| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya |
૩. ઉદાનસુત્તં
3. Udānasuttaṃ
૫૫. સાવત્થિનિદાનં . તત્ર ખો ભગવા ઉદાનં ઉદાનેસિ – ‘‘‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ – એવં અધિમુચ્ચમાનો ભિક્ખુ છિન્દેય્ય ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ. એવં વુત્તે, અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘યથા કથં પન, ભન્તે, ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ – એવં અધિમુચ્ચમાનો ભિક્ખુ છિન્દેય્ય ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ?
55. Sāvatthinidānaṃ . Tatra kho bhagavā udānaṃ udānesi – ‘‘‘no cassaṃ, no ca me siyā, nābhavissa, na me bhavissatī’ti – evaṃ adhimuccamāno bhikkhu chindeyya orambhāgiyāni saṃyojanānī’’ti. Evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘yathā kathaṃ pana, bhante, ‘no cassaṃ, no ca me siyā, nābhavissa, na me bhavissatī’ti – evaṃ adhimuccamāno bhikkhu chindeyya orambhāgiyāni saṃyojanānī’’ti?
‘‘ઇધ, ભિક્ખુ, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અરિયાનં અદસ્સાવી…પે॰… સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, રૂપવન્તં વા અત્તાનં; અત્તનિ વા રૂપં, રૂપસ્મિં વા અત્તાનં. વેદનં… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, વિઞ્ઞાણવન્તં વા અત્તાનં; અત્તનિ વા વિઞ્ઞાણં, વિઞ્ઞાણસ્મિં વા અત્તાનં.
‘‘Idha, bhikkhu, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī…pe… sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ; attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ; attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
‘‘સો અનિચ્ચં રૂપં ‘અનિચ્ચં રૂપ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનિચ્ચં વેદનં ‘અનિચ્ચા વેદના’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનિચ્ચં સઞ્ઞં ‘અનિચ્ચા સઞ્ઞા’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનિચ્ચે સઙ્ખારે ‘અનિચ્ચા સઙ્ખારા’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનિચ્ચં વિઞ્ઞાણં ‘અનિચ્ચં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ.
‘‘So aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti, aniccaṃ vedanaṃ ‘aniccā vedanā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, aniccaṃ saññaṃ ‘aniccā saññā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, anicce saṅkhāre ‘aniccā saṅkhārā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, aniccaṃ viññāṇaṃ ‘aniccaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘દુક્ખં રૂપં ‘દુક્ખં રૂપ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, દુક્ખં વેદનં… દુક્ખં સઞ્ઞં… દુક્ખે સઙ્ખારે… દુક્ખં વિઞ્ઞાણં ‘દુક્ખં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ.
‘‘Dukkhaṃ rūpaṃ ‘dukkhaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti, dukkhaṃ vedanaṃ… dukkhaṃ saññaṃ… dukkhe saṅkhāre… dukkhaṃ viññāṇaṃ ‘dukkhaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘અનત્તં રૂપં ‘અનત્તા રૂપ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનત્તં વેદનં ‘અનત્તા વેદના’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનત્તં સઞ્ઞં ‘અનત્તા સઞ્ઞા’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનત્તે સઙ્ખારે ‘અનત્તા સઙ્ખારા’તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, અનત્તં વિઞ્ઞાણં ‘અનત્તા વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ.
‘‘Anattaṃ rūpaṃ ‘anattā rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti, anattaṃ vedanaṃ ‘anattā vedanā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, anattaṃ saññaṃ ‘anattā saññā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, anatte saṅkhāre ‘anattā saṅkhārā’ti yathābhūtaṃ nappajānāti, anattaṃ viññāṇaṃ ‘anattā viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘સઙ્ખતં રૂપં ‘સઙ્ખતં રૂપ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, સઙ્ખતં વેદનં… સઙ્ખતં સઞ્ઞં… સઙ્ખતે સઙ્ખારે… સઙ્ખતં વિઞ્ઞાણં ‘સઙ્ખતં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. રૂપં વિભવિસ્સતીતિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. વેદના વિભવિસ્સતિ… સઞ્ઞા વિભવિસ્સતિ… સઙ્ખારા વિભવિસ્સન્તિ… વિઞ્ઞાણં વિભવિસ્સતીતિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ.
‘‘Saṅkhataṃ rūpaṃ ‘saṅkhataṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti, saṅkhataṃ vedanaṃ… saṅkhataṃ saññaṃ… saṅkhate saṅkhāre… saṅkhataṃ viññāṇaṃ ‘saṅkhataṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ nappajānāti. Rūpaṃ vibhavissatīti yathābhūtaṃ nappajānāti. Vedanā vibhavissati… saññā vibhavissati… saṅkhārā vibhavissanti… viññāṇaṃ vibhavissatīti yathābhūtaṃ nappajānāti.
‘‘સુતવા ચ ખો, ભિક્ખુ, અરિયસાવકો અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો અરિયધમ્મે સુવિનીતો સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો ન રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ…પે॰… ન વેદનં… ન સઞ્ઞં… ન સઙ્ખારે… ન વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ.
‘‘Sutavā ca kho, bhikkhu, ariyasāvako ariyānaṃ dassāvī ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvinīto sappurisānaṃ dassāvī sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme suvinīto na rūpaṃ attato samanupassati…pe… na vedanaṃ… na saññaṃ… na saṅkhāre… na viññāṇaṃ attato samanupassati.
‘‘સો અનિચ્ચં રૂપં ‘અનિચ્ચં રૂપ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. અનિચ્ચં વેદનં… અનિચ્ચં સઞ્ઞં… અનિચ્ચે સઙ્ખારે… અનિચ્ચં વિઞ્ઞાણં ‘અનિચ્ચં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. દુક્ખં રૂપં…પે॰… દુક્ખં વિઞ્ઞાણં… અનત્તં રૂપં…પે॰… અનત્તં વિઞ્ઞાણં… સઙ્ખતં રૂપં…પે॰… સઙ્ખતં વિઞ્ઞાણં ‘સઙ્ખતં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. રૂપં વિભવિસ્સતીતિ યથાભૂતં પજાનાતિ. વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં વિભવિસ્સતીતિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
‘‘So aniccaṃ rūpaṃ ‘aniccaṃ rūpa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Aniccaṃ vedanaṃ… aniccaṃ saññaṃ… anicce saṅkhāre… aniccaṃ viññāṇaṃ ‘aniccaṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Dukkhaṃ rūpaṃ…pe… dukkhaṃ viññāṇaṃ… anattaṃ rūpaṃ…pe… anattaṃ viññāṇaṃ… saṅkhataṃ rūpaṃ…pe… saṅkhataṃ viññāṇaṃ ‘saṅkhataṃ viññāṇa’nti yathābhūtaṃ pajānāti. Rūpaṃ vibhavissatīti yathābhūtaṃ pajānāti. Vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ vibhavissatīti yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘સો રૂપસ્સ વિભવા, વેદનાય વિભવા, સઞ્ઞા વિભવા, સઙ્ખારાનં વિભવા, વિઞ્ઞાણસ્સ વિભવા, એવં ખો, ભિક્ખુ, ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ – એવં અધિમુચ્ચમાનો ભિક્ખુ છિન્દેય્ય ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ. ‘‘એવં અધિમુચ્ચમાનો, ભન્તે, ભિક્ખુ છિન્દેય્ય ઓરમ્ભાગિયાનિ સંયોજનાની’’તિ.
‘‘So rūpassa vibhavā, vedanāya vibhavā, saññā vibhavā, saṅkhārānaṃ vibhavā, viññāṇassa vibhavā, evaṃ kho, bhikkhu, ‘no cassaṃ, no ca me siyā, nābhavissa, na me bhavissatī’ti – evaṃ adhimuccamāno bhikkhu chindeyya orambhāgiyāni saṃyojanānī’’ti. ‘‘Evaṃ adhimuccamāno, bhante, bhikkhu chindeyya orambhāgiyāni saṃyojanānī’’ti.
‘‘કથં પન, ભન્તે, જાનતો કથં પસ્સતો અનન્તરા આસવાનં ખયો હોતી’’તિ? ‘‘ઇધ, ભિક્ખુ, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો અતસિતાયે ઠાને તાસં આપજ્જતિ. તાસો હેસો 1 ભિક્ખુ અસ્સુતવતો પુથુજ્જનસ્સ – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘Kathaṃ pana, bhante, jānato kathaṃ passato anantarā āsavānaṃ khayo hotī’’ti? ‘‘Idha, bhikkhu, assutavā puthujjano atasitāye ṭhāne tāsaṃ āpajjati. Tāso heso 2 bhikkhu assutavato puthujjanassa – ‘no cassaṃ, no ca me siyā, nābhavissa, na me bhavissatī’’’ti.
‘‘સુતવા ચ ખો, ભિક્ખુ, અરિયસાવકો અતસિતાયે ઠાને ન તાસં આપજ્જતિ. ન હેસો 3, ભિક્ખુ, તાસો સુતવતો અરિયસાવકસ્સ – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ. રૂપુપયં વા, ભિક્ખુ, વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠમાનં તિટ્ઠેય્ય, રૂપારમ્મણં રૂપપ્પતિટ્ઠં નન્દૂપસેચનં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્ય. વેદનુપયં વા, ભિક્ખુ… સઞ્ઞુપયં વા, ભિક્ખુ… સઙ્ખારુપયં વા, ભિક્ખુ, વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠમાનં તિટ્ઠેય્ય, સઙ્ખારારમ્મણં સઙ્ખારપ્પતિટ્ઠં નન્દૂપસેચનં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્ય.
‘‘Sutavā ca kho, bhikkhu, ariyasāvako atasitāye ṭhāne na tāsaṃ āpajjati. Na heso 4, bhikkhu, tāso sutavato ariyasāvakassa – ‘no cassaṃ, no ca me siyā, nābhavissa, na me bhavissatī’ti. Rūpupayaṃ vā, bhikkhu, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, rūpārammaṇaṃ rūpappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya. Vedanupayaṃ vā, bhikkhu… saññupayaṃ vā, bhikkhu… saṅkhārupayaṃ vā, bhikkhu, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, saṅkhārārammaṇaṃ saṅkhārappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya.
‘‘યો 5 ભિક્ખુ એવં વદેય્ય – ‘અહમઞ્ઞત્ર રૂપા, અઞ્ઞત્ર વેદનાય, અઞ્ઞત્ર સઞ્ઞાય, અઞ્ઞત્ર સઙ્ખારેહિ વિઞ્ઞાણસ્સ આગતિં વા ગતિં વા ચુતિં વા ઉપપત્તિં વા વુદ્ધિં વા વિરૂળ્હિં વા વેપુલ્લં વા પઞ્ઞાપેસ્સામી’તિ, નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.
‘‘Yo 6 bhikkhu evaṃ vadeyya – ‘ahamaññatra rūpā, aññatra vedanāya, aññatra saññāya, aññatra saṅkhārehi viññāṇassa āgatiṃ vā gatiṃ vā cutiṃ vā upapattiṃ vā vuddhiṃ vā virūḷhiṃ vā vepullaṃ vā paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘‘રૂપધાતુયા ચે, ભિક્ખુ, ભિક્ખુનો રાગો પહીનો હોતિ. રાગસ્સ પહાના વોચ્છિજ્જતારમ્મણં પતિટ્ઠા વિઞ્ઞાણસ્સ ન હોતિ. વેદનાધાતુયા ચે, ભિક્ખુ, ભિક્ખુનો… સઞ્ઞાધાતુયા ચે, ભિક્ખુ, ભિક્ખુનો… સઙ્ખારધાતુયા ચે, ભિક્ખુ, ભિક્ખુનો… વિઞ્ઞાણધાતુયા ચે, ભિક્ખુ, ભિક્ખુનો રાગો પહીનો હોતિ. રાગસ્સ પહાના વોચ્છિજ્જતારમ્મણં પતિટ્ઠા વિઞ્ઞાણસ્સ ન હોતિ. તદપ્પતિટ્ઠિતં વિઞ્ઞાણં અવિરૂળ્હં અનભિસઙ્ખારઞ્ચ વિમુત્તં. વિમુત્તત્તા ઠિતં. ઠિતત્તા સન્તુસિતં. સન્તુસિતત્તા ન પરિતસ્સતિ. અપરિતસ્સં પચ્ચત્તઞ્ઞેવ પરિનિબ્બાયતિ. ‘ખીણા જાતિ…પે॰… નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. એવં ખો, ભિક્ખુ, જાનતો એવં પસ્સતો અનન્તરા આસવાનં ખયો હોતી’’તિ. તતિયં.
‘‘Rūpadhātuyā ce, bhikkhu, bhikkhuno rāgo pahīno hoti. Rāgassa pahānā vocchijjatārammaṇaṃ patiṭṭhā viññāṇassa na hoti. Vedanādhātuyā ce, bhikkhu, bhikkhuno… saññādhātuyā ce, bhikkhu, bhikkhuno… saṅkhāradhātuyā ce, bhikkhu, bhikkhuno… viññāṇadhātuyā ce, bhikkhu, bhikkhuno rāgo pahīno hoti. Rāgassa pahānā vocchijjatārammaṇaṃ patiṭṭhā viññāṇassa na hoti. Tadappatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ anabhisaṅkhārañca vimuttaṃ. Vimuttattā ṭhitaṃ. Ṭhitattā santusitaṃ. Santusitattā na paritassati. Aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. ‘Khīṇā jāti…pe… nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. Evaṃ kho, bhikkhu, jānato evaṃ passato anantarā āsavānaṃ khayo hotī’’ti. Tatiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૩. ઉદાનસુત્તવણ્ણના • 3. Udānasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૩. ઉદાનસુત્તવણ્ણના • 3. Udānasuttavaṇṇanā
