| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
૩. ધાતુવિભઙ્ગો
3. Dhātuvibhaṅgo
૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
૧૭૨. ઇદાનિ તદનન્તરે ધાતુવિભઙ્ગે સબ્બા ધાતુયો છહિ છહિ ધાતૂહિ સઙ્ખિપિત્વા તીહિ છક્કેહિ સુત્તન્તભાજનીયં દસ્સેન્તો છ ધાતુયોતિઆદિમાહ. તત્થ છાતિ ગણનપરિચ્છેદો. ધાતુયોતિ પરિચ્છિન્નધમ્મનિદસ્સનં. પથવીધાતૂતિઆદીસુ ધાત્વટ્ઠો નામ સભાવટ્ઠો, સભાવટ્ઠો નામ સુઞ્ઞતટ્ઠો, સુઞ્ઞતટ્ઠો નામ નિસ્સત્તટ્ઠોતિ એવં સભાવસુઞ્ઞતનિસ્સત્તટ્ઠેન પથવીયેવ ધાતુ પથવીધાતુ. આપોધાતુઆદીસુપિ એસેવ નયો. એવમેત્થ પદસમાસં વિદિત્વા એવમત્થો વેદિતબ્બો – પથવીધાતૂતિ પતિટ્ઠાનધાતુ. આપોધાતૂતિ આબન્ધનધાતુ. તેજોધાતૂતિ પરિપાચનધાતુ. વાયોધાતૂતિ વિત્થમ્ભનધાતુ. આકાસધાતૂતિ અસમ્ફુટ્ઠધાતુ. વિઞ્ઞાણધાતૂતિ વિજાનનધાતુ.
172. Idāni tadanantare dhātuvibhaṅge sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā tīhi chakkehi suttantabhājanīyaṃ dassento cha dhātuyotiādimāha. Tattha chāti gaṇanaparicchedo. Dhātuyoti paricchinnadhammanidassanaṃ. Pathavīdhātūtiādīsu dhātvaṭṭho nāma sabhāvaṭṭho, sabhāvaṭṭho nāma suññataṭṭho, suññataṭṭho nāma nissattaṭṭhoti evaṃ sabhāvasuññatanissattaṭṭhena pathavīyeva dhātu pathavīdhātu. Āpodhātuādīsupi eseva nayo. Evamettha padasamāsaṃ viditvā evamattho veditabbo – pathavīdhātūti patiṭṭhānadhātu. Āpodhātūti ābandhanadhātu. Tejodhātūti paripācanadhātu. Vāyodhātūti vitthambhanadhātu. Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu. Viññāṇadhātūti vijānanadhātu.
૧૭૩. પથવીધાતુદ્વયન્તિ પથવીધાતુ દ્વે અયં. અયં પથવીધાતુ નામ ન એકા એવ અજ્ઝત્તિકબાહિરભેદેન પન દ્વે ધાતુયો એવાતિ અત્થો. તેનેવાહ – ‘‘અત્થિ અજ્ઝત્તિકા અત્થિ બાહિરા’’તિ. તત્થ અજ્ઝત્તિકાતિ સત્તસન્તાનપરિયાપન્ના નિયકજ્ઝત્તા. બાહિરાતિ સઙ્ખારસન્તાનપરિયાપન્ના અનિન્દ્રિયબદ્ધા. અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તન્તિ ઉભયમ્પેતં નિયકજ્ઝત્તાધિવચનમેવ. ઇદાનિ તં સભાવાકારતો દસ્સેતું કક્ખળન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કક્ખળન્તિ થદ્ધં. ખરિગતન્તિ ફરુસં. કક્ખળત્તન્તિ કક્ખળભાવો. કક્ખળભાવોતિ કક્ખળસભાવો. અજ્ઝત્તં ઉપાદિન્નન્તિ નિયકજ્ઝત્તસઙ્ખાતં ઉપાદિન્નં. ઉપાદિન્નં નામ સરીરટ્ઠકં. સરીરટ્ઠકઞ્હિ કમ્મસમુટ્ઠાનં વા હોતુ મા વા, તં સન્ધાય ઉપાદિન્નમ્પિ અત્થિ અનુપાદિન્નમ્પિ; આદિન્નગ્ગહિતપરામટ્ઠવસેન પન સબ્બમ્પેતં ઉપાદિન્નમેવાતિ દસ્સેતું ‘‘અજ્ઝત્તં ઉપાદિન્ન’’ન્તિ આહ.
173. Pathavīdhātudvayanti pathavīdhātu dve ayaṃ. Ayaṃ pathavīdhātu nāma na ekā eva ajjhattikabāhirabhedena pana dve dhātuyo evāti attho. Tenevāha – ‘‘atthi ajjhattikā atthi bāhirā’’ti. Tattha ajjhattikāti sattasantānapariyāpannā niyakajjhattā. Bāhirāti saṅkhārasantānapariyāpannā anindriyabaddhā. Ajjhattaṃ paccattanti ubhayampetaṃ niyakajjhattādhivacanameva. Idāni taṃ sabhāvākārato dassetuṃ kakkhaḷantiādi vuttaṃ. Tattha kakkhaḷanti thaddhaṃ. Kharigatanti pharusaṃ. Kakkhaḷattanti kakkhaḷabhāvo. Kakkhaḷabhāvoti kakkhaḷasabhāvo. Ajjhattaṃ upādinnanti niyakajjhattasaṅkhātaṃ upādinnaṃ. Upādinnaṃ nāma sarīraṭṭhakaṃ. Sarīraṭṭhakañhi kammasamuṭṭhānaṃ vā hotu mā vā, taṃ sandhāya upādinnampi atthi anupādinnampi; ādinnaggahitaparāmaṭṭhavasena pana sabbampetaṃ upādinnamevāti dassetuṃ ‘‘ajjhattaṃ upādinna’’nti āha.
ઇદાનિ તમેવ પથવીધાતું વત્થુવસેન દસ્સેતું સેય્યથિદં કેસા લોમાતિઆદિ વુત્તં. તત્થ સેય્યથિદન્તિ નિપાતો. તસ્સત્થો – યા સા અજ્ઝત્તિકા પથવીધાતુ સા કતમા? યં વા અજ્ઝત્તં પચ્ચત્તં કક્ખળં નામ તં કતમન્તિ? કેસા લોમાતિઆદિ તસ્સા અજ્ઝત્તિકાય પથવીધાતુયા વત્થુવસેન પભેદદસ્સનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – કેસા નામ અજ્ઝત્તા ઉપાદિન્ના સરીરટ્ઠકા કક્ખળત્તલક્ખણા ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો. લોમા નામ…પે॰… કરીસં નામ. ઇધ પન અવુત્તમ્પિ પટિસમ્ભિદામગ્ગે (પટિ॰ મ॰ ૧.૪) પાળિઆરુળ્હં મત્થલુઙ્ગં આહરિત્વા મત્થલુઙ્ગં નામ અજ્ઝત્તં ઉપાદિન્નં સરીરટ્ઠકં કક્ખળત્તલક્ખણં ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો. પરતો આપોધાતુઆદીનં નિદ્દેસે પિત્તાદીસુપિ એસેવ નયો.
Idāni tameva pathavīdhātuṃ vatthuvasena dassetuṃ seyyathidaṃ kesā lomātiādi vuttaṃ. Tattha seyyathidanti nipāto. Tassattho – yā sā ajjhattikā pathavīdhātu sā katamā? Yaṃ vā ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ nāma taṃ katamanti? Kesā lomātiādi tassā ajjhattikāya pathavīdhātuyā vatthuvasena pabhedadassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – kesā nāma ajjhattā upādinnā sarīraṭṭhakā kakkhaḷattalakkhaṇā imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso. Lomā nāma…pe… karīsaṃ nāma. Idha pana avuttampi paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.4) pāḷiāruḷhaṃ matthaluṅgaṃ āharitvā matthaluṅgaṃ nāma ajjhattaṃ upādinnaṃ sarīraṭṭhakaṃ kakkhaḷattalakkhaṇaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso. Parato āpodhātuādīnaṃ niddese pittādīsupi eseva nayo.
ઇમિના કિં દસ્સિતં હોતિ? ધાતુમનસિકારો. ઇમસ્મિં પન ધાતુમનસિકારે કમ્મં કત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઉત્તમત્થં અરહત્તં પાપુણિતુકામેન કિં કત્તબ્બં? ચતુપારિસુદ્ધિસીલં સોધેતબ્બં. સીલવતો હિ કમ્મટ્ઠાનભાવના ઇજ્ઝતિ. તસ્સ સોધનવિધાનં વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. વિસુદ્ધસીલેન પન સીલે પતિટ્ઠાય દસ પુબ્બપલિબોધા છિન્દિતબ્બા. તેસમ્પિ છિન્દનવિધાનં વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. છિન્નપલિબોધેન ધાતુમનસિકારકમ્મટ્ઠાનં ઉગ્ગણ્હિતબ્બં. આચરિયેનાપિ ધાતુમનસિકારકમ્મટ્ઠાનં ઉગ્ગણ્હાપેન્તેન સત્તવિધં ઉગ્ગહકોસલ્લં દસવિધઞ્ચ મનસિકારકોસલ્લં આચિક્ખિતબ્બં. અન્તેવાસિકેનાપિ આચરિયસ્સ સન્તિકે બહુવારે સજ્ઝાયં કત્વા નિજ્જટં પગુણં કમ્મટ્ઠાનં કાતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં અટ્ઠકથાયં – ‘‘આદિકમ્મિકેન ભિક્ખુના જરામરણા મુચ્ચિતુકામેન સત્તહાકારેહિ ઉગ્ગહકોસલ્લં ઇચ્છિતબ્બં, દસહાકારેહિ મનસિકારકોસલ્લં ઇચ્છિતબ્બ’’ન્તિ.
Iminā kiṃ dassitaṃ hoti? Dhātumanasikāro. Imasmiṃ pana dhātumanasikāre kammaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā uttamatthaṃ arahattaṃ pāpuṇitukāmena kiṃ kattabbaṃ? Catupārisuddhisīlaṃ sodhetabbaṃ. Sīlavato hi kammaṭṭhānabhāvanā ijjhati. Tassa sodhanavidhānaṃ visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaṃ. Visuddhasīlena pana sīle patiṭṭhāya dasa pubbapalibodhā chinditabbā. Tesampi chindanavidhānaṃ visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaṃ. Chinnapalibodhena dhātumanasikārakammaṭṭhānaṃ uggaṇhitabbaṃ. Ācariyenāpi dhātumanasikārakammaṭṭhānaṃ uggaṇhāpentena sattavidhaṃ uggahakosallaṃ dasavidhañca manasikārakosallaṃ ācikkhitabbaṃ. Antevāsikenāpi ācariyassa santike bahuvāre sajjhāyaṃ katvā nijjaṭaṃ paguṇaṃ kammaṭṭhānaṃ kātabbaṃ. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘ādikammikena bhikkhunā jarāmaraṇā muccitukāmena sattahākārehi uggahakosallaṃ icchitabbaṃ, dasahākārehi manasikārakosallaṃ icchitabba’’nti.
તત્થ વચસા, મનસા, વણ્ણતો, સણ્ઠાનતો, દિસતો, ઓકાસતો, પરિચ્છેદતોતિ ઇમેહિ સત્તહાકારેહિ ઇમસ્મિં ધાતુમનસિકારકમ્મટ્ઠાને ‘ઉગ્ગહકોસલ્લં’ ઇચ્છિતબ્બં. અનુપુબ્બતો, નાતિસીઘતો, નાતિસણિકતો, વિક્ખેપપટિબાહનતો , પણ્ણત્તિસમતિક્કમતો, અનુપુબ્બમુઞ્ચનતો, લક્ખણતો, તયો ચ સુત્તન્તાતિ ઇમેહિ દસહાકારેહિ ‘મનસિકારકોસલ્લં’ ઇચ્છિતબ્બં. તદુભયમ્પિ પરતો સતિપટ્ઠાનવિભઙ્ગે આવિ ભવિસ્સતિ.
Tattha vacasā, manasā, vaṇṇato, saṇṭhānato, disato, okāsato, paricchedatoti imehi sattahākārehi imasmiṃ dhātumanasikārakammaṭṭhāne ‘uggahakosallaṃ’ icchitabbaṃ. Anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepapaṭibāhanato , paṇṇattisamatikkamato, anupubbamuñcanato, lakkhaṇato, tayo ca suttantāti imehi dasahākārehi ‘manasikārakosallaṃ’ icchitabbaṃ. Tadubhayampi parato satipaṭṭhānavibhaṅge āvi bhavissati.
એવં ઉગ્ગહિતકમ્મટ્ઠાનેન પન વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તે અટ્ઠારસ સેનાસનદોસે વજ્જેત્વા પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતે સેનાસને વસન્તેન અત્તનાપિ પઞ્ચહિ પધાનિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તેન વિવિત્તોકાસગતેન કમ્મટ્ઠાનં મનસિકાતબ્બં. મનસિકરોન્તેન ચ વણ્ણસણ્ઠાનદિસોકાસપરિચ્છેદવસેન કેસાદીસુ એકેકકોટ્ઠાસં મનસિકરિત્વા અવસાને એવં મનસિકારો પવત્તેતબ્બો – ઇમે કેસા નામ સીસકટાહપલિવેઠનચમ્મે જાતા. તત્થ યથા વમ્મિકમત્થકે જાતેસુ કુણ્ઠતિણેસુ ન વમ્મિકમત્થકો જાનાતિ ‘મયિ કુણ્ઠતિણાનિ જાતાની’તિ, નાપિ કુણ્ઠતિણાનિ જાનન્તિ ‘મયં વમ્મિકમત્થકે જાતાની’તિ, એવમેવ ન સીસકટાહપલિવેઠનચમ્મં જાનાતિ ‘મયિ કેસા જાતા’તિ, નાપિ કેસા જાનન્તિ ‘મયં સીસકટાહપલિવેઠનચમ્મે જાતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ કેસા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Evaṃ uggahitakammaṭṭhānena pana visuddhimagge vutte aṭṭhārasa senāsanadose vajjetvā pañcaṅgasamannāgate senāsane vasantena attanāpi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatena pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantena vivittokāsagatena kammaṭṭhānaṃ manasikātabbaṃ. Manasikarontena ca vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedavasena kesādīsu ekekakoṭṭhāsaṃ manasikaritvā avasāne evaṃ manasikāro pavattetabbo – ime kesā nāma sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā. Tattha yathā vammikamatthake jātesu kuṇṭhatiṇesu na vammikamatthako jānāti ‘mayi kuṇṭhatiṇāni jātānī’ti, nāpi kuṇṭhatiṇāni jānanti ‘mayaṃ vammikamatthake jātānī’ti, evameva na sīsakaṭāhapaliveṭhanacammaṃ jānāti ‘mayi kesā jātā’ti, nāpi kesā jānanti ‘mayaṃ sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kesā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
લોમા સરીરવેઠનચમ્મે જાતા. તત્થ યથા સુઞ્ઞગામટ્ઠાને જાતેસુ દબ્બતિણેસુ ન સુઞ્ઞગામટ્ઠાનં જાનાતિ ‘મયિ દબ્બતિણાનિ જાતાની’તિ, નાપિ દબ્બતિણાનિ જાનન્તિ ‘મયં સુઞ્ઞગામટ્ઠાને જાતાની’તિ, એવમેવ ન સરીરવેઠનચમ્મં જાનાતિ ‘મયિ લોમા જાતા’તિ, નાપિ લોમા જાનન્તિ ‘મયં સરીરવેઠનચમ્મે જાતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ લોમા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Lomā sarīraveṭhanacamme jātā. Tattha yathā suññagāmaṭṭhāne jātesu dabbatiṇesu na suññagāmaṭṭhānaṃ jānāti ‘mayi dabbatiṇāni jātānī’ti, nāpi dabbatiṇāni jānanti ‘mayaṃ suññagāmaṭṭhāne jātānī’ti, evameva na sarīraveṭhanacammaṃ jānāti ‘mayi lomā jātā’ti, nāpi lomā jānanti ‘mayaṃ sarīraveṭhanacamme jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lomā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
નખા અઙ્ગુલીનં અગ્ગેસુ જાતા. તત્થ યથા કુમારકેસુ દણ્ડકેહિ મધુકટ્ઠિકે વિજ્ઝિત્વા કીળન્તેસુ ન દણ્ડકા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ મધુકટ્ઠિકા ઠપિતા’તિ, નાપિ મધુકટ્ઠિકા જાનન્તિ ‘મયં દણ્ડકેસુ ઠપિતા’તિ, એવમેવ ન અઙ્ગુલિયો જાનન્તિ ‘અમ્હાકં અગ્ગેસુ નખા જાતા’તિ, નાપિ નખા જાનન્તિ ‘મયં અઙ્ગુલીનં અગ્ગેસુ જાતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ નખા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Nakhā aṅgulīnaṃ aggesu jātā. Tattha yathā kumārakesu daṇḍakehi madhukaṭṭhike vijjhitvā kīḷantesu na daṇḍakā jānanti ‘amhesu madhukaṭṭhikā ṭhapitā’ti, nāpi madhukaṭṭhikā jānanti ‘mayaṃ daṇḍakesu ṭhapitā’ti, evameva na aṅguliyo jānanti ‘amhākaṃ aggesu nakhā jātā’ti, nāpi nakhā jānanti ‘mayaṃ aṅgulīnaṃ aggesu jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti nakhā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
દન્તા હનુકટ્ઠિકેસુ જાતા. તત્થ યથા વડ્ઢકીહિ પાસાણઉદુક્ખલેસુ કેનચિદેવ સિલેસજાતેન બન્ધિત્વા ઠપિતથમ્ભેસુ ન ઉદુક્ખલાનિ જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ થમ્ભા ઠિતા’તિ, નાપિ થમ્ભા જાનન્તિ ‘મયં ઉદુક્ખલેસુ ઠિતા’તિ, એવમેવ ન હનુકટ્ઠિકા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ દન્તા જાતા’તિ , નાપિ દન્તા જાનન્તિ ‘મયં હનુકટ્ઠિકેસુ જાતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ દન્તા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Dantā hanukaṭṭhikesu jātā. Tattha yathā vaḍḍhakīhi pāsāṇaudukkhalesu kenacideva silesajātena bandhitvā ṭhapitathambhesu na udukkhalāni jānanti ‘amhesu thambhā ṭhitā’ti, nāpi thambhā jānanti ‘mayaṃ udukkhalesu ṭhitā’ti, evameva na hanukaṭṭhikā jānanti ‘amhesu dantā jātā’ti , nāpi dantā jānanti ‘mayaṃ hanukaṭṭhikesu jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti dantā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
તચો સકલસરીરં પરિયોનન્ધિત્વા ઠિતો. તત્થ યથા અલ્લગોચમ્મપરિયોનદ્ધાય મહાવીણાય ન મહાવીણા જાનાતિ ‘અહં અલ્લગોચમ્મેન પરિયોનદ્ધા’તિ, નાપિ અલ્લગોચમ્મં જાનાતિ ‘મયા મહાવીણા પરિયોદ્ધા’તિ, એવમેવ ન સરીરં જાનાતિ ‘અહં તચેન પરિયોનદ્ધ’ન્તિ, નાપિ તચો જાનાતિ ‘મયા સરીરં પરિયોનદ્ધન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ તચો નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Taco sakalasarīraṃ pariyonandhitvā ṭhito. Tattha yathā allagocammapariyonaddhāya mahāvīṇāya na mahāvīṇā jānāti ‘ahaṃ allagocammena pariyonaddhā’ti, nāpi allagocammaṃ jānāti ‘mayā mahāvīṇā pariyoddhā’ti, evameva na sarīraṃ jānāti ‘ahaṃ tacena pariyonaddha’nti, nāpi taco jānāti ‘mayā sarīraṃ pariyonaddhanti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti taco nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
મંસં અટ્ઠિસઙ્ઘાટં અનુલિમ્પિત્વા ઠિતં. તત્થ યથા મહામત્તિકાય લિત્તાય ભિત્તિયા ન ભિત્તિ જાનાતિ ‘અહં મહામત્તિકાય લિત્તા’તિ, નાપિ મહામત્તિકા જાનાતિ ‘મયા મહાભિત્તિ લિત્તા’તિ, એવમેવ ન અટ્ઠિસઙ્ઘાટો જાનાતિ ‘અહં નવમંસપેસિસતપ્પભેદેન મંસેન લિત્તો’તિ, નાપિ મંસં જાનાતિ ‘મયા અટ્ઠિસઙ્ઘાટો લિત્તો’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ મંસં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Maṃsaṃ aṭṭhisaṅghāṭaṃ anulimpitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā mahāmattikāya littāya bhittiyā na bhitti jānāti ‘ahaṃ mahāmattikāya littā’ti, nāpi mahāmattikā jānāti ‘mayā mahābhitti littā’ti, evameva na aṭṭhisaṅghāṭo jānāti ‘ahaṃ navamaṃsapesisatappabhedena maṃsena litto’ti, nāpi maṃsaṃ jānāti ‘mayā aṭṭhisaṅghāṭo litto’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti maṃsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
ન્હારુ સરીરબ્ભન્તરે અટ્ઠીનિ આબન્ધમાના ઠિતા. તત્થ યથા વલ્લીહિ વિનદ્ધેસુ કુટ્ટદારૂસુ ન કુટ્ટદારૂનિ જાનન્તિ ‘મયં વલ્લીહિ વિનદ્ધાની’તિ, નાપિ વલ્લિયો જાનન્તિ ‘અમ્હેહિ કુટ્ટદારૂનિ વિનદ્ધાની’તિ, એવમેવ ન અટ્ઠીનિ જાનન્તિ ‘મયં ન્હારૂહિ આબદ્ધાની’તિ, નાપિ ન્હારૂ જાનન્તિ ‘અમ્હેહિ અટ્ઠીનિ આબદ્ધાની’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ ન્હારુ નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Nhāru sarīrabbhantare aṭṭhīni ābandhamānā ṭhitā. Tattha yathā vallīhi vinaddhesu kuṭṭadārūsu na kuṭṭadārūni jānanti ‘mayaṃ vallīhi vinaddhānī’ti, nāpi valliyo jānanti ‘amhehi kuṭṭadārūni vinaddhānī’ti, evameva na aṭṭhīni jānanti ‘mayaṃ nhārūhi ābaddhānī’ti, nāpi nhārū jānanti ‘amhehi aṭṭhīni ābaddhānī’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti nhāru nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
અટ્ઠીસુ પણ્હિકટ્ઠિ ગોપ્ફકટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં. ગોપ્ફકટ્ઠિ જઙ્ઘટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં. જઙ્ઘટ્ઠિ ઊરુટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં. ઊરુટ્ઠિ કટિટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં . કટિટ્ઠિ પિટ્ઠિકણ્ટકં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં. પિટ્ઠિકણ્ટકો ગીવટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતો. ગીવટ્ઠિ સીસટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતં. સીસટ્ઠિ ગીવટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતં. ગીવટ્ઠિ પિટ્ઠિકણ્ટકે પતિટ્ઠિતં. પિટ્ઠિકણ્ટકો કટિટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિતો. કટિટ્ઠિ ઊરુટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતં. ઊરુટ્ઠિ જઙ્ઘટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતં. જઙ્ઘટ્ઠિ ગોપ્ફકટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતં. ગોપ્ફકટ્ઠિ પણ્હિકટ્ઠિકે પતિટ્ઠિતં.
Aṭṭhīsu paṇhikaṭṭhi gopphakaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Gopphakaṭṭhi jaṅghaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Jaṅghaṭṭhi ūruṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Ūruṭṭhi kaṭiṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ . Kaṭiṭṭhi piṭṭhikaṇṭakaṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Piṭṭhikaṇṭako gīvaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhito. Gīvaṭṭhi sīsaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Sīsaṭṭhi gīvaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Gīvaṭṭhi piṭṭhikaṇṭake patiṭṭhitaṃ. Piṭṭhikaṇṭako kaṭiṭṭhimhi patiṭṭhito. Kaṭiṭṭhi ūruṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Ūruṭṭhi jaṅghaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Jaṅghaṭṭhi gopphakaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Gopphakaṭṭhi paṇhikaṭṭhike patiṭṭhitaṃ.
તત્થ યથા ઇટ્ઠકદારુગોમયાદિસઞ્ચયેસુ ન હેટ્ઠિમા હેટ્ઠિમા જાનન્તિ ‘મયં ઉપરિમે ઉપરિમે ઉક્ખિપિત્વા ઠિતા’તિ, નાપિ ઉપરિમા ઉપરિમા જાનન્તિ ‘મયં હેટ્ઠિમેસુ હેટ્ઠિમેસુ પતિટ્ઠિતા’તિ, એવમેવ ન પણ્હિકટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં ગોપ્ફકટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન ગોપ્ફકટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં જઙ્ઘટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન જઙ્ઘટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં ઊરુટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન ઊરુટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં કટિટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન કટિટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં પિટ્ઠિકણ્ટકં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન પિટ્ઠિકણ્ટકો જાનાતિ ‘અહં ગીવટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિતો’તિ, ન ગીવટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં સીસટ્ઠિં ઉક્ખિપિત્વા ઠિત’ન્તિ, ન સીસટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં ગીવટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિત’ન્તિ, ન ગીવટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં પિટ્ઠિકણ્ટકે પતિટ્ઠિત’ન્તિ, ન પિટ્ઠિકણ્ટકો જાનાતિ ‘અહં કટિટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિતો’તિ, ન કટિટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં ઊરુટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિત’ન્તિ, ન ઊરુટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં જઙ્ઘટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિત’ન્તિ, ન જઙ્ઘટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં ગોપ્ફકટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિત’ન્તિ, ન ગોપ્ફકટ્ઠિ જાનાતિ ‘અહં પણ્હિકટ્ઠિમ્હિ પતિટ્ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ અટ્ઠિ નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Tattha yathā iṭṭhakadārugomayādisañcayesu na heṭṭhimā heṭṭhimā jānanti ‘mayaṃ uparime uparime ukkhipitvā ṭhitā’ti, nāpi uparimā uparimā jānanti ‘mayaṃ heṭṭhimesu heṭṭhimesu patiṭṭhitā’ti, evameva na paṇhikaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gopphakaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na gopphakaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ jaṅghaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na jaṅghaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ ūruṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na ūruṭṭhi jānāti ‘ahaṃ kaṭiṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na kaṭiṭṭhi jānāti ‘ahaṃ piṭṭhikaṇṭakaṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na piṭṭhikaṇṭako jānāti ‘ahaṃ gīvaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhito’ti, na gīvaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ sīsaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na sīsaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gīvaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na gīvaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ piṭṭhikaṇṭake patiṭṭhita’nti, na piṭṭhikaṇṭako jānāti ‘ahaṃ kaṭiṭṭhimhi patiṭṭhito’ti, na kaṭiṭṭhi jānāti ‘ahaṃ ūruṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na ūruṭṭhi jānāti ‘ahaṃ jaṅghaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na jaṅghaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gopphakaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na gopphakaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ paṇhikaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti aṭṭhi nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
અટ્ઠિમિઞ્જં તેસં તેસં અટ્ઠીનં અબ્ભન્તરે ઠિતં. તત્થ યથા વેળુપબ્બાદીનં અન્તો પક્ખિત્તેસુ સિન્નવેત્તગ્ગાદીસુ ન વેળુપબ્બાદીનિ જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ વેત્તગ્ગાદીનિ પક્ખિત્તાની’તિ, નાપિ વેત્તગ્ગાદીનિ જાનન્તિ ‘મયં વેળુપબ્બાદીસુ ઠિતાનીતિ, એવમેવ ન અટ્ઠીનિ જાનન્તિ ‘અમ્હાકં અન્તો અટ્ઠિમિઞ્જં ઠિત’ન્તિ, નાપિ અટ્ઠિમિઞ્જં જાનાતિ ‘અહં અટ્ઠીનં અન્તો ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ અટ્ઠિમિઞ્જં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Aṭṭhimiñjaṃ tesaṃ tesaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā veḷupabbādīnaṃ anto pakkhittesu sinnavettaggādīsu na veḷupabbādīni jānanti ‘amhesu vettaggādīni pakkhittānī’ti, nāpi vettaggādīni jānanti ‘mayaṃ veḷupabbādīsu ṭhitānīti, evameva na aṭṭhīni jānanti ‘amhākaṃ anto aṭṭhimiñjaṃ ṭhita’nti, nāpi aṭṭhimiñjaṃ jānāti ‘ahaṃ aṭṭhīnaṃ anto ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti aṭṭhimiñjaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
વક્કં ગલવાટકતો નિક્ખન્તેન એકમૂલેન થોકં ગન્ત્વા દ્વિધા ભિન્નેન થૂલન્હારુના વિનિબદ્ધં હુત્વા હદયમંસં પરિક્ખિપિત્વા ઠિતં. તત્થ યથા વણ્ટુપનિબદ્ધે અમ્બફલદ્વયે ન વણ્ટં જાનાતિ ‘મયા અમ્બફલદ્વયં ઉપનિબદ્ધ’ન્તિ, નાપિ અમ્બફલદ્વયં જાનાતિ ‘અહં વણ્ટેન ઉપનિબદ્ધ’ન્તિ, એવમેવ ન થૂલન્હારુ જાનાતિ ‘મયા વક્કં ઉપનિબદ્ધ’ન્તિ, નાપિ વક્કં જાનાતિ ‘અહં થૂલન્હારુના ઉપનિબદ્ધ’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ વક્કં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Vakkaṃ galavāṭakato nikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhaṃ hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā vaṇṭupanibaddhe ambaphaladvaye na vaṇṭaṃ jānāti ‘mayā ambaphaladvayaṃ upanibaddha’nti, nāpi ambaphaladvayaṃ jānāti ‘ahaṃ vaṇṭena upanibaddha’nti, evameva na thūlanhāru jānāti ‘mayā vakkaṃ upanibaddha’nti, nāpi vakkaṃ jānāti ‘ahaṃ thūlanhārunā upanibaddha’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti vakkaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
હદયં સરીરબ્ભન્તરે ઉરટ્ઠિપઞ્જરમજ્ઝં નિસ્સાય ઠિતં. તત્થ યથા જિણ્ણસન્દમાનિકપઞ્જરબ્ભન્તરં નિસ્સાય ઠપિતાય મંસપેસિયા ન જિણ્ણસન્દમાનિકપઞ્જરબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મં નિસ્સાય મંસપેસિ ઠપિતા’તિ, નાપિ મંસપેસિ જાનાતિ ‘અહં જિણ્ણસન્દમાનિકપઞ્જરબ્ભન્તરં નિસ્સાય ઠિતા’તિ, એવમેવ ન ઉરટ્ઠિપઞ્જરબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મં નિસ્સાય હદયં ઠિત’ન્તિ, નાપિ હદયં જાનાતિ ‘અહં ઉરટ્ઠિપઞ્જરબ્ભન્તરં નિસ્સાય ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ હદયં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Hadayaṃ sarīrabbhantare uraṭṭhipañjaramajjhaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhapitāya maṃsapesiyā na jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ jānāti ‘maṃ nissāya maṃsapesi ṭhapitā’ti, nāpi maṃsapesi jānāti ‘ahaṃ jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na uraṭṭhipañjarabbhantaraṃ jānāti ‘maṃ nissāya hadayaṃ ṭhita’nti, nāpi hadayaṃ jānāti ‘ahaṃ uraṭṭhipañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti hadayaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
યકનં અન્તોસરીરે દ્વિન્નં થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં નિસ્સાય ઠિતં. તત્થ યથા ઉક્ખલિકપાલપસ્સમ્હિ લગ્ગે યમકમંસપિણ્ડે ન ઉક્ખલિકપાલપસ્સં જાનાતિ ‘મયિ યમકમંસપિણ્ડો લગ્ગો’તિ, નાપિ યમકમંસપિણ્ડો જાનાતિ ‘અહં ઉક્ખલિકપાલપસ્સે લગ્ગો’તિ, એવમેવ ન થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં જાનાતિ ‘મં નિસ્સાય યકનં ઠિત’ન્તિ, નાપિ યકનં જાનાતિ ‘અહં થનાનં અબ્ભન્તરે દક્ખિણપસ્સં નિસ્સાય ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ યકનં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Yakanaṃ antosarīre dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā ukkhalikapālapassamhi lagge yamakamaṃsapiṇḍe na ukkhalikapālapassaṃ jānāti ‘mayi yamakamaṃsapiṇḍo laggo’ti, nāpi yamakamaṃsapiṇḍo jānāti ‘ahaṃ ukkhalikapālapasse laggo’ti, evameva na thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ jānāti ‘maṃ nissāya yakanaṃ ṭhita’nti, nāpi yakanaṃ jānāti ‘ahaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti yakanaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
કિલોમકેસુ પટિચ્છન્નકિલોમકં હદયઞ્ચ વક્કઞ્ચ પરિવારેત્વા ઠિતં, અપટિચ્છન્નકિલોમકં સકલસરીરે ચમ્મસ્સ હેટ્ઠતો મંસં પરિયોનન્ધિત્વા ઠિતં. તત્થ યથા પિલોતિકપલિવેઠિતે મંસે ન મંસં જાનાતિ ‘અહં પિલોતિકાય પલિવેઠિત’ન્તિ, નાપિ પિલોતિકા જાનાતિ ‘મયા મંસં પલિવેઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન વક્કહદયાનિ સકલસરીરે મંસઞ્ચ જાનાતિ ‘અહં કિલોમકેન પટિચ્છન્ન’ન્તિ, નાપિ કિલોમકં જાનાતિ ‘મયા વક્કહદયાનિ સકલસરીરે મંસઞ્ચ પટિચ્છન્ન’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ કિલોમકં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Kilomakesu paṭicchannakilomakaṃ hadayañca vakkañca parivāretvā ṭhitaṃ, apaṭicchannakilomakaṃ sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā pilotikapaliveṭhite maṃse na maṃsaṃ jānāti ‘ahaṃ pilotikāya paliveṭhita’nti, nāpi pilotikā jānāti ‘mayā maṃsaṃ paliveṭhita’nti, evameva na vakkahadayāni sakalasarīre maṃsañca jānāti ‘ahaṃ kilomakena paṭicchanna’nti, nāpi kilomakaṃ jānāti ‘mayā vakkahadayāni sakalasarīre maṃsañca paṭicchanna’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kilomakaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
પિહકં હદયસ્સ વામપસ્સે ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતં. તત્થ યથા કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતાય ગોમયપિણ્ડિયા ન કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં જાનાતિ ‘ગોમયપિણ્ડિ મં નિસ્સાય ઠિતા’તિ, નાપિ ગોમયપિણ્ડિ જાનાતિ ‘અહં કોટ્ઠકમત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિતા’તિ, એવમેવ ન ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં જાનાતિ ‘પિહકં મં નિસ્સાય ઠિત’ન્તિ, નાપિ પિહકં જાનાતિ ‘અહં ઉદરપટલસ્સ મત્થકપસ્સં નિસ્સાય ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ પિહકં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Pihakaṃ hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitāya gomayapiṇḍiyā na koṭṭhakamatthakapassaṃ jānāti ‘gomayapiṇḍi maṃ nissāya ṭhitā’ti, nāpi gomayapiṇḍi jānāti ‘ahaṃ koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na udarapaṭalassa matthakapassaṃ jānāti ‘pihakaṃ maṃ nissāya ṭhita’nti, nāpi pihakaṃ jānāti ‘ahaṃ udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pihakaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
પપ્ફાસં સરીરબ્ભન્તરે દ્વિન્નં થનાનં અબ્ભન્તરે હદયઞ્ચ યકનઞ્ચ ઉપરિછાદેત્વા ઓલમ્બન્તં ઠિતં. તત્થ યથા જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરે ઓલમ્બમાને સકુણકુલાવકે ન જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મયિ સકુણકુલાવકો ઓલમ્બમાનો ઠિતો’તિ, નાપિ સકુણકુલાવકો જાનાતિ ‘અહં જિણ્ણકોટ્ઠબ્ભન્તરે ઓલમ્બમાનો ઠિતો’તિ , એવમેવ ન સરીરબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મયિ પપ્ફાસં ઓલમ્બમાનં ઠિત’ન્તિ, નાપિ પપ્ફાસં જાનાતિ ‘અહં એવરૂપે સરીરબ્ભન્તરે ઓલમ્બમાનં ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ પપ્ફાસં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Papphāsaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare hadayañca yakanañca uparichādetvā olambantaṃ ṭhitaṃ. Tattha yathā jiṇṇakoṭṭhabbhantare olambamāne sakuṇakulāvake na jiṇṇakoṭṭhabbhantaraṃ jānāti ‘mayi sakuṇakulāvako olambamāno ṭhito’ti, nāpi sakuṇakulāvako jānāti ‘ahaṃ jiṇṇakoṭṭhabbhantare olambamāno ṭhito’ti , evameva na sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘mayi papphāsaṃ olambamānaṃ ṭhita’nti, nāpi papphāsaṃ jānāti ‘ahaṃ evarūpe sarīrabbhantare olambamānaṃ ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti papphāsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
અન્તં ગલવાટકતો કરીસમગ્ગપરિયન્તે સરીરબ્ભન્તરે ઠિતં. તત્થ યથા લોહિતદોણિકાય ઓભુજિત્વા ઠપિતે છિન્નસીસધમનિકળેવરે ન લોહિતદોણિ જાનાતિ ‘મયિ ધમનિકળેવરં ઠિત’ન્તિ, નાપિ ધમનિકળેવરં જાનાતિ ‘અહં લોહિતદોણિકાયં ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન સરીરબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મયિ અન્તં ઠિત’ન્તિ, નાપિ અન્તં જાનાતિ ‘અહં સરીરબ્ભન્તરે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ અન્તં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Antaṃ galavāṭakato karīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā lohitadoṇikāya obhujitvā ṭhapite chinnasīsadhamanikaḷevare na lohitadoṇi jānāti ‘mayi dhamanikaḷevaraṃ ṭhita’nti, nāpi dhamanikaḷevaraṃ jānāti ‘ahaṃ lohitadoṇikāyaṃ ṭhita’nti, evameva na sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘mayi antaṃ ṭhita’nti, nāpi antaṃ jānāti ‘ahaṃ sarīrabbhantare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti antaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
અન્તગુણં અન્તન્તરે એકવીસતિ અન્તભોગે બન્ધિત્વા ઠિતં. તત્થ યથા પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં સિબ્બેત્વા ઠિતેસુ રજ્જુકેસુ ન પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં જાનાતિ ‘રજ્જુકા મં સિબ્બેત્વા ઠિતા’તિ, નાપિ રજ્જુકા જાનન્તિ ‘મયં પાદપુઞ્છનરજ્જુમણ્ડલકં સિબ્બેત્વા ઠિતા’તિ, એવમેવ ન અન્તં જાનાતિ ‘અન્તગુણં મં આબન્ધિત્વા ઠિત’ન્તિ, નાપિ અન્તગુણં જાનાતિ ‘અહં અન્તં બન્ધિત્વા ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ અન્તગુણં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Antaguṇaṃ antantare ekavīsati antabhoge bandhitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbetvā ṭhitesu rajjukesu na pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ jānāti ‘rajjukā maṃ sibbetvā ṭhitā’ti, nāpi rajjukā jānanti ‘mayaṃ pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbetvā ṭhitā’ti, evameva na antaṃ jānāti ‘antaguṇaṃ maṃ ābandhitvā ṭhita’nti, nāpi antaguṇaṃ jānāti ‘ahaṃ antaṃ bandhitvā ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti antaguṇaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
ઉદરિયં ઉદરે ઠિતં અસિતપીતખાયિતસાયિતં. તત્થ યથા સુવાનદોણિયં ઠિતે સુવાનવમથુમ્હિ ન સુવાનદોણિ જાનાતિ ‘મયિ સુવાનવમથુ ઠિતો’તિ, નાપિ સુવાનવમથુ જાનાતિ ‘અહં સુવાનદોણિયં ઠિતો’તિ, એવમેવ ન ઉદરં જાનાતિ ‘મયિ ઉદરિયં ઠિત’ન્તિ, નાપિ ઉદરિયં જાનાતિ ‘અહં ઉદરે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ ઉદરિયં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Udariyaṃ udare ṭhitaṃ asitapītakhāyitasāyitaṃ. Tattha yathā suvānadoṇiyaṃ ṭhite suvānavamathumhi na suvānadoṇi jānāti ‘mayi suvānavamathu ṭhito’ti, nāpi suvānavamathu jānāti ‘ahaṃ suvānadoṇiyaṃ ṭhito’ti, evameva na udaraṃ jānāti ‘mayi udariyaṃ ṭhita’nti, nāpi udariyaṃ jānāti ‘ahaṃ udare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti udariyaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
કરીસં પક્કાસયસઙ્ખાતે અટ્ઠઙ્ગુલવેળુપબ્બસદિસે અન્તપરિયોસાને ઠિતં. તત્થ યથા વેળુપબ્બે ઓમદ્દિત્વા પક્ખિત્તાય સણ્હપણ્ડુમત્તિકાય ન વેળુપબ્બં જાનાતિ ‘મયિ પણ્ડુમત્તિકા ઠિતા’તિ, નાપિ પણ્ડુમત્તિકા જાનાતિ ‘અહં વેળુપબ્બે ઠિતા’તિ, એવમેવ ન પક્કાસયો જાનાતિ ‘મયિ કરીસં ઠિત’ન્તિ, નાપિ કરીસં જાનાતિ ‘અહં પક્કાસયે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ કરીસં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Karīsaṃ pakkāsayasaṅkhāte aṭṭhaṅgulaveḷupabbasadise antapariyosāne ṭhitaṃ. Tattha yathā veḷupabbe omadditvā pakkhittāya saṇhapaṇḍumattikāya na veḷupabbaṃ jānāti ‘mayi paṇḍumattikā ṭhitā’ti, nāpi paṇḍumattikā jānāti ‘ahaṃ veḷupabbe ṭhitā’ti, evameva na pakkāsayo jānāti ‘mayi karīsaṃ ṭhita’nti, nāpi karīsaṃ jānāti ‘ahaṃ pakkāsaye ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti karīsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
મત્થલુઙ્ગં સીસકટાહબ્ભન્તરે ઠિતં. તત્થ યથા પુરાણલાબુકટાહે પક્ખિત્તાય પિટ્ઠપિણ્ડિયા ન લાબુકટાહં જાનાતિ ‘મયિ પિટ્ઠપિણ્ડિ ઠિતા’તિ, નાપિ પિટ્ઠપિણ્ડિ જાનાતિ ‘અહં લાબુકટાહે ઠિતા’તિ, એવમેવ ન સીસકટાહબ્ભન્તરં જાનાતિ ‘મયિ મત્થલુઙ્ગં ઠિત’ન્તિ, નાપિ મત્થલુઙ્ગં જાનાતિ ‘અહં સીસકટાહબ્ભન્તરે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ મત્થલુઙ્ગં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો થદ્ધો પથવીધાતૂતિ.
Matthaluṅgaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā purāṇalābukaṭāhe pakkhittāya piṭṭhapiṇḍiyā na lābukaṭāhaṃ jānāti ‘mayi piṭṭhapiṇḍi ṭhitā’ti, nāpi piṭṭhapiṇḍi jānāti ‘ahaṃ lābukaṭāhe ṭhitā’ti, evameva na sīsakaṭāhabbhantaraṃ jānāti ‘mayi matthaluṅgaṃ ṭhita’nti, nāpi matthaluṅgaṃ jānāti ‘ahaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti matthaluṅgaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
યં વા પનઞ્ઞમ્પીતિ ઇમિના આપોકોટ્ઠાસાદીસુ તીસુ અનુગતં પથવીધાતું લક્ખણવસેન યેવાપનકં પથવિં કત્વા દસ્સેતિ.
Yaṃvā panaññampīti iminā āpokoṭṭhāsādīsu tīsu anugataṃ pathavīdhātuṃ lakkhaṇavasena yevāpanakaṃ pathaviṃ katvā dasseti.
બાહિરપથવીધાતુનિદ્દેસે અયોતિ કાળલોહં. લોહન્તિ જાતિલોહં, વિજાતિલોહં, કિત્તિમલોહં, પિસાચલોહન્તિ ચતુબ્બિધં. તત્થ અયો, સજ્ઝુ, સુવણ્ણં, તિપુ, સીસં, તમ્બલોહં, વેકન્તકન્તિ ઇમાનિ સત્ત જાતિલોહાનિ નામ. નાગનાસિકલોહં વિજાતિલોહં નામ. કંસલોહં, વટ્ટલોહં, આરકૂટન્તિ તીણિ કિત્તિમલોહાનિ નામ. મોરક્ખકં, પુથુકં, મલિનકં, ચપલકં, સેલકં, આટકં, ભલ્લકં, દૂસિલોહન્તિ અટ્ઠ પિસાચલોહાનિ નામ. તેસુ પઞ્ચ જાતિલોહાનિ પાળિયં વિસું વુત્તાનેવ. તમ્બલોહં, વેકન્તકલોહન્તિ ઇમેહિ પન દ્વીહિ જાતિલોહેહિ સદ્ધિં સેસં સબ્બમ્પિ ઇધ લોહન્તિ વેદિતબ્બં.
Bāhirapathavīdhātuniddese ayoti kāḷalohaṃ. Lohanti jātilohaṃ, vijātilohaṃ, kittimalohaṃ, pisācalohanti catubbidhaṃ. Tattha ayo, sajjhu, suvaṇṇaṃ, tipu, sīsaṃ, tambalohaṃ, vekantakanti imāni satta jātilohāni nāma. Nāganāsikalohaṃ vijātilohaṃ nāma. Kaṃsalohaṃ, vaṭṭalohaṃ, ārakūṭanti tīṇi kittimalohāni nāma. Morakkhakaṃ, puthukaṃ, malinakaṃ, capalakaṃ, selakaṃ, āṭakaṃ, bhallakaṃ, dūsilohanti aṭṭha pisācalohāni nāma. Tesu pañca jātilohāni pāḷiyaṃ visuṃ vuttāneva. Tambalohaṃ, vekantakalohanti imehi pana dvīhi jātilohehi saddhiṃ sesaṃ sabbampi idha lohanti veditabbaṃ.
તિપૂતિ સેતતિપુ. સીસન્તિ કાળતિપુ. સજ્ઝૂતિ રજતં. મુત્તાતિ સામુદ્દિકમુત્તા. મણીતિ ઠપેત્વા પાળિઆગતે વેળુરિયાદયો સેસો જોતિરસાદિભેદો સબ્બોપિ મણિ. વેળુરિયોતિ વંસવણ્ણમણિ. સઙ્ખોતિ સામુદ્દિકસઙ્ખો. સિલાતિ કાળસિલા, પણ્ડુસિલા, સેતસિલાતિઆદિભેદા સબ્બાપિ સિલા. પવાળન્તિ પવાળમેવ. રજતન્તિ કહાપણો. જાતરૂપન્તિ સુવણ્ણં. લોહિતઙ્કોતિ રત્તમણિ. મસારગલ્લન્તિ કબરમણિ. તિણાદીસુ બહિસારા અન્તમસો નાળિકેરાદયોપિ તિણં નામ. અન્તોસારં અન્તમસો દારુખણ્ડમ્પિ કટ્ઠં નામ. સક્ખરાતિ મુગ્ગમત્તતો યાવ મુટ્ઠિપ્પમાણા મરુમ્બા સક્ખરા નામ. મુગ્ગમત્તતો પન હેટ્ઠા વાલિકાતિ વુચ્ચતિ. કઠલન્તિ યં કિઞ્ચિ કપાલં. ભૂમીતિ પથવી. પાસાણોતિ અન્તોમુટ્ઠિયં અસણ્ઠહનતો પટ્ઠાય હત્થિપ્પમાણં અસમ્પત્તો પાસાણો નામ. હત્થિપ્પમાણતો પટ્ઠાય પન ઉપરિ પબ્બતો નામ. યં વા પનાતિ ઇમિના તાલટ્ઠિ-નાળિકેર-ફલાદિભેદં સેસપથવિં ગણ્હાતિ. યા ચ અજ્ઝત્તિકા પથવીધાતુ યા ચ બાહિરાતિ ઇમિના દ્વેપિ પથવીધાતુયો કક્ખળટ્ઠેન લક્ખણતો એકા પથવીધાતુ એવાતિ દસ્સેતિ.
Tipūti setatipu. Sīsanti kāḷatipu. Sajjhūti rajataṃ. Muttāti sāmuddikamuttā. Maṇīti ṭhapetvā pāḷiāgate veḷuriyādayo seso jotirasādibhedo sabbopi maṇi. Veḷuriyoti vaṃsavaṇṇamaṇi. Saṅkhoti sāmuddikasaṅkho. Silāti kāḷasilā, paṇḍusilā, setasilātiādibhedā sabbāpi silā. Pavāḷanti pavāḷameva. Rajatanti kahāpaṇo. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaramaṇi. Tiṇādīsu bahisārā antamaso nāḷikerādayopi tiṇaṃ nāma. Antosāraṃ antamaso dārukhaṇḍampi kaṭṭhaṃ nāma. Sakkharāti muggamattato yāva muṭṭhippamāṇā marumbā sakkharā nāma. Muggamattato pana heṭṭhā vālikāti vuccati. Kaṭhalanti yaṃ kiñci kapālaṃ. Bhūmīti pathavī. Pāsāṇoti antomuṭṭhiyaṃ asaṇṭhahanato paṭṭhāya hatthippamāṇaṃ asampatto pāsāṇo nāma. Hatthippamāṇato paṭṭhāya pana upari pabbato nāma. Yaṃ vā panāti iminā tālaṭṭhi-nāḷikera-phalādibhedaṃ sesapathaviṃ gaṇhāti. Yā ca ajjhattikā pathavīdhātu yā ca bāhirāti iminā dvepi pathavīdhātuyo kakkhaḷaṭṭhena lakkhaṇato ekā pathavīdhātu evāti dasseti.
૧૭૪. આપોધાતુનિદ્દેસાદીસુ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. આપો આપોગતન્તિઆદીસુ આબન્ધનવસેન આપો. તદેવ આપોસભાવં ગતત્તા આપોગતં નામ. સ્નેહવસેન સ્નેહો. સોયેવ સ્નેહસભાવં ગતત્તા સ્નેહગતં નામ. બન્ધનત્તં રૂપસ્સાતિ અવિનિબ્ભોગરૂપસ્સ બન્ધનભાવો. પિત્તં સેમ્હન્તિઆદીનિપિ વણ્ણસણ્ઠાનદિસોકાસપરિચ્છેદવસેન પરિગ્ગહેત્વા ધાતુવસેનેવ મનસિકાતબ્બાનિ.
174. Āpodhātuniddesādīsu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Āpo āpogatantiādīsu ābandhanavasena āpo. Tadeva āposabhāvaṃ gatattā āpogataṃ nāma. Snehavasena sneho. Soyeva snehasabhāvaṃ gatattā snehagataṃ nāma. Bandhanattaṃ rūpassāti avinibbhogarūpassa bandhanabhāvo. Pittaṃ semhantiādīnipi vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedavasena pariggahetvā dhātuvaseneva manasikātabbāni.
તત્રાયં નયો – પિત્તેસુ હિ અબદ્ધપિત્તં જીવિતિન્દ્રિયપટિબદ્ધં સકલસરીરં બ્યાપેત્વા ઠિતં, બદ્ધપિત્તં પિત્તકોસકે ઠિતં. તત્થ યથા પૂવં બ્યાપેત્વા ઠિતે તેલે ન પૂવં જાનાતિ ‘તેલં મં બ્યાપેત્વા ઠિત’ન્તિ, નાપિ તેલં જાનાતિ ‘અહં પૂવં બ્યાપેત્વા ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન સરીરં જાનાતિ ‘અબદ્ધપિત્તં મં બ્યાપેત્વા ઠિત’ન્તિ, નાપિ અબદ્ધપિત્તં જાનાતિ ‘અહં સરીરં બ્યાપેત્વા ઠિત’ન્તિ. યથા ચ વસ્સોદકેન પુણ્ણે કોસાતકીકોસકે ન કોસાતકીકોસકો જાનાતિ ‘મયિ વસ્સોદકં ઠિત’ન્તિ, નાપિ વસ્સોદકં જાનાતિ ‘અહં કોસાતકીકોસકે ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન પિત્તકોસકો જાનાતિ મયિ બદ્ધપિત્તં ઠિતન્તિ, નાપિ બદ્ધપિત્તં જાનાતિ ‘અહં પિત્તકોસકે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ પિત્તં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Tatrāyaṃ nayo – pittesu hi abaddhapittaṃ jīvitindriyapaṭibaddhaṃ sakalasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ, baddhapittaṃ pittakosake ṭhitaṃ. Tattha yathā pūvaṃ byāpetvā ṭhite tele na pūvaṃ jānāti ‘telaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ pūvaṃ byāpetvā ṭhita’nti, evameva na sarīraṃ jānāti ‘abaddhapittaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’nti, nāpi abaddhapittaṃ jānāti ‘ahaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhita’nti. Yathā ca vassodakena puṇṇe kosātakīkosake na kosātakīkosako jānāti ‘mayi vassodakaṃ ṭhita’nti, nāpi vassodakaṃ jānāti ‘ahaṃ kosātakīkosake ṭhita’nti, evameva na pittakosako jānāti mayi baddhapittaṃ ṭhitanti, nāpi baddhapittaṃ jānāti ‘ahaṃ pittakosake ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pittaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
સેમ્હં એકપત્થપૂરપ્પમાણં ઉદરપટલે ઠિતં. તત્થ યથા ઉપરિ સઞ્જાતફેણપટલાય ચન્દનિકાય ન ચન્દનિકા જાનાતિ ‘મયિ ફેણપટલં ઠિત’ન્તિ, નાપિ ફેણપટલં જાનાતિ ‘અહં ચન્દનિકાય ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન ઉદરપટલં જાનાતિ ‘મયિ સેમ્હં ઠિત’ન્તિ, નાપિ સેમ્હં જાનાતિ ‘અહં ઉદરપટલે ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ સેમ્હં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Semhaṃ ekapatthapūrappamāṇaṃ udarapaṭale ṭhitaṃ. Tattha yathā upari sañjātapheṇapaṭalāya candanikāya na candanikā jānāti ‘mayi pheṇapaṭalaṃ ṭhita’nti, nāpi pheṇapaṭalaṃ jānāti ‘ahaṃ candanikāya ṭhita’nti, evameva na udarapaṭalaṃ jānāti ‘mayi semhaṃ ṭhita’nti, nāpi semhaṃ jānāti ‘ahaṃ udarapaṭale ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti semhaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
પુબ્બો અનિબદ્ધોકાસો, યત્થ યત્થેવ ખાણુકણ્ટકપ્પહરણઅગ્ગિજાલાદીહિ અભિહટે સરીરપ્પદેસે લોહિતં સણ્ઠહિત્વા પચ્ચતિ, ગણ્ડપીળકાદયો વા ઉપ્પજ્જન્તિ, તત્થ તત્થેવ તિટ્ઠતિ. તત્થ યથા ફરસુપ્પહારાદિવસેન પગ્ઘરિતનિયાસે રુક્ખે ન રુક્ખસ્સ ફરસુપ્પહારાદિપ્પદેસા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ નિય્યાસો ઠિતો’તિ, નાપિ નિય્યાસો જાનાતિ ‘અહં રુક્ખસ્સ ફરસુપ્પહારાદિપ્પદેસેસુ ઠિતો’તિ, એવમેવ ન સરીરસ્સ ખાણુકણ્ટકાદીહિ અભિહટપ્પદેસા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ પુબ્બો ઠિતો’તિ, નાપિ પુબ્બો જાનાતિ ‘અહં તેસુ પદેસેસુ ઠિતો’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ પુબ્બો નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Pubbo anibaddhokāso, yattha yattheva khāṇukaṇṭakappaharaṇaaggijālādīhi abhihaṭe sarīrappadese lohitaṃ saṇṭhahitvā paccati, gaṇḍapīḷakādayo vā uppajjanti, tattha tattheva tiṭṭhati. Tattha yathā pharasuppahārādivasena paggharitaniyāse rukkhe na rukkhassa pharasuppahārādippadesā jānanti ‘amhesu niyyāso ṭhito’ti, nāpi niyyāso jānāti ‘ahaṃ rukkhassa pharasuppahārādippadesesu ṭhito’ti, evameva na sarīrassa khāṇukaṇṭakādīhi abhihaṭappadesā jānanti ‘amhesu pubbo ṭhito’ti, nāpi pubbo jānāti ‘ahaṃ tesu padesesu ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pubbo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
લોહિતેસુ સંસરણલોહિતં અબદ્ધપિત્તં વિય સકલસરીરં બ્યાપેત્વા ઠિતં. સન્નિચિતલોહિતં યકનટ્ઠાનસ્સ હેટ્ઠાભાગં પૂરેત્વા એકપત્તપૂરણપ્પમાણં વક્કહદયયકનપપ્ફાસાનિ તેમેન્તં ઠિતં. તત્થ સંસરણલોહિતે અબદ્ધપિત્તસદિસોવ વિનિચ્છયો. ઇતરં પન યથા જજ્જરકપાલટ્ઠે ઉદકે હેટ્ઠા લેડ્ડુખણ્ડાનિ તેમયમાને ન લેડ્ડુખણ્ડાનિ જાનન્તિ ‘મયં ઉદકેન તેમિયમાના ઠિતા’તિ, નાપિ ઉદકં જાનાતિ ‘અહં લેડ્ડુખણ્ડાનિ તેમેમી’તિ, એવમેવ ન યકનસ્સ હેટ્ઠાભાગટ્ઠાનં વક્કાદીનિ વા જાનન્તિ ‘મયિ લોહિતં ઠિતં, અમ્હે વા તેમયમાનં ઠિત’ન્તિ, નાપિ લોહિતં જાનાતિ ‘અહં યકનસ્સ હેટ્ઠાભાગં પૂરેત્વા વક્કાદીનિ તેમયમાનં ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ લોહિતં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Lohitesu saṃsaraṇalohitaṃ abaddhapittaṃ viya sakalasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ. Sannicitalohitaṃ yakanaṭṭhānassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā ekapattapūraṇappamāṇaṃ vakkahadayayakanapapphāsāni tementaṃ ṭhitaṃ. Tattha saṃsaraṇalohite abaddhapittasadisova vinicchayo. Itaraṃ pana yathā jajjarakapālaṭṭhe udake heṭṭhā leḍḍukhaṇḍāni temayamāne na leḍḍukhaṇḍāni jānanti ‘mayaṃ udakena temiyamānā ṭhitā’ti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ leḍḍukhaṇḍāni tememī’ti, evameva na yakanassa heṭṭhābhāgaṭṭhānaṃ vakkādīni vā jānanti ‘mayi lohitaṃ ṭhitaṃ, amhe vā temayamānaṃ ṭhita’nti, nāpi lohitaṃ jānāti ‘ahaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā vakkādīni temayamānaṃ ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lohitaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
સેદો અગ્ગિસન્તાપાદિકાલેસુ કેસલોમકૂપવિવરાનિ પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ ચેવ પગ્ઘરતિ ચ. તત્થ યથા ઉદકા અબ્બૂળ્હમત્તેસુ ભિસમુળાલકુમુદનાળકલાપેસુ ન ભિસાદિકલાપવિવરાનિ જાનન્તિ ‘અમ્હેહિ ઉદકં પગ્ઘરતી’તિ, નાપિ ભિસાદિકલાપવિવરેહિ પગ્ઘરન્તં ઉદકં જાનાતિ ‘અહં ભિસાદિકલાપવિવરેહિ પગ્ઘરામી’તિ, એવમેવ ન કેસલોમકૂપવિવરાનિ જાનન્તિ ‘અમ્હેહિ સેદો પગ્ઘરતી’તિ, નાપિ સેદો જાનાતિ ‘અહં કેસલોમકૂપવિવરેહિ પગ્ઘરામી’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ સેદો નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Sedo aggisantāpādikālesu kesalomakūpavivarāni pūretvā tiṭṭhati ceva paggharati ca. Tattha yathā udakā abbūḷhamattesu bhisamuḷālakumudanāḷakalāpesu na bhisādikalāpavivarāni jānanti ‘amhehi udakaṃ paggharatī’ti, nāpi bhisādikalāpavivarehi paggharantaṃ udakaṃ jānāti ‘ahaṃ bhisādikalāpavivarehi paggharāmī’ti, evameva na kesalomakūpavivarāni jānanti ‘amhehi sedo paggharatī’ti, nāpi sedo jānāti ‘ahaṃ kesalomakūpavivarehi paggharāmī’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti sedo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
મેદો થૂલસ્સ સકલસરીરં ફરિત્વા કિસસ્સ જઙ્ઘમંસાદીનિ નિસ્સાય ઠિતો પત્થિન્નસ્નેહો. તત્થ યથા હલિદ્દિપિલોતિકપટિચ્છન્ને મંસપુઞ્જે ન મંસપુઞ્જો જાનાતિ ‘મં નિસ્સાય હલિદ્દિપિલોતિકા ઠિતા’તિ, નાપિ હલિદ્દિપિલોતિકા જાનાતિ ‘અહં મંસપુઞ્જં નિસ્સાય ઠિતા’તિ, એવમેવ ન સકલસરીરે જઙ્ઘાદીસુ વા મંસં જાનાતિ ‘મં નિસ્સાય મેદો ઠિતો’તિ, નાપિ મેદો જાનાતિ ‘અહં સકલસરીરે જઙ્ઘાદીસુ વા મંસં નિસ્સાય ઠિતો’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ મેદો નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો પત્થિન્નસ્નેહો પત્થિન્નયૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Medo thūlassa sakalasarīraṃ pharitvā kisassa jaṅghamaṃsādīni nissāya ṭhito patthinnasneho. Tattha yathā haliddipilotikapaṭicchanne maṃsapuñje na maṃsapuñjo jānāti ‘maṃ nissāya haliddipilotikā ṭhitā’ti, nāpi haliddipilotikā jānāti ‘ahaṃ maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na sakalasarīre jaṅghādīsu vā maṃsaṃ jānāti ‘maṃ nissāya medo ṭhito’ti, nāpi medo jānāti ‘ahaṃ sakalasarīre jaṅghādīsu vā maṃsaṃ nissāya ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti medo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto patthinnasneho patthinnayūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
અસ્સુ યદા સઞ્જાયતિ તદા અક્ખિકૂપકે પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ વા પગ્ઘરતિ વા. તત્થ યથા ઉદકપુણ્ણેસુ તરુણતાલટ્ઠિકૂપકેસુ ન તરુણતાલટ્ઠિકૂપકા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ ઉદકં ઠિત’ન્તિ, નાપિ ઉદકં જાનાતિ ‘અહં તરુણતાલટ્ઠિકૂપકેસુ ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન અક્ખિકૂપકા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ અસ્સુ ઠિત’ન્તિ, નાપિ અસ્સુ જાનાતિ ‘અહં અક્ખિકૂપકેસુ ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ અસ્સુ નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Assu yadā sañjāyati tadā akkhikūpake pūretvā tiṭṭhati vā paggharati vā. Tattha yathā udakapuṇṇesu taruṇatālaṭṭhikūpakesu na taruṇatālaṭṭhikūpakā jānanti ‘amhesu udakaṃ ṭhita’nti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ taruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhita’nti, evameva na akkhikūpakā jānanti ‘amhesu assu ṭhita’nti, nāpi assu jānāti ‘ahaṃ akkhikūpakesu ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti assu nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
વસા અગ્ગિસન્તાપાદિકાલે હત્થતલહત્થપિટ્ઠિપાદતલપાદપિટ્ઠિનાસપુટનલાટઅંસકૂટેસુ ઠિતવિલીનસ્નેહો. તત્થ યથા પક્ખિત્તતેલે આચામે ન આચામો જાનાતિ ‘મં તેલં અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિત’ન્તિ, નાપિ તેલં જાનાતિ ‘અહં આચામં અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન હત્થતલાદિપ્પદેસો જાનાતિ ‘મં વસા અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતા’તિ, નાપિ વસા જાનાતિ ‘અહં હત્થતલાદિપ્પદેસે અજ્ઝોત્થરિત્વા ઠિતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ વસા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Vasā aggisantāpādikāle hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsapuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhitavilīnasneho. Tattha yathā pakkhittatele ācāme na ācāmo jānāti ‘maṃ telaṃ ajjhottharitvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ ācāmaṃ ajjhottharitvā ṭhita’nti, evameva na hatthatalādippadeso jānāti ‘maṃ vasā ajjhottharitvā ṭhitā’ti, nāpi vasā jānāti ‘ahaṃ hatthatalādippadese ajjhottharitvā ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti vasā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
ખેળો તથારૂપે ખેળુપ્પત્તિપચ્ચયે સતિ ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા જિવ્હાય તિટ્ઠતિ. તત્થ યથા અબ્બોચ્છિન્નઉદકનિસ્સન્દે નદીતીરકૂપકે ન કૂપતલં જાનાતિ ‘મયિ ઉદકં સન્તિટ્ઠતી’તિ, નાપિ ઉદકં જાનાતિ ‘અહં કૂપતલે સન્તિટ્ઠામી’તિ , એવમેવ ન જિવ્હાતલં જાનાતિ ‘મયિ ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા ખેળો ઠિતો’તિ, નાપિ ખેળો જાનાતિ ‘અહં ઉભોહિ કપોલપસ્સેહિ ઓરોહિત્વા જિવ્હાતલે ઠિતો’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ ખેળો નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Kheḷo tathārūpe kheḷuppattipaccaye sati ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya tiṭṭhati. Tattha yathā abbocchinnaudakanissande nadītīrakūpake na kūpatalaṃ jānāti ‘mayi udakaṃ santiṭṭhatī’ti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ kūpatale santiṭṭhāmī’ti , evameva na jivhātalaṃ jānāti ‘mayi ubhohi kapolapassehi orohitvā kheḷo ṭhito’ti, nāpi kheḷo jānāti ‘ahaṃ ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhātale ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kheḷo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
સિઙ્ઘાણિકા યદા સઞ્જાયતિ તદા નાસાપુટે પૂરેત્વા તિટ્ઠતિ વા પગ્ઘરતિ વા. તત્થ યથા પૂતિદધિભરિતાય સિપ્પિકાય ન સિપ્પિકા જાનાતિ ‘મયિ પૂતિદધિ ઠિત’ન્તિ, નાપિ પૂતિદધિ જાનાતિ ‘અહં સિપ્પિકાય ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન નાસાપુટા જાનન્તિ ‘અમ્હેસુ સિઙ્ઘાણિકા ઠિતા’તિ, નાપિ સિઙ્ઘાણિકા જાનાતિ ‘અહં નાસાપુટેસુ ઠિતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ સિઙ્ઘાણિકા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Siṅghāṇikā yadā sañjāyati tadā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhati vā paggharati vā. Tattha yathā pūtidadhibharitāya sippikāya na sippikā jānāti ‘mayi pūtidadhi ṭhita’nti, nāpi pūtidadhi jānāti ‘ahaṃ sippikāya ṭhita’nti, evameva na nāsāpuṭā jānanti ‘amhesu siṅghāṇikā ṭhitā’ti, nāpi siṅghāṇikā jānāti ‘ahaṃ nāsāpuṭesu ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti siṅghāṇikā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
લસિકા અટ્ઠિકસન્ધીનં અબ્ભઞ્જનકિચ્ચં સાધયમાના અસીતિસતસન્ધીસુ ઠિતા. તત્થ યથા તેલબ્ભઞ્જિતે અક્ખે ન અક્ખો જાનાતિ ‘મં તેલં અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિત’ન્તિ, નાપિ તેલં જાનાતિ ‘અહં અક્ખં અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિત’ન્તિ, એવમેવ ન અસીતિસતસન્ધયો જાનન્તિ ‘લસિકા અમ્હે અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિતા’તિ, નાપિ લસિકા જાનાતિ ‘અહં અસીતિસતસન્ધયો અબ્ભઞ્જિત્વા ઠિતા’તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ લસિકા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ.
Lasikā aṭṭhikasandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānā asītisatasandhīsu ṭhitā. Tattha yathā telabbhañjite akkhe na akkho jānāti ‘maṃ telaṃ abbhañjitvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ akkhaṃ abbhañjitvā ṭhita’nti, evameva na asītisatasandhayo jānanti ‘lasikā amhe abbhañjitvā ṭhitā’ti, nāpi lasikā jānāti ‘ahaṃ asītisatasandhayo abbhañjitvā ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lasikā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
મુત્તં વત્થિસ્સ અબ્ભન્તરે ઠિતં. તત્થ યથા ચન્દનિકાય પક્ખિત્તે અધોમુખે રવણઘટે ન રવણઘટો જાનાતિ ‘મયિ ચન્દનિકારસો ઠિતો’તિ, નાપિ ચન્દનિકારસો જાનાતિ ‘અહં રવણઘટે ઠિતો’તિ, એવમેવ ન વત્થિ જાનાતિ ‘મયિ મુત્તં ઠિત’ન્તિ, નાપિ મુત્તં જાનાતિ ‘અહં વત્થિમ્હિ ઠિત’ન્તિ. અઞ્ઞમઞ્ઞં આભોગપચ્ચવેક્ખણરહિતા એતે ધમ્મા. ઇતિ મુત્તં નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો યૂસભૂતો આબન્ધનાકારો આપોધાતૂતિ. યં વા પનાતિ અવસેસેસુ તીસુ કોટ્ઠાસેસુ આપોધાતું સન્ધાય વુત્તં.
Muttaṃ vatthissa abbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā candanikāya pakkhitte adhomukhe ravaṇaghaṭe na ravaṇaghaṭo jānāti ‘mayi candanikāraso ṭhito’ti, nāpi candanikāraso jānāti ‘ahaṃ ravaṇaghaṭe ṭhito’ti, evameva na vatthi jānāti ‘mayi muttaṃ ṭhita’nti, nāpi muttaṃ jānāti ‘ahaṃ vatthimhi ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti muttaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti. Yaṃ vā panāti avasesesu tīsu koṭṭhāsesu āpodhātuṃ sandhāya vuttaṃ.
બાહિરઆપોધાતુનિદ્દેસે મૂલં પટિચ્ચ નિબ્બત્તો રસો મૂલરસો નામ. ખન્ધરસાદીસુપિ એસેવ નયો. ખીરાદીનિ પાકટાનેવ. યથા પન ભેસજ્જસિક્ખાપદે એવમિધ નિયમો નત્થિ. યં કિઞ્ચિ ખીરં ખીરમેવ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. ભુમ્માનીતિ આવાટાદીસુ ઠિતઉદકાનિ. અન્તલિક્ખાનીતિ પથવિં અપ્પત્તાનિ વસ્સોદકાનિ. યં વા પનાતિ હિમોદકકપ્પવિનાસકઉદકપથવીસન્ધારકઉદકાદીનિ ઇધ યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠાનિ.
Bāhiraāpodhātuniddese mūlaṃ paṭicca nibbatto raso mūlaraso nāma. Khandharasādīsupi eseva nayo. Khīrādīni pākaṭāneva. Yathā pana bhesajjasikkhāpade evamidha niyamo natthi. Yaṃ kiñci khīraṃ khīrameva. Sesesupi eseva nayo. Bhummānīti āvāṭādīsu ṭhitaudakāni. Antalikkhānīti pathaviṃ appattāni vassodakāni. Yaṃ vā panāti himodakakappavināsakaudakapathavīsandhārakaudakādīni idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāni.
૧૭૫. તેજોધાતુનિદ્દેસે તેજનવસેન તેજો. તેજોવ તેજોભાવં ગતત્તા તેજોગતં. ઉસ્માતિ ઉણ્હાકારો. ઉસ્માવ ઉસ્માભાવં ગતત્તા ઉસ્માગતં. ઉસુમન્તિ ચણ્ડઉસુમં. તદેવ ઉસુમભાવં ગતત્તા ઉસુમગતં. યેન ચાતિ યેન તેજોગતેન કુપ્પિતેન. સન્તપ્પતીતિ અયં કાયો સન્તપ્પતિ, એકાહિકજરાદિભાવેન ઉસુમજાતો હોતિ. યેન ચ જીરીયતીતિ યેન અયં કાયો જીરીયતિ, ઇન્દ્રિયવેકલ્લતં બલપરિક્ખયં વલિપલિતાદિભાવઞ્ચ પાપુણાતિ. યેન ચ પરિડય્હતીતિ યેન કુપ્પિતેન અયં કાયો ડય્હતિ, સો ચ પુગ્ગલો ‘ડય્હામિ ડય્હામી’તિ કન્દન્તો સતધોતસપ્પિગોસીતચન્દનાદિલેપનઞ્ચેવ તાલવણ્ટવાતઞ્ચ પચ્ચાસીસતિ. યેન ચ અસિતપીતખાયિતસાયિતં સમ્મા પરિણામં ગચ્છતીતિ યેનેતં અસિતં વા ઓદનાદિ, પીતં વા પાનકાદિ, ખાયિતં વા પિટ્ઠખજ્જકાદિ, સાયિતં વા અમ્બપક્કમધુફાણિતાદિ સમ્મા પરિપાકં ગચ્છતિ, રસાદિભાવેન વિવેકં ગચ્છતીતિ અત્થો. એત્થ ચ પુરિમા તયો તેજોધાતૂ ચતુસમુટ્ઠાના, પચ્છિમો કમ્મસમુટ્ઠાનોવ. અયં તાવેત્થ પદસંવણ્ણના.
175. Tejodhātuniddese tejanavasena tejo. Tejova tejobhāvaṃ gatattā tejogataṃ. Usmāti uṇhākāro. Usmāva usmābhāvaṃ gatattā usmāgataṃ. Usumanti caṇḍausumaṃ. Tadeva usumabhāvaṃ gatattā usumagataṃ. Yena cāti yena tejogatena kuppitena. Santappatīti ayaṃ kāyo santappati, ekāhikajarādibhāvena usumajāto hoti. Yena ca jīrīyatīti yena ayaṃ kāyo jīrīyati, indriyavekallataṃ balaparikkhayaṃ valipalitādibhāvañca pāpuṇāti. Yena ca pariḍayhatīti yena kuppitena ayaṃ kāyo ḍayhati, so ca puggalo ‘ḍayhāmi ḍayhāmī’ti kandanto satadhotasappigosītacandanādilepanañceva tālavaṇṭavātañca paccāsīsati. Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatīti yenetaṃ asitaṃ vā odanādi, pītaṃ vā pānakādi, khāyitaṃ vā piṭṭhakhajjakādi, sāyitaṃ vā ambapakkamadhuphāṇitādi sammā paripākaṃ gacchati, rasādibhāvena vivekaṃ gacchatīti attho. Ettha ca purimā tayo tejodhātū catusamuṭṭhānā, pacchimo kammasamuṭṭhānova. Ayaṃ tāvettha padasaṃvaṇṇanā.
ઇદં પન મનસિકારવિધાનં – ઇધ ભિક્ખુ ‘યેન સન્તપ્પતિ, અયં ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો પરિપાચનાકારો તેજોધાતૂ’તિ મનસિ કરોતિ; ‘યેન જીરીયતિ, યેન પરિડય્હતિ, યેન અસિતપીતખાયિતસાયિતં સમ્મા પરિણામં ગચ્છતિ, અયં ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો પરિપાચનાકારો તેજોધાતૂ’તિ મનસિ કરોતિ. યં વા પનાતિ ઇમસ્મિં સરીરે પાકતિકો એકો ઉતુ અત્થિ, સો યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠો.
Idaṃ pana manasikāravidhānaṃ – idha bhikkhu ‘yena santappati, ayaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto paripācanākāro tejodhātū’ti manasi karoti; ‘yena jīrīyati, yena pariḍayhati, yena asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchati, ayaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto paripācanākāro tejodhātū’ti manasi karoti. Yaṃ vā panāti imasmiṃ sarīre pākatiko eko utu atthi, so yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭho.
બાહિરતેજોધાતુનિદ્દેસે કટ્ઠં પટિચ્ચ પજ્જલિતો કટ્ઠુપાદાનો અગ્ગિ કટ્ઠગ્ગિ નામ. સકલિકગ્ગિઆદીસુપિ એસેવ નયો. સઙ્કારગ્ગીતિ કચવરં સંકડ્ઢિત્વા જાલાપિતો કચવરગ્ગિ. ઇન્દગ્ગીતિ અસનિઅગ્ગિ. અગ્ગિસન્તાપોતિ જાલાય વા વીતચ્ચિકઙ્ગારાનં વા સન્તાપો. સૂરિયસન્તાપોતિ આતપો. કટ્ઠસન્નિચયસન્તાપોતિ કટ્ઠરાસિટ્ઠાને સન્તાપો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. યં વા પનાતિ પેતગ્ગિ કપ્પવિનાસગ્ગિ નિરયગ્ગિઆદયો ઇધ યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠા.
Bāhiratejodhātuniddese kaṭṭhaṃ paṭicca pajjalito kaṭṭhupādāno aggi kaṭṭhaggi nāma. Sakalikaggiādīsupi eseva nayo. Saṅkāraggīti kacavaraṃ saṃkaḍḍhitvā jālāpito kacavaraggi. Indaggīti asaniaggi. Aggisantāpoti jālāya vā vītaccikaṅgārānaṃ vā santāpo. Sūriyasantāpoti ātapo. Kaṭṭhasannicayasantāpoti kaṭṭharāsiṭṭhāne santāpo. Sesesupi eseva nayo. Yaṃ vā panāti petaggi kappavināsaggi nirayaggiādayo idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
૧૭૬. વાયોધાતુનિદ્દેસે વાયનવસેન વાયો. વાયોવ વાયોભાવં ગતત્તા વાયોગતં. થમ્ભિતત્તં રૂપસ્સાતિ અવિનિબ્ભોગરૂપસ્સ થમ્ભિતભાવો. ઉદ્ધઙ્ગમા વાતાતિ ઉગ્ગારહિક્કાદિ પવત્તકા ઉદ્ધં આરોહનવાતા . અધોગમા વાતાતિ ઉચ્ચારપસ્સાવાદિનીહરણકા અધો ઓરોહનવાતા. કુચ્છિસયા વાતાતિ અન્તાનં બહિવાતા. કોટ્ઠાસયા વાતાતિ અન્તાનં અન્તોવાતા. અઙ્ગમઙ્ગાનુસારિનો વાતાતિ ધમનિજાલાનુસારેન સકલસરીરે અઙ્ગમઙ્ગાનિ અનુસટા સમિઞ્જનપસારણાદિનિબ્બત્તકા વાતા. સત્થકવાતાતિ સન્ધિબન્ધનાનિ કત્તરિયા છિન્દન્તા વિય પવત્તવાતા. ખુરકવાતાતિ ખુરેન વિય હદયં ફાલનવાતા. ઉપ્પલકવાતાતિ હદયમંસમેવ ઉપ્પાટનકવાતા. અસ્સાસોતિ અન્તોપવિસનનાસિકાવતો. પસ્સાસોતિ બહિનિક્ખમનનાસિકાવતો. એત્થ ચ પુરિમા સબ્બે ચતુસમુટ્ઠાના, અસ્સાસપસ્સાસા ચિત્તસમુટ્ઠાનાવ. અયમેત્થ પદવણ્ણના.
176. Vāyodhātuniddese vāyanavasena vāyo. Vāyova vāyobhāvaṃ gatattā vāyogataṃ. Thambhitattaṃ rūpassāti avinibbhogarūpassa thambhitabhāvo. Uddhaṅgamā vātāti uggārahikkādi pavattakā uddhaṃ ārohanavātā . Adhogamā vātāti uccārapassāvādinīharaṇakā adho orohanavātā. Kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā. Koṭṭhāsayā vātāti antānaṃ antovātā. Aṅgamaṅgānusārino vātāti dhamanijālānusārena sakalasarīre aṅgamaṅgāni anusaṭā samiñjanapasāraṇādinibbattakā vātā. Satthakavātāti sandhibandhanāni kattariyā chindantā viya pavattavātā. Khurakavātāti khurena viya hadayaṃ phālanavātā. Uppalakavātāti hadayamaṃsameva uppāṭanakavātā. Assāsoti antopavisananāsikāvato. Passāsoti bahinikkhamananāsikāvato. Ettha ca purimā sabbe catusamuṭṭhānā, assāsapassāsā cittasamuṭṭhānāva. Ayamettha padavaṇṇanā.
ઇદં પન મનસિકારવિધાનં – ઇધ ભિક્ખુ ઉદ્ધઙ્ગમાદિભેદે વાતે ઉદ્ધઙ્ગમાદિવસેન પરિગ્ગહેત્વા ‘ઉદ્ધઙ્ગમા વાતા નામ ઇમસ્મિં સરીરે પાટિયેક્કો કોટ્ઠાસો અચેતનો અબ્યાકતો સુઞ્ઞો નિસ્સત્તો વિત્થમ્ભનાકારો વાયોધાતૂ’તિ મનસિ કરોતિ. સેસેસુપિ એસેવ નયો. યં વા પનાતિ સેસે વાયોકોટ્ઠાસે અનુગતા વાતા ઇધ યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠા.
Idaṃ pana manasikāravidhānaṃ – idha bhikkhu uddhaṅgamādibhede vāte uddhaṅgamādivasena pariggahetvā ‘uddhaṅgamā vātā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto vitthambhanākāro vāyodhātū’ti manasi karoti. Sesesupi eseva nayo. Yaṃ vā panāti sese vāyokoṭṭhāse anugatā vātā idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
બાહિરવાયોધાતુનિદ્દેસે પુરત્થિમા વાતાતિ પુરત્થિમદિસતો આગતા વાતા. પચ્છિમુત્તરદક્ખિણેસુપિ એસેવ નયો. સરજા વાતાતિ સહ રજેન સરજા. અરજા વાતાતિ રજવિરહિતા સુદ્ધા અરજા નામ. સીતાતિ સીતઉતુસમુટ્ઠાના સીતવલાહકન્તરે સમુટ્ઠિતા. ઉણ્હાતિ ઉણ્હઉતુસમુટ્ઠાના ઉણ્હવલાહકન્તરે સમુટ્ઠિતા. પરિત્તાતિ મન્દા તનુકવાતા. અધિમત્તાતિ બલવવાતા. કાળાતિ કાળવલાહકન્તરે સમુટ્ઠિતા, યેહિ અબ્ભાહતો છવિવણ્ણો કાળકો હોતિ. તેસં એતં અધિવચનન્તિપિ એકે. વેરમ્ભવાતાતિ યોજનતો ઉપરિ વાયનવાતા. પક્ખવાતાતિ અન્તમસો મક્ખિકાયપિ પક્ખાયૂહનસમુટ્ઠિતા વાતા. સુપણ્ણવાતાતિ ગરુળવાતા. કામઞ્ચ ઇમેપિ પક્ખવાતાવ ઉસ્સદવસેન પન વિસું ગહિતા. તાલવણ્ટવાતાતિ તાલપણ્ણેહિ વા અઞ્ઞેન વા કેનચિ મણ્ડલસણ્ઠાનેન સમુટ્ઠાપિતા વાતા. વિધૂપનવાતાતિ બીજનપત્તકેન સમુટ્ઠાપિતા વાતા. ઇમાનિ ચ તાલવણ્ટવિધૂપનાનિ અનુપ્પન્નમ્પિ વાતં ઉપ્પાદેન્તિ, ઉપ્પન્નમ્પિ પરિવત્તેન્તિ. યં વા પનાતિ ઇધ પાળિઆગતે ઠપેત્વા સેસવાતા યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠા.
Bāhiravāyodhātuniddese puratthimā vātāti puratthimadisato āgatā vātā. Pacchimuttaradakkhiṇesupi eseva nayo. Sarajā vātāti saha rajena sarajā. Arajā vātāti rajavirahitā suddhā arajā nāma. Sītāti sītautusamuṭṭhānā sītavalāhakantare samuṭṭhitā. Uṇhāti uṇhautusamuṭṭhānā uṇhavalāhakantare samuṭṭhitā. Parittāti mandā tanukavātā. Adhimattāti balavavātā. Kāḷāti kāḷavalāhakantare samuṭṭhitā, yehi abbhāhato chavivaṇṇo kāḷako hoti. Tesaṃ etaṃ adhivacanantipi eke. Verambhavātāti yojanato upari vāyanavātā. Pakkhavātāti antamaso makkhikāyapi pakkhāyūhanasamuṭṭhitā vātā. Supaṇṇavātāti garuḷavātā. Kāmañca imepi pakkhavātāva ussadavasena pana visuṃ gahitā. Tālavaṇṭavātāti tālapaṇṇehi vā aññena vā kenaci maṇḍalasaṇṭhānena samuṭṭhāpitā vātā. Vidhūpanavātāti bījanapattakena samuṭṭhāpitā vātā. Imāni ca tālavaṇṭavidhūpanāni anuppannampi vātaṃ uppādenti, uppannampi parivattenti. Yaṃ vā panāti idha pāḷiāgate ṭhapetvā sesavātā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
૧૭૭. આકાસધાતુનિદ્દેસે અપ્પટિઘટ્ટનટ્ઠેન ન કસ્સતીતિ આકાસો. આકાસોવ આકાસભાવં ગતત્તા આકાસગતં. અઘટ્ટનીયતાય અઘં. અઘમેવ અઘભાવં ગતત્તા અઘગતં . વિવરોતિ અન્તરં. તદેવ વિવરભાવં ગતત્તા વિવરગતં. અસમ્ફુટ્ઠં મંસલોહિતેહીતિ મંસલોહિતેહિ નિસ્સટં. કણ્ણચ્છિદ્દન્તિઆદિ પન તસ્સેવ પભેદદસ્સનં. તત્થ કણ્ણચ્છિદ્દન્તિ કણ્ણસ્મિં છિદ્દં વિવરં મંસલોહિતેહિ અસમ્ફુટ્ઠોકાસો. સેસેસુપિ એસેવ નયો. યેનાતિ યેન વિવરેન એતં અસિતાદિભેદં અજ્ઝોહરણીયં અજ્ઝોહરતિ, અન્તો પવેસેતિ. યત્થાતિ યસ્મિં અન્તોઉદરપટલસઙ્ખાતે ઓકાસે એતદેવ ચતુબ્બિધં અજ્ઝોહરણીયં તિટ્ઠતિ. યેનાતિ યેન વિવરેન સબ્બમ્પેતં વિપક્કં કસટભાવં આપન્નં નિક્ખમતિ, તં ઉદરપટલતો યાવ કરીસમગ્ગા વિદત્થિચતુરઙ્ગુલમત્તં છિદ્દં મંસલોહિતેહિ અસમ્ફુટ્ઠં નિસ્સટં આકાસધાતૂતિ વેદિતબ્બં. યં વા પનાતિ એત્થ ચમ્મન્તરં મંસન્તરં ન્હારુન્તરં અટ્ઠિન્તરં લોમન્તરન્તિ ઇદં સબ્બં યેવાપનકટ્ઠાનં પવિટ્ઠં.
177. Ākāsadhātuniddese appaṭighaṭṭanaṭṭhena na kassatīti ākāso. Ākāsova ākāsabhāvaṃ gatattā ākāsagataṃ. Aghaṭṭanīyatāya aghaṃ. Aghameva aghabhāvaṃ gatattā aghagataṃ. Vivaroti antaraṃ. Tadeva vivarabhāvaṃ gatattā vivaragataṃ. Asamphuṭṭhaṃ maṃsalohitehīti maṃsalohitehi nissaṭaṃ. Kaṇṇacchiddantiādi pana tasseva pabhedadassanaṃ. Tattha kaṇṇacchiddanti kaṇṇasmiṃ chiddaṃ vivaraṃ maṃsalohitehi asamphuṭṭhokāso. Sesesupi eseva nayo. Yenāti yena vivarena etaṃ asitādibhedaṃ ajjhoharaṇīyaṃ ajjhoharati, anto paveseti. Yatthāti yasmiṃ antoudarapaṭalasaṅkhāte okāse etadeva catubbidhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ tiṭṭhati. Yenāti yena vivarena sabbampetaṃ vipakkaṃ kasaṭabhāvaṃ āpannaṃ nikkhamati, taṃ udarapaṭalato yāva karīsamaggā vidatthicaturaṅgulamattaṃ chiddaṃ maṃsalohitehi asamphuṭṭhaṃ nissaṭaṃ ākāsadhātūti veditabbaṃ. Yaṃ vā panāti ettha cammantaraṃ maṃsantaraṃ nhāruntaraṃ aṭṭhintaraṃ lomantaranti idaṃ sabbaṃ yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhaṃ.
બાહિરકઆકાસધાતુનિદ્દેસે અસમ્ફુટ્ઠં ચતૂહિ મહાભૂતેહીતિ ચતૂહિ મહાભૂતેહિ નિસ્સટં ભિત્તિછિદ્દકવાટછિદ્દાદિકં વેદિતબ્બં. ઇમિના યસ્મિં આકાસે પરિકમ્મં કરોન્તસ્સ ચતુક્કપઞ્ચકજ્ઝાનાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ તં કથિતં.
Bāhirakaākāsadhātuniddese asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti catūhi mahābhūtehi nissaṭaṃ bhittichiddakavāṭachiddādikaṃ veditabbaṃ. Iminā yasmiṃ ākāse parikammaṃ karontassa catukkapañcakajjhānāni uppajjanti taṃ kathitaṃ.
૧૭૮. વિઞ્ઞાણધાતુનિદ્દેસે ચક્ખુવિઞ્ઞાણસઙ્ખાતા ધાતુ ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુ. સેસાસુપિ એસેવ નયો. ઇતિ ઇમાસુ છસુ ધાતૂસુ પરિગ્ગહિતાસુ અટ્ઠારસ ધાતુયો પરિગ્ગહિતાવ હોન્તિ. કથં? પથવીતેજોવાયોધાતુગ્ગહણેન તાવ ફોટ્ઠબ્બધાતુ ગહિતાવ હોતિ, આપોધાતુઆકાસધાતુગ્ગહણેન ધમ્મધાતુ, વિઞ્ઞાણધાતુગ્ગહણેન તસ્સા પુરેચારિકપચ્છાચારિકત્તા મનોધાતુ ગહિતાવ હોતિ. ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુઆદયો સુત્તે આગતા એવ. સેસા નવ આહરિત્વા દસ્સેતબ્બા . ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુગ્ગહણેન હિ તસ્સા નિસ્સયભૂતા ચક્ખુધાતુ, આરમ્મણભૂતા રૂપધાતુ ચ ગહિતાવ હોન્તિ. એવં સોતવિઞ્ઞાણધાતુઆદિગ્ગહણેન સોતધાતુઆદયોતિ અટ્ઠારસાપિ ગહિતાવ હોન્તિ. તાસુ દસહિ ધાતૂહિ રૂપપરિગ્ગહો કથિતો હોતિ. સત્તહિ અરૂપપરિગ્ગહો. ધમ્મધાતુયા સિયા રૂપપરિગ્ગહો, સિયા અરૂપપરિગ્ગહો. ઇતિ અડ્ઢેકાદસહિ ધાતૂહિ રૂપપરિગ્ગહો, અડ્ઢટ્ઠધાતૂહિ અરૂપપરિગ્ગહોતિ રૂપારૂપપરિગ્ગહો કથિતો હોતિ. રૂપારૂપં પઞ્ચક્ખન્ધા. તં હોતિ દુક્ખસચ્ચં. તંસમુટ્ઠાપિકા પુરિમતણ્હા સમુદયસચ્ચં . ઉભિન્નં અપ્પવત્તિ નિરોધસચ્ચં. તંપજાનનો મગ્ગો મગ્ગસચ્ચન્તિ ઇદં ચતુસચ્ચકમ્મટ્ઠાનં અટ્ઠારસધાતુવસેન અભિનિવિટ્ઠસ્સ ભિક્ખુનો યાવ અરહત્તા મત્થકં પાપેત્વા નિગમનં કથિતન્તિ વેદિતબ્બં.
178. Viññāṇadhātuniddese cakkhuviññāṇasaṅkhātā dhātu cakkhuviññāṇadhātu. Sesāsupi eseva nayo. Iti imāsu chasu dhātūsu pariggahitāsu aṭṭhārasa dhātuyo pariggahitāva honti. Kathaṃ? Pathavītejovāyodhātuggahaṇena tāva phoṭṭhabbadhātu gahitāva hoti, āpodhātuākāsadhātuggahaṇena dhammadhātu, viññāṇadhātuggahaṇena tassā purecārikapacchācārikattā manodhātu gahitāva hoti. Cakkhuviññāṇadhātuādayo sutte āgatā eva. Sesā nava āharitvā dassetabbā . Cakkhuviññāṇadhātuggahaṇena hi tassā nissayabhūtā cakkhudhātu, ārammaṇabhūtā rūpadhātu ca gahitāva honti. Evaṃ sotaviññāṇadhātuādiggahaṇena sotadhātuādayoti aṭṭhārasāpi gahitāva honti. Tāsu dasahi dhātūhi rūpapariggaho kathito hoti. Sattahi arūpapariggaho. Dhammadhātuyā siyā rūpapariggaho, siyā arūpapariggaho. Iti aḍḍhekādasahi dhātūhi rūpapariggaho, aḍḍhaṭṭhadhātūhi arūpapariggahoti rūpārūpapariggaho kathito hoti. Rūpārūpaṃ pañcakkhandhā. Taṃ hoti dukkhasaccaṃ. Taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ . Ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ. Taṃpajānano maggo maggasaccanti idaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ aṭṭhārasadhātuvasena abhiniviṭṭhassa bhikkhuno yāva arahattā matthakaṃ pāpetvā nigamanaṃ kathitanti veditabbaṃ.
૧૭૯. ઇદાનિ દુતિયછક્કં દસ્સેન્તો અપરાપિ છ ધાતુયોતિઆદિમાહ. તત્થ સુખધાતુ દુક્ખધાતૂતિ કાયપ્પસાદવત્થુકાનિ સુખદુક્ખાનિ સપ્પટિપક્ખવસેન યુગળકતો દસ્સિતાનિ. સુખઞ્હિ દુક્ખસ્સ પટિપક્ખો, દુક્ખં સુખસ્સ. યત્તકં સુખેન ફરિતટ્ઠાનં તત્તકં દુક્ખં ફરતિ. યત્તકં દુક્ખેન ફરિતટ્ઠાનં તત્તકં સુખં ફરતિ. સોમનસ્સધાતુ દોમનસ્સધાતૂતિ ઇદમ્પિ તથેવ યુગળકં કતં. સોમનસ્સઞ્હિ દોમનસ્સસ્સ પટિપક્ખો, દોમનસ્સં સોમનસ્સસ્સ. યત્તકં સોમનસ્સેન ફરિતટ્ઠાનં તત્તકં દોમનસ્સં ફરતિ. યત્તકં દોમનસ્સેન ફરિતટ્ઠાનં તત્તકં સોમનસ્સં ફરતિ.
179. Idāni dutiyachakkaṃ dassento aparāpi cha dhātuyotiādimāha. Tattha sukhadhātu dukkhadhātūti kāyappasādavatthukāni sukhadukkhāni sappaṭipakkhavasena yugaḷakato dassitāni. Sukhañhi dukkhassa paṭipakkho, dukkhaṃ sukhassa. Yattakaṃ sukhena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ dukkhaṃ pharati. Yattakaṃ dukkhena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ sukhaṃ pharati. Somanassadhātu domanassadhātūti idampi tatheva yugaḷakaṃ kataṃ. Somanassañhi domanassassa paṭipakkho, domanassaṃ somanassassa. Yattakaṃ somanassena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ domanassaṃ pharati. Yattakaṃ domanassena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ somanassaṃ pharati.
ઉપેક્ખાધાતુ અવિજ્જાધાતૂતિ ઇદં પન દ્વયં સરિક્ખકવસેન યુગળકં કતં. ઉભયમ્પિ હેતં અવિભૂતત્તા સરિક્ખકં હોતિ. તત્થ સુખદુક્ખધાતુગ્ગહણેન તં સમ્પયુત્તા કાયવિઞ્ઞાણધાતુ, વત્થુભૂતા કાયધાતુ, આરમ્મણભૂતા ફોટ્ઠબ્બધાતુ ચ ગહિતાવ હોન્તિ. સોમનસ્સદોમનસ્સધાતુગ્ગહણેન તં સમ્પયુત્તા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ ગહિતા હોતિ. અવિજ્જાધાતુગ્ગહણેન ધમ્મધાતુ ગહિતા. ઉપેક્ખાધાતુગ્ગહણેન ચક્ખુસોતઘાનજિવ્હાવિઞ્ઞાણધાતુમનોધાતુયો , તાસંયેવ વત્થારમ્મણભૂતા ચક્ખુધાતુરૂપધાતુઆદયો ચ ગહિતાતિ એવં અટ્ઠારસપિ ધાતુયો ગહિતાવ હોન્તિ. ઇદાનિ તાસુ દસહિ ધાતૂહિ રૂપપરિગ્ગહોતિઆદિ સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. એવમ્પિ એકસ્સ ભિક્ખુનો યાવ અરહત્તા મત્થકં પાપેત્વા નિગમનં કથિતં હોતીતિ વેદિતબ્બં. તત્થ કતમા સુખધાતુ યં કાયિકં સાતન્તિ આદીનિ હેટ્ઠા વુત્તનયાનેવ.
Upekkhādhātu avijjādhātūti idaṃ pana dvayaṃ sarikkhakavasena yugaḷakaṃ kataṃ. Ubhayampi hetaṃ avibhūtattā sarikkhakaṃ hoti. Tattha sukhadukkhadhātuggahaṇena taṃ sampayuttā kāyaviññāṇadhātu, vatthubhūtā kāyadhātu, ārammaṇabhūtā phoṭṭhabbadhātu ca gahitāva honti. Somanassadomanassadhātuggahaṇena taṃ sampayuttā manoviññāṇadhātu gahitā hoti. Avijjādhātuggahaṇena dhammadhātu gahitā. Upekkhādhātuggahaṇena cakkhusotaghānajivhāviññāṇadhātumanodhātuyo , tāsaṃyeva vatthārammaṇabhūtā cakkhudhāturūpadhātuādayo ca gahitāti evaṃ aṭṭhārasapi dhātuyo gahitāva honti. Idāni tāsu dasahi dhātūhi rūpapariggahotiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Evampi ekassa bhikkhuno yāva arahattā matthakaṃ pāpetvā nigamanaṃ kathitaṃ hotīti veditabbaṃ. Tattha katamā sukhadhātu yaṃ kāyikaṃ sātanti ādīni heṭṭhā vuttanayāneva.
૧૮૧. તતિયછક્કે કામોતિ દ્વે કામા – વત્થુકામો ચ કિલેસકામો ચ. તત્થ કિલેસકામં સન્ધાય કામપટિસંયુત્તા ધાતુ કામધાતુ, કામવિતક્કસ્સેતં નામં. વત્થુકામં સન્ધાય કામોયેવ ધાતુ કામધાતુ, કામાવચરધમ્માનમેતં નામં. બ્યાપાદપટિસંયુત્તા ધાતુ બ્યાપાદધાતુ, બ્યાપાદવિતક્કસ્સેતં નામં. બ્યાપાદોવ ધાતુ બ્યાપાદધાતુ, દસઆઘાતવત્થુકસ્સ પટિઘસ્સેતં નામં. વિહિંસા પટિસંયુત્તા ધાતુ વિહિંસાધાતુ, વિહિંસાવિતક્કસ્સેતં નામં. વિહિંસાયેવ ધાતુ વિહિંસાધાતુ, પરસત્તવિહેસનસ્સેતં નામં. અયં પન હેટ્ઠા અનાગતત્તા એવં અત્થાદિવિભાગતો વેદિતબ્બા – વિહિંસન્તિ એતાય સત્તે, વિહિંસનં વા એતં સત્તાનન્તિ વિહિંસા. સા વિહેઠનલક્ખણા, કરુણાપટિપક્ખલક્ખણા વા; પરસન્તાને ઉબ્બેગજનનરસા, સકસન્તાને કરુણાવિદ્ધંસનરસા વા; દુક્ખાયતનપચ્ચુપટ્ઠાના; પટિઘપદટ્ઠાનાતિ વેદિતબ્બા. નેક્ખમ્મં વુચ્ચતિ લોભા નિક્ખન્તત્તા અલોભો, નીવરણેહિ નિક્ખન્તત્તા પઠમજ્ઝાનં, સબ્બાકુસલેહિ નિક્ખન્તત્તા સબ્બકુસલં. નેક્ખમ્મપટિસંયુત્તા ધાતુ નેક્ખમ્મધાતુ, નેક્ખમ્મવિતક્કસ્સેતં નામં. નેક્ખમ્મમેવ ધાતુ નેક્ખમ્મધાતુ, સબ્બસ્સાપિ કુસલસ્સેતં નામં. અબ્યાપાદપટિસંયુત્તા ધાતુ અબ્યાપાદધાતુ, અબ્યાપાદવિતક્કસ્સેતં નામં. અબ્યાપાદોવ ધાતુ અબ્યાપાદધાતુ, મેત્તાયેતં નામં. અવિહિંસાપટિસંયુત્તા ધાતુ અવિહિંસાધાતુ, અવિહિંસા વિતક્કસ્સેતં નામં. અવિહિંસાવ ધાતુ અવિહિંસાધાતુ, કરુણાયેતં નામં.
181. Tatiyachakke kāmoti dve kāmā – vatthukāmo ca kilesakāmo ca. Tattha kilesakāmaṃ sandhāya kāmapaṭisaṃyuttā dhātu kāmadhātu, kāmavitakkassetaṃ nāmaṃ. Vatthukāmaṃ sandhāya kāmoyeva dhātu kāmadhātu, kāmāvacaradhammānametaṃ nāmaṃ. Byāpādapaṭisaṃyuttā dhātu byāpādadhātu, byāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Byāpādova dhātu byāpādadhātu, dasaāghātavatthukassa paṭighassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsā paṭisaṃyuttā dhātu vihiṃsādhātu, vihiṃsāvitakkassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsāyeva dhātu vihiṃsādhātu, parasattavihesanassetaṃ nāmaṃ. Ayaṃ pana heṭṭhā anāgatattā evaṃ atthādivibhāgato veditabbā – vihiṃsanti etāya satte, vihiṃsanaṃ vā etaṃ sattānanti vihiṃsā. Sā viheṭhanalakkhaṇā, karuṇāpaṭipakkhalakkhaṇā vā; parasantāne ubbegajananarasā, sakasantāne karuṇāviddhaṃsanarasā vā; dukkhāyatanapaccupaṭṭhānā; paṭighapadaṭṭhānāti veditabbā. Nekkhammaṃ vuccati lobhā nikkhantattā alobho, nīvaraṇehi nikkhantattā paṭhamajjhānaṃ, sabbākusalehi nikkhantattā sabbakusalaṃ. Nekkhammapaṭisaṃyuttā dhātu nekkhammadhātu, nekkhammavitakkassetaṃ nāmaṃ. Nekkhammameva dhātu nekkhammadhātu, sabbassāpi kusalassetaṃ nāmaṃ. Abyāpādapaṭisaṃyuttā dhātu abyāpādadhātu, abyāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Abyāpādova dhātu abyāpādadhātu, mettāyetaṃ nāmaṃ. Avihiṃsāpaṭisaṃyuttā dhātu avihiṃsādhātu, avihiṃsā vitakkassetaṃ nāmaṃ. Avihiṃsāva dhātu avihiṃsādhātu, karuṇāyetaṃ nāmaṃ.
૧૮૨. ઇદાનિ તમેવત્થં દસ્સેતું તત્થ કતમા કામધાતૂતિ પદભાજનં આરદ્ધં. તત્થ પટિસંયુત્તોતિ સંપયોગવસેન પટિસંયુત્તો. તક્કો વિતક્કોતિઆદીનિ વુત્તત્થાનેવ. વિહેઠેતીતિ બાધેતિ, દુક્ખાપેતિ. હેઠનાતિ પાણિપ્પહારાદીહિ બાધના, દુક્ખુપ્પાદના. બલવહેઠના વિહેઠના. હિંસન્તિ એતાયાતિ હિંસના. બલવહિંસના વિહિંસના. રોસનાતિ ઘટ્ટના. વિરોસનાતિ બલવઘટ્ટના. સબ્બત્થ વા ‘વિ’ ઉપસગ્ગેન પદં વડ્ઢિતં. ઉપહનન્તિ એતેનાતિ ઉપઘાતો, પરેસં ઉપઘાતો પરૂપઘાતો.
182. Idāni tamevatthaṃ dassetuṃ tattha katamā kāmadhātūti padabhājanaṃ āraddhaṃ. Tattha paṭisaṃyuttoti saṃpayogavasena paṭisaṃyutto. Takko vitakkotiādīni vuttatthāneva. Viheṭhetīti bādheti, dukkhāpeti. Heṭhanāti pāṇippahārādīhi bādhanā, dukkhuppādanā. Balavaheṭhanā viheṭhanā. Hiṃsanti etāyāti hiṃsanā. Balavahiṃsanā vihiṃsanā. Rosanāti ghaṭṭanā. Virosanāti balavaghaṭṭanā. Sabbattha vā ‘vi’ upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Upahananti etenāti upaghāto, paresaṃ upaghāto parūpaghāto.
મેત્તાયન્તિ એતાયાતિ મેત્તિ. મેત્તાયનાકારો મેત્તાયના. મેત્તાય અયિતસ્સ મેત્તાસમઙ્ગિનો ભાવો મેત્તાયિતત્તં. બ્યાપાદેન વિમુત્તસ્સ ચેતસો વિમુત્તિ ચેતોવિમુત્તિ. એત્થ ચ પુરિમેહિ તીહિ ઉપચારપ્પત્તાપિ અપ્પનાપતાપિ મેત્તા કથિતા, પચ્છિમેન અપ્પનાપત્તાવ.
Mettāyanti etāyāti metti. Mettāyanākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino bhāvo mettāyitattaṃ. Byāpādena vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Ettha ca purimehi tīhi upacārappattāpi appanāpatāpi mettā kathitā, pacchimena appanāpattāva.
કરુણાયન્તિ એતાયાતિ કરુણા. કરુણાયનાકારો કરુણાયના. કરુણાય અયિતસ્સ કરુણાસમઙ્ગિનો ભાવો કરુણાયિતત્તં. વિહિંસાય વિમુત્તસ્સ ચેતસો વિમુત્તિ ચેતોવિમુત્તિ. ઇધાપિ પુરિમનયેનેવ ઉપચારપ્પનાભેદો વેદિતબ્બો. ઉભયત્થાપિ ચ પરિયોસાનપદે મેત્તાકરુણાતિ ચેતોવિમુત્તિવિસેસનત્થં વુત્તં.
Karuṇāyanti etāyāti karuṇā. Karuṇāyanākāro karuṇāyanā. Karuṇāya ayitassa karuṇāsamaṅgino bhāvo karuṇāyitattaṃ. Vihiṃsāya vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Idhāpi purimanayeneva upacārappanābhedo veditabbo. Ubhayatthāpi ca pariyosānapade mettākaruṇāti cetovimuttivisesanatthaṃ vuttaṃ.
એત્થ ચ કામવિતક્કો સત્તેસુપિ ઉપ્પજ્જતિ સઙ્ખારેસુપિ. ઉભયત્થ ઉપ્પન્નોપિ કમ્મપથભેદોવ. બ્યાપાદો પન સત્તેસુ ઉપ્પન્નોયેવ કમ્મપથં ભિન્દતિ, ન ઇતરો. વિહિંસાયપિ એસેવ નયો. એત્થ ચ દુવિધા કથા – સબ્બસઙ્ગાહિકા ચેવ અસમ્ભિન્ના ચ. કામધાતુગ્ગહણેન હિ બ્યાપાદવિહિંસાધાતુયોપિ ગહિતા. કામધાતુયાયેવ પન નીહરિત્વા નીહરિત્વા દ્વેપિ એતા દસ્સિતાતિ. અયં તાવેત્થ સબ્બસઙ્ગાહિકકથા . ઠપેત્વા પન બ્યાપાદવિહિંસાધાતુયો સેસા સબ્બાપિ કામધાતુ એવાતિ. અયં અસમ્ભિન્નકથા નામ. નેક્ખમ્મધાતુગ્ગહણેનાપિ અબ્યાપાદઅવિહિંસાધાતુયો ગહિતાયેવ. નેક્ખમ્મધાતુતો પન નીહરિત્વા નીહરિત્વા તદુભયમ્પિ દસ્સિતન્તિ અયમેત્થાપિ સબ્બસઙ્ગાહિકકથા. ઠપેત્વા અબ્યાપાદઅવિહિંસાધાતુયો અવસેસા નેક્ખમ્મધાતૂતિ અયં અસમ્ભિન્નકથા નામ.
Ettha ca kāmavitakko sattesupi uppajjati saṅkhāresupi. Ubhayattha uppannopi kammapathabhedova. Byāpādo pana sattesu uppannoyeva kammapathaṃ bhindati, na itaro. Vihiṃsāyapi eseva nayo. Ettha ca duvidhā kathā – sabbasaṅgāhikā ceva asambhinnā ca. Kāmadhātuggahaṇena hi byāpādavihiṃsādhātuyopi gahitā. Kāmadhātuyāyeva pana nīharitvā nīharitvā dvepi etā dassitāti. Ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā . Ṭhapetvā pana byāpādavihiṃsādhātuyo sesā sabbāpi kāmadhātu evāti. Ayaṃ asambhinnakathā nāma. Nekkhammadhātuggahaṇenāpi abyāpādaavihiṃsādhātuyo gahitāyeva. Nekkhammadhātuto pana nīharitvā nīharitvā tadubhayampi dassitanti ayametthāpi sabbasaṅgāhikakathā. Ṭhapetvā abyāpādaavihiṃsādhātuyo avasesā nekkhammadhātūti ayaṃ asambhinnakathā nāma.
ઇમાહિ ચ છહિ ધાતૂહિ પરિગ્ગહિતા હિ અટ્ઠારસ ધાતુયો પરિગ્ગહિતાવ હોન્તિ. સબ્બાપિ હિ તા કામધાતુતોવ નીહરિત્વા નીહરિત્વા લભાપેતબ્બા અટ્ઠારસ ધાતુયોવ હોન્તીતિ તિણ્ણં છક્કાનં વસેન અટ્ઠારસ હોન્તિ. એવં પન અગ્ગહેત્વા એકેકસ્મિં છક્કે વુત્તનયેન અટ્ઠારસ અટ્ઠારસ કત્વા સબ્બાનિપિ તાનિ અટ્ઠારસકાનિ એકજ્ઝં અભિસઙ્ખિપિત્વા અટ્ઠારસેવ હોન્તીતિ વેદિતબ્બા. ઇતિ ઇમસ્મિં સુત્તન્તભાજનીયે સોળસ ધાતુયો કામાવચરા, દ્વે તેભૂમિકાતિ એવમેત્થ સમ્મસનચારોવ કથિતોતિ વેદિતબ્બો.
Imāhi ca chahi dhātūhi pariggahitā hi aṭṭhārasa dhātuyo pariggahitāva honti. Sabbāpi hi tā kāmadhātutova nīharitvā nīharitvā labhāpetabbā aṭṭhārasa dhātuyova hontīti tiṇṇaṃ chakkānaṃ vasena aṭṭhārasa honti. Evaṃ pana aggahetvā ekekasmiṃ chakke vuttanayena aṭṭhārasa aṭṭhārasa katvā sabbānipi tāni aṭṭhārasakāni ekajjhaṃ abhisaṅkhipitvā aṭṭhāraseva hontīti veditabbā. Iti imasmiṃ suttantabhājanīye soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve tebhūmikāti evamettha sammasanacārova kathitoti veditabbo.
સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૩. ધાતુવિભઙ્ગો • 3. Dhātuvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૩. ધાતુવિભઙ્ગો • 3. Dhātuvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૩. ધાતુવિભઙ્ગો • 3. Dhātuvibhaṅgo
