Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઉદાન-અટ્ઠકથા • Udāna-aṭṭhakathā

    ૩. તતિયનિબ્બાનપટિસંયુત્તસુત્તવણ્ણના

    3. Tatiyanibbānapaṭisaṃyuttasuttavaṇṇanā

    ૭૩. તતિયે અથ ખો ભગવા એતમત્થં વિદિત્વાતિ તદા કિર ભગવતા અનેકપરિયાયેન સંસારસ્સ આદીનવં પકાસેત્વા સન્દસ્સનાદિવસેન નિબ્બાનપટિસંયુત્તાય ધમ્મદેસનાય કતાય તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અયં સંસારો ભગવતા અવિજ્જાદીહિ કારણેહિ સહેતુકો પકાસિતો, નિબ્બાનસ્સ પન તદુપસમસ્સ ન કિઞ્ચિ કારણં વુત્તં, તયિદં અહેતુકં, કથં સચ્ચિકટ્ઠપરમત્થેન ઉપલબ્ભતી’’તિ. અથ ભગવા તેસં ભિક્ખૂનં એતં યથાવુત્તં પરિવિતક્કસઙ્ખાતં અત્થં વિદિત્વા. ઇમં ઉદાનન્તિ તેસં ભિક્ખૂનં વિમતિવિધમનત્થઞ્ચેવ ઇધ સમણબ્રાહ્મણાનં ‘‘નિબ્બાનં નિબ્બાનન્તિ વાચાવત્થુમત્તમેવ, નત્થિ હિ પરમત્થતો નિબ્બાનં નામ અનુપલબ્ભમાનસભાવત્તા’’તિ લોકાયતિકાદયો વિય વિપ્પટિપન્નાનં બહિદ્ધા ચ પુથુદિટ્ઠિગતિકાનં મિચ્છાવાદભઞ્જનત્થઞ્ચ ઇમં અમતમહાનિબ્બાનસ્સ પરમત્થતો અત્થિભાવદીપનં ઉદાનં ઉદાનેસિ.

    73. Tatiye atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvāti tadā kira bhagavatā anekapariyāyena saṃsārassa ādīnavaṃ pakāsetvā sandassanādivasena nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammadesanāya katāya tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘ayaṃ saṃsāro bhagavatā avijjādīhi kāraṇehi sahetuko pakāsito, nibbānassa pana tadupasamassa na kiñci kāraṇaṃ vuttaṃ, tayidaṃ ahetukaṃ, kathaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’’ti. Atha bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ etaṃ yathāvuttaṃ parivitakkasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti tesaṃ bhikkhūnaṃ vimatividhamanatthañceva idha samaṇabrāhmaṇānaṃ ‘‘nibbānaṃ nibbānanti vācāvatthumattameva, natthi hi paramatthato nibbānaṃ nāma anupalabbhamānasabhāvattā’’ti lokāyatikādayo viya vippaṭipannānaṃ bahiddhā ca puthudiṭṭhigatikānaṃ micchāvādabhañjanatthañca imaṃ amatamahānibbānassa paramatthato atthibhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.

    તત્થ અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખતન્તિ સબ્બાનિપિ પદાનિ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનાનિ. અથ વા વેદનાદયો વિય હેતુપચ્ચયસમવાયસઙ્ખાતાય કારણસામગ્ગિયા ન જાતં ન નિબ્બત્તન્તિ અજાતં, કારણેન વિના, સયમેવ વા ન ભૂતં ન પાતુભૂતં ન ઉપ્પન્નન્તિ અભૂતં, એવં અજાતત્તા અભૂતત્તા ચ યેન કેનચિ કારણેન ન કતન્તિ અકતં, જાતભૂતકતસભાવો ચ નામરૂપાનં સઙ્ખતધમ્માનં હોતિ, ન અસઙ્ખતસભાવસ્સ નિબ્બાનસ્સાતિ દસ્સનત્થં અસઙ્ખતન્તિ વુત્તં. પટિલોમતો વા સમેચ્ચ સમ્ભૂય પચ્ચયેહિ કતન્તિ સઙ્ખતં, તથા ન સઙ્ખતં સઙ્ખતલક્ખણરહિતન્તિ અસઙ્ખતન્તિ. એવં અનેકેહિ કારણેહિ નિબ્બત્તિતભાવે પટિસિદ્ધે ‘‘સિયા નુ ખો એકેનેવ કારણેન કત’’ન્તિ આસઙ્કાય ‘‘ન યેન કેનચિ કત’’ન્તિ દસ્સનત્થં ‘‘અકત’’ન્તિ વુત્તં. એવં અપચ્ચયમ્પિ સમાનં ‘‘સયમેવ નુ ખો ઇદં ભૂતં પાતુભૂત’’ન્તિ આસઙ્કાય તન્નિવત્તનત્થં ‘‘અભૂત’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘અયઞ્ચેતસ્સ અસઙ્ખતાકતાભૂતભાવો સબ્બેન સબ્બં અજાતિધમ્મત્તા’’તિ દસ્સેતું ‘‘અજાત’’ન્તિ વુત્તં. એવમેતેસં ચતુન્નમ્પિ પદાનં સાત્થકભાવં વિદિત્વા ‘‘તયિદં નિબ્બાનં અત્થિ, ભિક્ખવે’’તિ પરમત્થતો નિબ્બાનસ્સ અત્થિભાવો પકાસિતોતિ વેદિતબ્બો. એત્થ ઉદાનેન્તેન ભગવતા, ‘‘ભિક્ખવે’’તિ આલપને કારણં હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    Tattha ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhatanti sabbānipi padāni aññamaññavevacanāni. Atha vā vedanādayo viya hetupaccayasamavāyasaṅkhātāya kāraṇasāmaggiyā na jātaṃ na nibbattanti ajātaṃ, kāraṇena vinā, sayameva vā na bhūtaṃ na pātubhūtaṃ na uppannanti abhūtaṃ, evaṃ ajātattā abhūtattā ca yena kenaci kāraṇena na katanti akataṃ, jātabhūtakatasabhāvo ca nāmarūpānaṃ saṅkhatadhammānaṃ hoti, na asaṅkhatasabhāvassa nibbānassāti dassanatthaṃ asaṅkhatanti vuttaṃ. Paṭilomato vā samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhataṃ, tathā na saṅkhataṃ saṅkhatalakkhaṇarahitanti asaṅkhatanti. Evaṃ anekehi kāraṇehi nibbattitabhāve paṭisiddhe ‘‘siyā nu kho ekeneva kāraṇena kata’’nti āsaṅkāya ‘‘na yena kenaci kata’’nti dassanatthaṃ ‘‘akata’’nti vuttaṃ. Evaṃ apaccayampi samānaṃ ‘‘sayameva nu kho idaṃ bhūtaṃ pātubhūta’’nti āsaṅkāya tannivattanatthaṃ ‘‘abhūta’’nti vuttaṃ. ‘‘Ayañcetassa asaṅkhatākatābhūtabhāvo sabbena sabbaṃ ajātidhammattā’’ti dassetuṃ ‘‘ajāta’’nti vuttaṃ. Evametesaṃ catunnampi padānaṃ sātthakabhāvaṃ viditvā ‘‘tayidaṃ nibbānaṃ atthi, bhikkhave’’ti paramatthato nibbānassa atthibhāvo pakāsitoti veditabbo. Ettha udānentena bhagavatā, ‘‘bhikkhave’’ti ālapane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ઇતિ સત્થા ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ વત્વા તત્થ હેતું દસ્સેન્તો ‘‘નો ચેતં, ભિક્ખવે’’તિઆદિમાહ. તસ્સાયં સઙ્ખેપત્થો – ભિક્ખવે, યદિ અજાતાદિસભાવા અસઙ્ખતા ધાતુ ન અભવિસ્સ ન સિયા, ઇધ લોકે જાતાદિસભાવસ્સ રૂપાદિક્ખન્ધપઞ્ચકસઙ્ખાતસ્સ સઙ્ખતસ્સ નિસ્સરણં અનવસેસવૂપસમો ન પઞ્ઞાયેય્ય ન ઉપલબ્ભેય્ય ન સમ્ભવેય્ય. નિબ્બાનઞ્હિ આરમ્મણં કત્વા પવત્તમાના સમ્માદિટ્ઠિઆદયો અરિયમગ્ગધમ્મા અનવસેસકિલેસે સમુચ્છિન્દન્તિ. તેનેત્થ સબ્બસ્સપિ વટ્ટદુક્ખસ્સ અપ્પવત્તિ અપગમો નિસ્સરણં પઞ્ઞાયતિ.

    Iti satthā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vatvā tattha hetuṃ dassento ‘‘no cetaṃ, bhikkhave’’tiādimāha. Tassāyaṃ saṅkhepattho – bhikkhave, yadi ajātādisabhāvā asaṅkhatā dhātu na abhavissa na siyā, idha loke jātādisabhāvassa rūpādikkhandhapañcakasaṅkhātassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ anavasesavūpasamo na paññāyeyya na upalabbheyya na sambhaveyya. Nibbānañhi ārammaṇaṃ katvā pavattamānā sammādiṭṭhiādayo ariyamaggadhammā anavasesakilese samucchindanti. Tenettha sabbassapi vaṭṭadukkhassa appavatti apagamo nissaraṇaṃ paññāyati.

    એવં બ્યતિરેકવસેન નિબ્બાનસ્સ અત્થિભાવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અન્વયવસેનપિ તં દસ્સેતું, ‘‘યસ્મા ચ ખો’’તિઆદિ વુત્તં. તં વુત્તત્થમેવ. એત્થ ચ યસ્મા ‘‘અપચ્ચયા ધમ્મા, અસઙ્ખતા ધમ્મા (ધ॰ સ॰ દુકમાતિકા ૭, ૮), અત્થિ, ભિક્ખવે, તદાયતનં, યત્થ નેવ પથવી (ઉદા॰ ૭૧), ઇદમ્પિ ખો ઠાનં દુદ્દસં, યદિદં સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો (મહાવ॰ ૮; મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૧; ૨.૩૩૭), અસઙ્ખતઞ્ચ વો, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેસ્સામિ અસઙ્ખતગામિનિઞ્ચ પટિપદ’’ન્તિઆદીહિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૬૬-૩૬૭) અનેકેહિ સુત્તપદેહિ, ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાત’’ન્તિ ઇમિનાપિ ચ સુત્તેન નિબ્બાનધાતુયા પરમત્થતો સમ્ભવો સબ્બલોકં અનુકમ્પમાનેન સમ્માસમ્બુદ્ધેન દેસિતો, તસ્મા યદિપિ તત્થ અપચ્ચક્ખકારીનમ્પિ વિઞ્ઞૂનં કઙ્ખા વા વિમતિ વા નત્થિયેવ. યે પન પરનેય્યબુદ્ધિનો પુગ્ગલા, તેસં વિમતિવિનોદનત્થં અયમેત્થ અધિપ્પાયનિદ્ધારણમુખેન યુત્તિવિચારણા – યથા પરિઞ્ઞેય્યતાય સઉત્તરાનં કામાનં રૂપાદીનઞ્ચ પટિપક્ખભૂતં તબ્બિધુરસભાવં નિસ્સરણં પઞ્ઞાયતિ, એવં તંસભાવાનં સબ્બેસમ્પિ સઙ્ખતધમ્માનં પટિપક્ખભૂતેન તબ્બિધુરસભાવેન નિસ્સરણેન ભવિતબ્બં. યઞ્ચેતં નિસ્સરણં, સા અસઙ્ખતા ધાતુ. કિઞ્ચ ભિય્યો સઙ્ખતધમ્મારમ્મણં વિપસ્સનાઞાણં અપિ અનુલોમઞાણં કિલેસે સમુચ્છેદવસેન પજહિતું ન સક્કોતિ. તથા સમ્મુતિસચ્ચારમ્મણં પઠમજ્ઝાનાદીસુ ઞાણં વિક્ખમ્ભનવસેનેવ કિલેસે પજહતિ, ન સમુચ્છેદવસેન. ઇતિ સઙ્ખતધમ્મારમ્મણસ્સ સમ્મુતિસચ્ચારમ્મણસ્સ ચ ઞાણસ્સ કિલેસાનં સમુચ્છેદપ્પહાને અસમત્થભાવતો તેસં સમુચ્છેદપ્પહાનકરસ્સ અરિયમગ્ગઞાણસ્સ તદુભયવિપરીતસભાવેન આરમ્મણેન ભવિતબ્બં , સા અસઙ્ખતા ધાતુ. તથા ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ ઇદં નિબ્બાનપદસ્સ પરમત્થતો અત્થિભાવજોતકં વચનં અવિપરીતત્થં ભગવતા ભાસિતત્તા. યઞ્હિ ભગવતા ભાસિતં, તં અવિપરીતત્થં પરમત્થં યથા તં ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા, સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા, સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧૩૭; મહાનિ॰ ૨૭), તથા નિબ્બાનસદ્દો કત્થચિ વિસયે યથાભૂતપરમત્થવિસયો ઉપચારમત્તવુત્તિસબ્ભાવતો સેય્યથાપિ સીહસદ્દો. અથ વા અત્થેવ પરમત્થતો અસઙ્ખતા ધાતુ, ઇતરતબ્બિપરીતવિનિમુત્તસભાવત્તા સેય્યથાપિ પથવીધાતુ વેદનાતિ. એવમાદીહિ નયેહિ યુત્તિતોપિ અસઙ્ખતાય ધાતુયા પરમત્થતો અત્થિભાવો વેદિતબ્બો.

    Evaṃ byatirekavasena nibbānassa atthibhāvaṃ dassetvā idāni anvayavasenapi taṃ dassetuṃ, ‘‘yasmā ca kho’’tiādi vuttaṃ. Taṃ vuttatthameva. Ettha ca yasmā ‘‘apaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7, 8), atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī (udā. 71), idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo (mahāva. 8; ma. ni. 1.281; 2.337), asaṅkhatañca vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipada’’ntiādīhi (saṃ. ni. 4.366-367) anekehi suttapadehi, ‘‘atthi, bhikkhave, ajāta’’nti imināpi ca suttena nibbānadhātuyā paramatthato sambhavo sabbalokaṃ anukampamānena sammāsambuddhena desito, tasmā yadipi tattha apaccakkhakārīnampi viññūnaṃ kaṅkhā vā vimati vā natthiyeva. Ye pana paraneyyabuddhino puggalā, tesaṃ vimativinodanatthaṃ ayamettha adhippāyaniddhāraṇamukhena yuttivicāraṇā – yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpādīnañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ taṃsabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañcetaṃ nissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese samucchedavasena pajahituṃ na sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ , sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti idaṃ nibbānapadassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ paramatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (a. ni. 3.137; mahāni. 27), tathā nibbānasaddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāramattavuttisabbhāvato seyyathāpi sīhasaddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu, itaratabbiparītavinimuttasabhāvattā seyyathāpi pathavīdhātu vedanāti. Evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.

    તતિયસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઉદાનપાળિ • Udānapāḷi / ૩. તતિયનિબ્બાનપટિસંયુત્તસુત્તં • 3. Tatiyanibbānapaṭisaṃyuttasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact