| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સમ્મોહવિનોદની-અટ્ઠકથા • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
૧૩. અપ્પમઞ્ઞાવિભઙ્ગો
13. Appamaññāvibhaṅgo
૧. સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
૬૪૨. ઇદાનિ તદનન્તરે અપ્પમઞ્ઞાવિભઙ્ગે ચતસ્સોતિ ગણનપરિચ્છેદો. અપ્પમઞ્ઞાયોતિ ફરણઅપ્પમાણવસેન અપ્પમઞ્ઞાયો. એતા હિ આરમ્મણવસેન અપ્પમાણે વા સત્તે ફરન્તિ, એકસત્તમ્પિ વા અનવસેસફરણવસેન ફરન્તીતિ ફરણઅપ્પમાણવસેન અપ્પમઞ્ઞાયોતિ વુચ્ચન્તિ. ઇધ ભિક્ખૂતિ ઇમસ્મિં સાસને ભિક્ખુ. મેત્તાસહગતેનાતિ મેત્તાય સમન્નાગતેન. ચેતસાતિ ચિત્તેન. એકં દિસન્તિ એકિસ્સા દિસાય. પઠમપરિગ્ગહિતં સત્તં ઉપાદાય એકદિસાપરિયાપન્નસત્તફરણવસેન વુત્તં. ફરિત્વાતિ ફુસિત્વા આરમ્મણં કત્વા. વિહરતીતિ બ્રહ્મવિહારાધિટ્ઠિતં ઇરિયાપથવિહારં પવત્તેતિ. તથા દુતિયન્તિ યથા પુરત્થિમાદીસુ દિસાસુ યં કિઞ્ચિ એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથેવ તદનન્તરં દુતિયં તતિયં ચતુત્થઞ્ચાતિ અત્થો.
642. Idāni tadanantare appamaññāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Appamaññāyoti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etā hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekasattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekissā disāya. Paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekadisāpariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthañcāti attho.
ઇતિ ઉદ્ધન્તિ તેનેવ ચ નયેન ઉપરિમં દિસન્તિ વુત્તં હોતિ. અધો તિરિયન્તિ અધોદિસમ્પિ તિરિયંદિસમ્પિ એવમેવ. એત્થ ચ અધોતિ હેટ્ઠા, તિરિયન્તિ અનુદિસા. એવં સબ્બદિસાસુ અસ્સમણ્ડલે અસ્સમિવ મેત્તાસહગતં ચિત્તં સારેતિપિ પચ્ચાસારેતિપીતિ એત્તાવતા એકમેકં દિસં પરિગ્ગહેત્વા ઓધિસો મેત્તાફરણં દસ્સિતં. સબ્બધીતિઆદિ પન અનોધિસો દસ્સનત્થં વુત્તં. તત્થ સબ્બધીતિ સબ્બત્થ. સબ્બત્તતાયાતિ સબ્બેસુ હીનમજ્ઝિમુક્કટ્ઠમિત્તસપત્તમજ્ઝત્તાદિપ્પભેદેસુ અત્તતાય ‘અયં પરસત્તો’તિ વિભાગં અકત્વા અત્તસમતાયાતિ વુત્તં હોતિ; અથ વા સબ્બત્તતાયાતિ સબ્બેન ચિત્તભાવેન ઈસકમ્પિ બહિ અવિક્ખિપમાનોતિ વુત્તં હોતિ. સબ્બાવન્તન્તિ સબ્બસત્તવન્તં, સબ્બસત્તયુત્તન્તિ અત્થો. લોકન્તિ સત્તલોકં.
Iti uddhanti teneva ca nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃdisampi evameva. Ettha ca adhoti heṭṭhā, tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍale assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya ‘ayaṃ parasatto’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti; atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaṃ.
