Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૬૭] ૭. ઉચ્છઙ્ગજાતકવણ્ણના

    [67] 7. Ucchaṅgajātakavaṇṇanā

    ઉચ્છઙ્ગે દેવ મે પુત્તોતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અઞ્ઞતરં જાનપદિત્થિં આરબ્ભ કથેસિ. એકસ્મિઞ્હિ સમયે કોસલરટ્ઠે તયો જના અઞ્ઞતરસ્મિં અટવિમુખે કસન્તિ. તસ્મિં સમયે અન્તોઅટવિયં ચોરા મનુસ્સે વિલુમ્પિત્વા પલાયિંસુ. મનુસ્સા તે ચોરે પરિયેસિત્વા અપસ્સન્તા તં ઠાનં આગમ્મ ‘‘તુમ્હે અટવિયં વિલુમ્પિત્વા ઇદાનિ કસ્સકા વિય હોથા’’તિ ‘‘તે ચોરા ઇમે’’તિ બન્ધિત્વા આનેત્વા કોસલરઞ્ઞો અદંસુ. અથેકા ઇત્થી આગન્ત્વા ‘‘અચ્છાદનં મે દેથ, અચ્છાદનં મે દેથા’’તિ પરિદેવન્તી પુનપ્પુનં રાજનિવેસનં પરિયાતિ. રાજા તસ્સા સદ્દં સુત્વા ‘‘ગચ્છથ, દેથ ઇમિસ્સા અચ્છાદન’’ન્તિ આહ. મનુસ્સા સાટકં ગહેત્વા અદંસુ. સા તં દિસ્વા ‘‘નાહં એતં અચ્છાદનં યાચામિ , સામિકચ્છાદનં યાચામી’’તિ આહ. મનુસ્સા ગન્ત્વા રઞ્ઞો આરોચયિંસુ ‘‘ન કિરેસા ઇદં અચ્છાદનં કથેતિ, સામિકચ્છાદનં કથેતી’’તિ. અથ નં રાજા પક્કોસાપેત્વા ‘‘ત્વં કિર સામિકચ્છાદનં યાચસી’’તિ પુચ્છિ. આમ, દેવ, ઇત્થિયા હિ સામિકો અચ્છાદનં નામ, સામિકે હિ અસતિ સહસ્સમૂલમ્પિ સાટકં નિવત્થા ઇત્થી નગ્ગાયેવ નામ. ઇમસ્સ પનત્થસ્સ સાધનત્થં –

    Ucchaṅgedeva me puttoti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ jānapaditthiṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye kosalaraṭṭhe tayo janā aññatarasmiṃ aṭavimukhe kasanti. Tasmiṃ samaye antoaṭaviyaṃ corā manusse vilumpitvā palāyiṃsu. Manussā te core pariyesitvā apassantā taṃ ṭhānaṃ āgamma ‘‘tumhe aṭaviyaṃ vilumpitvā idāni kassakā viya hothā’’ti ‘‘te corā ime’’ti bandhitvā ānetvā kosalarañño adaṃsu. Athekā itthī āgantvā ‘‘acchādanaṃ me detha, acchādanaṃ me dethā’’ti paridevantī punappunaṃ rājanivesanaṃ pariyāti. Rājā tassā saddaṃ sutvā ‘‘gacchatha, detha imissā acchādana’’nti āha. Manussā sāṭakaṃ gahetvā adaṃsu. Sā taṃ disvā ‘‘nāhaṃ etaṃ acchādanaṃ yācāmi , sāmikacchādanaṃ yācāmī’’ti āha. Manussā gantvā rañño ārocayiṃsu ‘‘na kiresā idaṃ acchādanaṃ katheti, sāmikacchādanaṃ kathetī’’ti. Atha naṃ rājā pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ kira sāmikacchādanaṃ yācasī’’ti pucchi. Āma, deva, itthiyā hi sāmiko acchādanaṃ nāma, sāmike hi asati sahassamūlampi sāṭakaṃ nivatthā itthī naggāyeva nāma. Imassa panatthassa sādhanatthaṃ –

    ‘‘નગ્ગા નદી અનૂદકા, નગ્ગં રટ્ઠં અરાજકં;

    ‘‘Naggā nadī anūdakā, naggaṃ raṭṭhaṃ arājakaṃ;

    ઇત્થીપિ વિધવા નગ્ગા, યસ્સાપિ દસ ભાતરો’’તિ. (જા॰ ૨.૨૨.૧૮૪૦) –

    Itthīpi vidhavā naggā, yassāpi dasa bhātaro’’ti. (jā. 2.22.1840) –

    ઇદં સુત્તં આહરિતબ્બં.

    Idaṃ suttaṃ āharitabbaṃ.

    રાજા તસ્સા પસન્નો ‘‘ઇમે તે તયો જના કે હોન્તી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘એકો મે, દેવ, સામિકો, એકો ભાતા, એકો પુત્તો’’તિ. રાજા ‘‘અહં તે તુટ્ઠો, ઇમેસુ તીસુ એકં દેમિ, કતરં ઇચ્છસી’’તિ પુચ્છિ. સા આહ ‘‘અહં, દેવ, જીવમાના એકં સામિકં લભિસ્સામિ, પુત્તમ્પિ લભિસ્સામિયેવ, માતાપિતૂનં પન મે મતત્તા ભાતાવ દુલ્લભો, ભાતરં મે દેહિ, દેવા’’તિ. રાજા તુસ્સિત્વા તયોપિ વિસ્સજ્જેસિ. એવં તં એકિકં નિસ્સાય તે તયો જના દુક્ખતો મુત્તા. તં કારણં ભિક્ખુસઙ્ઘે પાકટં જાતં. અથેકદિવસં ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં સન્નિપતિતા ‘‘આવુસો, એકં ઇત્થિં નિસ્સાય તયો જના દુક્ખતો મુત્તા’’તિ તસ્સા ગુણકથાય નિસીદિંસુ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે ‘‘ન, ભિક્ખવે, એસા ઇત્થી ઇદાનેવ તે તયો જને દુક્ખા મોચેતિ, પુબ્બેપિ મોચેસિયેવા’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.

    Rājā tassā pasanno ‘‘ime te tayo janā ke hontī’’ti pucchi. ‘‘Eko me, deva, sāmiko, eko bhātā, eko putto’’ti. Rājā ‘‘ahaṃ te tuṭṭho, imesu tīsu ekaṃ demi, kataraṃ icchasī’’ti pucchi. Sā āha ‘‘ahaṃ, deva, jīvamānā ekaṃ sāmikaṃ labhissāmi, puttampi labhissāmiyeva, mātāpitūnaṃ pana me matattā bhātāva dullabho, bhātaraṃ me dehi, devā’’ti. Rājā tussitvā tayopi vissajjesi. Evaṃ taṃ ekikaṃ nissāya te tayo janā dukkhato muttā. Taṃ kāraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannipatitā ‘‘āvuso, ekaṃ itthiṃ nissāya tayo janā dukkhato muttā’’ti tassā guṇakathāya nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esā itthī idāneva te tayo jane dukkhā moceti, pubbepi mocesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે તયો જના અટવિમુખે કસન્તીતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ. તદા પન રઞ્ઞા ‘‘તીસુ જનેસુ કં ઇચ્છસી’’તિ વુત્તે સા આહ – ‘‘તયોપિ દાતું ન સક્કોથ, દેવા’’તિ? ‘‘આમ, ન સક્કોમી’’તિ. ‘‘સચે તયો દાતું ન સક્કોથ, ભાતરં મે દેથા’’તિ. ‘‘પુત્તં વા સામિકં વા ગણ્હ, કિં તે ભાતરા’’તિ ચ વુત્તા ‘‘એતે નામ દેવ સુલભા, ભાતા પન દુલ્લભો’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente tayo janā aṭavimukhe kasantīti sabbaṃ purimasadisameva. Tadā pana raññā ‘‘tīsu janesu kaṃ icchasī’’ti vutte sā āha – ‘‘tayopi dātuṃ na sakkotha, devā’’ti? ‘‘Āma, na sakkomī’’ti. ‘‘Sace tayo dātuṃ na sakkotha, bhātaraṃ me dethā’’ti. ‘‘Puttaṃ vā sāmikaṃ vā gaṇha, kiṃ te bhātarā’’ti ca vuttā ‘‘ete nāma deva sulabhā, bhātā pana dullabho’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ૬૭.

    67.

    ‘‘ઉચ્છઙ્ગે દેવ મે પુત્તો, પથે ધાવન્તિયા પતિ;

    ‘‘Ucchaṅge deva me putto, pathe dhāvantiyā pati;

    તઞ્ચ દેસં ન પસ્સામિ, યતો સોદરિયમાનયે’’તિ.

    Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānaye’’ti.

    તત્થ ઉચ્છઙ્ગે, દેવ, મે પુત્તોતિ દેવ, મય્હં પુત્તો ઉચ્છઙ્ગેયેવ. યથા હિ અરઞ્ઞં પવિસિત્વા ઉચ્છઙ્ગે કત્વા ડાકં ઉચ્ચિનિત્વા તત્થ પક્ખિપન્તિયા ઉચ્છઙ્ગે ડાકં નામ સુલભં હોતિ, એવં ઇત્થિયા પુત્તોપિ સુલભો ઉચ્છઙ્ગે ડાકસદિસોવ. તેન વુત્તં ‘‘ઉચ્છઙ્ગે, દેવ, મે પુત્તો’’તિ. પથે ધાવન્તિયા પતીતિ મગ્ગં આરુય્હ એકિકાય ગચ્છમાનાયપિ હિ ઇત્થિયા પતિ નામ સુલભો, દિટ્ઠદિટ્ઠોયેવ હોતિ. તેન વુત્તં ‘‘પથે ધાવન્તિયા પતી’’તિ. તઞ્ચ દેસં ન પસ્સામિ, યતો સોદરિયમાનયેતિ યસ્મા પન મે માતાપિતરો નત્થિ, તસ્મા ઇદાનિ તં માતુકુચ્છિસઙ્ખાતં અઞ્ઞં દેસં ન પસ્સામિ. યતો અહં સમાને ઉદરે જાતત્તા સઉદરિયસઙ્ખાતં ભાતરં આનેય્યં, તસ્મા ભાતરંયેવ મે દેથાતિ.

    Tattha ucchaṅge, deva, me puttoti deva, mayhaṃ putto ucchaṅgeyeva. Yathā hi araññaṃ pavisitvā ucchaṅge katvā ḍākaṃ uccinitvā tattha pakkhipantiyā ucchaṅge ḍākaṃ nāma sulabhaṃ hoti, evaṃ itthiyā puttopi sulabho ucchaṅge ḍākasadisova. Tena vuttaṃ ‘‘ucchaṅge, deva, me putto’’ti. Pathe dhāvantiyā patīti maggaṃ āruyha ekikāya gacchamānāyapi hi itthiyā pati nāma sulabho, diṭṭhadiṭṭhoyeva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘pathe dhāvantiyā patī’’ti. Tañca desaṃ na passāmi, yato sodariyamānayeti yasmā pana me mātāpitaro natthi, tasmā idāni taṃ mātukucchisaṅkhātaṃ aññaṃ desaṃ na passāmi. Yato ahaṃ samāne udare jātattā saudariyasaṅkhātaṃ bhātaraṃ āneyyaṃ, tasmā bhātaraṃyeva me dethāti.

    રાજા ‘‘સચ્ચં એસા વદતી’’તિ તુટ્ઠચિત્તો તયોપિ જને બન્ધનાગારતો આનેત્વા અદાસિ, સા તયોપિ તે ગહેત્વા ગતા.

    Rājā ‘‘saccaṃ esā vadatī’’ti tuṭṭhacitto tayopi jane bandhanāgārato ānetvā adāsi, sā tayopi te gahetvā gatā.

    સત્થાપિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇદાનેવ, પુબ્બેપેસા ઇમે તયો જને દુક્ખતો મોચેસિયેવા’’તિ ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘અતીતે ચત્તારોવ એતરહિ ચત્તારો, રાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthāpi ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesā ime tayo jane dukkhato mocesiyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘atīte cattārova etarahi cattāro, rājā pana ahameva ahosi’’nti.

    ઉચ્છઙ્ગજાતકવણ્ણના સત્તમા.

    Ucchaṅgajātakavaṇṇanā sattamā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૬૭. ઉચ્છઙ્ગજાતકં • 67. Ucchaṅgajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact