Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
૧૫. પટિસમ્ભિદાવિભઙ્ગો
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
૧. સુત્તન્તભાજનીયં
1. Suttantabhājanīyaṃ
૧. સઙ્ગહવારવણ્ણના
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
૭૧૮. ઇદાનિ તદનન્તરે પટિસમ્ભિદાવિભઙ્ગે ચતસ્સોતિ ગણનપરિચ્છેદો. પટિસમ્ભિદાતિ પભેદા. યસ્મા પન પરતો અત્થે ઞાણં અત્થપટિસમ્ભિદાતિઆદિમાહ, તસ્મા ન અઞ્ઞસ્સ કસ્સચિ પભેદા, ઞાણસ્સેવ પભેદાતિ વેદિતબ્બા. ઇતિ ‘‘ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા’’તિ પદેન ચત્તારો ઞાણપ્પભેદાતિ અયમત્થો સઙ્ગહિતો. અત્થપટિસમ્ભિદાતિ અત્થે પટિસમ્ભિદા; અત્થપ્પભેદસ્સ સલ્લક્ખણવિભાવનાવવત્થાનકરણસમત્થં અત્થે પભેદગતં ઞાણન્તિ અત્થો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. ધમ્મપ્પભેદસ્સ હિ સલ્લક્ખણવિભાવનાવવત્થાનકરણસમત્થં ધમ્મે પભેદગતં ઞાણં ધમ્મપટિસમ્ભિદા નામ. નિરુત્તિપ્પભેદસ્સ સલ્લક્ખણવિભાવનાવવત્થાનકરણસમત્થં નિરુત્તાભિલાપે પભેદગતં ઞાણં નિરુત્તિપટિસમ્ભિદા નામ. પટિભાનપ્પભેદસ્સ સલ્લક્ખણવિભાવનાવવત્થાનકરણસમત્થં પટિભાને પભેદગતં ઞાણં પટિભાનપટિસમ્ભિદા નામ.
718. Idāni tadanantare paṭisambhidāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. Yasmā pana parato atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha, tasmā na aññassa kassaci pabhedā, ñāṇasseva pabhedāti veditabbā. Iti ‘‘catasso paṭisambhidā’’ti padena cattāro ñāṇappabhedāti ayamattho saṅgahito. Atthapaṭisambhidāti atthe paṭisambhidā; atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Dhammappabhedassa hi sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā nāma. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā nāma. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā nāma.
ઇદાનિ યથાનિક્ખિત્તા પટિસમ્ભિદા ભાજેત્વા દસ્સેન્તો અત્થે ઞાણં અત્થપટિસમ્ભિદાતિઆદિમાહ. તત્થ અત્થોતિ સઙ્ખેપતો હેતુફલં. તઞ્હિ હેતુવસેન અરણીયં ગન્તબ્બં પત્તબ્બં, તસ્મા અત્થોતિ વુચ્ચતિ. પભેદતો પન યંકિઞ્ચિ પચ્ચયસમુપ્પન્નં, નિબ્બાનં, ભાસિતત્થો, વિપાકો, કિરિયાતિ ઇમે પઞ્ચ ધમ્મા અત્થોતિ વેદિતબ્બા. તં અત્થં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ તસ્મિં અત્થે પભેદગતં ઞાણં અત્થપટિસમ્ભિદા.
Idāni yathānikkhittā paṭisambhidā bhājetvā dassento atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha. Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā atthoti vuccati. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
ધમ્મોતિ સઙ્ખેપતો પચ્ચયો. સો હિ યસ્મા તં તં વિદહતિ પવત્તેતિ ચેવ પાપેતિ ચ, તસ્મા ધમ્મોતિ વુચ્ચતિ. પભેદતો પન યો કોચિ ફલનિબ્બત્તકો હેતુ, અરિયમગ્ગો, ભાસિતં , કુસલં, અકુસલન્તિ ઇમે પઞ્ચ ધમ્મા ધમ્મોતિ વેદિતબ્બા. તં ધમ્મં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ તસ્મિં ધમ્મે પભેદગતં ઞાણં ધમ્મપટિસમ્ભિદા.
Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ , kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā. Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
તત્ર ધમ્મનિરુત્તાભિલાપે ઞાણન્તિ તસ્મિં અત્થે ચ ધમ્મે ચ યા સભાવનિરુત્તિ, તસ્સા અભિલાપે તં સભાવનિરુત્તિં સદ્દં આરમ્મણં કત્વા પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ તસ્મિં સભાવનિરુત્તાભિલાપે પભેદગતં ઞાણં નિરુત્તિપટિસમ્ભિદા. એવમયં નિરુત્તિપટિસમ્ભિદા સદ્દારમ્મણા નામ જાતા, ન પઞ્ઞત્તિઆરમ્મણા. કસ્મા? યસ્મા સદ્દં સુત્વા ‘‘અયં સભાવનિરુત્તિ, અયં ન સભાવનિરુત્તી’’તિ જાનન્તિ. પટિસમ્ભિદાપ્પત્તો હિ ‘‘ફસ્સો’’તિ વુત્તે ‘‘અયં સભાવનિરુત્તી’’તિ જાનાતિ, ‘‘ફસ્સા’’તિ વા ‘‘ફસ્સ’’ન્તિ વા વુત્તે પન ‘‘અયં ન સભાવનિરુત્તી’’તિ જાનાતિ. વેદનાદીસુપિ એસેવ નયો. અઞ્ઞં પનેસ નામઆખ્યાતઉપસગ્ગબ્યઞ્જનસદ્દં જાનાતિ ન જાનાતીતિ? યદગ્ગેન સદ્દં સુત્વા ‘‘અયં સભાવનિરુત્તિ, અયં ન સભાવનિરુત્તી’’તિ જાનાતિ, તદગ્ગેન તમ્પિ જાનિસ્સતીતિ. તં પન નયિદં પટિસમ્ભિદાકિચ્ચન્તિ પટિક્ખિપિત્વા ઇદં વત્થુ કથિતં –
Tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti, tassā abhilāpe taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānanti. Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Aññaṃ panesa nāmaākhyātaupasaggabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti? Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissatīti. Taṃ pana nayidaṃ paṭisambhidākiccanti paṭikkhipitvā idaṃ vatthu kathitaṃ –
તિસ્સદત્તત્થેરો કિર બોધિમણ્ડે સુવણ્ણસલાકં ગહેત્વા અટ્ઠારસસુ ભાસાસુ ‘કતરભાસાય કથેમી’તિ પવારેસિ. તં પન તેન અત્તનો ઉગ્ગહે ઠત્વા પવારિતં, ન પટિસમ્ભિદાય ઠિતેન. સો હિ મહાપઞ્ઞતાય તં તં ભાસં કથાપેત્વા કથાપેત્વા ઉગ્ગણ્હિ; તતો ઉગ્ગહે ઠત્વા એવં પવારેસિ.
Tissadattatthero kira bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā aṭṭhārasasu bhāsāsu ‘katarabhāsāya kathemī’ti pavāresi. Taṃ pana tena attano uggahe ṭhatvā pavāritaṃ, na paṭisambhidāya ṭhitena. So hi mahāpaññatāya taṃ taṃ bhāsaṃ kathāpetvā kathāpetvā uggaṇhi; tato uggahe ṭhatvā evaṃ pavāresi.
ભાસં નામ સત્તા ઉગ્ગણ્હન્તીતિ વત્વા ચ પનેત્થ ઇદં કથિતં. માતાપિતરો હિ દહરકાલે કુમારકે મઞ્ચે વા પીઠે વા નિપજ્જાપેત્વા તં તં કથયમાના તાનિ તાનિ કિચ્ચાનિ કરોન્તિ. દારકા તેસં તં તં ભાસં વવત્થાપેન્તિ – ઇમિના ઇદં વુત્તં, ઇમિના ઇદં વુત્તન્તિ. ગચ્છન્તે ગચ્છન્તે કાલે સબ્બમ્પિ ભાસં જાનન્તિ. માતા દમિળી, પિતા અન્ધકો. તેસં જાતો દારકો સચે માતુકથં પઠમં સુણાતિ, દમિળભાસં ભાસિસ્સતિ; સચે પિતુકથં પઠમં સુણાતિ, અન્ધકભાસં ભાસિસ્સતિ. ઉભિન્નમ્પિ પન કથં અસ્સુણન્તો માગધભાસં ભાસિસ્સતિ.
Bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantīti vatvā ca panettha idaṃ kathitaṃ. Mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti. Dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti – iminā idaṃ vuttaṃ, iminā idaṃ vuttanti. Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti. Mātā damiḷī, pitā andhako. Tesaṃ jāto dārako sace mātukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, damiḷabhāsaṃ bhāsissati; sace pitukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati. Ubhinnampi pana kathaṃ assuṇanto māgadhabhāsaṃ bhāsissati.
યોપિ અગામકે મહારઞ્ઞે નિબ્બત્તો, તત્થ અઞ્ઞો કથેન્તો નામ નત્થિ, સોપિ અત્તનો ધમ્મતાય વચનં સમુટ્ઠાપેન્તો માગધભાસમેવ ભાસિસ્સતિ. નિરયે, તિરચ્છાનયોનિયં, પેત્તિવિસયે, મનુસ્સલોકે, દેવલોકેતિ સબ્બત્થ માગધભાસાવ ઉસ્સન્ના. તત્થ સેસા ઓટ્ટકિરાતઅન્ધકયોનકદમિળભાસાદિકા અટ્ઠારસ ભાસા પરિવત્તન્તિ . અયમેવેકા યથાભુચ્ચબ્રહ્મવોહારઅરિયવોહારસઙ્ખાતા માગધભાસા ન પરિવત્તતિ. સમ્માસબુદ્ધોપિ તેપિટકં બુદ્ધવચનં તન્તિં આરોપેન્તો માગધભાસાય એવ આરોપેસિ. કસ્મા? એવઞ્હિ અત્થં આહરિતું સુખં હોતિ. માગધભાસાય હિ તન્તિં આરુળ્હસ્સ બુદ્ધવચનસ્સ પટિસમ્ભિદાપ્પત્તાનં સોતપથાગમનમેવ પપઞ્ચો; સોતે પન સઙ્ઘટ્ટિતમત્તેયેવ નયસતેન નયસહસ્સેન અત્થો ઉપટ્ઠાતિ. અઞ્ઞાય પન ભાસાય તન્તિં આરુળ્હં પોથેત્વા પોથેત્વા ઉગ્ગહેતબ્બં હોતિ. બહુમ્પિ ઉગ્ગહેત્વા પન પુથુજ્જનસ્સ પટિસમ્ભિદાપ્પત્તિ નામ નત્થિ. અરિયસાવકો નો પટિસમ્ભિદાપ્પતો નામ નત્થિ.
Yopi agāmake mahāraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi, sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento māgadhabhāsameva bhāsissati. Niraye, tiracchānayoniyaṃ, pettivisaye, manussaloke, devaloketi sabbattha māgadhabhāsāva ussannā. Tattha sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā aṭṭhārasa bhāsā parivattanti . Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhabhāsā na parivattati. Sammāsabuddhopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhabhāsāya eva āropesi. Kasmā? Evañhi atthaṃ āharituṃ sukhaṃ hoti. Māgadhabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco; sote pana saṅghaṭṭitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti. Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhaṃ pothetvā pothetvā uggahetabbaṃ hoti. Bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi. Ariyasāvako no paṭisambhidāppato nāma natthi.