વિપુલેનાતિએવમાદિપરિયાયદસ્સનતો પનેત્થ પુન ‘‘મેત્તાસહગતેના’’તિ વુત્તં. યસ્મા વા એત્થ ઓધિસો ફરણે વિય પુન ‘તથા’સદ્દો ‘ઇતિ’સદ્દો વા ન વુત્તો, તસ્મા પુન ‘‘મેત્તાસહગતેન ચેતસા’’તિ વુત્તં; નિગમનવસેન વા એતં વુત્તં. વિપુલેનાતિ એત્થ ચ ફરણવસેન વિપુલતા દટ્ઠબ્બા. ભૂમિવસેન પન તં મહગ્ગતં, પગુણવસેન અપ્પમાણં , સત્તારમ્મણવસેન ચ અપ્પમાણં, બ્યાપાદપચ્ચત્થિકપ્પહાનેન અવેરં, દોમનસ્સપ્પહાનતો અબ્યાપજ્ઝં, નિદ્દુક્ખન્તિ વુત્તં હોતિ. અયં તાવ ‘‘મેત્તાસહગતેન ચેતસા’’તિઆદિના નયેન ઠપિતાય માતિકાય અત્થો.
Vipulenātievamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna ‘tathā’saddo ‘iti’saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ; nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha ca pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ, paguṇavasena appamāṇaṃ, sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ, byāpādapaccatthikappahānena averaṃ, domanassappahānato abyāpajjhaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāva ‘‘mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena ṭhapitāya mātikāya attho.
૬૪૩. ઇદાનિ યદેતં ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, મેત્તાસહગતેન ચેતસા’’તિઆદિના નયેન વુત્તં પદભાજનીયં, તત્થ યસ્મા ઇદં કમ્મટ્ઠાનં દોસચરિતસ્સ સપ્પાયં, તસ્મા યથારૂપે પુગ્ગલે અયં મેત્તા અપ્પનં પાપુણાતિ, તં મેત્તાય વત્થુભૂતં પુગ્ગલં તાવ દસ્સેતું સેય્યથાપિ નામ એકં પુગ્ગલન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સેય્યથાપિ નામાતિ ઓપમ્મત્થે નિપાતો, યથા એકં પુગ્ગલન્તિ અત્થો. પિયન્તિ પેમનીયં. મનાપન્તિ હદયવુડ્ઢિકરં. તત્થ પુબ્બેવ સન્નિવાસેન પચ્ચુપ્પન્નહિતેન વા પિયો નામ હોતિ, સીલાદિગુણસમાયોગેન મનાપો નામ; દાનસમાનત્તતાહિ વા પિયતા, પિયવચનઅત્થચરિયતાહિ મનાપતા વેદિતબ્બા. યસ્મા ચેત્થ પિયતાય ઇમસ્સ બ્યાપાદસ્સ પહાનં હોતિ, તતો મેત્તા સુખં ફરતિ, મનાપતાય ઉદાસીનતા ન સણ્ઠાતિ, હિરોત્તપ્પઞ્ચ પચ્ચુપટ્ઠાતિ, તતો હિરોત્તપ્પાનુપાલિતા મેત્તા ન પરિહાયતિ, તસ્મા તં ઉપમં કત્વા ઇદં વુત્તં – પિયં મનાપન્તિ. મેત્તાયેય્યાતિ મેત્તાય ફરેય્ય; તસ્મિં પુગ્ગલે મેત્તં કરેય્ય પવત્તેય્યાતિ અત્થો. એવમેવ સબ્બે સત્તેતિ યથા પિયં પુગ્ગલં મેત્તાયેય્ય, એવં તસ્મિં પુગ્ગલે અપ્પનાપ્પત્તાય વસીભાવં ઉપગતાય મેત્તાય મજ્ઝત્તવેરિસઙ્ખાતેપિ સબ્બે સત્તે અનુક્કમેન ફરતીતિ અત્થો. મેત્તિ મેત્તાયનાતિઆદીનિ વુત્તત્થાનેવ.
643. Idāni yadetaṃ ‘‘kathañca, bhikkhave, mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena vuttaṃ padabhājanīyaṃ, tattha yasmā idaṃ kammaṭṭhānaṃ dosacaritassa sappāyaṃ, tasmā yathārūpe puggale ayaṃ mettā appanaṃ pāpuṇāti, taṃ mettāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ tāva dassetuṃ seyyathāpi nāma ekaṃ puggalantiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpi nāmāti opammatthe nipāto, yathā ekaṃ puggalanti attho. Piyanti pemanīyaṃ. Manāpanti hadayavuḍḍhikaraṃ. Tattha pubbeva sannivāsena paccuppannahitena vā piyo nāma hoti, sīlādiguṇasamāyogena manāpo nāma; dānasamānattatāhi vā piyatā, piyavacanaatthacariyatāhi manāpatā veditabbā. Yasmā cettha piyatāya imassa byāpādassa pahānaṃ hoti, tato mettā sukhaṃ pharati, manāpatāya udāsīnatā na saṇṭhāti, hirottappañca paccupaṭṭhāti, tato hirottappānupālitā mettā na parihāyati, tasmā taṃ upamaṃ katvā idaṃ vuttaṃ – piyaṃ manāpanti. Mettāyeyyāti mettāya phareyya; tasmiṃ puggale mettaṃ kareyya pavatteyyāti attho. Evamevasabbe satteti yathā piyaṃ puggalaṃ mettāyeyya, evaṃ tasmiṃ puggale appanāppattāya vasībhāvaṃ upagatāya mettāya majjhattaverisaṅkhātepi sabbe satte anukkamena pharatīti attho. Metti mettāyanātiādīni vuttatthāneva.
૬૪૪. વિદિસં વાતિ પદં તિરિયં વાતિ એતસ્સ અત્થવિભાવનત્થં વુત્તં.
644. Vidisaṃ vāti padaṃ tiriyaṃ vāti etassa atthavibhāvanatthaṃ vuttaṃ.
૬૪૫. ફરિત્વાતિ આરમ્મણકરણવસેન ફુસિત્વા. અધિમુઞ્ચિત્વાતિ અધિકભાવેન મુઞ્ચિત્વા, યથા મુત્તં સુમુત્તં હોતિ સુપ્પસારિતં સુવિત્થતં તથા મુઞ્ચિત્વાતિ અત્થો.
645. Pharitvāti ārammaṇakaraṇavasena phusitvā. Adhimuñcitvāti adhikabhāvena muñcitvā, yathā muttaṃ sumuttaṃ hoti suppasāritaṃ suvitthataṃ tathā muñcitvāti attho.
૬૪૮. સબ્બધિઆદિનિદ્દેસે યસ્મા તીણિપિ એતાનિ પદાનિ સબ્બસઙ્ગાહિકાનિ, તસ્મા નેસં એકતોવ અત્થં દસ્સેતું સબ્બેન સબ્બન્તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ.
648. Sabbadhiādiniddese yasmā tīṇipi etāni padāni sabbasaṅgāhikāni, tasmā nesaṃ ekatova atthaṃ dassetuṃ sabbena sabbantiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
૬૫૦. વિપુલાદિનિદ્દેસે યસ્મા યં અપ્પનાપ્પત્તં હુત્વા અનન્તસત્તફરણવસેન વિપુલં, તં નિયમતો ભૂમિવસેન મહગ્ગતં હોતિ. યઞ્ચ મહગ્ગતં તં અપ્પમાણગોચરવસેન અપ્પમાણં. યં અપ્પમાણં તં પચ્ચત્થિકવિઘાતવસેન અવેરં. યઞ્ચ અવેરં તં વિહતબ્યાપજ્જતાય અબ્યાપજ્જં. તસ્મા ‘‘યં વિપુલં તં મહગ્ગત’’ન્તિઆદિ વુત્તં. અવેરો અબ્યાપજ્જોતિ ચેત્થ લિઙ્ગવિપરિયાયેન વુત્તં. મનેન વા સદ્ધિં યોજના કાતબ્બા – યં અપ્પમાણં ચિત્તં, સો અવેરો મનો; યો અવેરો સો અબ્યાપજ્જોતિ. અપિચેત્થ હેટ્ઠિમં હેટ્ઠિમં પદં ઉપરિમસ્સ ઉપરિમસ્સ, ઉપરિમં વા ઉપરિમં હેટ્ઠિમસ્સ હેટ્ઠિમસ્સ અત્થોતિપિ વેદિતબ્બો.
650. Vipulādiniddese yasmā yaṃ appanāppattaṃ hutvā anantasattapharaṇavasena vipulaṃ, taṃ niyamato bhūmivasena mahaggataṃ hoti. Yañca mahaggataṃ taṃ appamāṇagocaravasena appamāṇaṃ. Yaṃ appamāṇaṃ taṃ paccatthikavighātavasena averaṃ. Yañca averaṃ taṃ vihatabyāpajjatāya abyāpajjaṃ. Tasmā ‘‘yaṃ vipulaṃ taṃ mahaggata’’ntiādi vuttaṃ. Avero abyāpajjoti cettha liṅgavipariyāyena vuttaṃ. Manena vā saddhiṃ yojanā kātabbā – yaṃ appamāṇaṃ cittaṃ, so avero mano; yo avero so abyāpajjoti. Apicettha heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ padaṃ uparimassa uparimassa, uparimaṃ vā uparimaṃ heṭṭhimassa heṭṭhimassa atthotipi veditabbo.
૬૫૩. સેય્યથાપિ નામ એકં પુગ્ગલં દુગ્ગતં દુરુપેતન્તિ ઇદમ્પિ કરુણાય વત્થુભૂતં પુગ્ગલં દસ્સેતું વુત્તં. એવરૂપસ્મિઞ્હિ પુગ્ગલે બલવકારુઞ્ઞં ઉપ્પજ્જતિ. તત્થ દુગ્ગતન્તિ દુક્ખેન સમઙ્ગીભાવં ગતં. દુરુપેતન્તિ કાયદુચ્ચરિતાદીહિ ઉપેતં. ગતિકુલભોગાદિવસેન વા તમભાવે ઠિતો પુગ્ગલો દુગ્ગતો, કાયદુચ્ચરિતાદીહિ ઉપેતત્તા તમપરાયણભાવે ઠિતો દુરુપેતોતિ એવમેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો.
653. Seyyathāpi nāma ekaṃ puggalaṃ duggataṃ durupetanti idampi karuṇāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Evarūpasmiñhi puggale balavakāruññaṃ uppajjati. Tattha duggatanti dukkhena samaṅgībhāvaṃ gataṃ. Durupetanti kāyaduccaritādīhi upetaṃ. Gatikulabhogādivasena vā tamabhāve ṭhito puggalo duggato, kāyaduccaritādīhi upetattā tamaparāyaṇabhāve ṭhito durupetoti evamettha attho veditabbo.
૬૬૩. એકં પુગ્ગલં પિયં મનાપન્તિ ઇદમ્પિ મુદિતાય વત્થુભૂતં પુગ્ગલં દસ્સેતું વુત્તં. તત્થ ગતિકુલભોગાદિવસેન જોતિભાવે ઠિતો પિયો, કાયસુચરિતાદીહિ ઉપેતત્તા જોતિપરાયણભાવે ઠિતો મનાપોતિ વેદિતબ્બો.
663. Ekaṃ puggalaṃ piyaṃ manāpanti idampi muditāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha gatikulabhogādivasena jotibhāve ṭhito piyo, kāyasucaritādīhi upetattā jotiparāyaṇabhāve ṭhito manāpoti veditabbo.
૬૭૩. નેવ મનાપં ન અમનાપન્તિ ઇદમ્પિ ઉપેક્ખાય વત્થુભૂતં પુગ્ગલં દસ્સેતું વુત્તં. તત્થ મિત્તભાવં અસમ્પત્તતાય નેવ મનાપો, અમિત્તભાવં અસમ્પત્તતાય ન અમનાપોતિ વેદિતબ્બો. સેસમેત્થ યં વત્તબ્બં સિયા, તં સબ્બં હેટ્ઠા ચિત્તુપ્પાદકણ્ડે વુત્તમેવ. ભાવનાવિધાનમ્પિ એતેસં કમ્મટ્ઠાનાનં વિસુદ્ધિમગ્ગે વિત્થારતો કથિતમેવાતિ.
673. Neva manāpaṃ na amanāpanti idampi upekkhāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mittabhāvaṃ asampattatāya neva manāpo, amittabhāvaṃ asampattatāya na amanāpoti veditabbo. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ heṭṭhā cittuppādakaṇḍe vuttameva. Bhāvanāvidhānampi etesaṃ kammaṭṭhānānaṃ visuddhimagge vitthārato kathitamevāti.
સુત્તન્તભાજનીયવણ્ણના.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / વિભઙ્ગપાળિ • Vibhaṅgapāḷi / ૧૩. અપ્પમઞ્ઞાવિભઙ્ગો • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-મૂલટીકા • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ૧૩. અપ્પમઞ્ઞાવિભઙ્ગો • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વિભઙ્ગ-અનુટીકા • Vibhaṅga-anuṭīkā / ૧૩. અપ્પમઞ્ઞાવિભઙ્ગો • 13. Appamaññāvibhaṅgo
