Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
તિણવત્થારકાદિકથાવણ્ણના
Tiṇavatthārakādikathāvaṇṇanā
૨૧૪. ‘‘સબ્બેહેવ એકજ્ઝં સન્નિપતિતબ્બ’’ન્તિ છન્દદાનસ્સ પટિક્ખિત્તત્તા પવારણક્ખન્ધકટ્ઠકથાયઞ્ચ ‘‘ભિન્નસ્સ હિ સઙ્ઘસ્સ સમગ્ગકરણકાલે, તિણવત્થારકસમથે, ઇમસ્મિઞ્ચ પવારણસઙ્ગહેતિ ઇમેસુ તીસુ ઠાનેસુ છન્દં દાતું ન વટ્ટતી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૪૧) વુત્તત્તા ઇધ આગન્ત્વા વા છન્દં દત્વા પરિવેણાદીસુ નિસિન્નાતિ ઇદં વિરુજ્ઝતિ વિય ખાયતીતિ ચે? ન ખાયતિ અધિપ્પાયઞ્ઞૂનં. અયઞ્હેત્થ અધિપ્પાયો – વિસુજ્ઝિતુકામેહિ સબ્બેહેવ સન્નિપતિતબ્બં, અસન્નિપતિતસ્સ નત્થિ સુદ્ધિ છન્દદાયકસ્સ. કેવલં તં કમ્મં સન્નિપતિતાનં સમ્પજ્જતિ. અટ્ઠકથાયં વિસુજ્ઝિતુકામાનં છન્દં દાતું ન વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. ઇતરથા પાળિયા ચ વિરુજ્ઝતિ. ‘‘ઠપેત્વા યે ન તત્થ હોતી’’તિ હિ અયં પાળિ સન્નિપાતં આગન્ત્વા છન્દં દત્વા ઠિતાનં અત્થિતં દીપેતિ. નિસ્સીમગતે સન્ધાય વુત્તં સિયાતિ ચે? નિસ્સીમગતે ઠપેત્વા ઇધ કિં, તસ્મા યો સામગ્ગીઉપોસથે છન્દં દત્વા તિટ્ઠતિ ચે, નાનાસંવાસકભૂમિયંયેવ તિટ્ઠતિ, તસ્સ છન્દદાયકસ્સ પવારણસઙ્ગહોપિ નત્થિ. યો ચ તિણવત્થારકકમ્મે નાગચ્છતિ, સો તાહિ આપત્તીહિ ન સુજ્ઝતીતિ વેદિતબ્બં. યસ્સ એતં ન રુચ્ચતિ , તસ્સ પરિવારે વુત્તપરિસતો કમ્મવિપત્તિલક્ખણં વિરુજ્ઝતિ, તત્થ હિ કેવલં છન્દારહાનં છન્દો અનાહટો હોતિ સચે, અકતં તબ્બિપરીતેન સમ્પત્તિદીપનતોતિ વુત્તં હોતિ. તથા પત્તકલ્લલક્ખણમ્પિ વિરુજ્ઝતિ. તેસુ તીસુ ઠાનેસુ કમ્મપ્પત્તાયેવ સબ્બે, ન તત્થ છન્દારહો અત્થીતિ ચે? ન, ચતુવગ્ગાદિકરણવિભાજને અવિસેસેત્વા છન્દારહસ્સ આગતત્તા, તં સામઞ્ઞતો વુત્તં. ઇદઞ્ચ આવેણિકલક્ખણં, તેનેવ સતિપિ દિટ્ઠાવિકમ્મે ઇદં પટિકુટ્ઠકતં ન હોતીતિ ચે? ન, નાનત્તસભાવતો. ઇધ હિ યે પન ‘‘ન મેતં ખમતી’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં દિટ્ઠાવિકમ્મં કરોન્તી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૧૪) વચનતો ન સઙ્ઘસ્સ દિટ્ઠાવિકમ્મં કતં. તસ્મિં સતિ પટિકુટ્ઠકતમેવ હોતિ. અઞ્ઞથા પુબ્બભાગા તા ઞત્તિયો નિરત્થિકા સિયું, ન ચ પરિવારટ્ઠકથાયં છન્દારહાધિકારે નયો દિન્નો. પવારણક્ખન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘તીસુ ઠાનેસુ છન્દં દાતું ન વટ્ટતી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૪૧) વુત્તત્તા વિરુજ્ઝતીતિ ચે? ન, અટ્ઠકથાય પમાણભાવે સતિ ‘‘ઇધ છન્દં દત્વા પરિવેણાદીસુ નિસિન્ના’’તિઆદિ વચને સુદ્ધિકામતો એવ ગહિતે સબ્બં ન વિરુજ્ઝતીતિ એકે. ‘‘આગન્ત્વા વા છન્દં દત્વા પરિવેણાદીસુ નિસિન્ના, તે આપત્તીહિ ન વુટ્ઠહન્તી’’તિ ઇદં ન વત્તબ્બં. કસ્મા? હેટ્ઠા ‘‘સબ્બેહેવ એકજ્ઝં સન્નિપતિતબ્બ’’ન્તિ છન્દદાનસ્સ પટિક્ખેપવચનતો અટ્ઠકથાયં ‘‘તીસુ ઠાનેસુ છન્દં દાતું ન વટ્ટતી’’તિ વુત્તત્તા, અન્ધકટ્ઠકથાયમ્પિ તથેવ વુત્તત્તા ચાતિ? ન, એકજ્ઝમેવ કમ્મે કરીયમાને યો ઇધ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અમ્હાકં…પે॰… ગિહિપટિસંયુત્ત’’ન્તિ સાધારણઞત્તિં ઠપેત્વા પુન ‘‘સુણન્તુ મે, આયસ્મન્તા’’તિઆદિના અસાધારણઞત્તિયો ઠપેત્વા ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અમ્હાકં…પે॰… એવમેતં ધારયામી’’તિ એકતોપક્ખિકાનં સન્ધિયા કતાય તદનન્તરે કેનચિ કરણીયેન છન્દં દત્વા ગચ્છતિ, તસ્સ આપત્તીહિ વુટ્ઠાનં નત્થિ. અપરેસમ્પિ એકતોપક્ખિકાનં અબ્ભન્તરે ઠિતત્તા વિભૂતત્તા કરણસ્સ અયમત્થોવ વુત્તો. સાધારણવસેન દુતિયાય ઞત્તિયા ઠપિતાય યે તસ્મિં ખણે ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાસુ અનારદ્ધાસુ, અપરિયોસિતાસુ વા છન્દં દત્વા ગચ્છન્તિ, તેસમ્પિ ન વુટ્ઠાતિ એવ. યે ન તત્થ હોન્તીતિ પદસ્સ ચ યે વુત્તપ્પકારેન નયેન તત્થ ન હોન્તીતિ અત્થો ગહેતબ્બો. વુત્તપ્પકારત્થદીપનત્થઞ્ચ અટ્ઠકથાયં ‘‘છન્દં દત્વા પરિવેણાદીસુ નિસિન્ના’’તિ ઇદમેવ અવત્વા ‘‘યે પન તેહિ વા સદ્ધિં આપત્તિં આપજ્જિત્વાપિ તત્થ અનાગતા, આગન્ત્વા વા છન્દં દત્વા પરિવેણાદીસુ નિસિન્ના’’તિ વુત્તં, એવં પુબ્બેનાપરં સન્ધીયતિ. ‘‘પાળિયા ચ તત્થ દિટ્ઠાવિકમ્મેન કમ્મસ્સ અકુપ્પતા વેદિતબ્બા’’તિ વુત્તં.
214. ‘‘Sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhittattā pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyañca ‘‘bhinnassa hi saṅghassa samaggakaraṇakāle, tiṇavatthārakasamathe, imasmiñca pavāraṇasaṅgaheti imesu tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā idha āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnāti idaṃ virujjhati viya khāyatīti ce? Na khāyati adhippāyaññūnaṃ. Ayañhettha adhippāyo – visujjhitukāmehi sabbeheva sannipatitabbaṃ, asannipatitassa natthi suddhi chandadāyakassa. Kevalaṃ taṃ kammaṃ sannipatitānaṃ sampajjati. Aṭṭhakathāyaṃ visujjhitukāmānaṃ chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Itarathā pāḷiyā ca virujjhati. ‘‘Ṭhapetvā ye na tattha hotī’’ti hi ayaṃ pāḷi sannipātaṃ āgantvā chandaṃ datvā ṭhitānaṃ atthitaṃ dīpeti. Nissīmagate sandhāya vuttaṃ siyāti ce? Nissīmagate ṭhapetvā idha kiṃ, tasmā yo sāmaggīuposathe chandaṃ datvā tiṭṭhati ce, nānāsaṃvāsakabhūmiyaṃyeva tiṭṭhati, tassa chandadāyakassa pavāraṇasaṅgahopi natthi. Yo ca tiṇavatthārakakamme nāgacchati, so tāhi āpattīhi na sujjhatīti veditabbaṃ. Yassa etaṃ na ruccati , tassa parivāre vuttaparisato kammavipattilakkhaṇaṃ virujjhati, tattha hi kevalaṃ chandārahānaṃ chando anāhaṭo hoti sace, akataṃ tabbiparītena sampattidīpanatoti vuttaṃ hoti. Tathā pattakallalakkhaṇampi virujjhati. Tesu tīsu ṭhānesu kammappattāyeva sabbe, na tattha chandāraho atthīti ce? Na, catuvaggādikaraṇavibhājane avisesetvā chandārahassa āgatattā, taṃ sāmaññato vuttaṃ. Idañca āveṇikalakkhaṇaṃ, teneva satipi diṭṭhāvikamme idaṃ paṭikuṭṭhakataṃ na hotīti ce? Na, nānattasabhāvato. Idha hi ye pana ‘‘na metaṃ khamatī’ti aññamaññaṃ diṭṭhāvikammaṃ karontī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 214) vacanato na saṅghassa diṭṭhāvikammaṃ kataṃ. Tasmiṃ sati paṭikuṭṭhakatameva hoti. Aññathā pubbabhāgā tā ñattiyo niratthikā siyuṃ, na ca parivāraṭṭhakathāyaṃ chandārahādhikāre nayo dinno. Pavāraṇakkhandhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 241) vuttattā virujjhatīti ce? Na, aṭṭhakathāya pamāṇabhāve sati ‘‘idha chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’tiādi vacane suddhikāmato eva gahite sabbaṃ na virujjhatīti eke. ‘‘Āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā, te āpattīhi na vuṭṭhahantī’’ti idaṃ na vattabbaṃ. Kasmā? Heṭṭhā ‘‘sabbeheva ekajjhaṃ sannipatitabba’’nti chandadānassa paṭikkhepavacanato aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsu ṭhānesu chandaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti vuttattā, andhakaṭṭhakathāyampi tatheva vuttattā cāti? Na, ekajjhameva kamme karīyamāne yo idha ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ…pe… gihipaṭisaṃyutta’’nti sādhāraṇañattiṃ ṭhapetvā puna ‘‘suṇantu me, āyasmantā’’tiādinā asādhāraṇañattiyo ṭhapetvā ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, amhākaṃ…pe… evametaṃ dhārayāmī’’ti ekatopakkhikānaṃ sandhiyā katāya tadanantare kenaci karaṇīyena chandaṃ datvā gacchati, tassa āpattīhi vuṭṭhānaṃ natthi. Aparesampi ekatopakkhikānaṃ abbhantare ṭhitattā vibhūtattā karaṇassa ayamatthova vutto. Sādhāraṇavasena dutiyāya ñattiyā ṭhapitāya ye tasmiṃ khaṇe ñattidutiyakammavācāsu anāraddhāsu, apariyositāsu vā chandaṃ datvā gacchanti, tesampi na vuṭṭhāti eva. Ye na tattha hontīti padassa ca ye vuttappakārena nayena tattha na hontīti attho gahetabbo. Vuttappakāratthadīpanatthañca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti idameva avatvā ‘‘ye pana tehi vā saddhiṃ āpattiṃ āpajjitvāpi tattha anāgatā, āgantvā vā chandaṃ datvā pariveṇādīsu nisinnā’’ti vuttaṃ, evaṃ pubbenāparaṃ sandhīyati. ‘‘Pāḷiyā ca tattha diṭṭhāvikammena kammassa akuppatā veditabbā’’ti vuttaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ચૂળવગ્ગપાળિ • Cūḷavaggapāḷi / ૭. તિણવત્થારકં • 7. Tiṇavatthārakaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ચૂળવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / તિણવત્થારકાદિકથા • Tiṇavatthārakādikathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૭. તિણવત્થારકાદિકથા • 7. Tiṇavatthārakādikathā