ઞાણેસુ ઞાણન્તિ સબ્બત્થકઞાણં આરમ્મણં કત્વા ઞાણં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ પભેદગતં ઞાણં પટિભાનપટિસમ્ભિદાતિ. ઇમા પન ચતસ્સોપિ પટિસમ્ભિદા દ્વીસુ ઠાનેસુ પભેદં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચહિ કારણેહિ વિસદા હોન્તીતિ વેદિતબ્બા. કતમેસુ દ્વીસુ? સેક્ખભૂમિયઞ્ચ અસેક્ખભૂમિયઞ્ચ. તત્થ સારિપુત્તત્થેરસ્સ મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરસ્સ મહાકસ્સપત્થેરસ્સ મહાકચ્ચાયનત્થેરસ્સ મહાકોટ્ઠિતત્થેરસ્સાતિ અસીતિયાપિ મહાથેરાનં પટિસમ્ભિદા અસેક્ખભૂમિયં પભેદં ગતા. આનન્દત્થેરસ્સ ચિત્તસ્સ ગહપતિનો ધમ્મિકસ્સ ઉપાસકસ્સ ઉપાલિસ્સ ગહપતિનો ખુજ્જુત્તરાય ઉપાસિકાયાતિ એવમાદીનં પટિસમ્ભિદા સેક્ખભૂમિયં પભેદં ગતાતિ ઇમાસુ દ્વીસુ ભૂમીસુ પભેદં ગચ્છન્તિ.
Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā ñāṇaṃ paccavekkhantassa pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti. Imā pana catassopi paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā. Katamesu dvīsu? Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca. Tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhitattherassāti asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatā. Ānandattherassa cittassa gahapatino dhammikassa upāsakassa upālissa gahapatino khujjuttarāya upāsikāyāti evamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.
કતમેહિ પઞ્ચહિ કારણેહિ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તીતિ? અધિગમેન, પરિયત્તિયા, સવનેન, પરિપુચ્છાય, પુબ્બયોગેનાતિ. તત્થ ‘અધિગમો’ નામ અરહત્તં. તઞ્હિ પત્તસ્સ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તિ. ‘પરિયત્તિ’ નામ બુદ્ધવચનં. તઞ્હિ ઉગ્ગણ્હન્તસ્સ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તિ. ‘સવનં’ નામ ધમ્મસ્સવનં. સક્કચ્ચઞ્હિ ધમ્મં સુણન્તસ્સ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તિ. ‘પરિપુચ્છા’ નામ અટ્ઠકથા. ઉગ્ગહિતપાળિયા અત્થં કથેન્તસ્સ હિ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તિ. ‘પુબ્બયોગો’ નામ પુબ્બયોગાવચરતા, અતીતભવે હરણપચ્ચાહરણનયેન પરિગ્ગહિતકમ્મટ્ઠાનતા; પુબ્બયોગાવચરસ્સ હિ પટિસમ્ભિદા વિસદા હોન્તિ . તત્થ અરહત્તપ્પત્તિયા પુનબ્બસુકુટુમ્બિકપુત્તસ્સ તિસ્સત્થેરસ્સ પટિસમ્ભિદા વિસદા અહેસું. સો કિર તમ્બપણ્ણિદીપે બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હિત્વા પરતીરં ગન્ત્વા યોનકધમ્મરક્ખિતત્થેરસ્સ સન્તિકે બુદ્ધવચનં ઉગ્ગણ્હિત્વા આગચ્છન્તો નાવં અભિરુહનતિત્થે એકસ્મિં પદે ઉપ્પન્નકઙ્ખો યોજનસતમગ્ગં નિવત્તિત્વા આચરિયસ્સ સન્તિકં ગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે એકસ્સ કુટુમ્બિકસ્સ પઞ્હં કથેસિ. સો પસીદિત્વા સતસહસ્સગ્ઘનિકં કમ્બલં અદાસિ. સોપિ તં આહરિત્વા આચરિયસ્સ અદાસિ. થેરો વાસિયા કોટ્ટેત્વા નિસીદનટ્ઠાને પરિભણ્ડં કારેસિ. કિમત્થાયાતિ? પચ્છિમાય જનતાય અનુગ્ગહત્થાયાતિ. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘અમ્હાકં ગતમગ્ગં આવજ્જેત્વા અનાગતે સબ્રહ્મચારિનો પટિપત્તિં પૂરેતબ્બં મઞ્ઞિસ્સન્તી’’તિ. તિસ્સત્થેરોપિ આચરિયસ્સ સન્તિકે કઙ્ખં છિન્દિત્વા જમ્બુકોલપટ્ટને ઓરુય્હ ચેતિયઙ્ગણં સમ્મજ્જનવેલાય વાલિકવિહારં પત્વા સમ્મજ્જિ. તસ્સ સમ્મજ્જિતટ્ઠાનં દિસ્વા ‘ઇદં વીતરાગસ્સ ભિક્ખુનો સમ્મટ્ઠટ્ઠાન’ન્તિ થેરસ્સ વીમંસનત્થાય પઞ્હં પુચ્છિંસુ. થેરો પટિસમ્ભિદાપ્પત્તતાય પુચ્છિતપુચ્છિતે પઞ્હે કથેસીતિ.
Katamehi pañcahi kāraṇehi paṭisambhidā visadā hontīti? Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogenāti. Tattha ‘adhigamo’ nāma arahattaṃ. Tañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Pariyatti’ nāma buddhavacanaṃ. Tañhi uggaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Savanaṃ’ nāma dhammassavanaṃ. Sakkaccañhi dhammaṃ suṇantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Paripucchā’ nāma aṭṭhakathā. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa hi paṭisambhidā visadā honti. ‘Pubbayogo’ nāma pubbayogāvacaratā, atītabhave haraṇapaccāharaṇanayena pariggahitakammaṭṭhānatā; pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti . Tattha arahattappattiyā punabbasukuṭumbikaputtassa tissattherassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira tambapaṇṇidīpe buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paratīraṃ gantvā yonakadhammarakkhitattherassa santike buddhavacanaṃ uggaṇhitvā āgacchanto nāvaṃ abhiruhanatitthe ekasmiṃ pade uppannakaṅkho yojanasatamaggaṃ nivattitvā ācariyassa santikaṃ gacchanto antarāmagge ekassa kuṭumbikassa pañhaṃ kathesi. So pasīditvā satasahassagghanikaṃ kambalaṃ adāsi. Sopi taṃ āharitvā ācariyassa adāsi. Thero vāsiyā koṭṭetvā nisīdanaṭṭhāne paribhaṇḍaṃ kāresi. Kimatthāyāti? Pacchimāya janatāya anuggahatthāyāti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘amhākaṃ gatamaggaṃ āvajjetvā anāgate sabrahmacārino paṭipattiṃ pūretabbaṃ maññissantī’’ti. Tissattheropi ācariyassa santike kaṅkhaṃ chinditvā jambukolapaṭṭane oruyha cetiyaṅgaṇaṃ sammajjanavelāya vālikavihāraṃ patvā sammajji. Tassa sammajjitaṭṭhānaṃ disvā ‘idaṃ vītarāgassa bhikkhuno sammaṭṭhaṭṭhāna’nti therassa vīmaṃsanatthāya pañhaṃ pucchiṃsu. Thero paṭisambhidāppattatāya pucchitapucchite pañhe kathesīti.
પરિયત્તિયા પન તિસ્સદત્તત્થેરસ્સ ચેવ નાગસેનત્થેરસ્સ ચ પટિસમ્ભિદા વિસદા અહેસું. સક્કચ્ચધમ્મસવનેન સુધમ્મસામણેરસ્સ પટિસમ્ભિદા વિસદા અહેસું. સો કિર તલઙ્ગરવાસી ધમ્મદિન્નત્થેરસ્સ ભાગિનેય્યો ખુરગ્ગેયેવ અરહત્તં પત્તો માતુલત્થેરસ્સ ધમ્મવિનિચ્છયટ્ઠાને નિસીદિત્વા સુણન્તોયેવ તીણિ પિટકાનિ પગુણાનિ અકાસિ. ઉગ્ગહિતપાળિયા અત્થં કથેન્તસ્સ પન તિસ્સદત્તત્થેરસ્સ એવ પટિસમ્ભિદા વિસદા અહેસું. ગતપચ્ચાગતવત્તં પન પૂરેત્વા યાવ અનુલોમં કમ્મટ્ઠાનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા આગતાનં વિસદભાવપ્પત્તપટિસમ્ભિદાનં પુબ્બયોગાવચરાનં અન્તો નત્થિ.
Pariyattiyā pana tissadattattherassa ceva nāgasenattherassa ca paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Sakkaccadhammasavanena sudhammasāmaṇerassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira talaṅgaravāsī dhammadinnattherassa bhāgineyyo khuraggeyeva arahattaṃ patto mātulattherassa dhammavinicchayaṭṭhāne nisīditvā suṇantoyeva tīṇi piṭakāni paguṇāni akāsi. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa pana tissadattattherassa eva paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Gatapaccāgatavattaṃ pana pūretvā yāva anulomaṃ kammaṭṭhānaṃ ussukkāpetvā āgatānaṃ visadabhāvappattapaṭisambhidānaṃ pubbayogāvacarānaṃ anto natthi.
એતેસુ પન કારણેસુ પરિયત્તિ, સવનં, પરિપુચ્છાતિ ઇમાનિ તીણિ પભેદસ્સેવ બલવકારણાનિ. પુબ્બયોગો અધિગમસ્સ બલવપચ્ચયો, પભેદસ્સ હોતિ ન હોતીતિ? હોતિ, ન પન તથા. પરિયત્તિસવનપરિપુચ્છા હિ પુબ્બે હોન્તુ વા મા વા, પુબ્બયોગેન પુબ્બે ચેવ એતરહિ ચ સઙ્ખારસમ્મસનં વિના પટિસમ્ભિદા નામ નત્થિ. ઇમે પન દ્વેપિ એકતો હુત્વા પટિસમ્ભિદા ઉપત્થમ્ભેત્વા વિસદા કરોન્તીતિ.
Etesu pana kāraṇesu pariyatti, savanaṃ, paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotīti? Hoti, na pana tathā. Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidā nāma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā karontīti.
સઙ્ગહવારવણ્ણના.
Saṅgahavāravaṇṇanā.
૨. સચ્ચવારાદિવણ્ણના
2. Saccavārādivaṇṇanā
૭૧૯. ઇદાનિ યે સઙ્ગહવારે પઞ્ચ અત્થા ચ ધમ્મા ચ સઙ્ગહિતા, તેસં પભેદદસ્સનનયેન પટિસમ્ભિદા વિભજિતું પુન ચતસ્સોતિઆદિના નયેન પભેદવારો આરદ્ધો. સો સચ્ચવારહેતુવારધમ્મવારપચ્ચયાકારવારપરિયત્તિવારવસેન પઞ્ચવિધો. તત્થ પચ્ચયસમુપ્પન્નસ્સ દુક્ખસચ્ચસ્સ પચ્ચયેન પત્તબ્બસ્સ નિબ્બાનસ્સ ચ અત્થભાવં, ફલનિબ્બત્તકસ્સ સમુદયસ્સ નિબ્બાનસમ્પાપકસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ ચ ધમ્મભાવઞ્ચ દસ્સેતું ‘સચ્ચવારો’ વુત્તો. યસ્સ કસ્સચિ પન હેતુફલનિબ્બત્તકસ્સ હેતુનો ધમ્મભાવં, હેતુફલસ્સ ચ અત્થભાવં દસ્સેતું ‘હેતુવારો’ વુત્તો. તત્થ ચ હેતુફલક્કમવસેન ઉપ્પટિપાટિયા પઠમં ધમ્મપટિસમ્ભિદા નિદ્દિટ્ઠા. યે પન ધમ્મા તમ્હા તમ્હા રૂપારૂપપ્પભેદા હેતુતો જાતા, તેસં અત્થભાવં, તસ્સ તસ્સ ચ રૂપારૂપધમ્મપ્પભેદસ્સ હેતુનો ધમ્મભાવં દસ્સેતું ‘ધમ્મવારો’ વુત્તો. જરામરણાદીનં પન અત્થભાવં, જરામરણાદિસમુદયસઙ્ખાતાનં જાતિઆદીનઞ્ચ ધમ્મભાવં દસ્સેતું ‘પચ્ચયાકારવારો’ વુત્તો. તતો પરિયત્તિસઙ્ખાતસ્સ તસ્સ તસ્સ ભાસિતસ્સ ધમ્મભાવં, ભાસિતસઙ્ખાતેન પચ્ચયેન પત્તબ્બસ્સ ભાસિતત્થસ્સ ચ અત્થભાવં દસ્સેતું ‘પરિયત્તિવારો’ વુત્તો.
719. Idāni ye saṅgahavāre pañca atthā ca dhammā ca saṅgahitā, tesaṃ pabhedadassananayena paṭisambhidā vibhajituṃ puna catassotiādinā nayena pabhedavāro āraddho. So saccavārahetuvāradhammavārapaccayākāravārapariyattivāravasena pañcavidho. Tattha paccayasamuppannassa dukkhasaccassa paccayena pattabbassa nibbānassa ca atthabhāvaṃ, phalanibbattakassa samudayassa nibbānasampāpakassa ariyamaggassa ca dhammabhāvañca dassetuṃ ‘saccavāro’ vutto. Yassa kassaci pana hetuphalanibbattakassa hetuno dhammabhāvaṃ, hetuphalassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘hetuvāro’ vutto. Tattha ca hetuphalakkamavasena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Ye pana dhammā tamhā tamhā rūpārūpappabhedā hetuto jātā, tesaṃ atthabhāvaṃ, tassa tassa ca rūpārūpadhammappabhedassa hetuno dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘dhammavāro’ vutto. Jarāmaraṇādīnaṃ pana atthabhāvaṃ, jarāmaraṇādisamudayasaṅkhātānaṃ jātiādīnañca dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘paccayākāravāro’ vutto. Tato pariyattisaṅkhātassa tassa tassa bhāsitassa dhammabhāvaṃ, bhāsitasaṅkhātena paccayena pattabbassa bhāsitatthassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘pariyattivāro’ vutto.
તત્થ ચ યસ્મા ભાસિતં ઞત્વા તસ્સત્થો ઞાયતિ, તસ્મા ભાસિતભાસિતત્થક્કમેન ઉપ્પટિપાટિયા પઠમં ધમ્મપટિસમ્ભિદા નિદ્દિટ્ઠા. પરિયત્તિધમ્મસ્સ ચ પભેદદસ્સનત્થં ‘‘તત્થ કતમા ધમ્મપટિસમ્ભિદા’’તિ પુચ્છાપુબ્બઙ્ગમો પટિનિદ્દેસવારો વુત્તો. તત્થ સુત્તન્તિઆદીહિ નવહિ અઙ્ગેહિ નિપ્પદેસતો તન્તિ ગહિતા. અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો, અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થોતિ ઇમસ્મિમ્પિ ઠાને ભાસિતવસેન નિપ્પદેસતો તન્તિ એવ ગહિતાતિ.
Tattha ca yasmā bhāsitaṃ ñatvā tassattho ñāyati, tasmā bhāsitabhāsitatthakkamena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Pariyattidhammassa ca pabhedadassanatthaṃ ‘‘tattha katamā dhammapaṭisambhidā’’ti pucchāpubbaṅgamo paṭiniddesavāro vutto. Tattha suttantiādīhi navahi aṅgehi nippadesato tanti gahitā. Ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa atthoti imasmimpi ṭhāne bhāsitavasena nippadesato tanti eva gahitāti.
સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૧૫. પટિસમ્ભિદાવિભઙ્ગો • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૧૫. પટિસમ્ભિદાવિભઙ્ગો • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૧૫. પટિસમ્ભિદાવિભઙ્ગો • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo