Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. તિસ્સત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Tissattheragāthāvaṇṇanā
હિત્વા સતપલં કંસન્તિ આયસ્મતો તિસ્સત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે યાનકારકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો ચન્દનખણ્ડેન ફલકં કત્વા ભગવતો ઉપનામેસિ, તઞ્ચ ભગવા પરિભુઞ્જિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રોરુવનગરે રાજકુલે નિબ્બત્તિ. સો વયપ્પત્તો પિતરિ કાલઙ્કતે રજ્જે પતિટ્ઠિતો બિમ્બિસારરઞ્ઞો અદિટ્ઠસહાયો હુત્વા તસ્સ મણિમુત્તાવત્થાદીનિ પણ્ણાકારાનિ પેસેસિ. તસ્સ રાજા બિમ્બિસારો પુઞ્ઞવન્તતં સુત્વા પટિપાભતં પેસેન્તો ચિત્તપટે બુદ્ધચરિતં સુવણ્ણપટ્ટે ચ પટિચ્ચસમુપ્પાદં લિખાપેત્વા પેસેસિ. સો તં દિસ્વા પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારતાય પચ્છિમભવિકતાય ચ ચિત્તપટે દસ્સેન્તં બુદ્ધચરિતં સુવણ્ણપટ્ટકે લિખિતં પટિચ્ચસમુપ્પાદક્કમઞ્ચ ઓલોકેત્વા પવત્તિનિવત્તિયો સલ્લક્ખેત્વા સાસનક્કમં હદયે ઠપેત્વા સઞ્જાતસંવેગો ‘‘દિટ્ઠો મયા ભગવતો વેસો, સાસનક્કમો ચ એકપદેસેન ઞાતો, બહુદુક્ખા કામા બહુપાયાસા, કિં દાનિ મય્હં ઘરાવાસેના’’તિ રજ્જં પહાય કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેન્તો ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ પબ્બજિત્વા મત્તિકાપત્તં ગહેત્વા રાજા પુક્કુસાતિ વિય મહાજનસ્સ પરિદેવન્તસ્સેવ નગરતો નિક્ખમિત્વા અનુક્કમેન રાજગહં ગન્ત્વા તત્થ સપ્પસોણ્ડિકપબ્ભારે વિહરન્તં ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ. સત્થા ધમ્મં દેસેસિ. સો ધમ્મદેસનં સુત્વા વિપસ્સનાય કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા યુત્તપ્પયુત્તો વિહરન્તો વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૫.૩૭-૪૨) –
Hitvā satapalaṃ kaṃsanti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro vipassissa bhagavato kāle yānakārakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso candanakhaṇḍena phalakaṃ katvā bhagavato upanāmesi, tañca bhagavā paribhuñji. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde roruvanagare rājakule nibbatti. So vayappatto pitari kālaṅkate rajje patiṭṭhito bimbisārarañño adiṭṭhasahāyo hutvā tassa maṇimuttāvatthādīni paṇṇākārāni pesesi. Tassa rājā bimbisāro puññavantataṃ sutvā paṭipābhataṃ pesento cittapaṭe buddhacaritaṃ suvaṇṇapaṭṭe ca paṭiccasamuppādaṃ likhāpetvā pesesi. So taṃ disvā purimabuddhesu katādhikāratāya pacchimabhavikatāya ca cittapaṭe dassentaṃ buddhacaritaṃ suvaṇṇapaṭṭake likhitaṃ paṭiccasamuppādakkamañca oloketvā pavattinivattiyo sallakkhetvā sāsanakkamaṃ hadaye ṭhapetvā sañjātasaṃvego ‘‘diṭṭho mayā bhagavato veso, sāsanakkamo ca ekapadesena ñāto, bahudukkhā kāmā bahupāyāsā, kiṃ dāni mayhaṃ gharāvāsenā’’ti rajjaṃ pahāya kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādento bhagavantaṃ uddissa pabbajitvā mattikāpattaṃ gahetvā rājā pukkusāti viya mahājanassa paridevantasseva nagarato nikkhamitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha sappasoṇḍikapabbhāre viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā dhammaṃ desesi. So dhammadesanaṃ sutvā vipassanāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā yuttappayutto viharanto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.37-42) –
‘‘યાનકારો પુરે આસિં, દારુકમ્મે સુસિક્ખિતો;
‘‘Yānakāro pure āsiṃ, dārukamme susikkhito;
ચન્દનં ફલકં કત્વા, અદાસિં લોકબન્ધુનો.
Candanaṃ phalakaṃ katvā, adāsiṃ lokabandhuno.
‘‘પભાસતિ ઇદં બ્યમ્હં, સુવણ્ણસ્સ સુનિમ્મિતં;
‘‘Pabhāsati idaṃ byamhaṃ, suvaṇṇassa sunimmitaṃ;
હત્થિયાનં અસ્સયાનં, દિબ્બયાનં ઉપટ્ઠિતં.
Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ upaṭṭhitaṃ.
‘‘પાસાદા સિવિકા ચેવ, નિબ્બત્તન્તિ યદિચ્છકં;
‘‘Pāsādā sivikā ceva, nibbattanti yadicchakaṃ;
અક્ખુબ્ભં રતનં મય્હં, ફલકસ્સ ઇદં ફલં.
Akkhubbhaṃ ratanaṃ mayhaṃ, phalakassa idaṃ phalaṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, ફલકં યમહં દદિં;
‘‘Ekanavutito kappe, phalakaṃ yamahaṃ dadiṃ;
દુગ્ગતિ નાભિજાનામિ, ફલકસ્સ ઇદં ફલં.
Duggati nābhijānāmi, phalakassa idaṃ phalaṃ.
‘‘સત્તપઞ્ઞાસકપ્પમ્હિ, ચતુરો નિમ્મિતાવ્હયા;
‘‘Sattapaññāsakappamhi, caturo nimmitāvhayā;
સત્તરતનસમ્પન્ના, ચક્કવત્તી મહબ્બલા.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ઉદાનવસેન અત્તનો પટિપત્તિં કથેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā udānavasena attano paṭipattiṃ kathento –
૯૭.
97.
‘‘હિત્વા સતપલં કંસં, સોવણ્ણં સતરાજિકં;
‘‘Hitvā satapalaṃ kaṃsaṃ, sovaṇṇaṃ satarājikaṃ;
અગ્ગહિં મત્તિકાપત્તં, ઇદં દુતિયાભિસેચન’’ન્તિ. – ગાથં અભાસિ;
Aggahiṃ mattikāpattaṃ, idaṃ dutiyābhisecana’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ હિત્વાતિ પરિચ્ચજિત્વા. સતપલન્તિ સતં પલાનિ યસ્સ, તં સતપલપરિમાણં. કંસન્તિ થાલં. સોવણ્ણન્તિ સુવણ્ણમયં. સતરાજિકન્તિ ભિત્તિવિચિત્તતાય ચ અનેકરૂપરાજિચિત્તતાય ચ અનેકલેખાયુત્તં. અગ્ગહિં મત્તિકાપત્તન્તિ એવરૂપે મહારહે ભાજને પુબ્બે ભુઞ્જિત્વા બુદ્ધાનં ઓવાદં કરોન્તો ‘‘ઇદાનાહં તં છડ્ડેત્વા મત્તિકામયપત્તં અગ્ગહેસિં , અહો, સાધુ, મયા કતં અરિયવતં અનુઠિત’’ન્તિ ભાજનકિત્તનાપદેસેન રજ્જપરિચ્ચાગં પબ્બજ્જૂપગમનઞ્ચ અનુમોદન્તો વદતિ. તેનાહ ‘‘ઇદં દુતિયાભિસેચન’’ન્તિ. પઠમં રજ્જાભિસેચનં ઉપાદાય ઇદં પબ્બજ્જૂપગમનં મમ દુતિયં અભિસેચનં. તઞ્હિ રાગાદીહિ સંકિલિટ્ઠં સાસઙ્કં સપરિસઙ્કં કમ્મં અનત્થસઞ્હિતં દુક્ખપટિબદ્ધં નિહીનં, ઇદં પન તંવિપરિયાયતો ઉત્તમં પણીતન્તિ અધિપ્પાયો.
Tattha hitvāti pariccajitvā. Satapalanti sataṃ palāni yassa, taṃ satapalaparimāṇaṃ. Kaṃsanti thālaṃ. Sovaṇṇanti suvaṇṇamayaṃ. Satarājikanti bhittivicittatāya ca anekarūparājicittatāya ca anekalekhāyuttaṃ. Aggahiṃ mattikāpattanti evarūpe mahārahe bhājane pubbe bhuñjitvā buddhānaṃ ovādaṃ karonto ‘‘idānāhaṃ taṃ chaḍḍetvā mattikāmayapattaṃ aggahesiṃ , aho, sādhu, mayā kataṃ ariyavataṃ anuṭhita’’nti bhājanakittanāpadesena rajjapariccāgaṃ pabbajjūpagamanañca anumodanto vadati. Tenāha ‘‘idaṃ dutiyābhisecana’’nti. Paṭhamaṃ rajjābhisecanaṃ upādāya idaṃ pabbajjūpagamanaṃ mama dutiyaṃ abhisecanaṃ. Tañhi rāgādīhi saṃkiliṭṭhaṃ sāsaṅkaṃ saparisaṅkaṃ kammaṃ anatthasañhitaṃ dukkhapaṭibaddhaṃ nihīnaṃ, idaṃ pana taṃvipariyāyato uttamaṃ paṇītanti adhippāyo.
તિસ્સત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. તિસ્સત્થેરગાથા • 7. Tissattheragāthā