Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. તિસ્સત્થેરગાથાવણ્ણના
7. Tissattheragāthāvaṇṇanā
બહૂ સપત્તે લભતીતિ આયસ્મતો તિસ્સત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો પિયદસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો સિપ્પેસુ નિપ્ફત્તિં ગન્ત્વા કામેસુ આદીનવં દિસ્વા ઘરાવાસં પહાય તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અરઞ્ઞાયતને સાલવને અસ્સમં કારેત્વા વસતિ. ભગવા તસ્સ અનુગ્ગણ્હનત્થં અસ્સમસ્સ અવિદૂરે સાલવને નિરોધં સમાપજ્જિત્વા નિસીદિ. સો અસ્સમતો નિક્ખમિત્વા ફલાફલત્થાય ગચ્છન્તો ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો ચત્તારો દણ્ડે ઠપેત્વા ભગવતો ઉપરિ પુપ્ફિતાહિ સાલસાખાહિ સાખામણ્ડપં કત્વા સત્તાહં નવનવેહિ સાલપુપ્ફેહિ ભગવન્તં પૂજેન્તો અટ્ઠાસિ બુદ્ધારમ્મણં પીતિં અવિજહન્તો. સત્થા સત્તાહસ્સ અચ્ચયેન નિરોધતો વુટ્ઠહિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘં ચિન્તેસિ. તાવદેવ સતસહસ્સમત્તા ખીણાસવા સત્થારં પરિવારેસું. ભગવા તસ્સ ભાવિનિં સમ્પત્તિં વિભાવેન્તો અનુમોદનં વત્વા પક્કામિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા તિસ્સોતિ લદ્ધનામો વયપ્પત્તો તિણ્ણં વેદાનં પારગૂ હુત્વા પઞ્ચમત્તાનિ માણવકસતાનિ મન્તે વાચેન્તો લાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તો હુત્વા સત્થુ રાજગહગમને બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૯.૧૯૦-૨૨૦) –
Bahūsapatte labhatīti āyasmato tissattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto piyadassissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto sippesu nipphattiṃ gantvā kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane sālavane assamaṃ kāretvā vasati. Bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ assamassa avidūre sālavane nirodhaṃ samāpajjitvā nisīdi. So assamato nikkhamitvā phalāphalatthāya gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso cattāro daṇḍe ṭhapetvā bhagavato upari pupphitāhi sālasākhāhi sākhāmaṇḍapaṃ katvā sattāhaṃ navanavehi sālapupphehi bhagavantaṃ pūjento aṭṭhāsi buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahanto. Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ cintesi. Tāvadeva satasahassamattā khīṇāsavā satthāraṃ parivāresuṃ. Bhagavā tassa bhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento anumodanaṃ vatvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā tissoti laddhanāmo vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā pañcamattāni māṇavakasatāni mante vācento lābhaggayasaggappatto hutvā satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.190-220) –
‘‘અજ્ઝોગાહેત્વા સાલવનં, સુકતો અસ્સમો મમ;
‘‘Ajjhogāhetvā sālavanaṃ, sukato assamo mama;
સાલપુપ્ફેહિ સઞ્છન્નો, વસામિ વિપિને તદા.
Sālapupphehi sañchanno, vasāmi vipine tadā.
‘‘પિયદસ્સી ચ ભગવા, સયમ્ભૂ અગ્ગપુગ્ગલો;
‘‘Piyadassī ca bhagavā, sayambhū aggapuggalo;
વિવેકકામો સમ્બુદ્ધો, સાલવનમુપાગમિ.
Vivekakāmo sambuddho, sālavanamupāgami.
‘‘અસ્સમા અભિનિક્ખમ્મ, પવનં અગમાસહં;
‘‘Assamā abhinikkhamma, pavanaṃ agamāsahaṃ;
મૂલફલં ગવેસન્તો, આહિણ્ડામિ વને તદા.
Mūlaphalaṃ gavesanto, āhiṇḍāmi vane tadā.
‘‘તત્થદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, પિયદસ્સિં મહાયસં;
‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, piyadassiṃ mahāyasaṃ;
સુનિસિન્નં સમાપન્નં, વિરોચન્તં મહાવને.
Sunisinnaṃ samāpannaṃ, virocantaṃ mahāvane.
‘‘ચતુદણ્ડે ઠપેત્વાન, બુદ્ધસ્સ ઉપરી અહં;
‘‘Catudaṇḍe ṭhapetvāna, buddhassa uparī ahaṃ;
મણ્ડપં સુકતં કત્વા, સાલપુપ્ફેહિ છાદયિં.
Maṇḍapaṃ sukataṃ katvā, sālapupphehi chādayiṃ.
‘‘સત્તાહં ધારયિત્વાન, મણ્ડપં સાલછાદિતં;
‘‘Sattāhaṃ dhārayitvāna, maṇḍapaṃ sālachāditaṃ;
તત્થ ચિત્તં પસાદેત્વા, બુદ્ધસેટ્ઠમવન્દહં.
Tattha cittaṃ pasādetvā, buddhaseṭṭhamavandahaṃ.
‘‘ભગવા તમ્હિ સમયે, વુટ્ઠહિત્વા સમાધિતો;
‘‘Bhagavā tamhi samaye, vuṭṭhahitvā samādhito;
યુગમત્તં પેક્ખમાનો, નિસીદિ પુરિસુત્તમો.
Yugamattaṃ pekkhamāno, nisīdi purisuttamo.
‘‘સાવકો વરુણો નામ, પિયદસ્સિસ્સ સત્થુનો;
‘‘Sāvako varuṇo nāma, piyadassissa satthuno;
વસીસતસહસ્સેહિ, ઉપગચ્છિ વિનાયકં.
Vasīsatasahassehi, upagacchi vināyakaṃ.
‘‘પિયદસ્સી ચ ભગવા, લોકજેટ્ઠો નરાસભો;
‘‘Piyadassī ca bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વાન, સિતં પાતુકરી જિનો.
Bhikkhusaṅghe nisīditvāna, sitaṃ pātukarī jino.
‘‘અનુરુદ્ધો ઉપટ્ઠાકો, પિયદસ્સિસ્સ સત્થુનો;
‘‘Anuruddho upaṭṭhāko, piyadassissa satthuno;
એકંસં ચીવરં કત્વા, અપુચ્છિત્થ મહામુનિં.
Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, apucchittha mahāmuniṃ.
‘‘કો નુ ખો ભગવા હેતુ, સિતકમ્મસ્સ સત્થુનો;
‘‘Ko nu kho bhagavā hetu, sitakammassa satthuno;
કારણે વિજ્જમાનમ્હિ, સત્થા પાતુકરે સિતં.
Kāraṇe vijjamānamhi, satthā pātukare sitaṃ.
‘‘સત્તાહં સાલચ્છદનં, યો મે ધારેસિ માણવો;
‘‘Sattāhaṃ sālacchadanaṃ, yo me dhāresi māṇavo;
તસ્સ કમ્મં સરિત્વાન, સિતં પાતુકરિં અહં.
Tassa kammaṃ saritvāna, sitaṃ pātukariṃ ahaṃ.
‘‘અનોકાસં ન પસ્સામિ, યત્થ પુઞ્ઞં વિપચ્ચતિ;
‘‘Anokāsaṃ na passāmi, yattha puññaṃ vipaccati;
દેવલોકે મનુસ્સે વા, ઓકાસોવ ન સમ્મતિ.
Devaloke manusse vā, okāsova na sammati.
‘‘દેવલોકે વસન્તસ્સ, પુઞ્ઞકમ્મસમઙ્ગિનો;
‘‘Devaloke vasantassa, puññakammasamaṅgino;
યાવતા પરિસા તસ્સ, સાલચ્છન્ના ભવિસ્સતિ.
Yāvatā parisā tassa, sālacchannā bhavissati.
‘‘તત્થ દિબ્બેહિ નચ્ચેહિ, ગીતેહિ વાદિતેહિ ચ;
‘‘Tattha dibbehi naccehi, gītehi vāditehi ca;
રમિસ્સતિ સદા સન્તો, પુઞ્ઞકમ્મસમાહિતો.
Ramissati sadā santo, puññakammasamāhito.
‘‘યાવતા પરિસા તસ્સ, ગન્ધગન્ધી ભવિસ્સતિ;
‘‘Yāvatā parisā tassa, gandhagandhī bhavissati;
સાલસ્સ પુપ્ફવસ્સો ચ, પવસ્સિસ્સતિ તાવદે.
Sālassa pupphavasso ca, pavassissati tāvade.
‘‘તતો ચુતોયં મનુજો, માનુસં આગમિસ્સતિ;
‘‘Tato cutoyaṃ manujo, mānusaṃ āgamissati;
ઇધાપિ સાલચ્છદનં, સબ્બકાલં ધરિસ્સતિ.
Idhāpi sālacchadanaṃ, sabbakālaṃ dharissati.
‘‘ઇધ નચ્ચઞ્ચ ગીતઞ્ચ, સમ્મતાળસમાહિતં;
‘‘Idha naccañca gītañca, sammatāḷasamāhitaṃ;
પરિવારેસ્સન્તિ મં નિચ્ચં, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Parivāressanti maṃ niccaṃ, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ઉગ્ગચ્છન્તે ચ સૂરિયે, સાલવસ્સં પવસ્સતિ;
‘‘Uggacchante ca sūriye, sālavassaṃ pavassati;
પુઞ્ઞકમ્મેન સંયુત્તં, વસ્સતે સબ્બકાલિકં.
Puññakammena saṃyuttaṃ, vassate sabbakālikaṃ.
‘‘અટ્ઠારસે કપ્પસતે, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સતિનાસવો.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘ધમ્મં અભિસમેન્તસ્સ, સાલચ્છન્નં ભવિસ્સતિ;
‘‘Dhammaṃ abhisamentassa, sālacchannaṃ bhavissati;
ચિતકે ઝાયમાનસ્સ, છદનં તત્થ હેસ્સતિ.
Citake jhāyamānassa, chadanaṃ tattha hessati.
‘‘વિપાકં કિત્તયિત્વાન, પિયદસ્સી મહામુનિ;
‘‘Vipākaṃ kittayitvāna, piyadassī mahāmuni;
પરિસાય ધમ્મં દેસેસિ, તપ્પેન્તો ધમ્મવુટ્ઠિયા.
Parisāya dhammaṃ desesi, tappento dhammavuṭṭhiyā.
‘‘તિંસકપ્પાનિ દેવેસુ, દેવરજ્જમકારયિં;
‘‘Tiṃsakappāni devesu, devarajjamakārayiṃ;
સટ્ઠિ ચ સત્તક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી અહોસહં.
Saṭṭhi ca sattakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘દેવલોકા ઇધાગન્ત્વા, લભામિ વિપુલં સુખં;
‘‘Devalokā idhāgantvā, labhāmi vipulaṃ sukhaṃ;
ઇધાપિ સાલચ્છદનં, મણ્ડપસ્સ ઇદં ફલં.
Idhāpi sālacchadanaṃ, maṇḍapassa idaṃ phalaṃ.
‘‘અયં પચ્છિમકો મય્હં, ચરિમો વત્તતે ભવો;
‘‘Ayaṃ pacchimako mayhaṃ, carimo vattate bhavo;
ઇધાપિ સાલચ્છદનં, હેસ્સતિ સબ્બકાલિકં.
Idhāpi sālacchadanaṃ, hessati sabbakālikaṃ.
‘‘મહામુનિં તોસયિત્વા, ગોતમં સક્યપુઙ્ગવં;
‘‘Mahāmuniṃ tosayitvā, gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ;
પત્તોમ્હિ અચલં ઠાનં, હિત્વા જયપરાજયં.
Pattomhi acalaṃ ṭhānaṃ, hitvā jayaparājayaṃ.
‘‘અટ્ઠારસે કપ્પસતે, યં બુદ્ધમભિપૂજયિં;
‘‘Aṭṭhārase kappasate, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
સો અરહત્તં પન પત્વા વિસેસતો લાભગ્ગયસગ્ગપ્પત્તો અહોસિ. તત્થ કેચિ પુથુજ્જનભિક્ખૂ થેરસ્સ લાભસક્કારં દિસ્વા બાલભાવેન અસહનાકારં પવેદેસું. થેરો તં ઞત્વા લાભસક્કારે આદીનવં તત્થ અત્તનો અલગ્ગભાવઞ્ચ પકાસેન્તો –
So arahattaṃ pana patvā visesato lābhaggayasaggappatto ahosi. Tattha keci puthujjanabhikkhū therassa lābhasakkāraṃ disvā bālabhāvena asahanākāraṃ pavedesuṃ. Thero taṃ ñatvā lābhasakkāre ādīnavaṃ tattha attano alaggabhāvañca pakāsento –
૧૫૩.
153.
‘‘બહૂ સપત્તે લભતિ, મુણ્ડો સઙ્ઘાટિપારુતો;
‘‘Bahū sapatte labhati, muṇḍo saṅghāṭipāruto;
લાભી અન્નસ્સ પાનસ્સ, વત્થસ્સ સયનસ્સ ચ.
Lābhī annassa pānassa, vatthassa sayanassa ca.
૧૫૪.
154.
‘‘એતમાદીનવં ઞત્વા, સક્કારેસુ મહબ્ભયં;
‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, sakkāresu mahabbhayaṃ;
અપ્પલાભો અનવસ્સુતો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ. –
Appalābho anavassuto, sato bhikkhu paribbaje’’ti. –
ગાથાદ્વયં અભાસિ.
Gāthādvayaṃ abhāsi.
તસ્સત્થો – સિખમ્પિ અસેસેત્વા મુણ્ડિતકેસતાય મુણ્ડો, છિન્દિત્વા સઙ્ઘાટિતકાસાવધારિતાય સઙ્ઘાટિપારુતો, એવં વેવણ્ણિયં અજ્ઝુપગતો પરાયત્તવુત્તિકો પબ્બજિતો સચે અન્નપાનાદીનં લાભી હોતિ, સોપિ બહૂ સપત્તે લભતિ, તસ્સ ઉસૂયન્તા બહૂ સમ્ભવન્તિ. તસ્મા એતં એવરૂપં લાભસક્કારેસુ મહબ્ભયં વિપુલભયં આદીનવં દોસં વિદિત્વા અપ્પિચ્છતં સન્તોસઞ્ચ હદયે ઠપેત્વા અનવજ્જુપ્પાદસ્સાપિ ઉપ્પન્નસ્સ લાભસ્સ પરિવજ્જનેન અપ્પલાભો, તતો એવ તત્થ તણ્હાવસ્સુતાભાવેન અનવસ્સુતો, સંસારે ભયસ્સ ઇક્ખનતો ભિન્નકિલેસતાય વા ભિક્ખુ સન્તુટ્ઠિટ્ઠાનીયસ્સ સતિસમ્પજઞ્ઞસ્સ વસેન સતો હુત્વા પરિબ્બજે ચરેય્ય વિહરેય્યાતિ. તં સુત્વા તે ભિક્ખૂ તાવદેવ થેરં ખમાપેસું.
Tassattho – sikhampi asesetvā muṇḍitakesatāya muṇḍo, chinditvā saṅghāṭitakāsāvadhāritāya saṅghāṭipāruto, evaṃ vevaṇṇiyaṃ ajjhupagato parāyattavuttiko pabbajito sace annapānādīnaṃ lābhī hoti, sopi bahū sapatte labhati, tassa usūyantā bahū sambhavanti. Tasmā etaṃ evarūpaṃ lābhasakkāresumahabbhayaṃ vipulabhayaṃ ādīnavaṃ dosaṃ viditvā appicchataṃ santosañca hadaye ṭhapetvā anavajjuppādassāpi uppannassa lābhassa parivajjanena appalābho, tato eva tattha taṇhāvassutābhāvena anavassuto, saṃsāre bhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya vā bhikkhu santuṭṭhiṭṭhānīyassa satisampajaññassa vasena sato hutvā paribbaje careyya vihareyyāti. Taṃ sutvā te bhikkhū tāvadeva theraṃ khamāpesuṃ.
તિસ્સત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tissattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. તિસ્સત્થેરગાથા • 7. Tissattheragāthā