Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૨૫૯] ૯. તિરીટવચ્છજાતકવણ્ણના

    [259] 9. Tirīṭavacchajātakavaṇṇanā

    નયિમસ્સ વિજ્જાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો આયસ્મતો આનન્દસ્સ કોસલરઞ્ઞો માતુગામાનં હત્થતો પઞ્ચસતાનિ, રઞ્ઞો હત્થતો પઞ્ચસતાનીતિ દુસ્સસહસ્સપટિલાભવત્થું આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ હેટ્ઠા દુકનિપાતે ગુણજાતકે (જા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨.ગુણજાતકવણ્ણના) વિત્થારિતમેવ.

    Nayimassa vijjāti idaṃ satthā jetavane viharanto āyasmato ānandassa kosalarañño mātugāmānaṃ hatthato pañcasatāni, rañño hatthato pañcasatānīti dussasahassapaṭilābhavatthuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā dukanipāte guṇajātake (jā. aṭṭha. 2.2.guṇajātakavaṇṇanā) vitthāritameva.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો કાસિરટ્ઠે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા નામગ્ગહણદિવસે તિરીટવચ્છકુમારોતિ કતનામો અનુપુબ્બેન વયપ્પત્તો તક્કસિલાયં સબ્બસિપ્પાનિ ઉગ્ગણ્હિત્વા અગારં અજ્ઝાવસન્તો માતાપિતૂનં કાલકિરિયાય સંવિગ્ગહદયો હુત્વા નિક્ખમિત્વા ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞાયતને વનમૂલફલાહારો હુત્વા વાસં કપ્પેસિ. તસ્મિં તત્થ વસન્તે બારાણસિરઞ્ઞો પચ્ચન્તો કુપિ, સો તત્થ ગન્ત્વા યુદ્ધે પરાજિતો મરણભયભીતો હત્થિક્ખન્ધગતો એકેન પસ્સેન પલાયિત્વા અરઞ્ઞે વિચરન્તો પુબ્બણ્હસમયે તિરીટવચ્છસ્સ ફલાફલત્થાય ગતકાલે તસ્સ અસ્સમપદં પાવિસિ. સો ‘‘તાપસાનં વસનટ્ઠાન’’ન્તિ હત્થિતો ઓતરિત્વા વાતાતપેન કિલન્તો પિપાસિતો પાનીયઘટં ઓલોકેન્તો કત્થચિ અદિસ્વા ચઙ્કમનકોટિયં ઉદપાનં અદ્દસ. ઉદકઉસ્સિઞ્ચનત્થાય પન રજ્જુઘટં અદિસ્વા પિપાસં સન્ધારેતું અસક્કોન્તો હત્થિસ્સ કુચ્છિયં બદ્ધયોત્તં ગહેત્વા હત્થિં ઉદપાનતટે ઠપેત્વા તસ્સ પાદે યોત્તં બન્ધિત્વા યોત્તેન ઉદપાનં ઓતરિત્વા યોત્તે અપાપુણન્તે ઉત્તરિત્વા ઉત્તરસાટકં યોત્તકોટિયા સઙ્ઘાટેત્વા પુન ઓતરિ, તથાપિ નપ્પહોસિયેવ. સો અગ્ગપાદેહિ ઉદકં ફુસિત્વા અતિપિપાસિતો ‘‘પિપાસં વિનોદેત્વા મરણમ્પિ સુમરણ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ઉદપાને પતિત્વા યાવદત્થં પિવિત્વા પચ્ચુત્તરિતું અસક્કોન્તો તત્થેવ અટ્ઠાસિ. હત્થીપિ સુસિક્ખિતત્તા અઞ્ઞત્થ અગન્ત્વા રાજાનં ઓલોકેન્તો તત્થેવ અટ્ઠાસિ. બોધિસત્તો સાયન્હસમયે ફલાફલં આહરિત્વા હત્થિં દિસ્વા ‘‘રાજા આગતો ભવિસ્સતિ, વમ્મિતહત્થીયેવ પન પઞ્ઞાયતિ, કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ સો હત્થિસમીપં ઉપસઙ્કમિ. હત્થીપિ તસ્સ ઉપસઙ્કમનભાવં ઞત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. બોધિસત્તો ઉદપાનતટં ગન્ત્વા રાજાનં દિસ્વા ‘‘મા ભાયિ, મહારાજા’’તિ સમસ્સાસેત્વા નિસ્સેણિં બન્ધિત્વા રાજાનં ઉત્તારેત્વા કાયમસ્સ સમ્બાહિત્વા તેલેન મક્ખેત્વા ન્હાપેત્વા ફલાફલાનિ ખાદાપેત્વા હત્થિસ્સ સન્નાહં મોચેસિ. રાજા દ્વીહતીહં વિસ્સમિત્વા બોધિસત્તસ્સ અત્તનો સન્તિકં આગમનત્થાય પટિઞ્ઞં ગહેત્વા પક્કામિ. રાજબલકાયો નગરસ્સ અવિદૂરે ખન્ધાવારં બન્ધિત્વા ઠિતો. રાજાનં આગચ્છન્તં દિસ્વા પરિવારેસિ, રાજા નગરં પાવિસિ.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā nāmaggahaṇadivase tirīṭavacchakumāroti katanāmo anupubbena vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā agāraṃ ajjhāvasanto mātāpitūnaṃ kālakiriyāya saṃviggahadayo hutvā nikkhamitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāhāro hutvā vāsaṃ kappesi. Tasmiṃ tattha vasante bārāṇasirañño paccanto kupi, so tattha gantvā yuddhe parājito maraṇabhayabhīto hatthikkhandhagato ekena passena palāyitvā araññe vicaranto pubbaṇhasamaye tirīṭavacchassa phalāphalatthāya gatakāle tassa assamapadaṃ pāvisi. So ‘‘tāpasānaṃ vasanaṭṭhāna’’nti hatthito otaritvā vātātapena kilanto pipāsito pānīyaghaṭaṃ olokento katthaci adisvā caṅkamanakoṭiyaṃ udapānaṃ addasa. Udakaussiñcanatthāya pana rajjughaṭaṃ adisvā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto hatthissa kucchiyaṃ baddhayottaṃ gahetvā hatthiṃ udapānataṭe ṭhapetvā tassa pāde yottaṃ bandhitvā yottena udapānaṃ otaritvā yotte apāpuṇante uttaritvā uttarasāṭakaṃ yottakoṭiyā saṅghāṭetvā puna otari, tathāpi nappahosiyeva. So aggapādehi udakaṃ phusitvā atipipāsito ‘‘pipāsaṃ vinodetvā maraṇampi sumaraṇa’’nti cintetvā udapāne patitvā yāvadatthaṃ pivitvā paccuttarituṃ asakkonto tattheva aṭṭhāsi. Hatthīpi susikkhitattā aññattha agantvā rājānaṃ olokento tattheva aṭṭhāsi. Bodhisatto sāyanhasamaye phalāphalaṃ āharitvā hatthiṃ disvā ‘‘rājā āgato bhavissati, vammitahatthīyeva pana paññāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti so hatthisamīpaṃ upasaṅkami. Hatthīpi tassa upasaṅkamanabhāvaṃ ñatvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Bodhisatto udapānataṭaṃ gantvā rājānaṃ disvā ‘‘mā bhāyi, mahārājā’’ti samassāsetvā nisseṇiṃ bandhitvā rājānaṃ uttāretvā kāyamassa sambāhitvā telena makkhetvā nhāpetvā phalāphalāni khādāpetvā hatthissa sannāhaṃ mocesi. Rājā dvīhatīhaṃ vissamitvā bodhisattassa attano santikaṃ āgamanatthāya paṭiññaṃ gahetvā pakkāmi. Rājabalakāyo nagarassa avidūre khandhāvāraṃ bandhitvā ṭhito. Rājānaṃ āgacchantaṃ disvā parivāresi, rājā nagaraṃ pāvisi.

    બોધિસત્તોપિ અડ્ઢમાસચ્ચયેન બારાણસિં પત્વા ઉય્યાને વસિત્વા પુનદિવસે ભિક્ખં ચરમાનો રાજદ્વારં ગતો. રાજા મહાવાતપાનં ઉગ્ઘાટેત્વા રાજઙ્ગણં ઓલોકયમાનો બોધિસત્તં દિસ્વા સઞ્જાનિત્વા પાસાદા ઓરુય્હ વન્દિત્વા મહાતલં આરોપેત્વા સમુસ્સિતસેતચ્છત્તે રાજપલ્લઙ્કે નિસીદાપેત્વા અત્તનો પટિયાદિતં આહારં ભોજેત્વા સયમ્પિ ભુઞ્જિત્વા ઉય્યાનં નેત્વા તત્થસ્સ ચઙ્કમનાદિપરિવારં વસનટ્ઠાનં કારેત્વા સબ્બે પબ્બજિતપરિક્ખારે દત્વા ઉય્યાનપાલં પટિચ્છાપેત્વા વન્દિત્વા પક્કામિ. તતો પટ્ઠાય બોધિસત્તો રાજનિવેસનેયેવ પરિભુઞ્જિ, મહાસક્કારસમ્માનો અહોસિ.

    Bodhisattopi aḍḍhamāsaccayena bārāṇasiṃ patvā uyyāne vasitvā punadivase bhikkhaṃ caramāno rājadvāraṃ gato. Rājā mahāvātapānaṃ ugghāṭetvā rājaṅgaṇaṃ olokayamāno bodhisattaṃ disvā sañjānitvā pāsādā oruyha vanditvā mahātalaṃ āropetvā samussitasetacchatte rājapallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyāditaṃ āhāraṃ bhojetvā sayampi bhuñjitvā uyyānaṃ netvā tatthassa caṅkamanādiparivāraṃ vasanaṭṭhānaṃ kāretvā sabbe pabbajitaparikkhāre datvā uyyānapālaṃ paṭicchāpetvā vanditvā pakkāmi. Tato paṭṭhāya bodhisatto rājanivesaneyeva paribhuñji, mahāsakkārasammāno ahosi.

    તં અસહમાના અમચ્ચા ‘‘એવરૂપં સક્કારં એકોપિ યોધો લભમાનો કિં નામ ન કરેય્યા’’તિ વત્વા ઉપરાજાનં ઉપગન્ત્વા ‘‘દેવ, અમ્હાકં રાજા એકં તાપસં અતિવિય મમાયતિ, કિં નામ તેન તસ્મિં દિટ્ઠં, તુમ્હેપિ તાવ રઞ્ઞા સદ્ધિં મન્તેથા’’તિ આહંસુ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા અમચ્ચેહિ સદ્ધિં રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા પઠમં ગાથમાહ –

    Taṃ asahamānā amaccā ‘‘evarūpaṃ sakkāraṃ ekopi yodho labhamāno kiṃ nāma na kareyyā’’ti vatvā uparājānaṃ upagantvā ‘‘deva, amhākaṃ rājā ekaṃ tāpasaṃ ativiya mamāyati, kiṃ nāma tena tasmiṃ diṭṭhaṃ, tumhepi tāva raññā saddhiṃ mantethā’’ti āhaṃsu. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā amaccehi saddhiṃ rājānaṃ upasaṅkamitvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૨૫.

    25.

    ‘‘નયિમસ્સ વિજ્જામયમત્થિ કિઞ્ચિ, ન બન્ધવો નો પન તે સહાયો;

    ‘‘Nayimassa vijjāmayamatthi kiñci, na bandhavo no pana te sahāyo;

    અથ કેન વણ્ણેન તિરીટવચ્છો, તેદણ્ડિકો ભુઞ્જતિ અગ્ગપિણ્ડ’’ન્તિ.

    Atha kena vaṇṇena tirīṭavaccho, tedaṇḍiko bhuñjati aggapiṇḍa’’nti.

    તત્થ નયિમસ્સ વિજ્જામયમત્થિ કિઞ્ચીતિ ઇમસ્સ તાપસસ્સ વિજ્જામયં કિઞ્ચિ કમ્મં નત્થિ. ન બન્ધવો તિપુત્તબન્ધવસિપ્પબન્ધવગોત્તબન્ધવઞાતિબન્ધવેસુ અઞ્ઞતરોપિ ન હોતિ . નો પન તે સહાયોતિ સહપંસુકીળિકો સહાયકોપિ તે ન હોતિ. કેન વણ્ણેનાતિ કેન કારણેન. તિરીટવચ્છોતિ તસ્સ નામં. તેદણ્ડિકોતિ કુણ્ડિકઠપનત્થાય તિદણ્ડકં ગહેત્વા ચરન્તો. અગ્ગપિણ્ડન્તિ રસસમ્પન્નં રાજારહં અગ્ગભોજનં.

    Tattha nayimassa vijjāmayamatthi kiñcīti imassa tāpasassa vijjāmayaṃ kiñci kammaṃ natthi. Na bandhavo tiputtabandhavasippabandhavagottabandhavañātibandhavesu aññataropi na hoti . No pana te sahāyoti sahapaṃsukīḷiko sahāyakopi te na hoti. Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena. Tirīṭavacchoti tassa nāmaṃ. Tedaṇḍikoti kuṇḍikaṭhapanatthāya tidaṇḍakaṃ gahetvā caranto. Aggapiṇḍanti rasasampannaṃ rājārahaṃ aggabhojanaṃ.

    તં સુત્વા રાજા પુત્તં આમન્તેત્વા ‘‘તાત, મમ પચ્ચન્તં ગન્ત્વા યુદ્ધપરાજિતસ્સ દ્વીહતીહં અનાગતભાવં સરસી’’તિ વત્વા ‘‘સરામી’’તિ વુત્તે ‘‘તદા મયા ઇમં નિસ્સાય જીવિતં લદ્ધ’’ન્તિ સબ્બં તં પવત્તિં આચિક્ખિત્વા ‘‘તાત , મય્હં જીવિતદાયકે મમ સન્તિકં આગતે રજ્જં દદન્તોપિ અહં નેવ એતેન કતગુણાનુરૂપં કાતું સક્કોમી’’તિ વત્વા ઇતરા દ્વે ગાથા અવોચ –

    Taṃ sutvā rājā puttaṃ āmantetvā ‘‘tāta, mama paccantaṃ gantvā yuddhaparājitassa dvīhatīhaṃ anāgatabhāvaṃ sarasī’’ti vatvā ‘‘sarāmī’’ti vutte ‘‘tadā mayā imaṃ nissāya jīvitaṃ laddha’’nti sabbaṃ taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘tāta , mayhaṃ jīvitadāyake mama santikaṃ āgate rajjaṃ dadantopi ahaṃ neva etena kataguṇānurūpaṃ kātuṃ sakkomī’’ti vatvā itarā dve gāthā avoca –

    ૨૬.

    26.

    ‘‘આપાસુ મે યુદ્ધપરાજિતસ્સ, એકસ્સ કત્વા વિવનસ્મિ ઘોરે;

    ‘‘Āpāsu me yuddhaparājitassa, ekassa katvā vivanasmi ghore;

    પસારયી કિચ્છગતસ્સ પાણિં, તેનૂદતારિં દુખસમ્પરેતો.

    Pasārayī kicchagatassa pāṇiṃ, tenūdatāriṃ dukhasampareto.

    ૨૭.

    27.

    ‘‘એતસ્સ કિચ્ચેન ઇધાનુપત્તો, વેસાયિનો વિસયા જીવલોકે;

    ‘‘Etassa kiccena idhānupatto, vesāyino visayā jīvaloke;

    લાભારહો તાત તિરીટવચ્છો, દેથસ્સ ભોગં યજથઞ્ચ યઞ્ઞ’’ન્તિ.

    Lābhāraho tāta tirīṭavaccho, dethassa bhogaṃ yajathañca yañña’’nti.

    તત્થ આપાસૂતિ આપદાસુ. એકસ્સાતિ અદુતિયસ્સ. કત્વાતિ અનુકમ્પં કરિત્વા પેમં ઉપ્પાદેત્વા. વિવનસ્મિન્તિ પાનીયરહિતે અરઞ્ઞે. ઘોરેતિ દારુણે. પસારયી કિચ્છગતસ્સ પાણિન્તિ નિસ્સેણિં બન્ધિત્વા કૂપં ઓતારેત્વા દુક્ખગતસ્સ મય્હં ઉત્તારણત્થાય વીરિયપટિસંયુત્તં હત્થં પસારેસિ. તેનૂદતારિં દુખસમ્પરેતોતિ તેન કારણેનમ્હિ દુક્ખપરિવારિતોપિ તમ્હા કૂપા ઉત્તિણ્ણો.

    Tattha āpāsūti āpadāsu. Ekassāti adutiyassa. Katvāti anukampaṃ karitvā pemaṃ uppādetvā. Vivanasminti pānīyarahite araññe. Ghoreti dāruṇe. Pasārayī kicchagatassa pāṇinti nisseṇiṃ bandhitvā kūpaṃ otāretvā dukkhagatassa mayhaṃ uttāraṇatthāya vīriyapaṭisaṃyuttaṃ hatthaṃ pasāresi. Tenūdatāriṃ dukhasamparetoti tena kāraṇenamhi dukkhaparivāritopi tamhā kūpā uttiṇṇo.

    એતસ્સ કિચ્ચેન ઇધાનુપત્તોતિ અહં એતસ્સ તાપસસ્સ કિચ્ચેન, એતેન કતસ્સ કિચ્ચસ્સાનુભાવેન ઇધાનુપ્પત્તો . વેસાયિનો વિસયાતિ વેસાયી વુચ્ચતિ યમો, તસ્સ વિસયા. જીવલોકેતિ મનુસ્સલોકે. અહઞ્હિ ઇમસ્મિં જીવલોકે ઠિતો યમવિસયં મચ્ચુવિસયં પરલોકં ગતો નામ અહોસિં, સોમ્હિ એતસ્સ કારણા તતો પુન ઇધાગતોતિ વુત્તં હોતિ. લાભારહોતિ લાભં અરહો ચતુપચ્ચયલાભસ્સ અનુચ્છવિકો. દેથસ્સ ભોગન્તિ એતેન પરિભુઞ્જિતબ્બં ચતુપચ્ચયસમણપરિક્ખારસઙ્ખાતં ભોગં એતસ્સ દેથ. યજથઞ્ચ યઞ્ઞન્તિ ત્વઞ્ચ અમચ્ચા ચ નાગરા ચાતિ સબ્બેપિ તુમ્હે એતસ્સ ભોગઞ્ચ દેથ, યઞ્ઞઞ્ચ યજથ. તસ્સ હિ દીયમાનો દેય્યધમ્મો તેન ભુઞ્જિતબ્બત્તા ભોગો હોતિ, ઇતરેસં દાનયઞ્ઞત્તા યઞ્ઞો. તેનાહ ‘‘દેથસ્સ ભોગં યજથઞ્ચ યઞ્ઞ’’ન્તિ.

    Etassa kiccena idhānupattoti ahaṃ etassa tāpasassa kiccena, etena katassa kiccassānubhāvena idhānuppatto . Vesāyino visayāti vesāyī vuccati yamo, tassa visayā. Jīvaloketi manussaloke. Ahañhi imasmiṃ jīvaloke ṭhito yamavisayaṃ maccuvisayaṃ paralokaṃ gato nāma ahosiṃ, somhi etassa kāraṇā tato puna idhāgatoti vuttaṃ hoti. Lābhārahoti lābhaṃ araho catupaccayalābhassa anucchaviko. Dethassa bhoganti etena paribhuñjitabbaṃ catupaccayasamaṇaparikkhārasaṅkhātaṃ bhogaṃ etassa detha. Yajathañca yaññanti tvañca amaccā ca nāgarā cāti sabbepi tumhe etassa bhogañca detha, yaññañca yajatha. Tassa hi dīyamāno deyyadhammo tena bhuñjitabbattā bhogo hoti, itaresaṃ dānayaññattā yañño. Tenāha ‘‘dethassa bhogaṃ yajathañca yañña’’nti.

    એવં રઞ્ઞા ગગનતલે પુણ્ણચન્દં ઉટ્ઠાપેન્તેન વિય બોધિસત્તસ્સ ગુણે પકાસિતે તસ્સ ગુણો સબ્બત્થમેવ પાકટો જાતો, અતિરેકતરો તસ્સ લાભસક્કારો ઉદપાદિ. તતો પટ્ઠાય ઉપરાજા વા અમચ્ચા વા અઞ્ઞો વા કોચિ કિઞ્ચિ રાજાનં વત્તું ન વિસહિ. રાજા બોધિસત્તસ્સ ઓવાદે ઠત્વા દાનાદીનિ પુઞ્ઞાનિ કત્વા સગ્ગપુરં પૂરેસિ. બોધિસત્તોપિ અભિઞ્ઞા ચ સમાપત્તિયો ચ ઉપ્પાદેત્વા બ્રહ્મલોકપરાયણો અહોસિ.

    Evaṃ raññā gaganatale puṇṇacandaṃ uṭṭhāpentena viya bodhisattassa guṇe pakāsite tassa guṇo sabbatthameva pākaṭo jāto, atirekataro tassa lābhasakkāro udapādi. Tato paṭṭhāya uparājā vā amaccā vā añño vā koci kiñci rājānaṃ vattuṃ na visahi. Rājā bodhisattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggapuraṃ pūresi. Bodhisattopi abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.

    સત્થા ‘‘પોરાણકપણ્ડિતાપિ ઉપકારવસેન કરિંસૂ’’તિ ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા રાજા આનન્દો અહોસિ, તાપસો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā ‘‘porāṇakapaṇḍitāpi upakāravasena kariṃsū’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.

    તિરીટવચ્છજાતકવણ્ણના નવમા.

    Tirīṭavacchajātakavaṇṇanā navamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૫૯. તિરીટવચ્છજાતકં • 259. Tirīṭavacchajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact