Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેટકોપદેસપાળિ • Peṭakopadesapāḷi |
૬. સુત્તત્થસમુચ્ચયભૂમિ
6. Suttatthasamuccayabhūmi
૬૦. બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સાસનં તિવિધેન સઙ્ગહં ગચ્છતિ, ખન્ધેસુ ધાતૂસુ આયતનેસુ ચ. તત્થ પઞ્ચક્ખન્ધા રૂપક્ખન્ધો યાવ વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો. દસ રૂપઆયતનાનિ ચક્ખુ રૂપા ચ યાવ કાયો ફોટ્ઠબ્બા ચ, અયં રૂપક્ખન્ધો. તત્થ છ વેદનાકાયા વેદનાક્ખન્ધો ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના યાવ મનોસમ્ફસ્સજા વેદના, અયં વેદનાક્ખન્ધો. તત્થ છ સઞ્ઞાકાયા સઞ્ઞાક્ખન્ધો, રૂપસઞ્ઞા યાવ ધમ્મસઞ્ઞા ઇમે છ સઞ્ઞાકાયા, અયં સઞ્ઞાક્ખન્ધો. તત્થ છ ચેતનાકાયા સઙ્ખારક્ખન્ધો, રૂપસઞ્ચેતના યાવ ધમ્મસઞ્ચેતના ઇમે છ ચેતનાકાયા, અયં સઙ્ખારક્ખન્ધો. તત્થ છ વિઞ્ઞાણકાયા વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો, ચક્ખુવિઞ્ઞાણં યાવ મનોવિઞ્ઞાણં ઇમે છ વિઞ્ઞાણકાયા, અયં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો. ઇમે પઞ્ચક્ખન્ધા.
60. Buddhānaṃ bhagavantānaṃ sāsanaṃ tividhena saṅgahaṃ gacchati, khandhesu dhātūsu āyatanesu ca. Tattha pañcakkhandhā rūpakkhandho yāva viññāṇakkhandho. Dasa rūpaāyatanāni cakkhu rūpā ca yāva kāyo phoṭṭhabbā ca, ayaṃ rūpakkhandho. Tattha cha vedanākāyā vedanākkhandho cakkhusamphassajā vedanā yāva manosamphassajā vedanā, ayaṃ vedanākkhandho. Tattha cha saññākāyā saññākkhandho, rūpasaññā yāva dhammasaññā ime cha saññākāyā, ayaṃ saññākkhandho. Tattha cha cetanākāyā saṅkhārakkhandho, rūpasañcetanā yāva dhammasañcetanā ime cha cetanākāyā, ayaṃ saṅkhārakkhandho. Tattha cha viññāṇakāyā viññāṇakkhandho, cakkhuviññāṇaṃ yāva manoviññāṇaṃ ime cha viññāṇakāyā, ayaṃ viññāṇakkhandho. Ime pañcakkhandhā.
તેસં કા પરિઞ્ઞા? અનિચ્ચં દુક્ખં સઞ્ઞા અનત્તાતિ એસા એતેસં પરિઞ્ઞા. તત્થ કતમો ખન્ધત્થો? સમૂહત્થો ખન્ધત્થો, પુઞ્જત્થો ખન્ધત્થો, રાસત્થો ખન્ધત્થો. તં યથા દબ્બક્ખન્ધો વનક્ખન્ધો દારુક્ખન્ધો અગ્ગિક્ખન્ધો ઉદકક્ખન્ધો વાયુક્ખન્ધો ઇતિ એવં ખન્ધેસુ સબ્બસઙ્ગહોવ એવં ખન્ધત્થો.
Tesaṃ kā pariññā? Aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti esā etesaṃ pariññā. Tattha katamo khandhattho? Samūhattho khandhattho, puñjattho khandhattho, rāsattho khandhattho. Taṃ yathā dabbakkhandho vanakkhandho dārukkhandho aggikkhandho udakakkhandho vāyukkhandho iti evaṃ khandhesu sabbasaṅgahova evaṃ khandhattho.
તત્થ અટ્ઠારસ ધાતુયો ચક્ખુધાતુ રૂપધાતુ ચક્ખુવિઞ્ઞાણધાતુ…પે॰… મનોધાતુ ધમ્મધાતુ મનોવિઞ્ઞાણધાતુ. એતાયો અટ્ઠારસ ધાતુયો. તાસં પરિઞ્ઞા અનિચ્ચં દુક્ખં સઞ્ઞા અનત્તાતિ એસા એતાસં પરિઞ્ઞા. તત્થ કો ધાતુઅત્થો? વુચ્ચતે અવયવત્થો ધાતુઅત્થો. અવયવોતિ ચક્ખુ નો પસાદો ચક્ખુધાતુ. એવં પઞ્ચસુ ધાતૂસુ પુન રાગવવચ્છેદત્થો ધાતુઅત્થો. વવચ્છિન્ના હિ ચક્ખુધાતુ. એવં પઞ્ચસુ પુનરાહ એકન્તિપકત્યત્થેન ધાતુઅત્થોતિ વુચ્ચતે. તં યથા, પકતિયા અયં પુરિસો પિત્તિકો સેમ્હિકો વાતિકો સન્નિપાતિકોતિ એવં પકતિચક્ખુધાતુ દસન્નં પિયા ચ સબ્બેસુ ઇન્દ્રિયેસુ…પે॰… વિસભાગત્થો ધાતુઅત્થો.
Tattha aṭṭhārasa dhātuyo cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu…pe… manodhātu dhammadhātu manoviññāṇadhātu. Etāyo aṭṭhārasa dhātuyo. Tāsaṃ pariññā aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti esā etāsaṃ pariññā. Tattha ko dhātuattho? Vuccate avayavattho dhātuattho. Avayavoti cakkhu no pasādo cakkhudhātu. Evaṃ pañcasu dhātūsu puna rāgavavacchedattho dhātuattho. Vavacchinnā hi cakkhudhātu. Evaṃ pañcasu punarāha ekantipakatyatthena dhātuatthoti vuccate. Taṃ yathā, pakatiyā ayaṃ puriso pittiko semhiko vātiko sannipātikoti evaṃ pakaticakkhudhātu dasannaṃ piyā ca sabbesu indriyesu…pe… visabhāgattho dhātuattho.
તત્થ દ્વાદસાયતનાનિ કતમાનિ? છ અજ્ઝત્તિકાનિ છ બાહિરાનિ. ચક્ખાયતનં યાવ મનાયતનન્તિ અજ્ઝત્તિકં, રૂપાયતનં યાવ ધમ્માયતનન્તિ બાહિરં. એતાનિ દ્વાદસ આયતનાનિ. એતેસં કા પરિઞ્ઞા? અનિચ્ચં દુક્ખં સઞ્ઞા અનત્તાતિ, એસા એતેસં પરિઞ્ઞા. અપિ ચ દ્વિધા પરિઞ્ઞા ઞાતપરિઞ્ઞા ચ પહાનપરિઞ્ઞા ચ. તત્થ ઞાતપરિઞ્ઞા નામ અનિચ્ચં દુક્ખં સઞ્ઞા અનત્તાતિ, એસા ઞાતપરિઞ્ઞા. પહાનપરિઞ્ઞા પન છન્દરાગપ્પહાના, એસા પહાનપરિઞ્ઞા. તત્થ કતમો આયતનત્થો? વુચ્ચતે આકારત્થો આયતનત્થો. યથા સુવણ્ણાકરો દુબ્બણ્ણાકરો, યથા દ્વીહિ તેહિ આકારેહિ તે તે ગાવા ઉત્તિટ્ઠન્તિ. એવં એતેહિ ચિત્તચેતસિકા ગાવા ઉત્તિટ્ઠન્તિ કમ્મકિલેસા દુક્ખધમ્મા ચ. પુનરાહ આયદાનત્થો આયતનત્થો. યથા રઞ્ઞો આયદાનેહિ આયો ભવતિ, એવં આયદાનત્થો આયતનત્થો.
Tattha dvādasāyatanāni katamāni? Cha ajjhattikāni cha bāhirāni. Cakkhāyatanaṃ yāva manāyatananti ajjhattikaṃ, rūpāyatanaṃ yāva dhammāyatananti bāhiraṃ. Etāni dvādasa āyatanāni. Etesaṃ kā pariññā? Aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti, esā etesaṃ pariññā. Api ca dvidhā pariññā ñātapariññā ca pahānapariññā ca. Tattha ñātapariññā nāma aniccaṃ dukkhaṃ saññā anattāti, esā ñātapariññā. Pahānapariññā pana chandarāgappahānā, esā pahānapariññā. Tattha katamo āyatanattho? Vuccate ākārattho āyatanattho. Yathā suvaṇṇākaro dubbaṇṇākaro, yathā dvīhi tehi ākārehi te te gāvā uttiṭṭhanti. Evaṃ etehi cittacetasikā gāvā uttiṭṭhanti kammakilesā dukkhadhammā ca. Punarāha āyadānattho āyatanattho. Yathā rañño āyadānehi āyo bhavati, evaṃ āyadānattho āyatanattho.
૬૧. ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ દુક્ખં સમુદયો નિરોધો મગ્ગો ચ. દુક્ખં યથા સમાસેન ધમ્માચરિયં માનસઞ્ચ, સમુદયો સમાસેન અવિજ્જા ચ તણ્હા ચ, નિરોધો સમાસેન વિજ્જા ચ વિમુત્તિ ચ, મગ્ગો સમાસેન સમથો ચ વિપસ્સના ચ.
61. Cattāri ariyasaccāni dukkhaṃ samudayo nirodho maggo ca. Dukkhaṃ yathā samāsena dhammācariyaṃ mānasañca, samudayo samāsena avijjā ca taṇhā ca, nirodho samāsena vijjā ca vimutti ca, maggo samāsena samatho ca vipassanā ca.
તત્થ સત્તતિંસ બોધિપક્ખિકા ધમ્મા કતમે? ચત્તારો સતિપટ્ઠાના યાવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, એવમેતે સત્તતિંસ બોધિપક્ખિકા ધમ્મા. યે ધમ્મા અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં પચ્ચેકબુદ્ધાનં સાવકાનં ચ નિબ્બાનાય સંવત્તન્તીતિ, સો મગ્ગો ચત્તારો સતિપટ્ઠાના. કતમે ચત્તારો? ઇધ ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, સમ્મપ્પધાનં…પે॰… ઇદ્ધિપાદં…પે॰… ઇન્દ્રિયાનિ…પે॰… બલાનિ…પે॰… તત્થ કો ઇન્દ્રિયત્થો? ઇન્દત્થો ઇન્દ્રિયત્થો, આધિપતેય્યત્થો ઇન્દ્રિયત્થો, પસાદત્થો ઇન્દ્રિયત્થો, અસાધારણં કસ્સ કિરિયત્થો ઇન્દ્રિયત્થો અનવપરિયત્થો બલત્થો, થામત્થો બલત્થો, ઉપાદાયત્થો બલત્થો, ઉપત્થમ્ભનત્થો બલત્થો.
Tattha sattatiṃsa bodhipakkhikā dhammā katame? Cattāro satipaṭṭhānā yāva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, evamete sattatiṃsa bodhipakkhikā dhammā. Ye dhammā atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ paccekabuddhānaṃ sāvakānaṃ ca nibbānāya saṃvattantīti, so maggo cattāro satipaṭṭhānā. Katame cattāro? Idha bhikkhu kāye kāyānupassī viharati, sammappadhānaṃ…pe… iddhipādaṃ…pe… indriyāni…pe… balāni…pe… tattha ko indriyattho? Indattho indriyattho, ādhipateyyattho indriyattho, pasādattho indriyattho, asādhāraṇaṃ kassa kiriyattho indriyattho anavapariyattho balattho, thāmattho balattho, upādāyattho balattho, upatthambhanattho balattho.
તત્થ કતમે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા? સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો યાવ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો. તત્થ કતમો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો? સમ્માદિટ્ઠિ યાવ સમ્માસમાધિ. તત્થ અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગોતિ ખન્ધો સીલક્ખન્ધો ચ સમાધિક્ખન્ધો ચ પઞ્ઞાક્ખન્ધો ચ. તત્થ યા ચ સમ્માવાચા યો ચ સમ્માકમ્મન્તો યો ચ સમ્માઆજીવો, અયં સીલક્ખન્ધો. યા ચ સમ્માસતિ યો ચ સમ્માવાયામો યો ચ સમ્માસમાધિ, અયં સમાધિક્ખન્ધો. યો ચ સમ્માસઙ્કપ્પો યા ચ સમ્માદિટ્ઠિ, અયં પઞ્ઞાક્ખન્ધો. એવં તાયો તિસ્સો સિક્ખા. એવં તીહાકારેહિ દસ પદાનિ…પે॰….
Tattha katame satta bojjhaṅgā? Satisambojjhaṅgo yāva upekkhāsambojjhaṅgo. Tattha katamo aṭṭhaṅgiko maggo? Sammādiṭṭhi yāva sammāsamādhi. Tattha aṭṭhaṅgiko maggoti khandho sīlakkhandho ca samādhikkhandho ca paññākkhandho ca. Tattha yā ca sammāvācā yo ca sammākammanto yo ca sammāājīvo, ayaṃ sīlakkhandho. Yā ca sammāsati yo ca sammāvāyāmo yo ca sammāsamādhi, ayaṃ samādhikkhandho. Yo ca sammāsaṅkappo yā ca sammādiṭṭhi, ayaṃ paññākkhandho. Evaṃ tāyo tisso sikkhā. Evaṃ tīhākārehi dasa padāni…pe….
તત્થ યોગાવચરો સીલક્ખન્ધે ઠિતો દોસં અકુસલં ન ઉપાદિયતિ, દોસાનુસયં સમૂહનતિ, દોસસલ્લં ઉદ્ધરતિ, દુક્ખવેદનં પરિજાનાતિ, કામધાતું સમતિક્કમતિ. સમાધિક્ખન્ધે ઠિતો લોભં અકુસલં ન ઉપાદિયતિ, રાગાનુસયં સમૂહનતિ, લોભસલ્લં ઉદ્ધરતિ, સુખવેદનં પરિજાનાતિ, રૂપધાતું સમતિક્કમતિ. પઞ્ઞાક્ખન્ધે ઠિતો મોહં અકુસલં ન ઉપાદિયતિ, અવિજ્જાનુસયં સમૂહનતિ, મોહસલ્લં દિટ્ઠિસલ્લઞ્ચ ઉદ્ધરતિ, અદુક્ખમસુખવેદનં પરિજાનાતિ, અરૂપધાતું સમતિક્કમતિ. ઇતિ તીહિ ખન્ધેહિ તીણિ અકુસલમૂલાનિ ન ઉપાદિયતિ, ચત્તારિ સલ્લાનિ ઉદ્ધરતિ, તિસ્સો વેદના પરિજાનાતિ, તેધાતુકં સમતિક્કમતિ.
Tattha yogāvacaro sīlakkhandhe ṭhito dosaṃ akusalaṃ na upādiyati, dosānusayaṃ samūhanati, dosasallaṃ uddharati, dukkhavedanaṃ parijānāti, kāmadhātuṃ samatikkamati. Samādhikkhandhe ṭhito lobhaṃ akusalaṃ na upādiyati, rāgānusayaṃ samūhanati, lobhasallaṃ uddharati, sukhavedanaṃ parijānāti, rūpadhātuṃ samatikkamati. Paññākkhandhe ṭhito mohaṃ akusalaṃ na upādiyati, avijjānusayaṃ samūhanati, mohasallaṃ diṭṭhisallañca uddharati, adukkhamasukhavedanaṃ parijānāti, arūpadhātuṃ samatikkamati. Iti tīhi khandhehi tīṇi akusalamūlāni na upādiyati, cattāri sallāni uddharati, tisso vedanā parijānāti, tedhātukaṃ samatikkamati.
૬૨. તત્થ કતમા અવિજ્જા? યં ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ અઞ્ઞાણન્તિ વિત્થારેન યથા સો પાણસજ્જેસુ કથંકથા કાતબ્બં. તત્થ કતમં વિઞ્ઞાણં? છ વિઞ્ઞાણકાયા વેદના સઞ્ઞા ચેતના ફસ્સો મનસિકારો, ઇદં નામં. તત્થ કતમં રૂપં? ચાતુમહાભૂતિકં ચતુન્નં મહાભૂતાનં ઉપાદાયરૂપસ્સ પઞ્ઞત્તિં. ઇતિ પુરિમકઞ્ચ નામં ઇદઞ્ચ રૂપં તદુભયં નામરૂપન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થ છળાયતનન્તિ છ અજ્ઝત્તિકાનિ આયતનાનિ, ચક્ખુ અજ્ઝત્તિકં આયતનં યાવ મનો અજ્ઝત્તિકં આયતનં. ફસ્સોતિ છ ફસ્સકાયા ચક્ખુસમ્ફસ્સો યાવ મનોસમ્ફસ્સોતિ ફસ્સો. છ વેદનાકાયા વેદના. તણ્હાતિ છ તણ્હાકાયા તણ્હા. ઉપાદાનન્તિ ચત્તારિ ઉપાદાનાનિ કામુપાદાનં દિટ્ઠુપાદાનં સીલબ્બતુપાદાનં અત્તવાદુપાદાનન્તિ ઉપાદાનં. ભવોતિ તયો ભવા કામભવો રૂપભવો અરૂપભવો. તત્થ કતમા જાતિ? યા પઠમં ખન્ધાનં પઠમં ધાતૂનં પઠમં આયતનાનં ઉપ્પત્તિ જાતિ સઞ્જાતિ ઓક્કન્તિ અભિનિબ્બત્તિ ખન્ધાનં પાતુભાવો, અયં જાતિ. તત્થ કતમા જરા? જરા નામ યં તં ખણ્ડિચ્ચં પાલિચ્ચં વલિત્તચતા પવિવિત્તં ચતુન્નં મહાભૂતાનં વિવણ્ણતં ભગ્ગો તં જરા હીયના પહીયના આયુનો હાનિ સંહાનિ ઇન્દ્રિયાનં પરિભેદો ઉપનાહો પરિપાકો, અયં જરા. તત્થ કતમં મરણં? મરણં નામ યં તસ્મિં તસ્મિં સત્તનિકાયે તેસં તેસં સત્તાનં ચુતિ ચવનતા મરણં કાલઙ્કિરિયા ઉદ્ધુમાતકાનં ભેદો કાયસ્સ જીવિતિન્દ્રિયસ્સ ઉપચ્છેદો, ઇદં મરણં. ઇતિ પુરિમિકા ચ જરા ઇદઞ્ચ મરણં તદુભયં જરામરણં.
62. Tattha katamā avijjā? Yaṃ catūsu ariyasaccesu aññāṇanti vitthārena yathā so pāṇasajjesu kathaṃkathā kātabbaṃ. Tattha katamaṃ viññāṇaṃ? Cha viññāṇakāyā vedanā saññā cetanā phasso manasikāro, idaṃ nāmaṃ. Tattha katamaṃ rūpaṃ? Cātumahābhūtikaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyarūpassa paññattiṃ. Iti purimakañca nāmaṃ idañca rūpaṃ tadubhayaṃ nāmarūpanti vuccati. Tattha chaḷāyatananti cha ajjhattikāni āyatanāni, cakkhu ajjhattikaṃ āyatanaṃ yāva mano ajjhattikaṃ āyatanaṃ. Phassoti cha phassakāyā cakkhusamphasso yāva manosamphassoti phasso. Cha vedanākāyā vedanā. Taṇhāti cha taṇhākāyā taṇhā. Upādānanti cattāri upādānāni kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti upādānaṃ. Bhavoti tayo bhavā kāmabhavo rūpabhavo arūpabhavo. Tattha katamā jāti? Yā paṭhamaṃ khandhānaṃ paṭhamaṃ dhātūnaṃ paṭhamaṃ āyatanānaṃ uppatti jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo, ayaṃ jāti. Tattha katamā jarā? Jarā nāma yaṃ taṃ khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā pavivittaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ vivaṇṇataṃ bhaggo taṃ jarā hīyanā pahīyanā āyuno hāni saṃhāni indriyānaṃ paribhedo upanāho paripāko, ayaṃ jarā. Tattha katamaṃ maraṇaṃ? Maraṇaṃ nāma yaṃ tasmiṃ tasmiṃ sattanikāye tesaṃ tesaṃ sattānaṃ cuti cavanatā maraṇaṃ kālaṅkiriyā uddhumātakānaṃ bhedo kāyassa jīvitindriyassa upacchedo, idaṃ maraṇaṃ. Iti purimikā ca jarā idañca maraṇaṃ tadubhayaṃ jarāmaraṇaṃ.
તત્થ અન્ધકારતિમિસા યથાભૂતં અપ્પજાનનલક્ખણા અવિજ્જા સઙ્ખારાનં પદટ્ઠાનં હ. અભિસઙ્ખરણલક્ખણા સઙ્ખારા, ઉપચયપુનબ્ભવાભિરોપનપચ્ચુપટ્ઠાના. તે વિઞ્ઞાણસ્સ પદટ્ઠાનં. વત્થુ સવિઞ્ઞત્તિલક્ખણં વિઞ્ઞાણં, તં નામરૂપસ્સ પદટ્ઠાનં. અનેકસન્નિસ્સયલક્ખણં નામરૂપં, તં સળાયતનસ્સ પદટ્ઠાનં. ઇન્દ્રિયવવત્થાપનલક્ખણં સળાયતનં, તં ફસ્સસ્સ પદટ્ઠાનં . સન્નિપાતલક્ખણો ફસ્સો, સો વેદનાય પદટ્ઠાનં. અનુભવનલક્ખણા વેદના, સા તણ્હાય પદટ્ઠાનં. અજ્ઝોસાનલક્ખણા તણ્હા, સા ઉપાદાનસ્સ પદટ્ઠાનં. આદાનપરિહનનલક્ખણં ઉપાદાનં, તં ભવસ્સ પદટ્ઠાનં . નાનાગતિવિક્ખેપલક્ખણો ભવો, સો જાતિયા પદટ્ઠાનં. ખન્ધાનં પાતુભાવલક્ખણા જાતિ, સા જરાય પદટ્ઠાનં. ઉપનયપરિપાકલક્ખણા જરા, સા મરણસ્સ પદટ્ઠાનં. આયુક્ખયજીવિતઉપરોધલક્ખણં મરણં, તં દુક્ખસ્સ પદટ્ઠાનં. કાયસમ્પીળનલક્ખણં દુક્ખં, તં દોમનસ્સસ્સ પદટ્ઠાનં. ચિત્તસમ્પીળનલક્ખણં દોમનસ્સં, તં સોકસ્સ પદટ્ઠાનં. સોચનલક્ખણો સોકો, સો પરિદેવસ્સ પદટ્ઠાનં. વચીનિચ્છારણલક્ખણો પરિદેવો, સો ઉપાયાસસ્સ પદટ્ઠાનં. યે આયાસા તે ઉપાયાસા.
Tattha andhakāratimisā yathābhūtaṃ appajānanalakkhaṇā avijjā saṅkhārānaṃ padaṭṭhānaṃ ha. Abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṅkhārā, upacayapunabbhavābhiropanapaccupaṭṭhānā. Te viññāṇassa padaṭṭhānaṃ. Vatthu saviññattilakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, taṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ. Anekasannissayalakkhaṇaṃ nāmarūpaṃ, taṃ saḷāyatanassa padaṭṭhānaṃ. Indriyavavatthāpanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ, taṃ phassassa padaṭṭhānaṃ . Sannipātalakkhaṇo phasso, so vedanāya padaṭṭhānaṃ. Anubhavanalakkhaṇā vedanā, sā taṇhāya padaṭṭhānaṃ. Ajjhosānalakkhaṇā taṇhā, sā upādānassa padaṭṭhānaṃ. Ādānaparihananalakkhaṇaṃ upādānaṃ, taṃ bhavassa padaṭṭhānaṃ . Nānāgativikkhepalakkhaṇo bhavo, so jātiyā padaṭṭhānaṃ. Khandhānaṃ pātubhāvalakkhaṇā jāti, sā jarāya padaṭṭhānaṃ. Upanayaparipākalakkhaṇā jarā, sā maraṇassa padaṭṭhānaṃ. Āyukkhayajīvitauparodhalakkhaṇaṃ maraṇaṃ, taṃ dukkhassa padaṭṭhānaṃ. Kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, taṃ domanassassa padaṭṭhānaṃ. Cittasampīḷanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, taṃ sokassa padaṭṭhānaṃ. Socanalakkhaṇo soko, so paridevassa padaṭṭhānaṃ. Vacīnicchāraṇalakkhaṇo paridevo, so upāyāsassa padaṭṭhānaṃ. Ye āyāsā te upāyāsā.
નવ પદાનિ યત્થ સબ્બો અકુસલપક્ખો સઙ્ગહં સમોસરણં ગચ્છતિ. કતમાનિ નવ પદાનિ? દ્વે મૂલકિલેસા, તીણિ અકુસલમૂલાનિ, ચત્તારો વિપલ્લાસા. તત્થ દ્વે મૂલકિલેસા અવિજ્જા ચ ભવતણ્હા ચ, તીણિ અકુસલમૂલાનિ લોભો દોસો મોહો ચ. ચત્તારો વિપલ્લાસા 1 – ‘‘અનિચ્ચે નિચ્ચ’’ન્તિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો ચિત્તવિપલ્લાસો દિટ્ઠિવિપલ્લાસો, ‘‘દુક્ખે સુખ’’ન્તિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો ચિત્તવિપલ્લાસો દિટ્ઠિવિપલ્લાસો, ‘‘અનત્તનિ અત્તા’’તિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો ચિત્તવિપલ્લાસો દિટ્ઠિવિપલ્લાસો, ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ સઞ્ઞાવિપલ્લાસો ચિત્તવિપલ્લાસો દિટ્ઠિવિપલ્લાસો.
Nava padāni yattha sabbo akusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchati. Katamāni nava padāni? Dve mūlakilesā, tīṇi akusalamūlāni, cattāro vipallāsā. Tattha dve mūlakilesā avijjā ca bhavataṇhā ca, tīṇi akusalamūlāni lobho doso moho ca. Cattāro vipallāsā 2 – ‘‘anicce nicca’’nti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso, ‘‘dukkhe sukha’’nti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso, ‘‘anattani attā’’ti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso, ‘‘asubhe subha’’nti saññāvipallāso cittavipallāso diṭṭhivipallāso.
૬૩. તત્થ અવિજ્જા નામ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ યથાભૂતં અઞ્ઞાણં, અયં અવિજ્જા. ભવતણ્હા નામ યો ભવેસુ રાગો સારાગો ઇચ્છા મુચ્છા પત્થના નન્દી અજ્ઝોસાનં અપરિચ્ચાગો, અયં ભવતણ્હા.
63. Tattha avijjā nāma catūsu ariyasaccesu yathābhūtaṃ aññāṇaṃ, ayaṃ avijjā. Bhavataṇhā nāma yo bhavesu rāgo sārāgo icchā mucchā patthanā nandī ajjhosānaṃ apariccāgo, ayaṃ bhavataṇhā.
તત્થ કતમો લોભો અકુસલમૂલં?
Tattha katamo lobho akusalamūlaṃ?
લોભો નામ સો તેસુ તેસુ પરવત્થૂસુ પરદબ્બેસુ પરટ્ઠાનેસુ પરસાપતેય્યેસુ પરપરિગ્ગહિતેસુ લોભો લુબ્ભના ઇચ્છા મુચ્છા પત્થના નન્દી અજ્ઝોસાનં અપરિચ્ચાગો, અયં લોભો અકુસલમૂલં. કસ્સેતં મૂલં? લોભો લોભજસ્સ અકુસલસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ ચ, તથા યથા તંસમ્પયુત્તાનં ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં.
Lobho nāma so tesu tesu paravatthūsu paradabbesu paraṭṭhānesu parasāpateyyesu parapariggahitesu lobho lubbhanā icchā mucchā patthanā nandī ajjhosānaṃ apariccāgo, ayaṃ lobho akusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ? Lobho lobhajassa akusalassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa ca, tathā yathā taṃsampayuttānaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ.
તત્થ કતમો દોસો અકુસલમૂલં?
Tattha katamo doso akusalamūlaṃ?
સો સત્તેસુ આઘાતો અક્ખન્તિ અપ્પચ્ચયો બ્યાપાદો પદોસો અનત્થકામતા ચેતસો પટિઘાતો, અયં દોસો અકુસલમૂલં.
So sattesu āghāto akkhanti appaccayo byāpādo padoso anatthakāmatā cetaso paṭighāto, ayaṃ doso akusalamūlaṃ.
કસ્સેતં મૂલં?
Kassetaṃ mūlaṃ?
દોસજસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ સમ્પયુત્તાનઞ્ચ ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં.
Dosajassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa sampayuttānañca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ.
તત્થ કતમો મોહો અકુસલમૂલં?
Tattha katamo moho akusalamūlaṃ?
યં ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ અનભિસમયો અસમ્પજ્જગ્ગાહો અપ્પટિવેધો મોહો મુય્હના સમ્મોહો સમ્મુય્હના અવિજ્જા તમો અન્ધકારો આવરણં નીવરણં છદનં અચ્છદનં 3 અપસચ્છાગમનં કુસલાનં ધમ્માનં, અયં મોહો અકુસલમૂલં.
Yaṃ catūsu ariyasaccesu anabhisamayo asampajjaggāho appaṭivedho moho muyhanā sammoho sammuyhanā avijjā tamo andhakāro āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ acchadanaṃ 4 apasacchāgamanaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ, ayaṃ moho akusalamūlaṃ.
કસ્સેતં મૂલં?
Kassetaṃ mūlaṃ?
મોહજસ્સ અકુસલસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ ચ તંસમ્પયુત્તકાનઞ્ચ ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં.
Mohajassa akusalassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa ca taṃsampayuttakānañca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ.
તત્થ વિપલ્લાસા જાનિતબ્બા, વિપલ્લાસાનં વત્થુ જાનિતબ્બં. યં વિપલ્લાસં સિયા, તં જાનિતબ્બં. તત્થ એકો વિપલ્લાસો તીણિ વિપલ્લાસાનિ ચત્તારિ વિપલ્લાસવત્થૂનિ. કતમો એકો વિપલ્લાસો ચ, યેન પટિપક્ખેન વિપલ્લાસિતં ગણ્હાતિ?
Tattha vipallāsā jānitabbā, vipallāsānaṃ vatthu jānitabbaṃ. Yaṃ vipallāsaṃ siyā, taṃ jānitabbaṃ. Tattha eko vipallāso tīṇi vipallāsāni cattāri vipallāsavatthūni. Katamo eko vipallāso ca, yena paṭipakkhena vipallāsitaṃ gaṇhāti?
‘‘અનિચ્ચે નિચ્ચ’’ન્તિ, ‘‘દુક્ખે સુખ’’ન્તિ, ‘‘અનત્તનિ અત્તા’’તિ, ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ, અયં એકો વિપલ્લાસો.
‘‘Anicce nicca’’nti, ‘‘dukkhe sukha’’nti, ‘‘anattani attā’’ti, ‘‘asubhe subha’’nti, ayaṃ eko vipallāso.
કતમાનિ ચત્તારિ વિપલ્લાસવત્થૂનિ?
Katamāni cattāri vipallāsavatthūni?
કાયો વેદના ચિત્તં ધમ્મા ચ. ઇમાનિ ચત્તારિ વિપલ્લાસવત્થૂનિ.
Kāyo vedanā cittaṃ dhammā ca. Imāni cattāri vipallāsavatthūni.
કતમાનિ તીણિ વિપલ્લાસાનિ?
Katamāni tīṇi vipallāsāni?
સઞ્ઞા ચિત્તં દિટ્ઠિ ચ. ઇમાનિ તીણિ વિપલ્લાસાનિ.
Saññā cittaṃ diṭṭhi ca. Imāni tīṇi vipallāsāni.
તત્થ મનાપિકે વત્થુમ્હિ ઇન્દ્રિયવત્થે વણ્ણાયતને વા યો નિમિત્તસ્સ ઉગ્ગાહો, અયં સઞ્ઞાવિપલ્લાસો. તત્થ વિપરીતચિત્તસ્સ વત્થુમ્હિ સતિ વિઞ્ઞત્તિ, અયં ચિત્તવિપલ્લાસો. તત્થ વિપરીતચિત્તસ્સ તમ્હિ રૂપે ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ યા ખન્તિ રુચિ ઉપેક્ખના નિચ્છયો દિટ્ઠિ નિદસ્સનં સન્તીરણા, અયં દિટ્ઠિવિપલ્લાસો. તત્થ વત્થુભેદેન કાયેસુ દ્વાદસ વિપલ્લાસા ભવન્તિ. તયો કાયે તયો વેદનાય તયો ચિત્તે તયો ધમ્મે, ચત્તારો સઞ્ઞાવિપલ્લાસા ચત્તારો ચિત્તવિપલ્લાસા ચત્તારો દિટ્ઠિવિપલ્લાસા, આયતનૂપચયતો ચક્ખુવિઞ્ઞાણસઞ્ઞાસમઙ્ગિસ્સ રૂપેસુ દ્વાદસ વિપલ્લાસા યાવ મનો સઞ્ઞાસમઙ્ગિસ્સ, ધમ્મેસુ દ્વાદસ વિપલ્લાસા છ દ્વાદસકા ચત્તારિ વિપલ્લાસા ભવન્તિ. આરમ્મણનાનત્તતો હિ અપરિમિતસઙ્ખેય્યાનં સત્તાનં 5 અપરિમિતમસઙ્ખેય્યા વિપલ્લાસા ભવન્તિ હીનુક્કટ્ઠમજ્ઝિમતાય.
Tattha manāpike vatthumhi indriyavatthe vaṇṇāyatane vā yo nimittassa uggāho, ayaṃ saññāvipallāso. Tattha viparītacittassa vatthumhi sati viññatti, ayaṃ cittavipallāso. Tattha viparītacittassa tamhi rūpe ‘‘asubhe subha’’nti yā khanti ruci upekkhanā nicchayo diṭṭhi nidassanaṃ santīraṇā, ayaṃ diṭṭhivipallāso. Tattha vatthubhedena kāyesu dvādasa vipallāsā bhavanti. Tayo kāye tayo vedanāya tayo citte tayo dhamme, cattāro saññāvipallāsā cattāro cittavipallāsā cattāro diṭṭhivipallāsā, āyatanūpacayato cakkhuviññāṇasaññāsamaṅgissa rūpesu dvādasa vipallāsā yāva mano saññāsamaṅgissa, dhammesu dvādasa vipallāsā cha dvādasakā cattāri vipallāsā bhavanti. Ārammaṇanānattato hi aparimitasaṅkheyyānaṃ sattānaṃ 6 aparimitamasaṅkheyyā vipallāsā bhavanti hīnukkaṭṭhamajjhimatāya.
૬૪. તત્થ પઞ્ચક્ખન્ધા ચત્તારિ અત્તભાવવત્થૂનિ ભવન્તિ. યો રૂપક્ખન્ધો, સો કાયો અત્તભાવવત્થુ. યો વેદનાક્ખન્ધો, સો વેદના અત્તભાવવત્થુ. યો સઞ્ઞાક્ખન્ધો ચ સઙ્ખારક્ખન્ધો ચ, તે ધમ્મા અત્તભાવવત્થુ. યો વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો, સો ચિત્તં અત્તભાવવત્થુ. ઇતિ પઞ્ચક્ખન્ધા ચત્તારિ અત્તભાવવત્થૂનિ. તત્થ કાયે ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપલ્લાસો ભવતિ. એવં વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે…પે॰… ધમ્મેસુ ચ અત્તવિપલ્લાસો ભવતિ. તત્થ ચતુન્નં વિપલ્લાસાનં સમુગ્ઘાતનત્થં ભગવા ચત્તારો સતિપટ્ઠાને દેસેતિ પઞ્ઞપેતિ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતો ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપલ્લાસં સમુગ્ઘાતેતિ, એવં વેદનાસુ, ચિત્તે, ધમ્મેસુ ચ કાતબ્બં.
64. Tattha pañcakkhandhā cattāri attabhāvavatthūni bhavanti. Yo rūpakkhandho, so kāyo attabhāvavatthu. Yo vedanākkhandho, so vedanā attabhāvavatthu. Yo saññākkhandho ca saṅkhārakkhandho ca, te dhammā attabhāvavatthu. Yo viññāṇakkhandho, so cittaṃ attabhāvavatthu. Iti pañcakkhandhā cattāri attabhāvavatthūni. Tattha kāye ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso bhavati. Evaṃ vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu ca attavipallāso bhavati. Tattha catunnaṃ vipallāsānaṃ samugghātanatthaṃ bhagavā cattāro satipaṭṭhāne deseti paññapeti kāye kāyānupassī viharato ‘‘asubhe subha’’nti vipallāsaṃ samugghāteti, evaṃ vedanāsu, citte, dhammesu ca kātabbaṃ.
તત્થ અન્ધકારતિમિસા અપ્પટિવેધલક્ખણા અવિજ્જા, તસ્સા વિપલ્લાસપદટ્ઠાનં. અજ્ઝોસાનલક્ખણા તણ્હા, તસ્સા પિયરૂપસાતરૂપં પદટ્ઠાનં. અત્તાસયવઞ્ચનાલક્ખણો લોભો, તસ્સ અદિન્નાદાનં પદટ્ઠાનં. ઇધ વિવાદલક્ખણો દોસો, તસ્સ પાણાતિપાતો પદટ્ઠાનં. વત્થુવિપ્પટિપત્તિલક્ખણો મોહો, તસ્સ મિચ્છાપટિપત્તિ પદટ્ઠાનં. સઙ્ખતાનં ધમ્માનં અવિનાસગ્ગહણલક્ખણા નિચ્ચસઞ્ઞા, તસ્સા સબ્બસઙ્ખારા પદટ્ઠાનં. સાસવફસ્સોપગમનલક્ખણા સુખસઞ્ઞા, તસ્સા મમઙ્કારો પદટ્ઠાનં. ધમ્મેસુ ઉપગમનલક્ખણા અત્તસઞ્ઞા , તસ્સા અહઙ્કારો પદટ્ઠાનં. વણ્ણસઙ્ગહણલક્ખણા સુભસઞ્ઞા, તસ્સા ઇન્દ્રિયઅસંવરો પદટ્ઠાનં. એતેહિ નવહિ પદેહિ ઉદ્દિટ્ઠેહિ સબ્બો અકુસલપક્ખો નિદ્દિટ્ઠો ભવતિ, સો ચ ખો બહુસ્સુતેન સક્કા જાનિતું નો અપ્પસ્સુતેન, પઞ્ઞવતા નો દુપ્પઞ્ઞેન, યુત્તેન નો અયુત્તેન.
Tattha andhakāratimisā appaṭivedhalakkhaṇā avijjā, tassā vipallāsapadaṭṭhānaṃ. Ajjhosānalakkhaṇā taṇhā, tassā piyarūpasātarūpaṃ padaṭṭhānaṃ. Attāsayavañcanālakkhaṇo lobho, tassa adinnādānaṃ padaṭṭhānaṃ. Idha vivādalakkhaṇo doso, tassa pāṇātipāto padaṭṭhānaṃ. Vatthuvippaṭipattilakkhaṇo moho, tassa micchāpaṭipatti padaṭṭhānaṃ. Saṅkhatānaṃ dhammānaṃ avināsaggahaṇalakkhaṇā niccasaññā, tassā sabbasaṅkhārā padaṭṭhānaṃ. Sāsavaphassopagamanalakkhaṇā sukhasaññā, tassā mamaṅkāro padaṭṭhānaṃ. Dhammesu upagamanalakkhaṇā attasaññā , tassā ahaṅkāro padaṭṭhānaṃ. Vaṇṇasaṅgahaṇalakkhaṇā subhasaññā, tassā indriyaasaṃvaro padaṭṭhānaṃ. Etehi navahi padehi uddiṭṭhehi sabbo akusalapakkho niddiṭṭho bhavati, so ca kho bahussutena sakkā jānituṃ no appassutena, paññavatā no duppaññena, yuttena no ayuttena.
નવ પદાનિ કુસલાનિ યત્થ સબ્બો કુસલપક્ખો સઙ્ગહો સમોસરણં ગચ્છન્તિ. કતમાનિ નવ પદાનિ? સમથો વિપસ્સના અલોભો અદોસો અમોહો અનિચ્ચસઞ્ઞા દુક્ખસઞ્ઞા અનત્તસઞ્ઞા અસુભસઞ્ઞા ચ.
Nava padāni kusalāni yattha sabbo kusalapakkho saṅgaho samosaraṇaṃ gacchanti. Katamāni nava padāni? Samatho vipassanā alobho adoso amoho aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā asubhasaññā ca.
તત્થ કતમો સમથો? યા ચિત્તસ્સ ઠિતિ સણ્ઠિતિ અવટ્ઠિતિ ઠાનં પટ્ઠાનં ઉપટ્ઠાનં સમાધિ સમાધાનં અવિક્ખેપો અવિપ્પટિસારો વૂપસમો માનસો એકગ્ગં ચિત્તસ્સ, અયં સમથો.
Tattha katamo samatho? Yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti ṭhānaṃ paṭṭhānaṃ upaṭṭhānaṃ samādhi samādhānaṃ avikkhepo avippaṭisāro vūpasamo mānaso ekaggaṃ cittassa, ayaṃ samatho.
તત્થ કતમા વિપસ્સના? ખન્ધેસુ વા ધાતૂસુ વા આયતનેસુ વા નામરૂપેસુ વા પટિચ્ચસમુપ્પાદેસુ વા પટિચ્ચસમુપ્પન્નેસુ વા ધમ્મેસુ દુક્ખેસુ વા સમુદયેસુ વા નિરોધે વા મગ્ગે વા કુસલાકુસલેસુ વા ધમ્મેસુ સાવજ્જઅનવજ્જેસુ વા કણ્હસુક્કેસુ વા સેવિતબ્બઅસેવિતબ્બેસુ વા સો યથાભૂતં વિચયો પવિચયો વીમંસા પરવીમંસા ગાહના અગ્ગાહના પરિગ્ગાહના ચિત્તેન પરિચિતના તુલના ઉપપરિક્ખા ઞાણં વિજ્જા વા ચક્ખુ બુદ્ધિ મેધા પઞ્ઞા ઓભાસો આલોકો આભા પભા ખગ્ગો નારાચો 7 ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો સમ્માદિટ્ઠિ મગ્ગઙ્ગં, અયં વિપસ્સના. તેનેસા વિપસ્સના ઇતિ વુચ્ચતિ વિવિધા વા એસા વિપસ્સનાતિ, તસ્મા એસા વિપસ્સનાતિ વુચ્ચતિ. દ્વિધા ચેસા હિ વિપસ્સના ધમ્મવિપસ્સનાતિ વુચ્ચતિ, દ્વિધા ઇમાય પસ્સતિ સુભઞ્ચ અસુભઞ્ચ કણ્હઞ્ચ સુક્કઞ્ચ સેવિતબ્બઞ્ચ અસેવિતબ્બઞ્ચ કમ્મઞ્ચ વિપાકઞ્ચ બન્ધઞ્ચ વિમોક્ખઞ્ચ આચયઞ્ચ અપચયઞ્ચ પવત્તિઞ્ચ નિવત્તિઞ્ચ સંકિલેસઞ્ચ વોદાનઞ્ચ, એવં વિપસ્સનાતિ વુચ્ચતિ. અથ વા વિઇતિ ઉપસગ્ગો પસ્સનાતિ અત્થો તસ્મા વિપસ્સનાતિ વુચ્ચતે, અયં વિપસ્સના.
Tattha katamā vipassanā? Khandhesu vā dhātūsu vā āyatanesu vā nāmarūpesu vā paṭiccasamuppādesu vā paṭiccasamuppannesu vā dhammesu dukkhesu vā samudayesu vā nirodhe vā magge vā kusalākusalesu vā dhammesu sāvajjaanavajjesu vā kaṇhasukkesu vā sevitabbaasevitabbesu vā so yathābhūtaṃ vicayo pavicayo vīmaṃsā paravīmaṃsā gāhanā aggāhanā pariggāhanā cittena paricitanā tulanā upaparikkhā ñāṇaṃ vijjā vā cakkhu buddhi medhā paññā obhāso āloko ābhā pabhā khaggo nārāco 8 dhammavicayasambojjhaṅgo sammādiṭṭhi maggaṅgaṃ, ayaṃ vipassanā. Tenesā vipassanā iti vuccati vividhā vā esā vipassanāti, tasmā esā vipassanāti vuccati. Dvidhā cesā hi vipassanā dhammavipassanāti vuccati, dvidhā imāya passati subhañca asubhañca kaṇhañca sukkañca sevitabbañca asevitabbañca kammañca vipākañca bandhañca vimokkhañca ācayañca apacayañca pavattiñca nivattiñca saṃkilesañca vodānañca, evaṃ vipassanāti vuccati. Atha vā viiti upasaggo passanāti attho tasmā vipassanāti vuccate, ayaṃ vipassanā.
૬૫. તત્થ દ્વે રોગા સત્તાનં અવિજ્જા ચ ભવતણ્હા ચ, એતેસં દ્વિન્નં રોગાનં નિઘાતાય ભગવતા દ્વે ભેસજ્જાનિ વુત્તાનિ સમથો ચ વિપસ્સના ચ. ઇમાનિ દ્વે ભેસજ્જાનિ પટિસેવેન્તો દ્વે અરોગે સચ્છિકરોતિ રાગવિરાગં ચેતોવિમુત્તિં અવિજ્જાવિરાગઞ્ચ પઞ્ઞાવિમુત્તિં. તત્થ તણ્હારોગસ્સ સમથો ભેસજ્જં, રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ અરોગં. અવિજ્જારોગસ્સ વિપસ્સનાભેસજ્જં અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ અરોગં. એવઞ્હિ ભગવા ચાહ, ‘‘દ્વે ધમ્મા પરિઞ્ઞેય્યા 9 નામઞ્ચ રૂપઞ્ચ, દ્વે ધમ્મા પહાતબ્બા અવિજ્જા ચ ભવતણ્હા ચ, દ્વે ધમ્મા ભાવેતબ્બા સમથો ચ વિપસ્સના ચ, દ્વે ધમ્મા સચ્છિકાતબ્બા વિજ્જા ચ વિમુત્તિ ચા’’તિ. તત્થ સમથં ભાવેન્તો રૂપં પરિજાનાતિ, રૂપં પરિજાનન્તો તણ્હં પજહતિ, તણ્હં પજહન્તો રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિં સચ્છિકરોતિ, વિપસ્સનં ભાવેન્તો નામં પરિજાનાતિ, નામં પરિજાનન્તો અવિજ્જં પજહતિ, અવિજ્જં પજહન્તો અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિં સચ્છિકરોતિ. યદા ભિક્ખુનો દ્વે ધમ્મા પરિઞ્ઞાતા ભવન્તિ નામઞ્ચ રૂપઞ્ચ, તથાસ્સ દ્વે ધમ્મા પહીના ભવન્તિ અવિજ્જા ચ ભવતણ્હા ચ. દ્વે ધમ્મા ભાવિતા ભવન્તિ સમથો ચ વિપસ્સના ચ, દ્વે ધમ્મા સચ્છિકાતબ્બા ભવન્તિ વિજ્જા ચ વિમુત્તિ ચ. એત્તાવતા ભિક્ખુ કતકિચ્ચો ભવતિ. એસા સોપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ. તસ્સ આયુપરિયાદાના જીવિતિન્દ્રિયસ્સ ઉપરોધા ઇદઞ્ચ દુક્ખં નિરુજ્ઝતિ, અઞ્ઞઞ્ચ દુક્ખં ન ઉપ્પજ્જતિ. તત્થ યો ઇમેસં ખન્ધાનં ધાતુઆયતનાનં નિરોધો વૂપસમો અઞ્ઞેસઞ્ચ ખન્ધધાતુઆયતનાનં અપ્પટિસન્ધિ અપાતુભાવો, અયં અનુપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ.
65. Tattha dve rogā sattānaṃ avijjā ca bhavataṇhā ca, etesaṃ dvinnaṃ rogānaṃ nighātāya bhagavatā dve bhesajjāni vuttāni samatho ca vipassanā ca. Imāni dve bhesajjāni paṭisevento dve aroge sacchikaroti rāgavirāgaṃ cetovimuttiṃ avijjāvirāgañca paññāvimuttiṃ. Tattha taṇhārogassa samatho bhesajjaṃ, rāgavirāgā cetovimutti arogaṃ. Avijjārogassa vipassanābhesajjaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti arogaṃ. Evañhi bhagavā cāha, ‘‘dve dhammā pariññeyyā 10 nāmañca rūpañca, dve dhammā pahātabbā avijjā ca bhavataṇhā ca, dve dhammā bhāvetabbā samatho ca vipassanā ca, dve dhammā sacchikātabbā vijjā ca vimutti cā’’ti. Tattha samathaṃ bhāvento rūpaṃ parijānāti, rūpaṃ parijānanto taṇhaṃ pajahati, taṇhaṃ pajahanto rāgavirāgā cetovimuttiṃ sacchikaroti, vipassanaṃ bhāvento nāmaṃ parijānāti, nāmaṃ parijānanto avijjaṃ pajahati, avijjaṃ pajahanto avijjāvirāgā paññāvimuttiṃ sacchikaroti. Yadā bhikkhuno dve dhammā pariññātā bhavanti nāmañca rūpañca, tathāssa dve dhammā pahīnā bhavanti avijjā ca bhavataṇhā ca. Dve dhammā bhāvitā bhavanti samatho ca vipassanā ca, dve dhammā sacchikātabbā bhavanti vijjā ca vimutti ca. Ettāvatā bhikkhu katakicco bhavati. Esā sopādisesā nibbānadhātu. Tassa āyupariyādānā jīvitindriyassa uparodhā idañca dukkhaṃ nirujjhati, aññañca dukkhaṃ na uppajjati. Tattha yo imesaṃ khandhānaṃ dhātuāyatanānaṃ nirodho vūpasamo aññesañca khandhadhātuāyatanānaṃ appaṭisandhi apātubhāvo, ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu.
તત્થ કતમં અલોભો કુસલમૂલં? યંધાતુકો અલોભો અલુબ્ભના અલુબ્ભિતત્તં અનિચ્છા અપત્થના અકન્તા અનજ્ઝોસાનં. અયં અલોભો કુસલમૂલં. કસ્સેતં મૂલં? અલોભજસ્સ કુસલસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ તંસમ્પયુત્તાનઞ્ચ ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં. અથ વા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો કુસલન્તિ વુચ્ચતિ, સો તિણ્ણં મગ્ગઙ્ગાનં મૂલં. કતમેસં તિણ્ણં, સમ્માસઙ્કપ્પસ્સ સમ્માવાયામસ્સ સમ્માસમાધિસ્સ ચ ઇમેસં મૂલન્તિ, તસ્મા કુસલમૂલન્તિ વુચ્ચતિ.
Tattha katamaṃ alobho kusalamūlaṃ? Yaṃdhātuko alobho alubbhanā alubbhitattaṃ anicchā apatthanā akantā anajjhosānaṃ. Ayaṃ alobho kusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ? Alobhajassa kusalassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa taṃsampayuttānañca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ. Atha vā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo kusalanti vuccati, so tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ. Katamesaṃ tiṇṇaṃ, sammāsaṅkappassa sammāvāyāmassa sammāsamādhissa ca imesaṃ mūlanti, tasmā kusalamūlanti vuccati.
તત્થ કતમં અદોસો કુસલમૂલં? યા સત્તેસુ વા સઙ્ખારેસુ વા અનઘાતો અપ્પટિઘાતો અબ્યાપત્તિ અબ્યાપાદો અદોસો મેત્તા મેત્તાયના અત્થકામતા હિતકામતા ચેતસો પસાદો, અયં અદોસો કુસલમૂલં. કસ્સેતં મૂલં? અદોસજસ્સ કુસલસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ તંસમ્પયુત્તાનઞ્ચ ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં. અથ વા તિણ્ણં મગ્ગઙ્ગાનં મૂલં. કતમેસં તિણ્ણં? સમ્માવાચાય સમ્માકમ્મન્તસ્સ સમ્માઆજીવસ્સ ચ ઇમેસં તિણ્ણં મગ્ગઙ્ગાનં મૂલં, તસ્મા કુસલમૂલન્તિ વુચ્ચતિ.
Tattha katamaṃ adoso kusalamūlaṃ? Yā sattesu vā saṅkhāresu vā anaghāto appaṭighāto abyāpatti abyāpādo adoso mettā mettāyanā atthakāmatā hitakāmatā cetaso pasādo, ayaṃ adoso kusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ? Adosajassa kusalassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa taṃsampayuttānañca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ. Atha vā tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ. Katamesaṃ tiṇṇaṃ? Sammāvācāya sammākammantassa sammāājīvassa ca imesaṃ tiṇṇaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ, tasmā kusalamūlanti vuccati.
તત્થ કતમં અમોહો કુસલમૂલં? યં ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ યથાભૂતં ઞાણદસ્સનં અભિસમયો સમ્મા ચ પચ્ચાગમો પટિવેધો અમોહો અસમ્મુય્હના અસમ્મોહો વિજ્જાપકાસો આલોકો અનાવરણં સેક્ખાનં કુસલાનં ધમ્માનં, અયં અમોહો કુસલમૂલં. કસ્સેતં મૂલં? અમોહજસ્સ કુસલસ્સ કાયકમ્મસ્સ વચીકમ્મસ્સ મનોકમ્મસ્સ તંસમ્પયુત્તાનઞ્ચ ચિત્તચેતસિકાનં ધમ્માનં મૂલં. અથ વા દ્વિન્નં મગ્ગઙ્ગાનં એતં મૂલં. કતમેસં દ્વિન્નં? સમ્માદિટ્ઠિયા ચ સમ્માસતિયા ચ ઇમેસં દ્વિન્નં મગ્ગઙ્ગાનં મૂલં, તસ્મા કુસલમૂલન્તિ વુચ્ચતિ. એવં ઇમેસં તીહિ કુસલમૂલેહિ અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો યોજેતબ્બો.
Tattha katamaṃ amoho kusalamūlaṃ? Yaṃ catūsu ariyasaccesu yathābhūtaṃ ñāṇadassanaṃ abhisamayo sammā ca paccāgamo paṭivedho amoho asammuyhanā asammoho vijjāpakāso āloko anāvaraṇaṃ sekkhānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ, ayaṃ amoho kusalamūlaṃ. Kassetaṃ mūlaṃ? Amohajassa kusalassa kāyakammassa vacīkammassa manokammassa taṃsampayuttānañca cittacetasikānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ. Atha vā dvinnaṃ maggaṅgānaṃ etaṃ mūlaṃ. Katamesaṃ dvinnaṃ? Sammādiṭṭhiyā ca sammāsatiyā ca imesaṃ dvinnaṃ maggaṅgānaṃ mūlaṃ, tasmā kusalamūlanti vuccati. Evaṃ imesaṃ tīhi kusalamūlehi aṭṭhaṅgiko maggo yojetabbo.
૬૬. તત્થ કતમા અનિચ્ચસઞ્ઞા? ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા ઉપ્પાદવયધમ્મિનો’’તિ ચ યા સઞ્ઞા સઞ્જાનના વવત્થપના ઉગ્ગાહો, અયં અનિચ્ચસઞ્ઞા. તસ્સા કો નિસ્સન્દો? અનિચ્ચસઞ્ઞાય ભાવિતાય બહુલીકતાય અટ્ઠસુ લોકધમ્મેસુ ચિત્તં નાનુસન્ધતિ ન સન્ધતિ ન સણ્ઠહતિ, ઉપેક્ખા વા પટિક્કૂલતા વા સણ્ઠહતિ, અયમસ્સા નિસ્સન્દો.
66. Tattha katamā aniccasaññā? ‘‘Sabbe saṅkhārā uppādavayadhammino’’ti ca yā saññā sañjānanā vavatthapanā uggāho, ayaṃ aniccasaññā. Tassā ko nissando? Aniccasaññāya bhāvitāya bahulīkatāya aṭṭhasu lokadhammesu cittaṃ nānusandhati na sandhati na saṇṭhahati, upekkhā vā paṭikkūlatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.
તત્થ કતમા દુક્ખસઞ્ઞા? ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ યા સઞ્ઞા સઞ્જાનના વવત્થપના ઉગ્ગાહો, અયં દુક્ખસઞ્ઞા. તસ્સા કો નિસ્સન્દો? દુક્ખસઞ્ઞાય ભાવિતાય બહુલીકતાય આલસ્સે સંપમાદે વિમ્હયે ચ ચિત્તં નાનુસન્ધતિ ન સન્ધતિ ન સણ્ઠહતિ, ઉપેક્ખા વા પટિક્કૂલતા વા સણ્ઠહતિ, અયમસ્સા નિસ્સન્દો.
Tattha katamā dukkhasaññā? ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti yā saññā sañjānanā vavatthapanā uggāho, ayaṃ dukkhasaññā. Tassā ko nissando? Dukkhasaññāya bhāvitāya bahulīkatāya ālasse saṃpamāde vimhaye ca cittaṃ nānusandhati na sandhati na saṇṭhahati, upekkhā vā paṭikkūlatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.
તત્થ કતમા અનત્તસઞ્ઞા? ‘‘સબ્બેસુ ધમ્મેસુ અનત્તા’’તિ યા સઞ્ઞા સઞ્જાનના વવત્થપના ઉગ્ગાહો, અયં અનત્તસઞ્ઞા. તસ્સા કો નિસ્સન્દો, અનત્તસઞ્ઞાય ભાવિતાય બહુલીકતાય અહઙ્કારો ચિત્તં નાનુસન્ધતિ ન સન્ધતિ, મમઙ્કારો ન સણ્ઠહતિ, ઉપેક્ખા વા પટિક્કૂલતા વા સણ્ઠહતિ, અયમસ્સા નિસ્સન્દો.
Tattha katamā anattasaññā? ‘‘Sabbesu dhammesu anattā’’ti yā saññā sañjānanā vavatthapanā uggāho, ayaṃ anattasaññā. Tassā ko nissando, anattasaññāya bhāvitāya bahulīkatāya ahaṅkāro cittaṃ nānusandhati na sandhati, mamaṅkāro na saṇṭhahati, upekkhā vā paṭikkūlatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.
તત્થ કતમા અસુભસઞ્ઞા? ‘‘સત્ત સઙ્ખારા અસુભા’’તિ યા સઞ્ઞા સઞ્જાનના વવત્થપના ઉગ્ગાહો, અયં અસુભસઞ્ઞા. તસ્સા કો નિસ્સન્દો? અસુભસઞ્ઞાય ભાવિતાય બહુલીકતાય સુભનિમિત્તે ચિત્તં નાનુસન્ધતિ ન સન્ધતિ ન સણ્ઠહતિ, ઉપેક્ખા વા પટિક્કૂલતા વા સણ્ઠહતિ, અયમસ્સા નિસ્સન્દો.
Tattha katamā asubhasaññā? ‘‘Satta saṅkhārā asubhā’’ti yā saññā sañjānanā vavatthapanā uggāho, ayaṃ asubhasaññā. Tassā ko nissando? Asubhasaññāya bhāvitāya bahulīkatāya subhanimitte cittaṃ nānusandhati na sandhati na saṇṭhahati, upekkhā vā paṭikkūlatā vā saṇṭhahati, ayamassā nissando.
તત્થ પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં પરિઞ્ઞા ભગવતા દેસિતા, યો તત્થ અસુભસઞ્ઞા રૂપક્ખન્ધસ્સ પરિઞ્ઞત્તં, દુક્ખસઞ્ઞા વેદનાક્ખન્ધસ્સ પરિઞ્ઞત્તં, અનત્તસઞ્ઞા સઞ્ઞાક્ખન્ધસ્સ સઙ્ખારક્ખન્ધસ્સ પરિઞ્ઞત્તં, અનિચ્ચસઞ્ઞા વિઞ્ઞાણક્ખન્ધસ્સ પરિઞ્ઞત્તં. તત્થ સમથેન તણ્હં સમુગ્ઘાતેતિ, વિપસ્સના અવિજ્જં સમુગ્ઘાતેતિ, અદોસેન દોસં સમુગ્ઘાતેતિ, અમોહેન મોહં સમુગ્ઘાતેતિ, અનિચ્ચસઞ્ઞાય નિચ્ચસઞ્ઞં સમુગ્ઘાતેતિ, દુક્ખસઞ્ઞાય સુખસઞ્ઞં સમુગ્ઘાતેતિ, અનત્તસઞ્ઞાય અત્તસઞ્ઞં સમુગ્ઘાતેતિ, અસુભસઞ્ઞાય સુભસઞ્ઞં સમુગ્ઘાતેતિ.
Tattha pañcannaṃ khandhānaṃ pariññā bhagavatā desitā, yo tattha asubhasaññā rūpakkhandhassa pariññattaṃ, dukkhasaññā vedanākkhandhassa pariññattaṃ, anattasaññā saññākkhandhassa saṅkhārakkhandhassa pariññattaṃ, aniccasaññā viññāṇakkhandhassa pariññattaṃ. Tattha samathena taṇhaṃ samugghāteti, vipassanā avijjaṃ samugghāteti, adosena dosaṃ samugghāteti, amohena mohaṃ samugghāteti, aniccasaññāya niccasaññaṃ samugghāteti, dukkhasaññāya sukhasaññaṃ samugghāteti, anattasaññāya attasaññaṃ samugghāteti, asubhasaññāya subhasaññaṃ samugghāteti.
ચિત્તવિક્ખેપપટિસંહરણલક્ખણો સમથો, તસ્સ ઝાનાનિ પદટ્ઠાનં. સબ્બધમ્મં યથાભૂતં પટિવેધલક્ખણા વિપસ્સના, તસ્સા સબ્બનેય્યં પદટ્ઠાનં. ઇચ્છાપટિસંહરણલક્ખણો અલોભો, તસ્સ અદિન્નાદાના વેરમણી પદટ્ઠાનં. અબ્યાપાદલક્ખણો અદોસો, તસ્સ પાણાતિપાતા વેરમણી પદટ્ઠાનં. વત્થુઅપ્પટિહતલક્ખણો અમોહો, તસ્સ સમ્માપટિપત્તિ પદટ્ઠાનં. સઙ્ખતાનં ધમ્માનં વિનાસગ્ગહણલક્ખણા અનિચ્ચસઞ્ઞા, તસ્સા ઉદયબ્બયો પદટ્ઠાનં. સાસવફસ્સસઞ્જાનનલક્ખણા દુક્ખસઞ્ઞા, તસ્સા વેદના પદટ્ઠાનં. સબ્બધમ્મઅનુપગમનલક્ખણા અનત્તસઞ્ઞા, તસ્સા ધમ્મસઞ્ઞા પદટ્ઠાનં. વિનીલકવિપુબ્બકઉદ્ધુમાતકસમુગ્ગહણલક્ખણા અસુભસઞ્ઞા, તસ્સા નિબ્બિદા પદટ્ઠાનં. ઇમેસુ નવસુ પદેસુ ઉપદિટ્ઠેસુ સબ્બો કુસલપક્ખો ઉપદિટ્ઠો ભવતિ, સો ચ બહુસ્સુતેન સક્કા જાનિતું નો અપ્પસ્સુતેન, પઞ્ઞવતા નો દુપ્પઞ્ઞેન, યુત્તેન નો અયુત્તેનાતિ.
Cittavikkhepapaṭisaṃharaṇalakkhaṇo samatho, tassa jhānāni padaṭṭhānaṃ. Sabbadhammaṃ yathābhūtaṃ paṭivedhalakkhaṇā vipassanā, tassā sabbaneyyaṃ padaṭṭhānaṃ. Icchāpaṭisaṃharaṇalakkhaṇo alobho, tassa adinnādānā veramaṇī padaṭṭhānaṃ. Abyāpādalakkhaṇo adoso, tassa pāṇātipātā veramaṇī padaṭṭhānaṃ. Vatthuappaṭihatalakkhaṇo amoho, tassa sammāpaṭipatti padaṭṭhānaṃ. Saṅkhatānaṃ dhammānaṃ vināsaggahaṇalakkhaṇā aniccasaññā, tassā udayabbayo padaṭṭhānaṃ. Sāsavaphassasañjānanalakkhaṇā dukkhasaññā, tassā vedanā padaṭṭhānaṃ. Sabbadhammaanupagamanalakkhaṇā anattasaññā, tassā dhammasaññā padaṭṭhānaṃ. Vinīlakavipubbakauddhumātakasamuggahaṇalakkhaṇā asubhasaññā, tassā nibbidā padaṭṭhānaṃ. Imesu navasu padesu upadiṭṭhesu sabbo kusalapakkho upadiṭṭho bhavati, so ca bahussutena sakkā jānituṃ no appassutena, paññavatā no duppaññena, yuttena no ayuttenāti.
૬૭. તત્થ નિચ્ચસઞ્ઞાધિમુત્તસ્સ અપરાપરં ચિત્તં પણામેન્તો સતિમપચ્ચવેક્ખતો અનિચ્ચસઞ્ઞા ન ઉપટ્ઠાતિ, પઞ્ચસુ કામગુણેસુ સુખસ્સાદાધિમુત્તસ્સ ઇરિયાપથસ્સ અગતિમપચ્ચવેક્ખતો દુક્ખસઞ્ઞા ન ઉપટ્ઠાતિ, ખન્ધધાતુઆયતનેસુ અત્તાધિમુત્તસ્સ નાનાધાતુઅનેકધાતુવિનિબ્ભોગમપચ્ચવેક્ખતો અનત્તસઞ્ઞા ન ઉપટ્ઠાતિ, વણ્ણસણ્ઠાનાભિરતસ્સ કાયે સુભાધિમુત્તસ્સ ચ વિપ્પટિચ્છન્ના અસુભસઞ્ઞા ન ઉપટ્ઠાતિ.
67. Tattha niccasaññādhimuttassa aparāparaṃ cittaṃ paṇāmento satimapaccavekkhato aniccasaññā na upaṭṭhāti, pañcasu kāmaguṇesu sukhassādādhimuttassa iriyāpathassa agatimapaccavekkhato dukkhasaññā na upaṭṭhāti, khandhadhātuāyatanesu attādhimuttassa nānādhātuanekadhātuvinibbhogamapaccavekkhato anattasaññā na upaṭṭhāti, vaṇṇasaṇṭhānābhiratassa kāye subhādhimuttassa ca vippaṭicchannā asubhasaññā na upaṭṭhāti.
અવિપ્પટિસારલક્ખણા સદ્ધા, સદ્દહના પચ્ચુપટ્ઠાનં. તસ્સ ચત્તારિ સોતાપત્તિયઙ્ગાનિ પદટ્ઠાનં. એવઞ્હિ વુત્તં ભગવતા 11 સદ્ધિન્દ્રિયં ભિક્ખવે, કુહિં દટ્ઠબ્બં, ચતૂસુ સોતાપત્તિયઙ્ગેસુ કુસલેસુ ધમ્મેસુ.
Avippaṭisāralakkhaṇā saddhā, saddahanā paccupaṭṭhānaṃ. Tassa cattāri sotāpattiyaṅgāni padaṭṭhānaṃ. Evañhi vuttaṃ bhagavatā 12 saddhindriyaṃ bhikkhave, kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catūsu sotāpattiyaṅgesu kusalesu dhammesu.
સૂરાઅપટિક્ખેપનલક્ખણં વીરિયિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયારમ્ભો પચ્ચુપટ્ઠાનં. તસ્સ અતીતા ચત્તારો સમ્મપ્પધાના પદટ્ઠાનં. યથા વુત્તં ભગવતા 13 વીરિયિન્દ્રિયં, ભિક્ખવે, કુહિં દટ્ઠબ્બં, ચતૂસુ સમ્મપ્પધાનેસુ.
Sūrāapaṭikkhepanalakkhaṇaṃ vīriyindriyaṃ, vīriyindriyārambho paccupaṭṭhānaṃ. Tassa atītā cattāro sammappadhānā padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ bhagavatā 14 vīriyindriyaṃ, bhikkhave, kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catūsu sammappadhānesu.
સતિ સરણલક્ખણા, અસમ્મોહપચ્ચુપટ્ઠાના. તસ્સ અતીતા ચત્તારો સતિપટ્ઠાના પદટ્ઠાનં. યથા વુત્તં ભગવતા સતિન્દ્રિયં ભિક્ખવે, કુહિં દટ્ઠબ્બં, ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ.
Sati saraṇalakkhaṇā, asammohapaccupaṭṭhānā. Tassa atītā cattāro satipaṭṭhānā padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ bhagavatā satindriyaṃ bhikkhave, kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catūsu satipaṭṭhānesu.
એકગ્ગલક્ખણો સમાધિ, અવિક્ખેપપચ્ચુપટ્ઠાનો, તસ્સ ચત્તારિ ઞાણાનિ પદટ્ઠાનં. યથા વુત્તં ભગવતા સમાધિન્દ્રિયં, ભિક્ખવે, કુહિં દટ્ઠબ્બં, ચતૂસુ ઝાનેસુ.
Ekaggalakkhaṇo samādhi, avikkhepapaccupaṭṭhāno, tassa cattāri ñāṇāni padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ bhagavatā samādhindriyaṃ, bhikkhave, kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catūsu jhānesu.
પજાનનલક્ખણા પઞ્ઞા, ભૂતત્થસન્તીરણા પચ્ચુપટ્ઠાના, તસ્સ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ પદટ્ઠાનં. યથા વુત્તં ભગવતા 15 પઞ્ઞિન્દ્રિયં, ભિક્ખવે, કુહિં દટ્ઠબ્બં, ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ.
Pajānanalakkhaṇā paññā, bhūtatthasantīraṇā paccupaṭṭhānā, tassa cattāri ariyasaccāni padaṭṭhānaṃ. Yathā vuttaṃ bhagavatā 16 paññindriyaṃ, bhikkhave, kuhiṃ daṭṭhabbaṃ, catūsu ariyasaccesu.
ચત્તારિ ચક્કાનિ 17 પતિરૂપદેસવાસો ચક્કં, સપ્પુરિસૂપનિસ્સયો ચક્કં, અત્તસમ્માપણિધાનં ચક્કં, પુબ્બે કતપુઞ્ઞતા ચક્કં. તત્થ અરિયસન્નિસ્સયલક્ખણો પતિરૂપદેસવાસો, સો સપ્પુરિસૂપનિસ્સયસ્સ પદટ્ઠાનં. અરિયસન્નિસ્સયલક્ખણો સપ્પુરિસ્સૂપનિસ્સયો, સો અત્તસમ્માપણિધાનસ્સ પદટ્ઠાનં. સમ્માપટિપત્તિલક્ખણં અત્તસમ્માપણિધાનં, તં પુઞ્ઞાનં પદટ્ઠાનં. કુસલધમ્મોપચયલક્ખણં પુઞ્ઞં, તં સબ્બસમ્પત્તીનં પદટ્ઠાનં.
Cattāri cakkāni 18 patirūpadesavāso cakkaṃ, sappurisūpanissayo cakkaṃ, attasammāpaṇidhānaṃ cakkaṃ, pubbe katapuññatā cakkaṃ. Tattha ariyasannissayalakkhaṇo patirūpadesavāso, so sappurisūpanissayassa padaṭṭhānaṃ. Ariyasannissayalakkhaṇo sappurissūpanissayo, so attasammāpaṇidhānassa padaṭṭhānaṃ. Sammāpaṭipattilakkhaṇaṃ attasammāpaṇidhānaṃ, taṃ puññānaṃ padaṭṭhānaṃ. Kusaladhammopacayalakkhaṇaṃ puññaṃ, taṃ sabbasampattīnaṃ padaṭṭhānaṃ.
એકાદસસીલમૂલકા ધમ્મા સીલવતો અવિપ્પટિસારો ભવતિ…પે॰… સો વિમુત્તિઞાણદસ્સનં ‘‘નાપરં ઇત્થત્તાયા’’તિ પજાનના. તત્થ વેરમણિલક્ખણં સીલં, તં અવિપ્પટિસારસ્સ પદટ્ઠાનં. ન અત્તાનુવાદલક્ખણો અવિપ્પટિસારો, સો પામોજ્જસ્સ પદટ્ઠાનં. અભિપ્પમોદનલક્ખણં પામોજ્જં, તં પીતિયા પદટ્ઠાનં. અત્તમનલક્ખણા પીતિ , સા પસ્સદ્ધિયા પદટ્ઠાનં. કમ્મનિયલક્ખણા પસ્સદ્ધિ, સા સુખસ્સ પદટ્ઠાનં. અબ્યાપાદલક્ખણં સુખં, તં સમાધિનો પદટ્ઠાનં. અવિક્ખેપનલક્ખણો સમાધિ, સો યથાભૂતઞાણદસ્સનસ્સ પદટ્ઠાનં. અવિપરીતસન્તીરણલક્ખણા પઞ્ઞા, સા નિબ્બિદાય પદટ્ઠાનં અનાલયનલક્ખણા નિબ્બિદા, સા વિરાગસ્સ પદટ્ઠાનં. અસંકિલેસલક્ખણો વિરાગો, સો વિમુત્તિયા પદટ્ઠાનં. અકુસલધમ્મવિવેકલક્ખણા વિમુત્તિ, સા વિમુત્તિનો વોદાનસ્સ પદટ્ઠાનં.
Ekādasasīlamūlakā dhammā sīlavato avippaṭisāro bhavati…pe… so vimuttiñāṇadassanaṃ ‘‘nāparaṃ itthattāyā’’ti pajānanā. Tattha veramaṇilakkhaṇaṃ sīlaṃ, taṃ avippaṭisārassa padaṭṭhānaṃ. Na attānuvādalakkhaṇo avippaṭisāro, so pāmojjassa padaṭṭhānaṃ. Abhippamodanalakkhaṇaṃ pāmojjaṃ, taṃ pītiyā padaṭṭhānaṃ. Attamanalakkhaṇā pīti , sā passaddhiyā padaṭṭhānaṃ. Kammaniyalakkhaṇā passaddhi, sā sukhassa padaṭṭhānaṃ. Abyāpādalakkhaṇaṃ sukhaṃ, taṃ samādhino padaṭṭhānaṃ. Avikkhepanalakkhaṇo samādhi, so yathābhūtañāṇadassanassa padaṭṭhānaṃ. Aviparītasantīraṇalakkhaṇā paññā, sā nibbidāya padaṭṭhānaṃ anālayanalakkhaṇā nibbidā, sā virāgassa padaṭṭhānaṃ. Asaṃkilesalakkhaṇo virāgo, so vimuttiyā padaṭṭhānaṃ. Akusaladhammavivekalakkhaṇā vimutti, sā vimuttino vodānassa padaṭṭhānaṃ.
૬૮. ચતસ્સો અરિયભૂમિયો ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ. તત્થ યો યથાભૂતં પજાનાતિ, એસા દસ્સનભૂમિ. સોતાપત્તિફલઞ્ચ સો યથાભૂતં પજાનિત્વા નિબ્બિન્દતિ, ઇદં તનુકામરાગસ્સ પદટ્ઠાનં બ્યાપાદાનં. સકદાગામિફલઞ્ચ સણ્હં વિરજ્જતિ, અયં રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ. અનાગામિફલઞ્ચ યં અવિજ્જાવિરાગા વિમુચ્ચતિ, અયં કતાભૂમિ. અરહત્તઞ્ચ સામઞ્ઞફલાનીતિ કો વચનત્થો, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સામઞ્ઞં, તસ્સેતાનિ ફલાનિ સામઞ્ઞફલાનીતિ વુચ્ચતિ. કિસ્સ બ્રહ્મઞ્ઞફલાનીતિ વુચ્ચન્તે? બ્રહ્મઞ્ઞઅરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, તસ્સ તાનિ ફલાનીતિ બ્રહ્મઞ્ઞફલાનીતિ વુચ્ચન્તે.
68. Catasso ariyabhūmiyo cattāri sāmaññaphalāni. Tattha yo yathābhūtaṃ pajānāti, esā dassanabhūmi. Sotāpattiphalañca so yathābhūtaṃ pajānitvā nibbindati, idaṃ tanukāmarāgassa padaṭṭhānaṃ byāpādānaṃ. Sakadāgāmiphalañca saṇhaṃ virajjati, ayaṃ rāgavirāgā cetovimutti. Anāgāmiphalañca yaṃ avijjāvirāgā vimuccati, ayaṃ katābhūmi. Arahattañca sāmaññaphalānīti ko vacanattho, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo sāmaññaṃ, tassetāni phalāni sāmaññaphalānīti vuccati. Kissa brahmaññaphalānīti vuccante? Brahmaññaariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tassa tāni phalānīti brahmaññaphalānīti vuccante.
તત્થ સોતાપન્નો કથં હોતિ? સહ સચ્ચાભિસમયા અરિયસાવકસ્સ તીણિ સંયોજનાનિ પહીયન્તિ સક્કાયદિટ્ઠિ વિચિકિચ્છા સીલબ્બતપરામાસો ચ, ઇમેસં તિણ્ણં સંયોજનાનં પહાના પરિક્ખયા અરિયસાવકો હોતિ સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો યાવ દુક્ખસ્સન્તં કરોતિ.
Tattha sotāpanno kathaṃ hoti? Saha saccābhisamayā ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni pahīyanti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso ca, imesaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ pahānā parikkhayā ariyasāvako hoti sotāpanno avinipātadhammo yāva dukkhassantaṃ karoti.
તત્થ કતમા સક્કાયદિટ્ઠિ? અસ્સુતવા બાલો પુથુજ્જનો યાવ અરિયધમ્મે અકોવિદો, સો રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ યાવ વિઞ્ઞાણસ્મિં અત્તાનં, સો ઇમેસુ પઞ્ચસુ ખન્ધેસુ અત્તગ્ગાહો વા અત્તનિયગ્ગાહો વા એસોહમસ્મિ એકસ્મિં વસવત્તિકો 19 પક્ખિત્તો અનુગ્ગહો અનુસયન્તો અઙ્ગમઙ્ગન્તિ પરતિ. યા તથાભૂતસ્સ ખન્તિ રુચિ પેક્ખના આકારપરિવિતક્કો દિટ્ઠિનિજ્ઝાયના અભિપ્પસન્ના, અયં વુચ્ચતે સક્કાયદિટ્ઠીતિ.
Tattha katamā sakkāyadiṭṭhi? Assutavā bālo puthujjano yāva ariyadhamme akovido, so rūpaṃ attato samanupassati yāva viññāṇasmiṃ attānaṃ, so imesu pañcasu khandhesu attaggāho vā attaniyaggāho vā esohamasmi ekasmiṃ vasavattiko 20 pakkhitto anuggaho anusayanto aṅgamaṅganti parati. Yā tathābhūtassa khanti ruci pekkhanā ākāraparivitakko diṭṭhinijjhāyanā abhippasannā, ayaṃ vuccate sakkāyadiṭṭhīti.
તત્થ પઞ્ચ દિટ્ઠિયો ઉચ્છેદં ભજન્તિ. કતમાયો પઞ્ચ? રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, યાવ વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, ઇમાયો પઞ્ચ ઉચ્છેદં ભજન્તિ, અવસેસાયો પન્નરસ સસ્સતં ભજન્તિ. ઇતિ સક્કાયદિટ્ઠિપહાના દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિગતાનિ પહીયન્તિ. પહાના ઉચ્છેદં સસ્સતઞ્ચ ન ભજતિ. ઇતિ ઉચ્છેદસસ્સતપ્પહાના અરિયસાવકસ્સ ન કિઞ્ચિ દિટ્ઠિગતં ભવતિ, અઞ્ઞા વા લોકુત્તરાય સમ્માદિટ્ઠિયા. કથં પન સક્કાયદિટ્ઠિ ન ભવતિ? ઇધ અરિયસાવકો સુતવા હોતિ, સબ્બો સુક્કપક્ખો કાતબ્બો, યાવ અરિયધમ્મેસુ કોવિદો રૂપં અનત્તતો સમનુપસ્સતિ, યાવ વિઞ્ઞાણં…પે॰… એવમસ્સ સમનુપસ્સન્તસ્સ સક્કાયદિટ્ઠિ ન ભવતિ.
Tattha pañca diṭṭhiyo ucchedaṃ bhajanti. Katamāyo pañca? Rūpaṃ attato samanupassati, yāva viññāṇaṃ attato samanupassati, imāyo pañca ucchedaṃ bhajanti, avasesāyo pannarasa sassataṃ bhajanti. Iti sakkāyadiṭṭhipahānā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni pahīyanti. Pahānā ucchedaṃ sassatañca na bhajati. Iti ucchedasassatappahānā ariyasāvakassa na kiñci diṭṭhigataṃ bhavati, aññā vā lokuttarāya sammādiṭṭhiyā. Kathaṃ pana sakkāyadiṭṭhi na bhavati? Idha ariyasāvako sutavā hoti, sabbo sukkapakkho kātabbo, yāva ariyadhammesu kovido rūpaṃ anattato samanupassati, yāva viññāṇaṃ…pe… evamassa samanupassantassa sakkāyadiṭṭhi na bhavati.
કથં વિચિકિચ્છા ન ભવતિ? ઇધ અરિયસાવકો બુદ્ધે ન કઙ્ખતિ, ન વિચિકિચ્છતિ અભિપ્પસીદતિ, ઇતિપિ સો ભગવાતિ સબ્બં. ધમ્મે ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ સબ્બં. યાવ તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનન્તિ, ઇમિના દુતિયેન આકઙ્ખિયેન ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ. સઙ્ઘે ન કઙ્ખતિ…પે॰… યાવ પૂજા દેવાનઞ્ચ મનુસ્સાનઞ્ચાતિ, ઇમિના તતિયેન આકઙ્ખિયેન ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
Kathaṃ vicikicchā na bhavati? Idha ariyasāvako buddhe na kaṅkhati, na vicikicchati abhippasīdati, itipi so bhagavāti sabbaṃ. Dhamme na kaṅkhati na vicikicchati sabbaṃ. Yāva taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānanti, iminā dutiyena ākaṅkhiyena dhammena samannāgato hoti. Saṅghe na kaṅkhati…pe… yāva pūjā devānañca manussānañcāti, iminā tatiyena ākaṅkhiyena dhammena samannāgato hoti.
સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખાતિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ અભિપ્પસીદતિ. તણ્હા દુક્ખસમુદયોતિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ. તણ્હાનિરોધા દુક્ખનિરોધોતિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ. અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ ન કઙ્ખતિ ન વિચિકિચ્છતિ અધિમુચ્ચતિ અભિપ્પસીદતિ. યાવ બુદ્ધે વા ધમ્મે વા સઙ્ઘે વા દુક્ખે વા સમુદયે વા નિરોધે વા મગ્ગે વા કઙ્ખાયના વિમતિ વિચિકિચ્છા દ્વેધાપથા આસપ્પના 21 પરિસપ્પના અનવટ્ઠાનં અધિટ્ઠાગમનં 22 અનેકંસો અનેકંસિકતા, તે તસ્સ પહીના ભવન્તિ પણુન્ના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા.
Sabbe saṅkhārā dukkhāti na kaṅkhati na vicikicchati adhimuccati abhippasīdati. Taṇhā dukkhasamudayoti na kaṅkhati na vicikicchati. Taṇhānirodhā dukkhanirodhoti na kaṅkhati na vicikicchati. Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadāti na kaṅkhati na vicikicchati adhimuccati abhippasīdati. Yāva buddhe vā dhamme vā saṅghe vā dukkhe vā samudaye vā nirodhe vā magge vā kaṅkhāyanā vimati vicikicchā dvedhāpathā āsappanā 23 parisappanā anavaṭṭhānaṃ adhiṭṭhāgamanaṃ 24 anekaṃso anekaṃsikatā, te tassa pahīnā bhavanti paṇunnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā.
૬૯. તત્થ સીલબ્બતપરામાસો દ્વિધા – સીલસ્સ વા સુદ્ધસ્સ વા. તત્થ સીલસ્સ સીલબ્બતપરામાસો ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા તત્થ કપોતપાદાહિ અચ્છરાહિ સદ્ધિં કીળિસ્સામિ રમિસ્સામિ પરિચરિસ્સામીતિ. યથાભૂતદસ્સનન્તિ રુચિવિમુત્તિ રાગો રાગપરિવત્તકા દિટ્ઠિરૂપના પસ્સના અસન્તુસ્સિતસ્સ સીલબ્બતપરામાસો. તત્થ કતમો સુદ્ધસ્સ સીલબ્બતપરામાસો? ઇધેકચ્ચો સીલં પરામસતિ, સીલેન સુજ્ઝતિ, સીલેન નીયતિ, સીલેન મુચ્ચતિ, સુખં વીતિક્કમતિ, દુક્ખં વીતિક્કમતિ, સુખદુક્ખં વીતિક્કમતિ અનુપાપુણાતિ ઉપરિમેન. તદુભયં સીલવતં પરામસતિ તદુભયેન સીલવતેન સુજ્ઝન્તિ મુચ્ચન્તિ નીયન્તિ, સુખં વીતિક્કમન્તિ, દુક્ખં વીતિક્કમન્તિ, સુખદુક્ખં વીતિક્કમન્તિ, અનુપાપુણન્તીતિ અવિસુચિકરં ધમ્મં અવિમુત્તિકરં ધમ્મં વિસુચિતો વિમુત્તિતો પચ્ચાગચ્છન્તસ્સ યા તથાભૂતસ્સ ખન્તિ રુચિ મુત્તિ પેક્ખના આકારપરિવિતક્કો દિટ્ઠિનિજ્ઝાયના પસ્સના, અયં સુદ્ધસ્સ સીલબ્બતપરામાસો. એતે ઉભો પરામાસા અરિયસાવકસ્સ પહીના ભવન્તિ યાવ આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા, સો સીલવા ભવતિ અરિયકન્તેહિ સીલેહિ સમન્નાગતો અક્ખણ્ડેહિ યાવ ઉપસમસંવત્તનિકેહિ. ઇમેસં તિણ્ણં સંયોજનાનં પહાના સુતવા અરિયસાવકો ભવતિ સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો, સબ્બં.
69. Tattha sīlabbataparāmāso dvidhā – sīlassa vā suddhassa vā. Tattha sīlassa sīlabbataparāmāso imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā tattha kapotapādāhi accharāhi saddhiṃ kīḷissāmi ramissāmi paricarissāmīti. Yathābhūtadassananti rucivimutti rāgo rāgaparivattakā diṭṭhirūpanā passanā asantussitassa sīlabbataparāmāso. Tattha katamo suddhassa sīlabbataparāmāso? Idhekacco sīlaṃ parāmasati, sīlena sujjhati, sīlena nīyati, sīlena muccati, sukhaṃ vītikkamati, dukkhaṃ vītikkamati, sukhadukkhaṃ vītikkamati anupāpuṇāti uparimena. Tadubhayaṃ sīlavataṃ parāmasati tadubhayena sīlavatena sujjhanti muccanti nīyanti, sukhaṃ vītikkamanti, dukkhaṃ vītikkamanti, sukhadukkhaṃ vītikkamanti, anupāpuṇantīti avisucikaraṃ dhammaṃ avimuttikaraṃ dhammaṃ visucito vimuttito paccāgacchantassa yā tathābhūtassa khanti ruci mutti pekkhanā ākāraparivitakko diṭṭhinijjhāyanā passanā, ayaṃ suddhassa sīlabbataparāmāso. Ete ubho parāmāsā ariyasāvakassa pahīnā bhavanti yāva āyatiṃ anuppādadhammā, so sīlavā bhavati ariyakantehi sīlehi samannāgato akkhaṇḍehi yāva upasamasaṃvattanikehi. Imesaṃ tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ pahānā sutavā ariyasāvako bhavati sotāpanno avinipātadhammo, sabbaṃ.
સહસચ્ચાભિસમયા, ઇતિ કો વચનત્થો? ચત્તારો અભિસમયા, પરિઞ્ઞાભિસમયો પહાનાભિસમયો સચ્છિકિરિયાભિસમયો ભાવનાભિસમયો.
Sahasaccābhisamayā, iti ko vacanattho? Cattāro abhisamayā, pariññābhisamayo pahānābhisamayo sacchikiriyābhisamayo bhāvanābhisamayo.
તત્થ અરિયસાવકો દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેતિ, સમુદયં પહાનાભિસમયેન અભિસમેતિ, નિરોધં સચ્છિકિરિયાભિસમયેન અભિસમેતિ, મગ્ગં ભાવનાભિસમયેન અભિસમેતિ. કિં કારણં? દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાભિસમયો, સમુદયસ્સ પહાનાભિસમયો, નિરોધસ્સ સચ્છિકિરિયાભિસમયો, મગ્ગસ્સ ભાવનાભિસમયો. સમથવિપસ્સનાય કથં અભિસમેતિ? આરમ્મણે ચિત્તં ઉપનિબન્ધેત્વા પઞ્ચક્ખન્ધે દુક્ખતો પસ્સતિ. તત્થ યો ઉપનિબન્ધો, અયં સમથો. યા પરિયોગાહના, અયં વિપસ્સના. પઞ્ચક્ખન્ધે દુક્ખાતિ પસ્સતો યો પઞ્ચક્ખન્ધેસુ આલયો નિકન્તિ ઉપગમનં અજ્ઝોસાના ઇચ્છા મુચ્છા પણિધિ પત્થના પહીયતિ. તત્થ પઞ્ચક્ખન્ધા દુક્ખં. યો તત્થ આલયો નિકન્તિ ઉપગમનં અજ્ઝોસાનં ઇચ્છા મુચ્છા પણિધિ પત્થના, અયં સમુદયો. યં તસ્સ પહાનં, સો નિરોધો સમથો વિપસ્સના ચ મગ્ગો, એવં તેસં ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં એકકાલે એકક્ખણે એકચિત્તે અપુબ્બં અચરિમં અભિસમયો ભવતિ. તેનાહ ભગવા ‘‘સહસચ્ચાભિસમયા અરિયસાવકસ્સ તીણિ સંયોજનાનિ પહીયન્તી’’તિ.
Tattha ariyasāvako dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena abhisameti, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisameti, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti. Kiṃ kāraṇaṃ? Dukkhassa pariññābhisamayo, samudayassa pahānābhisamayo, nirodhassa sacchikiriyābhisamayo, maggassa bhāvanābhisamayo. Samathavipassanāya kathaṃ abhisameti? Ārammaṇe cittaṃ upanibandhetvā pañcakkhandhe dukkhato passati. Tattha yo upanibandho, ayaṃ samatho. Yā pariyogāhanā, ayaṃ vipassanā. Pañcakkhandhe dukkhāti passato yo pañcakkhandhesu ālayo nikanti upagamanaṃ ajjhosānā icchā mucchā paṇidhi patthanā pahīyati. Tattha pañcakkhandhā dukkhaṃ. Yo tattha ālayo nikanti upagamanaṃ ajjhosānaṃ icchā mucchā paṇidhi patthanā, ayaṃ samudayo. Yaṃ tassa pahānaṃ, so nirodho samatho vipassanā ca maggo, evaṃ tesaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ ekakāle ekakkhaṇe ekacitte apubbaṃ acarimaṃ abhisamayo bhavati. Tenāha bhagavā ‘‘sahasaccābhisamayā ariyasāvakassa tīṇi saṃyojanāni pahīyantī’’ti.
૭૦. તત્થ સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધા વત્તમાના એકકાલે એકક્ખણે એકચિત્તે ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ, દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેતિ, યાવ મગ્ગં ભાવનાભિસમયેન અભિસમેતિ. કિં કારણા? દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયો, યાવ મગ્ગં ભાવનાભિસમયો. એવં દિટ્ઠન્તો યથા નાવા જલં ગચ્છન્તી ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ, પારિમં તીરં પાપેતિ, ઓરિમં તીરં જહતિ, ભારં વહતિ, સોતં છિન્દતિ; એવમેવ સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધા વત્તમાના એકકાલે એકક્ખણે એકચિત્તે ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ , દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેતિ, યાવ મગ્ગં ભાવનાભિસમયેન અભિસમેતિ. યથા વા સૂરિયો ઉદયન્તો એકકાલે અપુબ્બં અચરિમં ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ, અન્ધકારં વિધમતિ, આલોકં પાતુકરોતિ, રૂપં નિદસ્સીયતિ, સીતં પરિયાદિયતિ; એવમેવ સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધા વત્તમાના એકકાલે…પે॰… યથા પદીપો જલન્તો એકકાલે અપુબ્બં અચરિમં ચત્તારિ કિચ્ચાનિ કરોતિ, અન્ધકારં વિધમતિ, આલોકં પાતુકરોતિ, રૂપં નિદસ્સીયતિ, ઉપાદાનં પરિયાદિયતિ; એવમેવ સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધા વત્તમાના એકકાલે…પે॰….
70. Tattha samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle ekakkhaṇe ekacitte cattāri kiccāni karoti, dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, yāva maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti. Kiṃ kāraṇā? Dukkhaṃ pariññābhisamayo, yāva maggaṃ bhāvanābhisamayo. Evaṃ diṭṭhanto yathā nāvā jalaṃ gacchantī cattāri kiccāni karoti, pārimaṃ tīraṃ pāpeti, orimaṃ tīraṃ jahati, bhāraṃ vahati, sotaṃ chindati; evameva samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle ekakkhaṇe ekacitte cattāri kiccāni karoti , dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, yāva maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti. Yathā vā sūriyo udayanto ekakāle apubbaṃ acarimaṃ cattāri kiccāni karoti, andhakāraṃ vidhamati, ālokaṃ pātukaroti, rūpaṃ nidassīyati, sītaṃ pariyādiyati; evameva samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle…pe… yathā padīpo jalanto ekakāle apubbaṃ acarimaṃ cattāri kiccāni karoti, andhakāraṃ vidhamati, ālokaṃ pātukaroti, rūpaṃ nidassīyati, upādānaṃ pariyādiyati; evameva samathavipassanā yuganaddhā vattamānā ekakāle…pe….
યદા અરિયસાવકો સોતાપન્નો ભવતિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો યાવ દુક્ખસ્સન્તં કરોતિ, અયં દસ્સનભૂમિ. સોતાપત્તિફલઞ્ચ સોતાપત્તિફલે ઠિતો ઉત્તરિ સમથવિપસ્સનં ભાવેન્તો યુગનદ્ધા વત્તમાના કામરાગબ્યાપાદાનં યેભુય્યેન પહાના અરિયસાવકો હોતિ. સકદાગામિ પરિનિટ્ઠિતત્તા સકિદેવ ઇમં લોકં આગન્ત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરોતિ, અયં તનુભૂમિ.
Yadā ariyasāvako sotāpanno bhavati avinipātadhammo niyato yāva dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ dassanabhūmi. Sotāpattiphalañca sotāpattiphale ṭhito uttari samathavipassanaṃ bhāvento yuganaddhā vattamānā kāmarāgabyāpādānaṃ yebhuyyena pahānā ariyasāvako hoti. Sakadāgāmi pariniṭṭhitattā sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ tanubhūmi.
સકદાગામિફલઞ્ચ યો સકદાગામિફલે ઠિતો વિપસ્સનં ભાવેન્તો કામરાગબ્યાપાદે સાનુસયે અનવસેસં પજહતિ, કામરાગબ્યાપાદેસુ અનવસેસં પહીનેસુ પઞ્ચોરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ પહીનાનિ ભવન્તિ સક્કાયદિટ્ઠિ સીલબ્બતપરામાસો વિચિકિચ્છા કામચ્છન્દો બ્યાપાદો ચ, ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાના 25 અરિયસાવકો હોતિ અનાગામી તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા, અયં વીતરાગભૂમિ.
Sakadāgāmiphalañca yo sakadāgāmiphale ṭhito vipassanaṃ bhāvento kāmarāgabyāpāde sānusaye anavasesaṃ pajahati, kāmarāgabyāpādesu anavasesaṃ pahīnesu pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pahīnāni bhavanti sakkāyadiṭṭhi sīlabbataparāmāso vicikicchā kāmacchando byāpādo ca, imesaṃ pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā 26 ariyasāvako hoti anāgāmī tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā, ayaṃ vītarāgabhūmi.
અનાગામિફલઞ્ચ અનાગામિફલે ઠિતો ઉત્તરિ સમથવિપસ્સનં ભાવેન્તો પઞ્ચ ઉદ્ધમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાનિ પજહતિ રૂપરાગઅરૂપરાગમાનઉદ્ધચ્ચઅવિજ્જઞ્ચ. ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઉદ્ધમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પહાના અરિયસાવકો અરહા ભવતિ, ખીણાસવો વુસિતવા સમ્મદઞ્ઞા 27 વિમુત્તો પરિક્ખીણભવસંયોજનો અનુપ્પત્તસદત્થો, અયં કતાભૂમિ.
Anāgāmiphalañca anāgāmiphale ṭhito uttari samathavipassanaṃ bhāvento pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanāni pajahati rūparāgaarūparāgamānauddhaccaavijjañca. Imesaṃ pañcannaṃ uddhambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā ariyasāvako arahā bhavati, khīṇāsavo vusitavā sammadaññā 28 vimutto parikkhīṇabhavasaṃyojano anuppattasadattho, ayaṃ katābhūmi.
અરહન્તોવ અયં સોપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ. તસ્સ આયુક્ખયા જીવિતિન્દ્રિયાપરોધા ઇદઞ્ચ દુક્ખં નિરુજ્ઝતિ, અઞ્ઞઞ્ચ દુક્ખં ન ઉપ્પજ્જતિ. યો ઇમસ્સ દુક્ખસ્સ નિરોધો વૂપસમો, અઞ્ઞસ્સ ચ અપાતુભાવો, અયં અનુપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ. ઇમા દ્વે નિબ્બાનધાતુયો. ઇતિ સચ્ચાનિ વુત્તાનિ. સચ્ચાભિસમયો વુત્તો, કિલેસવવત્થાનં વુત્તં, પહાનં વુત્તં, ભૂમિયો વુત્તા, ફલાનિ વુત્તાનિ, નિબ્બાનધાતુયો વુત્તા. એવમિમેસુ વુત્તેસુ સબ્બબોધિ વુત્તા ભવતિ. એત્થ યોગો કરણીયો.
Arahantova ayaṃ sopādisesā nibbānadhātu. Tassa āyukkhayā jīvitindriyāparodhā idañca dukkhaṃ nirujjhati, aññañca dukkhaṃ na uppajjati. Yo imassa dukkhassa nirodho vūpasamo, aññassa ca apātubhāvo, ayaṃ anupādisesā nibbānadhātu. Imā dve nibbānadhātuyo. Iti saccāni vuttāni. Saccābhisamayo vutto, kilesavavatthānaṃ vuttaṃ, pahānaṃ vuttaṃ, bhūmiyo vuttā, phalāni vuttāni, nibbānadhātuyo vuttā. Evamimesu vuttesu sabbabodhi vuttā bhavati. Ettha yogo karaṇīyo.
૭૧. તત્થ કતમાયો નવ અનુપુબ્બસમાપત્તિયો? ચત્તારિ ઝાનાનિ ચતસ્સો ચ અરૂપસમાપત્તિયો નિરોધસમાપત્તિ ચ. તત્થ ચત્તારિ ઝાનાનિ કતમાનિ? ઇધ, ભિક્ખવે, 29 ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહીતિ વિત્થારેન કાતબ્બાનિ. તત્થ કતમા ચત્તારો અરૂપસમાપત્તિયો? વિરાગિનો વત વત્તબ્બો, યાવ નિરોધસમાપત્તિ વિત્થારેન કાતબ્બા. ઇમાયો નવ અનુપુબ્બસમાપત્તિયો.
71. Tattha katamāyo nava anupubbasamāpattiyo? Cattāri jhānāni catasso ca arūpasamāpattiyo nirodhasamāpatti ca. Tattha cattāri jhānāni katamāni? Idha, bhikkhave, 30 bhikkhu vivicceva kāmehīti vitthārena kātabbāni. Tattha katamā cattāro arūpasamāpattiyo? Virāgino vata vattabbo, yāva nirodhasamāpatti vitthārena kātabbā. Imāyo nava anupubbasamāpattiyo.
તત્થ કતમં પઠમં ઝાનં? પઞ્ચઙ્ગવિપ્પયુત્તં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં. કતમેહિ પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ વિપ્પયુત્તં? પઞ્ચહિ નીવરણેહિ. તત્થ કતમાનિ પઞ્ચ નીવરણાનિ? કામચ્છન્દોતિ વિત્થારેતબ્બો. તત્થ કતમો કામચ્છન્દો? યો પઞ્ચસુ કામગુણેસુ છન્દરાગો પેમં નિકન્તિ અજ્ઝોસાનં ઇચ્છા મુચ્છા પત્થના અપરિચ્ચાગો અનુસયો પરિયુટ્ઠાનં, અયં કામચ્છન્દનીવરણં. તત્થ કતમં બ્યાપાદનીવરણં? યો સત્તેસુ સઙ્ખારેસુ ચ આઘાતો…પે॰… યથા દોસે તથા નિઓટ્ઠાના, અયં બ્યાપાદો નીવરણં. તત્થ કતમં મિદ્ધં? યા ચિત્તસ્સ જળતા ચિત્તસ્સ ગરુત્તં ચિત્તસ્સ અકમ્મનીયતા ચિત્તસ્સ નિક્ખેપો નિદ્દાયના પચલિકતા પચલાયના પચલાયનં, ઇદં મિદ્ધં. તત્થ કતમં થિનં 31? યા કાયસ્સ થિનતા જળતા કાયસ્સ ગરુત્તા કાયસ્સ અપ્પસ્સદ્ધિ, ઇદં થિનં. ઇતિ ઇદઞ્ચ થિનં પુરિમકઞ્ચ મિદ્ધં તદુભયં થિનમિદ્ધનીવરણન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થ કતમં ઉદ્ધચ્ચં? યો અવૂપસમો ચિત્તસ્સ, ઇદં ઉદ્ધચ્ચં. તત્થ કતમં કુક્કુચ્ચં? યો ચેતસો વિલેખો અલઞ્ચના વિલઞ્ચના હદયલેખો વિપ્પટિસારો, ઇદં કુક્કુચ્ચં. ઇતિ ઇદઞ્ચ કુક્કુચ્ચં પુરિમકઞ્ચ ઉદ્ધચ્ચં તદુભયં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થ કતમં વિચિકિચ્છાનીવરણં? યો બુદ્ધે વા ધમ્મે વા સઙ્ઘે વા…પે॰… અયં વિચિકિચ્છા. અપિ ચ ખો પન પઞ્ચ વિચિકિચ્છાયો સમનન્તરાયિકા દેસન્તરાયિકા સમાપત્તન્તરાયિકા મગ્ગન્તરાયિકા સગ્ગન્તરાયિકા, ઇમાયો પઞ્ચ વિચિકિચ્છાયો . ઇધ પન સમાપત્તન્તરાયિકા વિચિકિચ્છા અધિપ્પેતા. ઇમે પઞ્ચ નીવરણા.
Tattha katamaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Pañcaṅgavippayuttaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ. Katamehi pañcahi aṅgehi vippayuttaṃ? Pañcahi nīvaraṇehi. Tattha katamāni pañca nīvaraṇāni? Kāmacchandoti vitthāretabbo. Tattha katamo kāmacchando? Yo pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo pemaṃ nikanti ajjhosānaṃ icchā mucchā patthanā apariccāgo anusayo pariyuṭṭhānaṃ, ayaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Tattha katamaṃ byāpādanīvaraṇaṃ? Yo sattesu saṅkhāresu ca āghāto…pe… yathā dose tathā nioṭṭhānā, ayaṃ byāpādo nīvaraṇaṃ. Tattha katamaṃ middhaṃ? Yā cittassa jaḷatā cittassa garuttaṃ cittassa akammanīyatā cittassa nikkhepo niddāyanā pacalikatā pacalāyanā pacalāyanaṃ, idaṃ middhaṃ. Tattha katamaṃ thinaṃ 32? Yā kāyassa thinatā jaḷatā kāyassa garuttā kāyassa appassaddhi, idaṃ thinaṃ. Iti idañca thinaṃ purimakañca middhaṃ tadubhayaṃ thinamiddhanīvaraṇanti vuccati. Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yo avūpasamo cittassa, idaṃ uddhaccaṃ. Tattha katamaṃ kukkuccaṃ? Yo cetaso vilekho alañcanā vilañcanā hadayalekho vippaṭisāro, idaṃ kukkuccaṃ. Iti idañca kukkuccaṃ purimakañca uddhaccaṃ tadubhayaṃ uddhaccakukkuccanīvaraṇanti vuccati. Tattha katamaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ? Yo buddhe vā dhamme vā saṅghe vā…pe… ayaṃ vicikicchā. Api ca kho pana pañca vicikicchāyo samanantarāyikā desantarāyikā samāpattantarāyikā maggantarāyikā saggantarāyikā, imāyo pañca vicikicchāyo . Idha pana samāpattantarāyikā vicikicchā adhippetā. Ime pañca nīvaraṇā.
તત્થ નીવરણાનીતિ કો વચનત્થો, કુતો નિવારયન્તીતિ? સબ્બતો કુસલપક્ખિકા નિવારયન્તિ. કથં 33 નિવારયન્તિ? કામચ્છન્દો અસુભતો નિવારયતિ, બ્યાપાદો મેત્તાય 34 નિવારયતિ, થિનં પસ્સદ્ધિતો નિવારયતિ, મિદ્ધં વીરિયારમ્ભતો નિવારયતિ, ઉદ્ધચ્ચં સમથતો નિવારયતિ, કુક્કુચ્ચં અવિપ્પટિસારતો નિવારયતિ, વિચિકિચ્છા પઞ્ઞાતો પટિચ્ચસમુપ્પાદતો નિવારયતિ.
Tattha nīvaraṇānīti ko vacanattho, kuto nivārayantīti? Sabbato kusalapakkhikā nivārayanti. Kathaṃ 35 nivārayanti? Kāmacchando asubhato nivārayati, byāpādo mettāya 36 nivārayati, thinaṃ passaddhito nivārayati, middhaṃ vīriyārambhato nivārayati, uddhaccaṃ samathato nivārayati, kukkuccaṃ avippaṭisārato nivārayati, vicikicchā paññāto paṭiccasamuppādato nivārayati.
અપરો પરિયાયો. કામચ્છન્દો અલોભતો કુસલમૂલતો નિવારયતિ, બ્યાપાદો અદોસતો નિવારયતિ, થિનમિદ્ધં સમાધિતો નિવારયતિ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં સતિપટ્ઠાનેહિ નિવારયતિ, વિચિકિચ્છા અમોહતો કુસલમૂલતો નિવારયતિ.
Aparo pariyāyo. Kāmacchando alobhato kusalamūlato nivārayati, byāpādo adosato nivārayati, thinamiddhaṃ samādhito nivārayati, uddhaccakukkuccaṃ satipaṭṭhānehi nivārayati, vicikicchā amohato kusalamūlato nivārayati.
અપરો પરિયાયો. તયો વિહારા દિબ્બવિહારો બ્રહ્મવિહારો અરિયવિહારો. દિબ્બવિહારો ચત્તારિ ઝાનાનિ, બ્રહ્મવિહારો ચત્તારિ અપ્પમાણાનિ, અરિયવિહારો સત્તતિંસ બોધિપક્ખિયા ધમ્મા. તત્થ કામચ્છન્દો ઉદ્ધચ્ચં કુક્કુચ્ચઞ્ચ દિબ્બવિહારં નિવારયતિ, બ્યાપાદો બ્રહ્મવિહારં નિવારયતિ, થિનમિદ્ધં વિચિકિચ્છા ચ અરિયવિહારં નિવારયતિ.
Aparo pariyāyo. Tayo vihārā dibbavihāro brahmavihāro ariyavihāro. Dibbavihāro cattāri jhānāni, brahmavihāro cattāri appamāṇāni, ariyavihāro sattatiṃsa bodhipakkhiyā dhammā. Tattha kāmacchando uddhaccaṃ kukkuccañca dibbavihāraṃ nivārayati, byāpādo brahmavihāraṃ nivārayati, thinamiddhaṃ vicikicchā ca ariyavihāraṃ nivārayati.
અપરો પરિયાયો. કામચ્છન્દો બ્યાપાદો ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચઞ્ચ સમથં નિવારયન્તિ, થિનમિદ્ધં વિચિકિચ્છા ચ વિપસ્સનં નિવારયન્તિ, અતો નીવરણન્તિ વુચ્ચન્તે. ઇમેહિ પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ વિપ્પયુત્તં પઠમં ઝાનં.
Aparo pariyāyo. Kāmacchando byāpādo uddhaccakukkuccañca samathaṃ nivārayanti, thinamiddhaṃ vicikicchā ca vipassanaṃ nivārayanti, ato nīvaraṇanti vuccante. Imehi pañcahi aṅgehi vippayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ.
કતમેહિ પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ સમ્પયુત્તં પઠમં ઝાનં? વિતક્કવિચારેહિ પીતિયા સુખેન ચ ચિત્તેકગ્ગતાય ચ. ઇમેસં પઞ્ચન્નં અઙ્ગાનં ઉપ્પાદપટિલાભસમન્નાગમો સચ્છિકિરિયં પઠમં ઝાનં પટિલદ્ધન્તિ વુચ્ચતિ. ઇમાનિ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ ઉપ્પાદેત્વા વિહરતીતિ, તેન વુચ્ચતે પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતીતિ દિબ્બેન વિહારેન.
Katamehi pañcahi aṅgehi sampayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ? Vitakkavicārehi pītiyā sukhena ca cittekaggatāya ca. Imesaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ uppādapaṭilābhasamannāgamo sacchikiriyaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ paṭiladdhanti vuccati. Imāni pañca aṅgāni uppādetvā viharatīti, tena vuccate paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatīti dibbena vihārena.
તત્થ દુતિયં ઝાનં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં પીતિસુખેન ચિત્તેકગ્ગતાય અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનેન ઇમાનિ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ ઉપ્પાદેત્વા સમ્પાદેત્વા વિહરતિ, તેન વુચ્ચતિ દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતીતિ.
Tattha dutiyaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ pītisukhena cittekaggatāya ajjhattaṃ sampasādanena imāni cattāri aṅgāni uppādetvā sampādetvā viharati, tena vuccati dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatīti.
તત્થ પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં તતિયં ઝાનં સતિયા સમ્પજઞ્ઞે સુખેન ચિત્તેકગ્ગતાય ઉપેક્ખાય ઇમાનિ પઞ્ચઙ્ગાનિ ઉપ્પાદેત્વા સમ્પાદેત્વા વિહરતિ, તેન વુચ્ચતિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતીતિ.
Tattha pañcaṅgasamannāgataṃ tatiyaṃ jhānaṃ satiyā sampajaññe sukhena cittekaggatāya upekkhāya imāni pañcaṅgāni uppādetvā sampādetvā viharati, tena vuccati tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatīti.
તત્થ ચતુત્થં ઝાનં ચતુરઙ્ગસમન્નાગતં ઉપેક્ખાય સતિપારિસુદ્ધિયા અદુક્ખમસુખાય વેદનાય ચિત્તેકગ્ગતા ચ, ઇમેહિ ચતૂહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં ચતુત્થં ઝાનં. ઇતિ ઇમેસં ચતુન્નં અઙ્ગાનં ઉપ્પાદો પટિલાભો સમન્નાગમો સચ્છિકિરિયા ચતુત્થં ઝાનં પટિલદ્ધન્તિ વુચ્ચતિ. ઇમાનિ ચત્તારિ ઝાનાનિ ઉપ્પાદેત્વા સમ્પાદેત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, તેન વુચ્ચતિ દિબ્બેન વિહારેન વિહરતીતિ.
Tattha catutthaṃ jhānaṃ caturaṅgasamannāgataṃ upekkhāya satipārisuddhiyā adukkhamasukhāya vedanāya cittekaggatā ca, imehi catūhaṅgehi samannāgataṃ catutthaṃ jhānaṃ. Iti imesaṃ catunnaṃ aṅgānaṃ uppādo paṭilābho samannāgamo sacchikiriyā catutthaṃ jhānaṃ paṭiladdhanti vuccati. Imāni cattāri jhānāni uppādetvā sampādetvā upasampajja viharati, tena vuccati dibbena vihārena viharatīti.
તત્થ કતમો અનિચ્ચટ્ઠો? પીળનટ્ઠો અનિચ્ચટ્ઠો પભઙ્ગટ્ઠો સમ્પાપનટ્ઠો વિવેકટ્ઠો અનિચ્ચટ્ઠો, અયં અનિચ્ચટ્ઠો.
Tattha katamo aniccaṭṭho? Pīḷanaṭṭho aniccaṭṭho pabhaṅgaṭṭho sampāpanaṭṭho vivekaṭṭho aniccaṭṭho, ayaṃ aniccaṭṭho.
તત્થ કતમો દુક્ખટ્ઠો? પીળનટ્ઠો દુક્ખટ્ઠો સમ્પીળનટ્ઠો સંવેગટ્ઠો બ્યાધિનટ્ઠો, અયં દુક્ખટ્ઠો.
Tattha katamo dukkhaṭṭho? Pīḷanaṭṭho dukkhaṭṭho sampīḷanaṭṭho saṃvegaṭṭho byādhinaṭṭho, ayaṃ dukkhaṭṭho.
તત્થ કતમો સુઞ્ઞટ્ઠો? અનુપલિત્તો સુઞ્ઞટ્ઠો, અસમ્ભાજનટ્ઠો ગતપટ્ઠો 37 વિવટ્ટટ્ઠો, અયં સુઞ્ઞટ્ઠો.
Tattha katamo suññaṭṭho? Anupalitto suññaṭṭho, asambhājanaṭṭho gatapaṭṭho 38 vivaṭṭaṭṭho, ayaṃ suññaṭṭho.
તત્થ કતમો અનત્તટ્ઠો? અનિસ્સરિયટ્ઠો અનત્તટ્ઠો, અવસવત્તનટ્ઠો, અકામકારિટ્ઠો પરિવિદટ્ઠો, અયં અનત્તટ્ઠોતિ.
Tattha katamo anattaṭṭho? Anissariyaṭṭho anattaṭṭho, avasavattanaṭṭho, akāmakāriṭṭho parividaṭṭho, ayaṃ anattaṭṭhoti.
સુત્તત્થસમુચ્ચયો નામ સંવત્તિસન્તિકા પેટકભૂમિ સમત્તા.
Suttatthasamuccayo nāma saṃvattisantikā peṭakabhūmi samattā.
Footnotes: