Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૧૯] ૯. તિત્તિરજાતકવણ્ણના
[319] 9. Tittirajātakavaṇṇanā
સુસુખં વત જીવામીતિ ઇદં સત્થા કોસમ્બિયં નિસ્સાય બદરિકારામે વિહરન્તો રાહુલત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ હેટ્ઠા તિપલ્લત્થજાતકે (જા॰ ૧.૧.૧૬) વિત્થારિતમેવ. ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘આવુસો, રાહુલો સિક્ખાકામો કુક્કુચ્ચકો ઓવાદક્ખમો’’તિ. તસ્સાયસ્મતો ગુણકથાય સમુટ્ઠાપિતાય સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપિ રાહુલો સિક્ખાકામો કુક્કુચ્ચકો ઓવાદક્ખમોયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Susukhaṃvata jīvāmīti idaṃ satthā kosambiyaṃ nissāya badarikārāme viharanto rāhulattheraṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā tipallatthajātake (jā. 1.1.16) vitthāritameva. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamo’’ti. Tassāyasmato guṇakathāya samuṭṭhāpitāya satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi rāhulo sikkhākāmo kukkuccako ovādakkhamoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો તક્કસિલં ગન્ત્વા સબ્બસિપ્પાનિ ઉગ્ગણ્હિત્વા નિક્ખમ્મ હિમવન્તપદેસે ઇસિપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અભિઞ્ઞા ચ સમાપત્તિયો ચ નિબ્બત્તેત્વા ઝાનકીળં કીળન્તો રમણીયે વનસણ્ડે વસિત્વા લોણમ્બિલસેવનત્થાય અઞ્ઞતરં પચ્ચન્તગામકં અગમાસિ. તત્થ નં મનુસ્સા દિસ્વા પસન્નચિત્તા અઞ્ઞતરસ્મિં અરઞ્ઞે પણ્ણસાલં કારેત્વા પચ્ચયેહિ ઉપટ્ઠહન્તા વાસાપેસું. તદા તસ્મિં ગામકે એકો સાકુણિકો એકં દીપકતિત્તિરં ગહેત્વા સુટ્ઠુ સિક્ખાપેત્વા પઞ્જરે પક્ખિપિત્વા પટિજગ્ગતિ. સો તં અરઞ્ઞં નેત્વા તસ્સ સદ્દેન આગતાગતે તિત્તિરે ગહેત્વા વિક્કિણિત્વા જીવિકં કપ્પેસિ. તિત્તિરો ‘‘મં એકં નિસ્સાય બહૂ મમ ઞાતકા નસ્સન્તિ, મય્હમેતં પાપ’’ન્તિ નિસ્સદ્દો અહોસિ. સો તસ્સ નિસ્સદ્દભાવં ઞત્વા વેળુપેસિકાય નં સીસે પહરતિ. તિત્તિરો દુક્ખાતુરતાય સદ્દં કરોતિ. એવં સો સાકુણિકો તં નિસ્સાય તિત્તિરે ગહેત્વા જીવિકં કપ્પેસિ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā nikkhamma himavantapadese isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto ramaṇīye vanasaṇḍe vasitvā loṇambilasevanatthāya aññataraṃ paccantagāmakaṃ agamāsi. Tattha naṃ manussā disvā pasannacittā aññatarasmiṃ araññe paṇṇasālaṃ kāretvā paccayehi upaṭṭhahantā vāsāpesuṃ. Tadā tasmiṃ gāmake eko sākuṇiko ekaṃ dīpakatittiraṃ gahetvā suṭṭhu sikkhāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ netvā tassa saddena āgatāgate tittire gahetvā vikkiṇitvā jīvikaṃ kappesi. Tittiro ‘‘maṃ ekaṃ nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayhametaṃ pāpa’’nti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya naṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya saddaṃ karoti. Evaṃ so sākuṇiko taṃ nissāya tittire gahetvā jīvikaṃ kappesi.
અથ સો તિત્તિરો ચિન્તેસિ ‘‘ઇમે મરન્તૂતિ મય્હં ચેતના નત્થિ, પટિચ્ચકમ્મં પન મં ફુસતિ, મયિ સદ્દં અકરોન્તે એતે નાગચ્છન્તિ, કરોન્તેયેવ આગચ્છન્તિ, આગતાગતે અયં ગહેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેતિ, અત્થિ નુ ખો એત્થ મય્હં પાપં, નત્થી’’તિ. સો તતો પટ્ઠાય ‘‘કો નુ ખો મે ઇમં કઙ્ખં છિન્દેય્યા’’તિ તથારૂપં પણ્ડિતં ઉપધારેન્તો ચરતિ. અથેકદિવસં સો સાકુણિકો બહૂ તિત્તિરે ગહેત્વા પચ્છિં પૂરેત્વા ‘‘પાનીયં પિવિસ્સામી’’તિ બોધિસત્તસ્સ અસ્સમં ગન્ત્વા તં પઞ્જરં બોધિસત્તસ્સ સન્તિકે ઠપેત્વા પાનીયં પિવિત્વા વાલુકાતલે નિપન્નો નિદ્દં ઓક્કમિ. તિત્તિરો તસ્સ નિદ્દોક્કન્તભાવં ઞત્વા ‘‘મમ કઙ્ખં ઇમં તાપસં પુચ્છિસ્સામિ, જાનન્તો મે કથેસ્સતી’’તિ પઞ્જરે નિસિન્નોયેવ તં પુચ્છન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Atha so tittiro cintesi ‘‘ime marantūti mayhaṃ cetanā natthi, paṭiccakammaṃ pana maṃ phusati, mayi saddaṃ akaronte ete nāgacchanti, karonteyeva āgacchanti, āgatāgate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpeti, atthi nu kho ettha mayhaṃ pāpaṃ, natthī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘ko nu kho me imaṃ kaṅkhaṃ chindeyyā’’ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento carati. Athekadivasaṃ so sākuṇiko bahū tittire gahetvā pacchiṃ pūretvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti bodhisattassa assamaṃ gantvā taṃ pañjaraṃ bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā vālukātale nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa niddokkantabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama kaṅkhaṃ imaṃ tāpasaṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatī’’ti pañjare nisinnoyeva taṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૭૩.
73.
‘‘સુસુખં વત જીવામિ, લભામિ ચેવ ભુઞ્જિતું;
‘‘Susukhaṃ vata jīvāmi, labhāmi ceva bhuñjituṃ;
પરિપન્થે ચ તિટ્ઠામિ, કા નુ ભન્તે ગતી મમા’’તિ.
Paripanthe ca tiṭṭhāmi, kā nu bhante gatī mamā’’ti.
તત્થ સુસુખં વત જીવામીતિ અહં, ભન્તે, ઇમં સાકુણિકં નિસ્સાય સુટ્ઠુ સુખં જીવામિ. લભામીતિ યથારુચિતં ખાદનીયં ભોજનીયં ભુઞ્જિતુમ્પિ લભામિ. પરિપન્થે ચ તિટ્ઠામીતિ અપિચ ખો યત્થ મમ ઞાતકા મમ સદ્દેન આગતાગતા વિનસ્સન્તિ, તસ્મિં પરિપન્થે તિટ્ઠામિ. કા નુ, ભન્તે, ગતી મમાતિ કા નુ ખો, ભન્તે, મમ ગતિ, કા નિપ્ફત્તિ ભવિસ્સતીતિ પુચ્છિ.
Tattha susukhaṃ vata jīvāmīti ahaṃ, bhante, imaṃ sākuṇikaṃ nissāya suṭṭhu sukhaṃ jīvāmi. Labhāmīti yathārucitaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhuñjitumpi labhāmi. Paripanthe ca tiṭṭhāmīti apica kho yattha mama ñātakā mama saddena āgatāgatā vinassanti, tasmiṃ paripanthe tiṭṭhāmi. Kā nu, bhante, gatī mamāti kā nu kho, bhante, mama gati, kā nipphatti bhavissatīti pucchi.
તસ્સ પઞ્હં વિસ્સજ્જેન્તો બોધિસત્તો દુતિયં ગાથમાહ –
Tassa pañhaṃ vissajjento bodhisatto dutiyaṃ gāthamāha –
૭૪.
74.
‘‘મનો ચે તે નપ્પણમતિ, પક્ખિ પાપસ્સ કમ્મુનો;
‘‘Mano ce te nappaṇamati, pakkhi pāpassa kammuno;
અબ્યાવટસ્સ ભદ્રસ્સ, ન પાપમુપલિમ્પતી’’તિ.
Abyāvaṭassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
તત્થ પાપસ્સ કમ્મુનોતિ યદિ તવ મનો પાપકમ્મસ્સત્થાય ન પણમતિ, પાપકરણે તન્નિન્નો તપ્પોણો તપ્પબ્ભારો ન હોતિ. અબ્યાવટસ્સાતિ એવં સન્તે પાપકમ્મકરણત્થાય અબ્યાવટસ્સ ઉસ્સુક્કં અનાપન્નસ્સ તવ ભદ્રસ્સ સુદ્ધસ્સેવ સતો પાપં ન ઉપલિમ્પતિ ન અલ્લીયતીતિ.
Tattha pāpassa kammunoti yadi tava mano pāpakammassatthāya na paṇamati, pāpakaraṇe tanninno tappoṇo tappabbhāro na hoti. Abyāvaṭassāti evaṃ sante pāpakammakaraṇatthāya abyāvaṭassa ussukkaṃ anāpannassa tava bhadrassa suddhasseva sato pāpaṃ na upalimpati na allīyatīti.
તં સુત્વા તિત્તિરો તતિયં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā tittiro tatiyaṃ gāthamāha –
૭૫.
75.
‘‘ઞાતકો નો નિસિન્નોતિ, બહુ આગચ્છતે જનો;
‘‘Ñātako no nisinnoti, bahu āgacchate jano;
પટિચ્ચકમ્મં ફુસતિ, તસ્મિં મે સઙ્કતે મનો’’તિ.
Paṭiccakammaṃ phusati, tasmiṃ me saṅkate mano’’ti.
તસ્સત્થો – ભન્તે, સચાહં સદ્દં ન કરેય્યં, અયં તિત્તિરજનો ન આગચ્છેય્ય, મયિ પન સદ્દં કરોન્તે ‘‘ઞાતકો નો નિસિન્નો’’તિ અયં બહુ જનો આગચ્છતિ , તં આગતાગતં લુદ્દો ગહેત્વા જીવિતક્ખયં પાપેન્તો મં પટિચ્ચ નિસ્સાય એતં પાણાતિપાતકમ્મં ફુસતિ પટિલભતિ વિન્દતિ , તસ્મિં મં પટિચ્ચ કતે પાપે મમ નુ ખો એતં પાપન્તિ એવં મે મનો સઙ્કતે પરિસઙ્કતિ કુક્કુચ્ચં આપજ્જતીતિ.
Tassattho – bhante, sacāhaṃ saddaṃ na kareyyaṃ, ayaṃ tittirajano na āgaccheyya, mayi pana saddaṃ karonte ‘‘ñātako no nisinno’’ti ayaṃ bahu jano āgacchati , taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ paṭicca nissāya etaṃ pāṇātipātakammaṃ phusati paṭilabhati vindati , tasmiṃ maṃ paṭicca kate pāpe mama nu kho etaṃ pāpanti evaṃ me mano saṅkate parisaṅkati kukkuccaṃ āpajjatīti.
તં સુત્વા બોધિસત્તો ચતુત્થં ગાથમાહ –
Taṃ sutvā bodhisatto catutthaṃ gāthamāha –
૭૬.
76.
‘‘ન પટિચ્ચકમ્મં ફુસતિ, મનો ચે નપ્પદુસ્સતિ;
‘‘Na paṭiccakammaṃ phusati, mano ce nappadussati;
અપ્પોસ્સુક્કસ્સ ભદ્રસ્સ, ન પાપમુપલિમ્પતી’’તિ.
Appossukkassa bhadrassa, na pāpamupalimpatī’’ti.
તસ્સત્થો – યદિ તવ પાપકિરિયાય મનો ન પદુસ્સતિ, તન્નિન્નો તપ્પોનો તપ્પબ્ભારો ન હોતિ, એવં સન્તે લુદ્દેન આયસ્મન્તં પટિચ્ચ કતમ્પિ પાપકમ્મં તં ન ફુસતિ ન અલ્લીયતિ, પાપકિરિયાય હિ અપ્પોસ્સુક્કસ્સ નિરાલયસ્સ ભદ્રસ્સ પરિસુદ્ધસ્સેવ સતો તવ પાણાતિપાતચેતનાય અભાવા તં પાપં ન ઉપલિમ્પતિ, તવ ચિત્તં ન અલ્લીયતીતિ.
Tassattho – yadi tava pāpakiriyāya mano na padussati, tanninno tappono tappabbhāro na hoti, evaṃ sante luddena āyasmantaṃ paṭicca katampi pāpakammaṃ taṃ na phusati na allīyati, pāpakiriyāya hi appossukkassa nirālayassa bhadrassa parisuddhasseva sato tava pāṇātipātacetanāya abhāvā taṃ pāpaṃ na upalimpati, tava cittaṃ na allīyatīti.
એવં મહાસત્તો તિત્તિરં સઞ્ઞાપેસિ, સોપિ તં નિસ્સાય નિક્કુક્કુચ્ચો અહોસિ. લુદ્દો પબુદ્ધો બોધિસત્તં વન્દિત્વા પઞ્જરં આદાય પક્કામિ.
Evaṃ mahāsatto tittiraṃ saññāpesi, sopi taṃ nissāya nikkukkucco ahosi. Luddo pabuddho bodhisattaṃ vanditvā pañjaraṃ ādāya pakkāmi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા તિત્તિરો રાહુલો અહોસિ, તાપસો પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā tittiro rāhulo ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
તિત્તિરજાતકવણ્ણના નવમા.
Tittirajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૧૯. તિત્તિરજાતકં • 319. Tittirajātakaṃ