુભાવતા, યત્ર હિ નામ જાણુકમત્તેસુપિ ઓઘેસુ વત્તમાનેસુ કટિમત્તેસુપિ ઓઘેસુ વત્તમાનેસુ ન હિ નામ એકભિક્ખુસ્સપિ પાદા વા ચીવરાનિ વા અલ્લાનિ ભવિસ્સન્તી’’તિ હટ્ઠા ઉદગ્ગા બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિવિસિત્વા કતભત્તકિચ્ચં ભગવન્તં એતદવોચ ‘‘અટ્ઠાહં, ભન્તે, ભગવન્તં વરાનિ યાચામી’’તિ. ‘‘અતિક્કન્તવરા ખો, વિસાખે, તથાગતા’’તિ. ‘‘યાનિ ચ, ભન્તે, કપ્પિયાનિ યાનિ ચ અનવજ્જાની’’તિ. ‘‘વદેહિ વિસાખે’’તિ. ‘‘ઇચ્છામહં, ભન્તે, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ યાવજીવં વસ્સિકસાટિકં દાતું, આગન્તુકભત્તં દાતું, ગમિકભત્તં દાતું, ગિલાનભત્તં દાતું, ગિલાનુપટ્ઠાકભત્તં દાતું, ગિલાનભેસજ્જં દાતું, ધુવયાગું દાતું, ભિક્ખુનિસઙ્ઘસ્સ યાવજીવં ઉદકસાટિકં દાતુ’’ન્તિ.

    Mahesīsurucino bhariyāti idaṃ satthā sāvatthiṃ upanissāya migāramātupāsāde viharanto visākhāya mahāupāsikāya laddhe aṭṭha vare ārabbha kathesi. Sā hi ekadivasaṃ jetavane dhammakathaṃ sutvā bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena svātanāya nimantetvā pakkāmi. Tassā pana rattiyā accayena cātuddīpiko mahāmegho pāvassi . Bhagavā bhikkhū āmantetvā ‘‘yathā, bhikkhave, jetavane vassati, evaṃ catūsu dīpesu vassati, ovassāpetha, bhikkhave, kāyaṃ, ayaṃ pacchimako cātuddīpiko mahāmegho’’ti vatvā ovassāpitakāyehi bhikkhūhi saddhiṃ iddhibalena jetavane antarahito visākhāya koṭṭhake pāturahosi. Upāsikā ‘‘acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā, yatra hi nāma jāṇukamattesupi oghesu vattamānesu kaṭimattesupi oghesu vattamānesu na hi nāma ekabhikkhussapi pādā vā cīvarāni vā allāni bhavissantī’’ti haṭṭhā udaggā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā katabhattakiccaṃ bhagavantaṃ etadavoca ‘‘aṭṭhāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ varāni yācāmī’’ti. ‘‘Atikkantavarā kho, visākhe, tathāgatā’’ti. ‘‘Yāni ca, bhante, kappiyāni yāni ca anavajjānī’’ti. ‘‘Vadehi visākhe’’ti. ‘‘Icchāmahaṃ, bhante, bhikkhusaṅghassa yāvajīvaṃ vassikasāṭikaṃ dātuṃ, āgantukabhattaṃ dātuṃ, gamikabhattaṃ dātuṃ, gilānabhattaṃ dātuṃ, gilānupaṭṭhākabhattaṃ dātuṃ, gilānabhesajjaṃ dātuṃ, dhuvayāguṃ dātuṃ, bhikkhunisaṅghassa yāvajīvaṃ udakasāṭikaṃ dātu’’nti.

    સત્થા ‘‘કં પન ત્વં, વિસાખે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાના તથાગતં અટ્ઠ વરાનિ યાચસી’’તિ પુચ્છિત્વા તાય વરાનિસંસે કથિતે ‘‘સાધુ સાધુ, વિસાખે, સાધુ ખો ત્વં, વિસાખે, ઇમં આનિસંસં સમ્પસ્સમાના તથાગતં અટ્ઠ વરાનિ યાચસી’’તિ વત્વા ‘‘અનુજાનામિ તે, વિસાખે, અટ્ઠ વરાની’’તિ અટ્ઠ વરે દત્વા અનુમોદનં કત્વા પક્કામિ. અથેકદિવસં સત્થરિ પુબ્બારામે વિહરન્તે ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, વિસાખા મહાઉપાસિકા માતુગામત્તભાવે ઠત્વાપિ દસબલસ્સ સન્તિકે અટ્ઠ વરે લભિ, અહો મહાગુણા’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, વિસાખા ઇદાનેવ મમ સન્તિકા વરે લભતિ, પુબ્બેપેસા લભિયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Satthā ‘‘kaṃ pana tvaṃ, visākhe, atthavasaṃ sampassamānā tathāgataṃ aṭṭha varāni yācasī’’ti pucchitvā tāya varānisaṃse kathite ‘‘sādhu sādhu, visākhe, sādhu kho tvaṃ, visākhe, imaṃ ānisaṃsaṃ sampassamānā tathāgataṃ aṭṭha varāni yācasī’’ti vatvā ‘‘anujānāmi te, visākhe, aṭṭha varānī’’ti aṭṭha vare datvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Athekadivasaṃ satthari pubbārāme viharante bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, visākhā mahāupāsikā mātugāmattabhāve ṭhatvāpi dasabalassa santike aṭṭha vare labhi, aho mahāguṇā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, visākhā idāneva mama santikā vare labhati, pubbepesā labhiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે મિથિલાયં સુરુચિ નામ રાજા રજ્જં કારેન્તો પુત્તં પટિલભિત્વા તસ્સ ‘‘સુરુચિકુમારો’’ત્વેવ નામં અકાસિ. સો વયપ્પત્તો ‘‘તક્કસિલાયં સિપ્પં ઉગ્ગણ્હિસ્સામી’’તિ ગન્ત્વા નગરદ્વારે સાલાયં નિસીદિ. બારાણસિરઞ્ઞોપિ પુત્તો બ્રહ્મદત્તકુમારો નામ તથેવ ગન્ત્વા સુરુચિકુમારસ્સ નિસિન્નફલકેયેવ નિસીદિ. તે અઞ્ઞમઞ્ઞં પુચ્છિત્વા વિસ્સાસિકા હુત્વા એકતોવ આચરિયસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા આચરિયભાગં દત્વા સિપ્પં પટ્ઠપેત્વા ન ચિરસ્સેવ નિટ્ઠિતસિપ્પા આચરિયં આપુચ્છિત્વા થોકં મગ્ગં એકતોવ ગન્ત્વા દ્વેધાપથે ઠિતા અઞ્ઞમઞ્ઞં આલિઙ્ગિત્વા મિત્તધમ્માનુરક્ખણત્થં કતિકં કરિંસુ ‘‘સચે મમ પુત્તો જાયતિ, તવ ધીતા, તવ પુત્તો, મમ ધીતા, તેસં આવાહવિવાહં કરિસ્સામા’’તિ. તેસુ રજ્જં કારેન્તેસુ સુરુચિમહારાજસ્સ પુત્તો જાયિ, ‘‘સુરુચિકુમારો’’ત્વેવસ્સ નામં કરિંસુ. બ્રહ્મદત્તસ્સ ધીતા જાયિ, ‘‘સુમેધા’’તિસ્સા નામં કરિંસુ.

    Atīte mithilāyaṃ suruci nāma rājā rajjaṃ kārento puttaṃ paṭilabhitvā tassa ‘‘surucikumāro’’tveva nāmaṃ akāsi. So vayappatto ‘‘takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhissāmī’’ti gantvā nagaradvāre sālāyaṃ nisīdi. Bārāṇasiraññopi putto brahmadattakumāro nāma tatheva gantvā surucikumārassa nisinnaphalakeyeva nisīdi. Te aññamaññaṃ pucchitvā vissāsikā hutvā ekatova ācariyassa santikaṃ gantvā ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapetvā na cirasseva niṭṭhitasippā ācariyaṃ āpucchitvā thokaṃ maggaṃ ekatova gantvā dvedhāpathe ṭhitā aññamaññaṃ āliṅgitvā mittadhammānurakkhaṇatthaṃ katikaṃ kariṃsu ‘‘sace mama putto jāyati, tava dhītā, tava putto, mama dhītā, tesaṃ āvāhavivāhaṃ karissāmā’’ti. Tesu rajjaṃ kārentesu surucimahārājassa putto jāyi, ‘‘surucikumāro’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Brahmadattassa dhītā jāyi, ‘‘sumedhā’’tissā nāmaṃ kariṃsu.

    સુરુચિકુમારો વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં ગન્ત્વા સિપ્પં ઉગ્ગણ્હિત્વા આગચ્છિ. અથ નં પિતા રજ્જે અભિસિઞ્ચિતુકામો હુત્વા ‘‘સહાયસ્સ કિર મે બારાણસિરઞ્ઞો ધીતા અત્થિ, તમેવસ્સ અગ્ગમહેસિં કરિસ્સામી’’તિ તસ્સા અત્થાય બહું પણ્ણાકારં દત્વા અમચ્ચે પેસેસિ. તેસં અનાગતકાલેયેવ બારાણસિરાજા દેવિં પુચ્છિ ‘‘ભદ્દે, માતુગામસ્સ નામ કિં અતિરેકદુક્ખ’’ન્તિ? ‘‘સપત્તિરોસદુક્ખં દેવા’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભદ્દે, અમ્હાકં એકં ધીતરં સુમેધાદેવિં તમ્હા દુક્ખા મોચેત્વા યો એતં એકિકમેવ ગણ્હિસ્સતિ, તસ્સ દસ્સામા’’તિ આહ. સો તેહિ અમચ્ચેહિ આગન્ત્વા તસ્સા નામે ગહિતે ‘‘તાતા, કામં મયા પુબ્બે મય્હં સહાયસ્સ પટિઞ્ઞા કતા, ઇમં પન મયં ઇત્થિઘટાય અન્તરે ન ખિપિતુકામા, યો એતં એકિકમેવ ગણ્હાતિ, તસ્સ દાતુકામમ્હા’’તિ આહ. તે રઞ્ઞો સન્તિકં પહિણિંસુ. રાજા પન ‘‘અમ્હાકં રજ્જં મહન્તં, સત્તયોજનિકં મિથિલનગરં, તીણિ યોજનસતાનિ રટ્ઠપરિચ્છેદો, હેટ્ઠિમન્તેન સોળસ ઇત્થિસહસ્સાનિ લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ વત્વા ન રોચેસિ.

    Surucikumāro vayappatto takkasilāyaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhitvā āgacchi. Atha naṃ pitā rajje abhisiñcitukāmo hutvā ‘‘sahāyassa kira me bārāṇasirañño dhītā atthi, tamevassa aggamahesiṃ karissāmī’’ti tassā atthāya bahuṃ paṇṇākāraṃ datvā amacce pesesi. Tesaṃ anāgatakāleyeva bārāṇasirājā deviṃ pucchi ‘‘bhadde, mātugāmassa nāma kiṃ atirekadukkha’’nti? ‘‘Sapattirosadukkhaṃ devā’’ti. ‘‘Tena hi, bhadde, amhākaṃ ekaṃ dhītaraṃ sumedhādeviṃ tamhā dukkhā mocetvā yo etaṃ ekikameva gaṇhissati, tassa dassāmā’’ti āha. So tehi amaccehi āgantvā tassā nāme gahite ‘‘tātā, kāmaṃ mayā pubbe mayhaṃ sahāyassa paṭiññā katā, imaṃ pana mayaṃ itthighaṭāya antare na khipitukāmā, yo etaṃ ekikameva gaṇhāti, tassa dātukāmamhā’’ti āha. Te rañño santikaṃ pahiṇiṃsu. Rājā pana ‘‘amhākaṃ rajjaṃ mahantaṃ, sattayojanikaṃ mithilanagaraṃ, tīṇi yojanasatāni raṭṭhaparicchedo, heṭṭhimantena soḷasa itthisahassāni laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā na rocesi.

    સુરુચિકુમારો પન સુમેધાય રૂપસમ્પદં સુત્વા સવનસંસગ્ગેન બજ્ઝિત્વા ‘‘અહં તં એકિકમેવ ગણ્હિસ્સામિ, ન મય્હં ઇત્થિઘટાય અત્થો, તમેવ આનેન્તૂ’’તિ માતાપિતૂનં પેસેસિ. તે તસ્સ મનં અભિન્દિત્વા બહું ધનં પેસેત્વા મહન્તેન પરિવારેન તં આનેત્વા કુમારસ્સ અગ્ગમહેસિં કત્વા એકતોવ અભિસિઞ્ચિંસુ. સો સુરુચિમહારાજા નામ હુત્વા ધમ્મેન રજ્જં કારેન્તો તાય સદ્ધિં પિયસંવાસં વસિ. સા પન દસ વસ્સસહસ્સાનિ તસ્સ ગેહે વસન્તી નેવ પુત્તં, ન ધીતરં લભિ. અથ નાગરા સન્નિપતિત્વા રાજઙ્ગણે ઉપક્કોસિત્વા ‘‘કિમેત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘રઞ્ઞો દોસો નત્થિ, વંસાનુપાલકો પન વો પુત્તો ન વિજ્જતિ, તુમ્હાકં એકાવ દેવી, રાજકુલે ચ નામ હેટ્ઠિમન્તેન સોળસહિ ઇત્થિસહસ્સેહિ ભવિતબ્બં, ઇત્થિઘટં ગણ્હ, દેવ, અદ્ધા તાસુ પુઞ્ઞવતી પુત્તં લભિસ્સતી’’તિ વત્વા ‘‘તાતા, કિં કથેથ, ‘અહં અઞ્ઞં ન ગણ્હિસ્સામી’તિ પટિઞ્ઞં દત્વા મયા એસા આનીતા, ન સક્કા મુસાવાદં કાતું, ન મય્હં ઇત્થિઘટાય અત્થો’’તિ રઞ્ઞા પટિક્ખિત્તા પક્કમિંસુ.

    Surucikumāro pana sumedhāya rūpasampadaṃ sutvā savanasaṃsaggena bajjhitvā ‘‘ahaṃ taṃ ekikameva gaṇhissāmi, na mayhaṃ itthighaṭāya attho, tameva ānentū’’ti mātāpitūnaṃ pesesi. Te tassa manaṃ abhinditvā bahuṃ dhanaṃ pesetvā mahantena parivārena taṃ ānetvā kumārassa aggamahesiṃ katvā ekatova abhisiñciṃsu. So surucimahārājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kārento tāya saddhiṃ piyasaṃvāsaṃ vasi. Sā pana dasa vassasahassāni tassa gehe vasantī neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhi. Atha nāgarā sannipatitvā rājaṅgaṇe upakkositvā ‘‘kimeta’’nti vutte ‘‘rañño doso natthi, vaṃsānupālako pana vo putto na vijjati, tumhākaṃ ekāva devī, rājakule ca nāma heṭṭhimantena soḷasahi itthisahassehi bhavitabbaṃ, itthighaṭaṃ gaṇha, deva, addhā tāsu puññavatī puttaṃ labhissatī’’ti vatvā ‘‘tātā, kiṃ kathetha, ‘ahaṃ aññaṃ na gaṇhissāmī’ti paṭiññaṃ datvā mayā esā ānītā, na sakkā musāvādaṃ kātuṃ, na mayhaṃ itthighaṭāya attho’’ti raññā paṭikkhittā pakkamiṃsu.

    સુમેધા તં કથં સુત્વા ‘‘રાજા તાવ સચ્ચવાદિતાય અઞ્ઞા ઇત્થિયો ન આનેસિ, અહમેવ પનસ્સ આનેસ્સામી’’તિ રઞ્ઞો માતુસમભરિયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો રુચિયાવ ખત્તિયકઞ્ઞાનં સહસ્સં, અમચ્ચકઞ્ઞાનં સહસ્સં, ગહપતિકઞ્ઞાનં સહસ્સં, સબ્બસમયનાટકિત્થીનં સહસ્સન્તિ ચત્તારિ ઇત્થિસહસ્સાનિ આનેસિ. તાપિ દસ વસ્સસહસ્સાનિ રાજકુલે વસિત્વા નેવ પુત્તં, ન ધીતરં લભિંસુ. એતેનેવુપાયેન અપરાનિપિ તિક્ખત્તું ચત્તારિ ચત્તારિ સહસ્સાનિ આનેસિ. તાપિ નેવ પુત્તં, ન ધીતરં લભિંસુ. એત્તાવતા સોળસ ઇત્થિસહસ્સાનિ અહેસું. ચત્તાલીસ વસ્સસહસ્સાનિ અતિક્કમિંસુ, તાનિ તાય એકિકાય વુત્થેહિ દસહિ સહસ્સેહિ સદ્ધિં પઞ્ઞાસ વસ્સસહસ્સાનિ હોન્તિ. અથ નાગરા સન્નિપતિત્વા પુન ઉપક્કોસિત્વા ‘‘કિમેત’’ન્તિ વુત્તે ‘‘દેવ, તુમ્હાકં ઇત્થિયો પુત્તં પત્થેતું આણાપેથા’’તિ વદિંસુ. રાજા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ‘‘તુમ્હે પુત્તં પત્થેથા’’તિ આહ. તા તતો પટ્ઠાય પુત્તં પત્થયમાના નાનાદેવતા નમસ્સન્તિ, નાનાવતાનિ ચરન્તિ, પુત્તો નુપ્પજ્જતેવ. અથ રાજા સુમેધં આહ ‘‘ભદ્દે, ત્વમ્પિ પુત્તં પત્થેહી’’તિ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ પન્નરસઉપોસથદિવસે અટ્ઠઙ્ગસમન્નાગતં ઉપોસથં સમાદાય સિરિગબ્ભે સીલાનિ આવજ્જમાના કપ્પિયમઞ્ચકે નિસીદિ . સેસા અજવતગોવતા હુત્વા પુત્તં અલભિત્વા ઉય્યાનં અગમંસુ.

    Sumedhā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘rājā tāva saccavāditāya aññā itthiyo na ānesi, ahameva panassa ānessāmī’’ti rañño mātusamabhariyaṭṭhāne ṭhatvā attano ruciyāva khattiyakaññānaṃ sahassaṃ, amaccakaññānaṃ sahassaṃ, gahapatikaññānaṃ sahassaṃ, sabbasamayanāṭakitthīnaṃ sahassanti cattāri itthisahassāni ānesi. Tāpi dasa vassasahassāni rājakule vasitvā neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhiṃsu. Etenevupāyena aparānipi tikkhattuṃ cattāri cattāri sahassāni ānesi. Tāpi neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhiṃsu. Ettāvatā soḷasa itthisahassāni ahesuṃ. Cattālīsa vassasahassāni atikkamiṃsu, tāni tāya ekikāya vutthehi dasahi sahassehi saddhiṃ paññāsa vassasahassāni honti. Atha nāgarā sannipatitvā puna upakkositvā ‘‘kimeta’’nti vutte ‘‘deva, tumhākaṃ itthiyo puttaṃ patthetuṃ āṇāpethā’’ti vadiṃsu. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘tumhe puttaṃ patthethā’’ti āha. Tā tato paṭṭhāya puttaṃ patthayamānā nānādevatā namassanti, nānāvatāni caranti, putto nuppajjateva. Atha rājā sumedhaṃ āha ‘‘bhadde, tvampi puttaṃ patthehī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti pannarasauposathadivase aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ samādāya sirigabbhe sīlāni āvajjamānā kappiyamañcake nisīdi . Sesā ajavatagovatā hutvā puttaṃ alabhitvā uyyānaṃ agamaṃsu.

    સુમેધાય સીલતેજેન સક્કસ્સ ભવનં કમ્પિ. તદા સક્કો આવજ્જેન્તો ‘‘સુમેધા પુત્તં પત્થેતિ, પુત્તમસ્સા દસ્સામિ, ન ખો પન સક્કા યં વા તં વા દાતું, અનુચ્છવિકમસ્સા પુત્તં ઉપધારેસ્સામી’’તિ ઉપધારેન્તો નળકારદેવપુત્તં પસ્સિ. સો હિ પુઞ્ઞસમ્પન્નો સત્તો પુરિમત્તભાવે બારાણસિયં વસન્તો વપ્પકાલે ખેત્તં ગચ્છન્તો એકં પચ્ચેકબુદ્ધં દિસ્વા દાસકમ્મકરે ‘‘વપથા’’તિ પહિણિ. સયં નિવત્તિત્વા પચ્ચેકબુદ્ધં ગેહં નેત્વા ભોજેત્વા પુન ગઙ્ગાતીરં આનેત્વા પુત્તેન સદ્ધિં એકતો હુત્વા ઉદુમ્બરભિત્તિપાદં નળભિત્તિકં પણ્ણસાલં કત્વા દ્વારં યોજેત્વા ચઙ્કમં કત્વા પચ્ચેકબુદ્ધં તત્થેવ તેમાસં વસાપેત્વા વુત્થવસ્સં દ્વે પિતાપુત્તા તિચીવરેન અચ્છાદેત્વા ઉય્યોજેસું. એતેનેવ નિયામેન સત્તટ્ઠ પચ્ચેકબુદ્ધે તાય પણ્ણસાલાય વસાપેત્વા તિચીવરાનિ અદંસુ. ‘‘દ્વે પિતાપુત્તા નળકારા હુત્વા ગઙ્ગાતીરે વેળું ઉપધારેન્તા પચ્ચેકબુદ્ધં દિસ્વા એવમકંસૂ’’તિપિ વદન્તિયેવ.

    Sumedhāya sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi. Tadā sakko āvajjento ‘‘sumedhā puttaṃ pattheti, puttamassā dassāmi, na kho pana sakkā yaṃ vā taṃ vā dātuṃ, anucchavikamassā puttaṃ upadhāressāmī’’ti upadhārento naḷakāradevaputtaṃ passi. So hi puññasampanno satto purimattabhāve bārāṇasiyaṃ vasanto vappakāle khettaṃ gacchanto ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā dāsakammakare ‘‘vapathā’’ti pahiṇi. Sayaṃ nivattitvā paccekabuddhaṃ gehaṃ netvā bhojetvā puna gaṅgātīraṃ ānetvā puttena saddhiṃ ekato hutvā udumbarabhittipādaṃ naḷabhittikaṃ paṇṇasālaṃ katvā dvāraṃ yojetvā caṅkamaṃ katvā paccekabuddhaṃ tattheva temāsaṃ vasāpetvā vutthavassaṃ dve pitāputtā ticīvarena acchādetvā uyyojesuṃ. Eteneva niyāmena sattaṭṭha paccekabuddhe tāya paṇṇasālāya vasāpetvā ticīvarāni adaṃsu. ‘‘Dve pitāputtā naḷakārā hutvā gaṅgātīre veḷuṃ upadhārentā paccekabuddhaṃ disvā evamakaṃsū’’tipi vadantiyeva.

    તે કાલં કત્વા તાવતિંસભવને નિબ્બત્તિત્વા છસુ કામાવચરસગ્ગેસુ અનુલોમપટિલોમેન મહન્તં દેવિસ્સરિયં અનુભવન્તા વિચરન્તિ. તે તતો ચવિત્વા ઉપરિદેવલોકે નિબ્બત્તિતુકામા હોન્તિ. સક્કો તથા ગતભાવં ઞત્વા તેસુ એકસ્સ વિમાનદ્વારં ગન્ત્વા તં આગન્ત્વા વન્દિત્વા ઠિતં આહ – ‘‘મારિસ, તયા મનુસ્સલોકં ગન્તું વટ્ટતી’’તિ. ‘‘મહારાજ, મનુસ્સલોકો નામ જેગુચ્છો પટિકૂલો, તત્થ ઠિતા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવલોકં પત્થેન્તિ, તત્થ ગન્ત્વા કિં કરિસ્સામી’’તિ. ‘‘મારિસ, દેવલોકે પરિભુઞ્જિતબ્બસમ્પત્તિં મનુસ્સલોકે પરિભુઞ્જિસ્સસિ, પઞ્ચવીસતિયોજનુબ્બેધે નવયોજનઆયામે અટ્ઠયોજનવિત્થારે રતનપાસાદે વસિસ્સસિ, અધિવાસેહી’’તિ. સો અધિવાસેસિ. સક્કો તસ્સ પટિઞ્ઞં ગહેત્વા ઇસિવેસેન રાજુય્યાનં ગન્ત્વા તાસં ઇત્થીનં ઉપરિ આકાસે ચઙ્કમન્તો અત્તાનં દસ્સેત્વા ‘‘કસ્સાહં પુત્તવરં દમ્મિ, કા પુત્તવરં ગણ્હિસ્સતી’’તિ આહ. ‘‘ભન્તે, મય્હં દેહિ, મય્હં દેહી’’તિ સોળસ ઇત્થિસહસ્સાનિ હત્થે ઉક્ખિપિંસુ. તતો સક્કો આહ – ‘‘અહં સીલવતીનં પુત્તં દમ્મિ, તુમ્હાકં કિં સીલં, કો આચારો’’તિ. તા ઉક્ખિત્તહત્થે સમઞ્છિત્વા ‘‘સચે સીલવતિયા દાતુકામો, સુમેધાય સન્તિકં ગચ્છાહી’’તિ વદિંસુ. સો આકાસેનેવ ગન્ત્વા તસ્સા વાસાગારે સીહપઞ્જરે અટ્ઠાસિ.

    Te kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbattitvā chasu kāmāvacarasaggesu anulomapaṭilomena mahantaṃ devissariyaṃ anubhavantā vicaranti. Te tato cavitvā uparidevaloke nibbattitukāmā honti. Sakko tathā gatabhāvaṃ ñatvā tesu ekassa vimānadvāraṃ gantvā taṃ āgantvā vanditvā ṭhitaṃ āha – ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Mahārāja, manussaloko nāma jeguccho paṭikūlo, tattha ṭhitā dānādīni puññāni katvā devalokaṃ patthenti, tattha gantvā kiṃ karissāmī’’ti. ‘‘Mārisa, devaloke paribhuñjitabbasampattiṃ manussaloke paribhuñjissasi, pañcavīsatiyojanubbedhe navayojanaāyāme aṭṭhayojanavitthāre ratanapāsāde vasissasi, adhivāsehī’’ti. So adhivāsesi. Sakko tassa paṭiññaṃ gahetvā isivesena rājuyyānaṃ gantvā tāsaṃ itthīnaṃ upari ākāse caṅkamanto attānaṃ dassetvā ‘‘kassāhaṃ puttavaraṃ dammi, kā puttavaraṃ gaṇhissatī’’ti āha. ‘‘Bhante, mayhaṃ dehi, mayhaṃ dehī’’ti soḷasa itthisahassāni hatthe ukkhipiṃsu. Tato sakko āha – ‘‘ahaṃ sīlavatīnaṃ puttaṃ dammi, tumhākaṃ kiṃ sīlaṃ, ko ācāro’’ti. Tā ukkhittahatthe samañchitvā ‘‘sace sīlavatiyā dātukāmo, sumedhāya santikaṃ gacchāhī’’ti vadiṃsu. So ākāseneva gantvā tassā vāsāgāre sīhapañjare aṭṭhāsi.

    અથસ્સા તા ઇત્થિયો આરોચેસું ‘‘એથ, દેવિ, સક્કો દેવરાજા ‘તુમ્હાકં પુત્તવરં દસ્સામી’તિ આકાસેનાગન્ત્વા સીહપઞ્જરે ઠિતો’’તિ. સા ગરુપરિહારેનાગન્ત્વા સીહપઞ્જરં ઉગ્ઘાટેત્વા ‘‘સચ્ચં કિર, ભન્તે, તુમ્હે સીલવતિયા પુત્તવરં દેથા’’તિ આહ. ‘‘આમ દેવી’’તિ. ‘‘તેન હિ મય્હં દેથા’’તિ. ‘‘કિં પન તે સીલં, કથેહિ, સચે મે રુચ્ચતિ, દસ્સામિ તે પુત્તવર’’ન્તિ. સા તસ્સ વચનં સુત્વા ‘‘તેન હિ સુણાહી’’તિ વત્વા અત્તનો સીલગુણં કથેન્તી પન્નરસ ગાથા અભાસિ –

    Athassā tā itthiyo ārocesuṃ ‘‘etha, devi, sakko devarājā ‘tumhākaṃ puttavaraṃ dassāmī’ti ākāsenāgantvā sīhapañjare ṭhito’’ti. Sā garuparihārenāgantvā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā ‘‘saccaṃ kira, bhante, tumhe sīlavatiyā puttavaraṃ dethā’’ti āha. ‘‘Āma devī’’ti. ‘‘Tena hi mayhaṃ dethā’’ti. ‘‘Kiṃ pana te sīlaṃ, kathehi, sace me ruccati, dassāmi te puttavara’’nti. Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘tena hi suṇāhī’’ti vatvā attano sīlaguṇaṃ kathentī pannarasa gāthā abhāsi –

    ૧૦૨.

    102.

    ‘‘મહેસી સુરુચિનો ભરિયા, આનીતા પઠમં અહં;

    ‘‘Mahesī surucino bhariyā, ānītā paṭhamaṃ ahaṃ;

    દસ વસ્સસહસ્સાનિ, યં મં સુરુચિમાનયિ.

    Dasa vassasahassāni, yaṃ maṃ surucimānayi.

    ૧૦૩.

    103.

    ‘‘સાહં બ્રાહ્મણ રાજાનં, વેદેહં મિથિલગ્ગહં;

    ‘‘Sāhaṃ brāhmaṇa rājānaṃ, vedehaṃ mithilaggahaṃ;

    નાભિજાનામિ કાયેન, વાચાય ઉદ ચેતસા;

    Nābhijānāmi kāyena, vācāya uda cetasā;

    સુરુચિં અતિમઞ્ઞિત્થ, આવિ વા યદિ વા રહો.

    Suruciṃ atimaññittha, āvi vā yadi vā raho.

    ૧૦૪.

    104.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.

    ૧૦૫.

    105.

    ‘‘ભત્તુ મમ સસ્સુ માતા, પિતા ચાપિ ચ સસ્સુરો;

    ‘‘Bhattu mama sassu mātā, pitā cāpi ca sassuro;

    તે મં બ્રહ્મે વિનેતારો, યાવ અટ્ઠંસુ જીવિતં.

    Te maṃ brahme vinetāro, yāva aṭṭhaṃsu jīvitaṃ.

    ૧૦૬.

    106.

    ‘‘સાહં અહિંસારતિની, કામસા ધમ્મચારિની;

    ‘‘Sāhaṃ ahiṃsāratinī, kāmasā dhammacārinī;

    સક્કચ્ચં તે ઉપટ્ઠાસિં, રત્તિન્દિવમતન્દિતા.

    Sakkaccaṃ te upaṭṭhāsiṃ, rattindivamatanditā.

    ૧૦૭.

    107.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.

    ૧૦૮.

    108.

    ‘‘સોળસિત્થિસહસ્સાનિ , સહભરિયાનિ બ્રાહ્મણ;

    ‘‘Soḷasitthisahassāni , sahabhariyāni brāhmaṇa;

    તાસુ ઇસ્સા વા કોધો વા, નાહુ મય્હં કુદાચનં.

    Tāsu issā vā kodho vā, nāhu mayhaṃ kudācanaṃ.

    ૧૦૯.

    109.

    ‘‘હિતેન તાસં નન્દામિ, ન ચ મે કાચિ અપ્પિયા;

    ‘‘Hitena tāsaṃ nandāmi, na ca me kāci appiyā;

    અત્તાનંવાનુકમ્પામિ, સદા સબ્બા સપત્તિયો.

    Attānaṃvānukampāmi, sadā sabbā sapattiyo.

    ૧૧૦.

    110.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.

    ૧૧૧.

    111.

    ‘‘દાસે કમ્મકરે પેસ્સે, યે ચઞ્ઞે અનુજીવિનો;

    ‘‘Dāse kammakare pesse, ye caññe anujīvino;

    પેસેમિ સહધમ્મેન, સદા પમુદિતિન્દ્રિયા.

    Pesemi sahadhammena, sadā pamuditindriyā.

    ૧૧૨.

    112.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.

    ૧૧૩.

    113.

    ‘‘સમણે બ્રાહ્મણે ચાપિ, અઞ્ઞે ચાપિ વનિબ્બકે;

    ‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, aññe cāpi vanibbake;

    તપ્પેમિ અન્નપાનેન, સદા પયતપાણિની.

    Tappemi annapānena, sadā payatapāṇinī.

    ૧૧૪.

    114.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.

    ૧૧૫.

    115.

    ‘‘ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદ્દસિં, યા ચ પક્ખસ્સ અટ્ઠમી;

    ‘‘Cātuddasiṃ pañcaddasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

    પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતં;

    Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ;

    ઉપોસથં ઉપવસામિ, સદા સીલેસુ સંવુતા.

    Uposathaṃ upavasāmi, sadā sīlesu saṃvutā.

    ૧૧૬.

    116.

    ‘‘એતેન સચ્ચવજ્જેન, પુત્તો ઉપ્પજ્જતં ઇસે;

    ‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;

    મુસા મે ભણમાનાય, મુદ્ધા ફલતુ સત્તધા’’તિ.

    Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā’’ti.

    તત્થ મહેસીતિ અગ્ગમહેસી. સુરુચિનોતિ સુરુચિરઞ્ઞો. પઠમન્તિ સોળસન્નં ઇત્થિસહસ્સાનં સબ્બપઠમં. યં મન્તિ યસ્મિં કાલે મં સુરુચિ આનયિ, તતો પટ્ઠાય અહં દસ વસ્સસહસ્સાનિ એકિકાવ ઇમસ્મિં ગેહે વસિં. અતિમઞ્ઞિત્થાતિ મુહુત્તમ્પિ સમ્મુખા વા પરમ્મુખા વા અતિમઞ્ઞિન્તિ ઇદં અતિક્કમિત્વા મઞ્ઞનં ન જાનામિ ન સરામિ. ઇસેતિ તં આલપતિ.

    Tattha mahesīti aggamahesī. Surucinoti surucirañño. Paṭhamanti soḷasannaṃ itthisahassānaṃ sabbapaṭhamaṃ. Yaṃ manti yasmiṃ kāle maṃ suruci ānayi, tato paṭṭhāya ahaṃ dasa vassasahassāni ekikāva imasmiṃ gehe vasiṃ. Atimaññitthāti muhuttampi sammukhā vā parammukhā vā atimaññinti idaṃ atikkamitvā maññanaṃ na jānāmi na sarāmi. Iseti taṃ ālapati.

    તે ન્તિ સસુરો ચ સસ્સુ ચાતિ તે ઉભોપિ મં વિનેતારો, તેહિ વિનીતા અમ્હિ, તે મે યાવ જીવિંસુ, તાવ ઓવાદમદંસુ. અહિંસારતિનીતિ અહિંસાસઙ્ખાતાય રતિયા સમન્નાગતા. મયા હિ કુન્થકિપિલ્લિકોપિ ન હિંસિતપુબ્બો. કામસાતિ એકન્તેનેવ. ધમ્મચારિનીતિ દસકુસલકમ્મપથેસુ પૂરેમિ. ઉપટ્ઠાસિન્તિ પાદપરિકમ્માદીનિ કિચ્ચાનિ કરોન્તી ઉપટ્ઠહિં.

    Temanti sasuro ca sassu cāti te ubhopi maṃ vinetāro, tehi vinītā amhi, te me yāva jīviṃsu, tāva ovādamadaṃsu. Ahiṃsāratinīti ahiṃsāsaṅkhātāya ratiyā samannāgatā. Mayā hi kunthakipillikopi na hiṃsitapubbo. Kāmasāti ekanteneva. Dhammacārinīti dasakusalakammapathesu pūremi. Upaṭṭhāsinti pādaparikammādīni kiccāni karontī upaṭṭhahiṃ.

    સહભરિયાનીતિ મયા સહ એકસામિકસ્સ ભરિયભૂતાનિ. નાહૂતિ કિલેસં નિસ્સાય ઇસ્સાધમ્મો વા કોધધમ્મો વા મય્હં ન ભૂતપુબ્બો. હિતેનાતિ યં તાસં હિતં, તેનેવ નન્દામિ, ઉરે વુત્થધીતરો વિય તા દિસ્વા તુસ્સામિ. કાચીતિ તાસુ એકાપિ મય્હં અપ્પિયા નામ નત્થિ, સબ્બાપિ પિયકાયેવ. અનુકમ્પામીતિ મુદુચિત્તેન સબ્બા સોળસસહસ્સાપિ તા અત્તાનં વિય અનુકમ્પામિ.

    Sahabhariyānīti mayā saha ekasāmikassa bhariyabhūtāni. Nāhūti kilesaṃ nissāya issādhammo vā kodhadhammo vā mayhaṃ na bhūtapubbo. Hitenāti yaṃ tāsaṃ hitaṃ, teneva nandāmi, ure vutthadhītaro viya tā disvā tussāmi. Kācīti tāsu ekāpi mayhaṃ appiyā nāma natthi, sabbāpi piyakāyeva. Anukampāmīti muducittena sabbā soḷasasahassāpi tā attānaṃ viya anukampāmi.

    સહધમ્મેનાતિ નયેન કારણેન યો યં કાતું સક્કોતિ, તં તસ્મિં કમ્મે પયોજેમીતિ અત્થો. પમુદિતિન્દ્રિયાતિ પેસેન્તી ચ નિચ્ચં પમુદિતિન્દ્રિયાવ હુત્વા પેસેમિ, ‘‘અરે દુટ્ઠ દાસ ઇદં નામ કરોહી’તિ એવં કુજ્ઝિત્વા ન મે કોચિ કત્થચિ પેસિતપુબ્બો. પયતપાણિનીતિ ધોતહત્થા પસારિતહત્થાવ હુત્વા. પાટિહારિયપક્ખઞ્ચાતિ અટ્ઠમીચાતુદ્દસીપન્નરસીનં પચ્ચુગ્ગમનાનુગ્ગમનવસેન ચત્તારો દિવસા. સદાતિ નિચ્ચકાલં પઞ્ચસુ સીલેસુ સંવુતા, તેહિ પિહિતગોપિતત્તભાવાવ હોમીતિ.

    Sahadhammenāti nayena kāraṇena yo yaṃ kātuṃ sakkoti, taṃ tasmiṃ kamme payojemīti attho. Pamuditindriyāti pesentī ca niccaṃ pamuditindriyāva hutvā pesemi, ‘‘are duṭṭha dāsa idaṃ nāma karohī’ti evaṃ kujjhitvā na me koci katthaci pesitapubbo. Payatapāṇinīti dhotahatthā pasāritahatthāva hutvā. Pāṭihāriyapakkhañcāti aṭṭhamīcātuddasīpannarasīnaṃ paccuggamanānuggamanavasena cattāro divasā. Sadāti niccakālaṃ pañcasu sīlesu saṃvutā, tehi pihitagopitattabhāvāva homīti.

    એવં તસ્સા ગાથાય સતેનપિ સહસ્સેનપિ વણ્ણિયમાનાનં ગુણાનં પમાણં નામ નત્થિ, તાય પન્નરસહિ ગાથાહિ અત્તનો ગુણાનં વણ્ણિતકાલેયેવ સક્કો અત્તનો બહુકરણીયતાય તસ્સા કથં અવિચ્છિન્દિત્વા ‘‘પહૂતા અબ્ભુતાયેવ તે ગુણા’’તિ તં પસંસન્તો ગાથાદ્વયમાહ –

    Evaṃ tassā gāthāya satenapi sahassenapi vaṇṇiyamānānaṃ guṇānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi, tāya pannarasahi gāthāhi attano guṇānaṃ vaṇṇitakāleyeva sakko attano bahukaraṇīyatāya tassā kathaṃ avicchinditvā ‘‘pahūtā abbhutāyeva te guṇā’’ti taṃ pasaṃsanto gāthādvayamāha –

    ૧૧૭.

    117.

    ‘‘સબ્બેવ તે ધમ્મગુણા, રાજપુત્તિ યસસ્સિનિ;

    ‘‘Sabbeva te dhammaguṇā, rājaputti yasassini;

    સંવિજ્જન્તિ તયિ ભદ્દે, યે ત્વં કિત્તેસિ અત્તનિ.

    Saṃvijjanti tayi bhadde, ye tvaṃ kittesi attani.

    ૧૧૮.

    118.

    ‘‘ખત્તિયો જાતિસમ્પન્નો, અભિજાતો યસસ્સિમા;

    ‘‘Khattiyo jātisampanno, abhijāto yasassimā;

    ધમ્મરાજા વિદેહાનં, પુત્તો ઉપ્પજ્જતે તવા’’તિ.

    Dhammarājā videhānaṃ, putto uppajjate tavā’’ti.

    તત્થ ધમ્મગુણાતિ સભાવગુણા ભૂતગુણા. સંવિજ્જન્તીતિ યે તયા વુત્તા, તે સબ્બેવ તયિ ઉપલબ્ભન્તિ. અભિજાતોતિ અતિજાતો સુદ્ધજાતો. યસસ્સિમાતિ યસસમ્પન્નેન પરિવારસમ્પન્નેન સમન્નાગતો. ઉપ્પજ્જતેતિ એવરૂપો પુત્તો તવ ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, મા ચિન્તયીતિ.

    Tattha dhammaguṇāti sabhāvaguṇā bhūtaguṇā. Saṃvijjantīti ye tayā vuttā, te sabbeva tayi upalabbhanti. Abhijātoti atijāto suddhajāto. Yasassimāti yasasampannena parivārasampannena samannāgato. Uppajjateti evarūpo putto tava uppajjissati, mā cintayīti.

    સા તસ્સ વચનં સુત્વા સોમનસ્સજાતા તં પુચ્છન્તી દ્વે ગાથા અભાસિ –

    Sā tassa vacanaṃ sutvā somanassajātā taṃ pucchantī dve gāthā abhāsi –

    ૧૧૯.

    119.

    ‘‘દુમ્મી રજોજલ્લધરો, અઘે વેહાયસં ઠિતો;

    ‘‘Dummī rajojalladharo, aghe vehāyasaṃ ṭhito;

    મનુઞ્ઞં ભાસસે વાચં, યં મય્હં હદયઙ્ગમં.

    Manuññaṃ bhāsase vācaṃ, yaṃ mayhaṃ hadayaṅgamaṃ.

    ૧૨૦.

    120.

    ‘‘દેવતાનુસિ સગ્ગમ્હા, ઇસિ વાસિ મહિદ્ધિકો;

    ‘‘Devatānusi saggamhā, isi vāsi mahiddhiko;

    કો વાસિ ત્વં અનુપ્પત્તો, અત્તાનં મે પવેદયા’’તિ.

    Ko vāsi tvaṃ anuppatto, attānaṃ me pavedayā’’ti.

    તત્થ દુમ્મીતિ અનઞ્જિતામણ્ડિતો સક્કો આગચ્છન્તો રમણીયેન તાપસવેસેન આગતો, પબ્બજિતવેસેન આગતત્તા પન સા એવમાહ. અઘેતિ અપ્પટિઘે ઠાને. યં મય્હન્તિ યં એતં મનુઞ્ઞં વાચં મય્હં ભાસસિ, તં ભાસમાનો ત્વં દેવતાનુસિ સગ્ગમ્હા ઇધાગતો. ઇસિ વાસિ મહિદ્ધિકોતિ યક્ખાદીસુ કો વા ત્વં અસિ ઇધાનુપ્પત્તો, અત્તાનં મે પવેદય, યથાભૂતં કથેહીતિ વદતિ.

    Tattha dummīti anañjitāmaṇḍito sakko āgacchanto ramaṇīyena tāpasavesena āgato, pabbajitavesena āgatattā pana sā evamāha. Agheti appaṭighe ṭhāne. Yaṃ mayhanti yaṃ etaṃ manuññaṃ vācaṃ mayhaṃ bhāsasi, taṃ bhāsamāno tvaṃ devatānusi saggamhā idhāgato. Isi vāsi mahiddhikoti yakkhādīsu ko vā tvaṃ asi idhānuppatto, attānaṃ me pavedaya, yathābhūtaṃ kathehīti vadati.

    સક્કો તસ્સા કથેન્તો છ ગાથા અભાસિ –

    Sakko tassā kathento cha gāthā abhāsi –

    ૧૨૧.

    121.

    ‘‘યં દેવસઙ્ઘા વન્દન્તિ, સુધમ્માયં સમાગતા;

    ‘‘Yaṃ devasaṅghā vandanti, sudhammāyaṃ samāgatā;

    સોહં સક્કો સહસ્સક્ખો, આગતોસ્મિ તવન્તિકે.

    Sohaṃ sakko sahassakkho, āgatosmi tavantike.

    ૧૨૨.

    122.

    ‘‘ઇત્થિયો જીવલોકસ્મિં, યા હોતિ સમચારિની;

    ‘‘Itthiyo jīvalokasmiṃ, yā hoti samacārinī;

    મેધાવિની સીલવતી, સસ્સુદેવા પતિબ્બતા.

    Medhāvinī sīlavatī, sassudevā patibbatā.

    ૧૨૩.

    123.

    ‘‘તાદિસાય સુમેધાય, સુચિકમ્માય નારિયા;

    ‘‘Tādisāya sumedhāya, sucikammāya nāriyā;

    દેવા દસ્સનમાયન્તિ, માનુસિયા અમાનુસા.

    Devā dassanamāyanti, mānusiyā amānusā.

    ૧૨૪.

    124.

    ‘‘ત્વઞ્ચ ભદ્દે સુચિણ્ણેન, પુબ્બે સુચરિતેન ચ;

    ‘‘Tvañca bhadde suciṇṇena, pubbe sucaritena ca;

    ઇધ રાજકુલે જાતા, સબ્બકામસમિદ્ધિની.

    Idha rājakule jātā, sabbakāmasamiddhinī.

    ૧૨૫.

    125.

    ‘‘અયઞ્ચ તે રાજપુત્તિ, ઉભયત્થ કટગ્ગહો;

    ‘‘Ayañca te rājaputti, ubhayattha kaṭaggaho;

    દેવલોકૂપપત્તી ચ, કિત્તી ચ ઇધ જીવિતે.

    Devalokūpapattī ca, kittī ca idha jīvite.

    ૧૨૬.

    126.

    ‘‘ચિરં સુમેધે સુખિની, ધમ્મમત્તનિ પાલય;

    ‘‘Ciraṃ sumedhe sukhinī, dhammamattani pālaya;

    એસાહં તિદિવં યામિ, પિયં મે તવ દસ્સન’’ન્તિ.

    Esāhaṃ tidivaṃ yāmi, piyaṃ me tava dassana’’nti.

    તત્થ સહસ્સક્ખોતિ અત્થસહસ્સસ્સ તંમુહુત્તં દસ્સનવસેન સહસ્સક્ખો. ઇત્થિયોતિ ઇત્થી. સમચારિનીતિ તીહિ દ્વારેહિ સમચરિયાય સમન્નાગતા. તાદિસાયાતિ તથારૂપાય. સુમેધાયાતિ સુપઞ્ઞાય. ઉભયત્થ કટગ્ગહોતિ અયં તવ ઇમસ્મિઞ્ચ અત્તભાવે અનાગતે ચ જયગ્ગાહો. તેસુ અનાગતે દેવલોકુપ્પત્તિ ચ ઇધ જીવિતે પવત્તમાને કિત્તિ ચાતિ અયં ઉભયત્થ કટગ્ગહો નામ. ધમ્મન્તિ એવં સભાવગુણં ચિરં અત્તનિ પાલય. એસાહન્તિ એસો અહં. પિયં મેતિ મય્હં તવ દસ્સનં પિયં.

    Tattha sahassakkhoti atthasahassassa taṃmuhuttaṃ dassanavasena sahassakkho. Itthiyoti itthī. Samacārinīti tīhi dvārehi samacariyāya samannāgatā. Tādisāyāti tathārūpāya. Sumedhāyāti supaññāya. Ubhayattha kaṭaggahoti ayaṃ tava imasmiñca attabhāve anāgate ca jayaggāho. Tesu anāgate devalokuppatti ca idha jīvite pavattamāne kitti cāti ayaṃ ubhayattha kaṭaggaho nāma. Dhammanti evaṃ sabhāvaguṇaṃ ciraṃ attani pālaya. Esāhanti eso ahaṃ. Piyaṃ meti mayhaṃ tava dassanaṃ piyaṃ.

    દેવલોકે પન મે કિચ્ચકરણીયં અત્થિ, તસ્મા ગચ્છામિ, ત્વં અપ્પમત્તા હોહીતિ તસ્સા ઓવાદં દત્વા પક્કામિ. નળકારદેવપુત્તો પન પચ્ચૂસકાલે ચવિત્વા તસ્સા કુચ્છિયં પટિસન્ધિં ગણ્હિ. સા ગબ્ભસ્સ પતિટ્ઠિતભાવં ઞત્વા રઞ્ઞો આરોચેસિ, રાજા ગબ્ભસ્સ પરિહારં અદાસિ. સા દસમાસચ્ચયેન પુત્તં વિજાયિ, ‘‘મહાપનાદો’’તિસ્સ નામં કરિંસુ. ઉભયરટ્ઠવાસિનો ‘‘સામિપુત્તસ્સ નો ખીરમૂલ’’ન્તિ એકેકં કહાપણં રાજઙ્ગણે ખિપિંસુ, મહાધનરાસિ અહોસિ. રઞ્ઞા પટિક્ખિત્તાપિ ‘‘સામિપુત્તસ્સ નો વડ્ઢિતકાલે પરિબ્બયો ભવિસ્સતી’’તિ અગ્ગહેત્વાવ પક્કમિંસુ. કુમારો પન મહાપરિવારેન વડ્ઢિત્વા વયપ્પત્તો સોળસવસ્સકાલેયેવ સબ્બસિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં પાપુણિ. રાજા પુત્તસ્સ વયં ઓલોકેત્વા દેવિં આહ – ‘‘ભદ્દે, પુત્તસ્સ મે રજ્જાભિસેકકાલો, રમણીયમસ્સ પાસાદં કારેત્વા અભિસેકં કરિસ્સામી’’તિ. સા ‘‘સાધુ દેવા’’તિ સમ્પટિચ્છિ. રાજા વત્થુવિજ્જાચરિયે પક્કોસાપેત્વા ‘‘તાતા, વડ્ઢકિં ગહેત્વા અમ્હાકં નિવેસનતો અવિદૂરે પુત્તસ્સ મે પાસાદં માપેથ, રજ્જેન નં અભિસિઞ્ચિસ્સામા’’તિ આહ. તે ‘‘સાધુ, દેવા’’તિ ભૂમિપ્પદેસં વીમંસન્તિ.

    Devaloke pana me kiccakaraṇīyaṃ atthi, tasmā gacchāmi, tvaṃ appamattā hohīti tassā ovādaṃ datvā pakkāmi. Naḷakāradevaputto pana paccūsakāle cavitvā tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā rañño ārocesi, rājā gabbhassa parihāraṃ adāsi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, ‘‘mahāpanādo’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Ubhayaraṭṭhavāsino ‘‘sāmiputtassa no khīramūla’’nti ekekaṃ kahāpaṇaṃ rājaṅgaṇe khipiṃsu, mahādhanarāsi ahosi. Raññā paṭikkhittāpi ‘‘sāmiputtassa no vaḍḍhitakāle paribbayo bhavissatī’’ti aggahetvāva pakkamiṃsu. Kumāro pana mahāparivārena vaḍḍhitvā vayappatto soḷasavassakāleyeva sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi. Rājā puttassa vayaṃ oloketvā deviṃ āha – ‘‘bhadde, puttassa me rajjābhisekakālo, ramaṇīyamassa pāsādaṃ kāretvā abhisekaṃ karissāmī’’ti. Sā ‘‘sādhu devā’’ti sampaṭicchi. Rājā vatthuvijjācariye pakkosāpetvā ‘‘tātā, vaḍḍhakiṃ gahetvā amhākaṃ nivesanato avidūre puttassa me pāsādaṃ māpetha, rajjena naṃ abhisiñcissāmā’’ti āha. Te ‘‘sādhu, devā’’ti bhūmippadesaṃ vīmaṃsanti.

    તસ્મિં ખણે સક્કસ્સ ભવનં ઉણ્હાકારં દસ્સેસિ. સો તં કારણં ઞત્વા વિસ્સકમ્મં આમન્તેત્વા ‘‘ગચ્છ, તાત, મહાપનાદકુમારસ્સ આયામેન નવયોજનિકં, વિત્થારતો અટ્ઠયોજનિકં, ઉબ્બેધેન પઞ્ચવીસતિયોજનિકં, રતનપાસાદં માપેહી’’તિ પેસેસિ. સો વડ્ઢકીવેસેન વડ્ઢકીનં સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘તુમ્હે પાતરાસં ભુઞ્જિત્વા એથા’’તિ તે પેસેત્વા દણ્ડકેન ભૂમિં પહરિ, તાવદેવ વુત્તપ્પકારો સત્તભૂમિકો પાસાદો ઉટ્ઠહિ. મહાપનાદસ્સ પાસાદમઙ્ગલં, છત્તમઙ્ગલં, આવાહમઙ્ગલન્તિ તીણિ મઙ્ગલાનિ એકતોવ અહેસું. મઙ્ગલટ્ઠાને ઉભયરટ્ઠવાસિનો સન્નિપતિત્વા મઙ્ગલચ્છણેન સત્ત વસ્સાનિ વીતિનામેસું. નેવ ને રાજા ઉય્યોજેસિ, તેસં વત્થાલઙ્કારખાદનીયભોજનીયાદિ સબ્બં રાજકુલસન્તકમેવ અહોસિ. તે સત્તસંવચ્છરચ્ચયેન ઉપક્કોસિત્વા સુરુચિમહારાજેન ‘‘કિમેત’’ન્તિ પુટ્ઠા ‘‘મહારાજ, અમ્હાકં મઙ્ગલં ભુઞ્જન્તાનં સત્ત વસ્સાનિ ગતાનિ, કદા મઙ્ગલસ્સ ઓસાનં ભવિસ્સતી’’તિ આહંસુ. તતો રાજા ‘‘તાતા, પુત્તેન મે એત્તકં કાલં ન હસિતપુબ્બં, યદા સો હસિસ્સતિ, તદા ગમિસ્સથા’’તિ આહ. અથ મહાજનો ભેરિં ચરાપેત્વા નટે સન્નિપાતેસિ. છ નટસહસ્સાનિ સન્નિપતિત્વા સત્ત કોટ્ઠાસા હુત્વા નચ્ચન્તા રાજાનં હસાપેતું નાસક્ખિંસુ. તસ્સ કિર દીઘરત્તં દિબ્બનાટકાનં દિટ્ઠત્તા તેસં નચ્ચં અમનુઞ્ઞં અહોસિ.

    Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammaṃ āmantetvā ‘‘gaccha, tāta, mahāpanādakumārassa āyāmena navayojanikaṃ, vitthārato aṭṭhayojanikaṃ, ubbedhena pañcavīsatiyojanikaṃ, ratanapāsādaṃ māpehī’’ti pesesi. So vaḍḍhakīvesena vaḍḍhakīnaṃ santikaṃ gantvā ‘‘tumhe pātarāsaṃ bhuñjitvā ethā’’ti te pesetvā daṇḍakena bhūmiṃ pahari, tāvadeva vuttappakāro sattabhūmiko pāsādo uṭṭhahi. Mahāpanādassa pāsādamaṅgalaṃ, chattamaṅgalaṃ, āvāhamaṅgalanti tīṇi maṅgalāni ekatova ahesuṃ. Maṅgalaṭṭhāne ubhayaraṭṭhavāsino sannipatitvā maṅgalacchaṇena satta vassāni vītināmesuṃ. Neva ne rājā uyyojesi, tesaṃ vatthālaṅkārakhādanīyabhojanīyādi sabbaṃ rājakulasantakameva ahosi. Te sattasaṃvaccharaccayena upakkositvā surucimahārājena ‘‘kimeta’’nti puṭṭhā ‘‘mahārāja, amhākaṃ maṅgalaṃ bhuñjantānaṃ satta vassāni gatāni, kadā maṅgalassa osānaṃ bhavissatī’’ti āhaṃsu. Tato rājā ‘‘tātā, puttena me ettakaṃ kālaṃ na hasitapubbaṃ, yadā so hasissati, tadā gamissathā’’ti āha. Atha mahājano bheriṃ carāpetvā naṭe sannipātesi. Cha naṭasahassāni sannipatitvā satta koṭṭhāsā hutvā naccantā rājānaṃ hasāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Tassa kira dīgharattaṃ dibbanāṭakānaṃ diṭṭhattā tesaṃ naccaṃ amanuññaṃ ahosi.

    તદા ભણ્ડુકણ્ડો ચ પણ્ડુકણ્ડો ચાતિ દ્વે નાટકજેટ્ઠકા ‘‘મયં રાજાનં હસાપેસ્સામા’’તિ રાજઙ્ગણં પવિસિંસુ. તેસુ ભણ્ડુકણ્ડો તાવ રાજદ્વારે મહન્તં અતુલં નામ અમ્બં માપેત્વા સુત્તગુળં ખિપિત્વા તસ્સ સાખાય લગ્ગાપેત્વા સુત્તેન અતુલમ્બં અભિરુહિ. અતુલમ્બોતિ કિર વેસ્સવણસ્સ અમ્બો. અથ તમ્પિ વેસ્સવણસ્સ દાસા ગહેત્વા અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનિ છિન્દિત્વા પાતેસું, સેસનાટકા તાનિ સમોધાનેત્વા ઉદકેન અભિસિઞ્ચિંસુ. સો પુપ્ફપટં નિવાસેત્વા ચ પારુપિત્વા ચ નચ્ચન્તોવ ઉટ્ઠહિ. મહાપનાદો તમ્પિ દિસ્વા નેવ હસિ. પણ્ડુકણ્ડો નટો રાજઙ્ગણે દારુચિતકં કારેત્વા અત્તનો પરિસાય સદ્ધિં અગ્ગિં પાવિસિ. તસ્મિં નિબ્બુતે ચિતકં ઉદકેન અભિસિઞ્ચિંસુ. સો સપરિસો પુપ્ફપટં નિવાસેત્વા ચ પારુપિત્વા ચ નચ્ચન્તોવ ઉટ્ઠહિ. તમ્પિ દિસ્વા રાજા નેવ હસિ. ઇતિ તં હસાપેતું અસક્કોન્તા મનુસ્સા ઉપદ્દુતા અહેસું.

    Tadā bhaṇḍukaṇḍo ca paṇḍukaṇḍo cāti dve nāṭakajeṭṭhakā ‘‘mayaṃ rājānaṃ hasāpessāmā’’ti rājaṅgaṇaṃ pavisiṃsu. Tesu bhaṇḍukaṇḍo tāva rājadvāre mahantaṃ atulaṃ nāma ambaṃ māpetvā suttaguḷaṃ khipitvā tassa sākhāya laggāpetvā suttena atulambaṃ abhiruhi. Atulamboti kira vessavaṇassa ambo. Atha tampi vessavaṇassa dāsā gahetvā aṅgapaccaṅgāni chinditvā pātesuṃ, sesanāṭakā tāni samodhānetvā udakena abhisiñciṃsu. So pupphapaṭaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca naccantova uṭṭhahi. Mahāpanādo tampi disvā neva hasi. Paṇḍukaṇḍo naṭo rājaṅgaṇe dārucitakaṃ kāretvā attano parisāya saddhiṃ aggiṃ pāvisi. Tasmiṃ nibbute citakaṃ udakena abhisiñciṃsu. So sapariso pupphapaṭaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca naccantova uṭṭhahi. Tampi disvā rājā neva hasi. Iti taṃ hasāpetuṃ asakkontā manussā upaddutā ahesuṃ.

    સક્કો તં કારણં ઞત્વા ‘‘ગચ્છ, તાત, મહાપનાદં હસાપેત્વા એહી’’તિ દેવનટં પેસેસિ. સો આગન્ત્વા રાજઙ્ગણે આકાસે ઠત્વા ઉપડ્ઢઅઙ્ગં નામ દસ્સેસિ, એકોવ હત્થો, એકોવ પાદો, એકં અક્ખિ, એકા દાઠા નચ્ચતિ ચલતિ ફન્દતિ, સેસં નિચ્ચલમહોસિ. તં દિસ્વા મહાપનાદો થોકં હસિતં અકાસિ. મહાજનો પન હસન્તો હસન્તો હાસં સન્ધારેતું સતિં પચ્ચુપટ્ઠાપેતું અસક્કોન્તો અઙ્ગાનિ વિસ્સજ્જેત્વા રાજઙ્ગણેયેવ પતિ, તસ્મિં કાલે મઙ્ગલં નિટ્ઠિતં. સેસમેત્થ ‘‘પનાદો નામ સો રાજા, યસ્સ યૂપો સુવણ્ણયો’’તિ મહાપનાદજાતકેન વણ્ણેતબ્બં. રાજા મહાપનાદો દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા આયુપરિયોસાને દેવલોકમેવ ગતો.

    Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘gaccha, tāta, mahāpanādaṃ hasāpetvā ehī’’ti devanaṭaṃ pesesi. So āgantvā rājaṅgaṇe ākāse ṭhatvā upaḍḍhaaṅgaṃ nāma dassesi, ekova hattho, ekova pādo, ekaṃ akkhi, ekā dāṭhā naccati calati phandati, sesaṃ niccalamahosi. Taṃ disvā mahāpanādo thokaṃ hasitaṃ akāsi. Mahājano pana hasanto hasanto hāsaṃ sandhāretuṃ satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto aṅgāni vissajjetvā rājaṅgaṇeyeva pati, tasmiṃ kāle maṅgalaṃ niṭṭhitaṃ. Sesamettha ‘‘panādo nāma so rājā, yassa yūpo suvaṇṇayo’’ti mahāpanādajātakena vaṇṇetabbaṃ. Rājā mahāpanādo dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne devalokameva gato.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા ‘‘એવં, ભિક્ખવે, વિસાખા પુબ્બેપિ મમ સન્તિકા વરં લભિયેવા’’તિ વત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા મહાપનાદો ભદ્દજિ અહોસિ, સુમેધાદેવી વિસાખા, વિસ્સકમ્મો આનન્દો, સક્કો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, visākhā pubbepi mama santikā varaṃ labhiyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mahāpanādo bhaddaji ahosi, sumedhādevī visākhā, vissakammo ānando, sakko pana ahameva ahosi’’nti.

    સુરુચિજાતકવણ્ણના છટ્ઠા.

    Surucijātakavaṇṇanā chaṭṭhā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૪૮૯. સુરુચિજાતકં • 489. Surucijātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact