Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અપદાન-અટ્ઠકથા • Apadāna-aṭṭhakathā

    ૩-૬. ઉપાલિત્થેરઅપદાનવણ્ણના

    3-6. Upālittheraapadānavaṇṇanā

    નગરે હંસવતિયાતિઆદિકં આયસ્મતો ઉપાલિત્થેરસ્સ અપદાનં. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે વિભવસમ્પન્ને બ્રાહ્મણકુલે નિબ્બત્તો. એકદિવસં સત્થુ સન્તિકે ધમ્મકથં સુણન્તો સત્થારં એકં ભિક્ખું વિનયધરાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા સત્થુ અધિકારકમ્મં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેસિ.

    Nagarehaṃsavatiyātiādikaṃ āyasmato upālittherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare vibhavasampanne brāhmaṇakule nibbatto. Ekadivasaṃ satthu santike dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.

    સો યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપ્પકગેહે નિબ્બત્તો. ઉપાલીતિસ્સ નામં અકંસુ. સો વયપ્પત્તો અનુરુદ્ધાદીનં છન્નં ખત્તિયાનં પિયસહાયો હુત્વા તથાગતે અનુપિયમ્બવને વિહરન્તે પબ્બજ્જાય નિક્ખમન્તેહિ છહિ ખત્તિયેહિ સદ્ધિં નિક્ખમિત્વા પબ્બજિ. તસ્સ પબ્બજ્જાવિધાનં પાળિયં (ચૂળવ॰ ૩૩૦ આદયો) આગતમેવ. સો પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પન્નો હુત્વા સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ‘‘મય્હં, ભન્તે, અરઞ્ઞવાસં અનુજાનાથા’’તિ આહ. ‘‘ભિક્ખુ અરઞ્ઞે વસન્તસ્સ એકમેવ ધુરં વડ્ઢિસ્સતિ, મય્હં પન સન્તિકે વસન્તસ્સ વિપસ્સનાધુરઞ્ચ ગન્થધુરઞ્ચ પરિપૂરેસ્સતી’’તિ. સો સત્થુ વચનં સમ્પટિચ્છિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. સત્થાપિ નં સયમેવ સકલં વિનયપિટકં ઉગ્ગણ્હાપેસિ. સો અપરભાગે ભારુકચ્છવત્થું અજ્જુકવત્થું કુમારકસ્સપવત્થુન્તિ ઇમાનિ તીણિ વત્થૂનિ વિનિચ્છિનિ. સત્થા એકેકસ્મિં વિનિચ્છયે સાધુકારં દત્વા તયો વિનિચ્છયે અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા થેરં વિનયધરાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ.

    So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe nibbatto. Upālītissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto anuruddhādīnaṃ channaṃ khattiyānaṃ piyasahāyo hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajjāya nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji. Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (cūḷava. 330 ādayo) āgatameva. So pabbajitvā upasampanno hutvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha. ‘‘Bhikkhu araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, mayhaṃ pana santike vasantassa vipassanādhurañca ganthadhurañca paripūressatī’’ti. So satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Satthāpi naṃ sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi. So aparabhāge bhārukacchavatthuṃ ajjukavatthuṃ kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni vinicchini. Satthā ekekasmiṃ vinicchaye sādhukāraṃ datvā tayo vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.

    ૪૪૧. એવં સો એતદગ્ગટ્ઠાનં પત્વા અત્તનો પુબ્બકમ્મં સરિત્વા સોમનસ્સપ્પત્તો તં પુબ્બચરિતાપદાનં પકાસેન્તો નગરે હંસવતિયાતિઆદિમાહ. તત્થ હંસવતિયાતિ હંસાવટ્ટઆકારેન વતિ પાકારપરિક્ખેપો યસ્મિં નગરે, તં નગરં હંસવતી. અથ વા અનેકસઙ્ખા હંસા તળાકપોક્ખરણીસરપલ્લલાદીસુ નિવસન્તા ઇતો ચિતો ચ વિધાવમાના વસન્તિ એત્થાતિ હંસવતી, તસ્સા હંસવતિયા. સુજાતો નામ બ્રાહ્મણોતિ સુટ્ઠુ જાતોતિ સુજાતો, ‘‘અક્ખિત્તો અનુપકુટ્ઠો’’તિ વચનતો અગરહિતો હુત્વા જાતોતિ અત્થો. અસીતિકોટિનિચયોતિ અસીતિકોટિધનરાસિકો પહૂતધનધઞ્ઞવા અસઙ્ખ્યેય્યધનધઞ્ઞવા બ્રાહ્મણો સુજાતો નામ અહોસિન્તિ સમ્બન્ધો.

    441. Evaṃ so etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassappatto taṃ pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nagare haṃsavatiyātiādimāha. Tattha haṃsavatiyāti haṃsāvaṭṭaākārena vati pākāraparikkhepo yasmiṃ nagare, taṃ nagaraṃ haṃsavatī. Atha vā anekasaṅkhā haṃsā taḷākapokkharaṇīsarapallalādīsu nivasantā ito cito ca vidhāvamānā vasanti etthāti haṃsavatī, tassā haṃsavatiyā. Sujāto nāma brāhmaṇoti suṭṭhu jātoti sujāto, ‘‘akkhitto anupakuṭṭho’’ti vacanato agarahito hutvā jātoti attho. Asītikoṭinicayoti asītikoṭidhanarāsiko pahūtadhanadhaññavā asaṅkhyeyyadhanadhaññavā brāhmaṇo sujāto nāma ahosinti sambandho.

    ૪૪૨. પુનપિ તસ્સેવ મહન્તભાવં દસ્સેન્તો અજ્ઝાયકોતિઆદિમાહ. તત્થ અજ્ઝાયકોતિ પરેસં વેદત્તયાદિં વાચેતા. મન્તધરોતિ મન્તા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા, અથબ્બનવેદબ્યાકરણાદિજાનનપઞ્ઞવાતિ અત્થો. તિણ્ણં વેદાન પારગૂતિ ઇરુવેદયજુવેદસામવેદસઙ્ખાતાનં તિણ્ણં વેદાનં પરિયોસાનં પત્તોતિ અત્થો. લક્ખણેતિ લક્ખણસત્થે, બુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધચક્કવત્તિઇત્થિપુરિસાનં હત્થપાદાદીસુ દિસ્સમાનલક્ખણપકાસનકગન્થે ચાતિ અત્થો. ઇતિહાસેતિ ‘‘ઇતિહ આસ ઇતિહ આસા’’તિ પોરાણકથાપ્પકાસકે ગન્થે. સધમ્મેતિ સકધમ્મે બ્રાહ્મણધમ્મે પારમિં ગતો પરિયોસાનં કોટિં ગતો પત્તોતિ અત્થો.

    442. Punapi tasseva mahantabhāvaṃ dassento ajjhāyakotiādimāha. Tattha ajjhāyakoti paresaṃ vedattayādiṃ vācetā. Mantadharoti mantā vuccati paññā, athabbanavedabyākaraṇādijānanapaññavāti attho. Tiṇṇaṃ vedāna pāragūti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ pariyosānaṃ pattoti attho. Lakkhaṇeti lakkhaṇasatthe, buddhapaccekabuddhacakkavattiitthipurisānaṃ hatthapādādīsu dissamānalakkhaṇapakāsanakaganthe cāti attho. Itihāseti ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti porāṇakathāppakāsake ganthe. Sadhammeti sakadhamme brāhmaṇadhamme pāramiṃ gato pariyosānaṃ koṭiṃ gato pattoti attho.

    ૪૪૩. પરિબ્બાજાતિ યે નિગણ્ઠસાવકા, તે સબ્બે નાનાદિટ્ઠિકા તદા મહિયા પથવીતલે ચરન્તીતિ સમ્બન્ધો.

    443.Paribbājāti ye nigaṇṭhasāvakā, te sabbe nānādiṭṭhikā tadā mahiyā pathavītale carantīti sambandho.

    ૪૪૫. યાવ યત્તકં કાલં જિનો નુપ્પજ્જતિ, તાવ તત્તકં કાલં બુદ્ધોતિ વચનં નત્થીતિ અત્થો.

    445. Yāva yattakaṃ kālaṃ jino nuppajjati, tāva tattakaṃ kālaṃ buddhoti vacanaṃ natthīti attho.

    ૪૪૬. અચ્ચયેન અહોરત્તન્તિ અહો ચ રત્તિ ચ અહોરત્તં, બહૂનં સંવચ્છરાનં અતિક્કમેનાતિ અત્થો. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    446.Accayena ahorattanti aho ca ratti ca ahorattaṃ, bahūnaṃ saṃvaccharānaṃ atikkamenāti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ૪૫૪. મન્તાણિપુત્તોતિ મન્તાણીનામાય કપ્પકધીતુયા પુત્તો, માસપુણ્ણતાય દિવસપુણ્ણતાય પુણ્ણોતિ લદ્ધનામોતિ અત્થો. તસ્સ સત્થુસ્સ સાવકો હેસ્સતિ ભવિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો.

    454.Mantāṇiputtoti mantāṇīnāmāya kappakadhītuyā putto, māsapuṇṇatāya divasapuṇṇatāya puṇṇoti laddhanāmoti attho. Tassa satthussa sāvako hessati bhavissatīti sambandho.

    ૪૫૫. એવં કિત્તયિ સો બુદ્ધોતિ સો પદુમુત્તરો ભગવા એવં ઇમિના પકારેન સુનન્દં સુન્દરાકારેન સોમનસ્સદાયકં કિત્તયિ બ્યાકરણમદાસીતિ અત્થો. સબ્બં જનં સકલજનસમૂહં સાધુકં હાસયન્તો સોમનસ્સં કરોન્તો સકં બલં અત્તનો બલં દસ્સયન્તો પાકટં કરોન્તોતિ સમ્બન્ધો.

    455.Evaṃ kittayi so buddhoti so padumuttaro bhagavā evaṃ iminā pakārena sunandaṃ sundarākārena somanassadāyakaṃ kittayi byākaraṇamadāsīti attho. Sabbaṃ janaṃ sakalajanasamūhaṃ sādhukaṃ hāsayanto somanassaṃ karonto sakaṃ balaṃ attano balaṃ dassayanto pākaṭaṃ karontoti sambandho.

    ૪૫૬. તતો અનન્તરં અત્તનો આનુભાવં અઞ્ઞાપદેસેન દસ્સેન્તો કતઞ્જલીતિઆદિમાહ. તદા તસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદતો પુરિમકાલે સુનન્દં તાપસં કતઞ્જલિપુટા સબ્બે જના નમસ્સન્તીતિ સમ્બન્ધો. બુદ્ધે કારં કરિત્વાનાતિ એવં સો સબ્બજનપૂજિતોપિ સમાનો ‘‘પૂજિતોમ્હી’’તિ માનં અકત્વા બુદ્ધસાસને અધિકં કિચ્ચં કત્વા અત્તનો ગતિં જાતિં સોધેસિ પરિસુદ્ધમકાસીતિ અત્થો.

    456. Tato anantaraṃ attano ānubhāvaṃ aññāpadesena dassento katañjalītiādimāha. Tadā tasmiṃ buddhuppādato purimakāle sunandaṃ tāpasaṃ katañjalipuṭā sabbe janā namassantīti sambandho. Buddhe kāraṃ karitvānāti evaṃ so sabbajanapūjitopi samāno ‘‘pūjitomhī’’ti mānaṃ akatvā buddhasāsane adhikaṃ kiccaṃ katvā attano gatiṃ jātiṃ sodhesi parisuddhamakāsīti attho.

    ૪૫૭. સુત્વાન મુનિનો વચન્તિ તસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ વાચં, ગાથાબન્ધસુખત્થં આ-કારસ્સ રસ્સં કત્વા ‘‘વચ’’ન્તિ વુત્તં. ‘‘અનાગતમ્હિ અદ્ધાને ગોતમો નામ નામેન સત્થા લોકે ભવિસ્સતી’’તિ ઇમં મુનિનો વચનં સુત્વા યથા યેન પકારેન ગોતમં ભગવન્તં પસ્સામિ, તથા તેન પકારેન કારં અધિકકિચ્ચં પુઞ્ઞસમ્ભારં કસ્સામિ કરિસ્સામીતિ મે મય્હં સઙ્કપ્પો ચેતનામનસિકારો અહુ અહોસીતિ સમ્બન્ધો.

    457.Sutvāna munino vacanti tassa sammāsambuddhassa vācaṃ, gāthābandhasukhatthaṃ ā-kārassa rassaṃ katvā ‘‘vaca’’nti vuttaṃ. ‘‘Anāgatamhi addhāne gotamo nāma nāmena satthā loke bhavissatī’’ti imaṃ munino vacanaṃ sutvā yathā yena pakārena gotamaṃ bhagavantaṃ passāmi, tathā tena pakārena kāraṃ adhikakiccaṃ puññasambhāraṃ kassāmi karissāmīti me mayhaṃ saṅkappo cetanāmanasikāro ahu ahosīti sambandho.

    ૪૫૮. એવાહં ચિન્તયિત્વાનાતિ ‘‘અહં કારં કરિસ્સામી’’તિ એવં ચિન્તેત્વા. કિરિયં ચિન્તયિં મમાતિ ‘‘મયા કીદિસં પુઞ્ઞં કત્તબ્બં નુ ખો’’તિ કિરિયં કત્તબ્બકિચ્ચં ચિન્તયિન્તિ અત્થો. ક્યાહં કમ્મં આચરામીતિ અહં કીદિસં પુઞ્ઞકમ્મં આચરામિ પૂરેમિ નુ ખોતિ અત્થો. પુઞ્ઞક્ખેત્તે અનુત્તરેતિ ઉત્તરવિરહિતે સકલપુઞ્ઞસ્સ ભાજનભૂતે રતનત્તયેતિ અત્થો.

    458.Evāhaṃ cintayitvānāti ‘‘ahaṃ kāraṃ karissāmī’’ti evaṃ cintetvā. Kiriyaṃ cintayiṃ mamāti ‘‘mayā kīdisaṃ puññaṃ kattabbaṃ nu kho’’ti kiriyaṃ kattabbakiccaṃ cintayinti attho. Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmīti ahaṃ kīdisaṃ puññakammaṃ ācarāmi pūremi nu khoti attho. Puññakkhette anuttareti uttaravirahite sakalapuññassa bhājanabhūte ratanattayeti attho.

    ૪૫૯. અયઞ્ચ પાઠિકો ભિક્ખૂતિ અયં ભિક્ખુ સરભઞ્ઞવસેન ગન્થપાઠપઠનતો વાચનતો ‘‘પાઠિકો’’તિ લદ્ધનામો ભિક્ખુ. બુદ્ધસાસને સબ્બેસં પાઠીનં પાઠકવાચકાનં અન્તરે વિનયે ચ અગ્ગનિક્ખિત્તો અગ્ગો ઇતિ ઠપિતો. તં ઠાનં તેન ભિક્ખુના પત્તટ્ઠાનન્તરં અહં પત્થયે પત્થેમીતિ અત્થો.

    459.Ayañca pāṭhiko bhikkhūti ayaṃ bhikkhu sarabhaññavasena ganthapāṭhapaṭhanato vācanato ‘‘pāṭhiko’’ti laddhanāmo bhikkhu. Buddhasāsane sabbesaṃ pāṭhīnaṃ pāṭhakavācakānaṃ antare vinaye ca agganikkhitto aggo iti ṭhapito. Taṃ ṭhānaṃ tena bhikkhunā pattaṭṭhānantaraṃ ahaṃ patthaye patthemīti attho.

    ૪૬૦. તતો પરં અત્તનો પુઞ્ઞકરણૂપાયં દસ્સેન્તો ઇદં મે અમિતં ભોગન્તિઆદિમાહ. મે મય્હં અમિતં પમાણવિરહિતં ભોગરાસિં અક્ખોભં ખોભેતું અસક્કુણેય્યં સાગરૂપમં સાગરસદિસં તેન ભોગેન તાદિસેન ધનેન બુદ્ધસ્સ આરામં માપયેતિ સમ્બન્ધો. સેસં ઉત્તાનત્થમેવ.

    460. Tato paraṃ attano puññakaraṇūpāyaṃ dassento idaṃ me amitaṃ bhogantiādimāha. Me mayhaṃ amitaṃ pamāṇavirahitaṃ bhogarāsiṃ akkhobhaṃ khobhetuṃ asakkuṇeyyaṃ sāgarūpamaṃ sāgarasadisaṃ tena bhogena tādisena dhanena buddhassa ārāmaṃ māpayeti sambandho. Sesaṃ uttānatthameva.

    ૪૭૪. ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા સમ્બુદ્ધો તેન સુટ્ઠુ માપિતં કારિતં સઙ્ઘારામં પટિગ્ગહેત્વા તસ્સારામસ્સાનિસંસદીપકં ઇદં વચનં અબ્રવિ કથેસીતિ સમ્બન્ધો.

    474. Bhikkhusaṅghe nisīditvā sambuddho tena suṭṭhu māpitaṃ kāritaṃ saṅghārāmaṃ paṭiggahetvā tassārāmassānisaṃsadīpakaṃ idaṃ vacanaṃ abravi kathesīti sambandho.

    ૪૭૫. કથં? યો સોતિ યો સઙ્ઘારામદાયકો તાપસો સુમાપિતં કુટિલેણમણ્ડપપાસાદહમ્મિયપાકારાદિના સુટ્ઠુ સજ્જિતં સઙ્ઘારામં બુદ્ધસ્સ પાદાસિ પ-કારેન સોમનસ્સસમ્પયુત્તચિત્તેન અદાસિ. તમહં કિત્તયિસ્સામીતિ તં તાપસં અહં પાકટં કરિસ્સામિ, ઉત્તાનિં કરિસ્સામીતિ અત્થો. સુણાથ મમ ભાસતોતિ ભાસન્તસ્સ મય્હં વચનં સુણાથ, ઓહિતસોતા અવિક્ખિત્તચિત્તા મનસિ કરોથાતિ અત્થો.

    475. Kathaṃ? Yo soti yo saṅghārāmadāyako tāpaso sumāpitaṃ kuṭileṇamaṇḍapapāsādahammiyapākārādinā suṭṭhu sajjitaṃ saṅghārāmaṃ buddhassa pādāsi pa-kārena somanassasampayuttacittena adāsi. Tamahaṃ kittayissāmīti taṃ tāpasaṃ ahaṃ pākaṭaṃ karissāmi, uttāniṃ karissāmīti attho. Suṇātha mama bhāsatoti bhāsantassa mayhaṃ vacanaṃ suṇātha, ohitasotā avikkhittacittā manasi karothāti attho.

    ૪૭૬. તેન દિન્નારામસ્સ ફલં દસ્સેન્તો હત્થી અસ્સા રથા પત્તીતિઆદિમાહ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    476. Tena dinnārāmassa phalaṃ dassento hatthī assā rathā pattītiādimāha. Taṃ suviññeyyameva.

    ૪૭૭. સઙ્ઘારામસ્સિદં ફલન્તિ ઇદં આયતિં અનુભવિતબ્બસમ્પત્તિસઙ્ખાતં ઇટ્ઠફલં સઙ્ઘારામદાનસ્સ ફલં વિપાકન્તિ અત્થો.

    477.Saṅghārāmassidaṃ phalanti idaṃ āyatiṃ anubhavitabbasampattisaṅkhātaṃ iṭṭhaphalaṃ saṅghārāmadānassa phalaṃ vipākanti attho.

    ૪૭૮. છળાસીતિસહસ્સાનીતિ છસહસ્સાનિ અસીતિસહસ્સાનિ સમલઙ્કતા સુટ્ઠુ અલઙ્કતા સજ્જિતા નારિયો ઇત્થિયો વિચિત્તવત્થાભરણાતિ વિચિત્તેહિ અનેકરૂપેહિ વત્થેહિ આભરણેહિ ચ સમન્નાગતા. આમુત્તમણિકુણ્ડલાતિ ઓલમ્બિતમુત્તાહારમણિકઞ્ચિતકણ્ણાતિ અત્થો.

    478.Chaḷāsītisahassānīti chasahassāni asītisahassāni samalaṅkatā suṭṭhu alaṅkatā sajjitā nāriyo itthiyo vicittavatthābharaṇāti vicittehi anekarūpehi vatthehi ābharaṇehi ca samannāgatā. Āmuttamaṇikuṇḍalāti olambitamuttāhāramaṇikañcitakaṇṇāti attho.

    ૪૭૯. તાસં ઇત્થીનં રૂપસોભાતિસયં વણ્ણેન્તો આળારપમ્હાતિઆદિમાહ. તત્થ આળારાનિ મહન્તાનિ અક્ખીનિ મણિગુળસદિસાનિ યાસં ઇત્થીનં તા આળારપમ્હા ભમરાનમિવ મન્દલોચનાતિ અત્થો. હસુલા હાસપકતિ, લીલાવિલાસાતિ અત્થો. સુસઞ્ઞાતિ સુન્દરસઞ્ઞિતબ્બસરીરાવયવા. તનુમજ્ઝિમાતિ ખુદ્દકઉદરપદેસા. સેસં ઉત્તાનમેવ.

    479. Tāsaṃ itthīnaṃ rūpasobhātisayaṃ vaṇṇento āḷārapamhātiādimāha. Tattha āḷārāni mahantāni akkhīni maṇiguḷasadisāni yāsaṃ itthīnaṃ tā āḷārapamhā bhamarānamiva mandalocanāti attho. Hasulā hāsapakati, līlāvilāsāti attho. Susaññāti sundarasaññitabbasarīrāvayavā. Tanumajjhimāti khuddakaudarapadesā. Sesaṃ uttānameva.

    ૪૮૪. તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદોતિ તસ્સ ગોતમસ્સ ભગવતો ધમ્મેસુ દાયાદો ધમ્મકોટ્ઠાસભાગી. ઓરસોતિ ઉરસિ જાતો, સિથિલધનિતાદિદસવિધબ્યઞ્જનબુદ્ધિસમ્પન્નં કણ્ઠતાલુઓટ્ઠાદિપઞ્ચટ્ઠાને ઘટ્ટેત્વા દેસિતધમ્મં સુત્વા સોતાપત્તિમગ્ગાદિમગ્ગપટિપાટિયા સબ્બકિલેસે ખેપેત્વા અરહત્તે ઠિતભાવેન ઉરસિ જાતપુત્તોતિ અત્થો. ધમ્મનિમ્મિતોતિ ધમ્મેન સમેન અદણ્ડેન અસત્થેન નિમ્મિતો પાકટો ભવિસ્સસીતિ અત્થો. ઉપાલિ નામ નામેનાતિ કિઞ્ચાપિ સો માતુ નામેન મન્તાણિપુત્તનામો, અનુરુદ્ધાદીહિ પન સહ ગન્ત્વા પબ્બજિતત્તા ખત્તિયાનં ઉપસમીપે અલ્લીનો યુત્તો કાયચિત્તેહિ સમઙ્ગીભૂતોતિ ઉપાલીતિ નામેન સત્થુ સાવકો હેસ્સતિ ભવિસ્સતીતિ અત્થો.

    484.Tassadhammesu dāyādoti tassa gotamassa bhagavato dhammesu dāyādo dhammakoṭṭhāsabhāgī. Orasoti urasi jāto, sithiladhanitādidasavidhabyañjanabuddhisampannaṃ kaṇṭhatāluoṭṭhādipañcaṭṭhāne ghaṭṭetvā desitadhammaṃ sutvā sotāpattimaggādimaggapaṭipāṭiyā sabbakilese khepetvā arahatte ṭhitabhāvena urasi jātaputtoti attho. Dhammanimmitoti dhammena samena adaṇḍena asatthena nimmito pākaṭo bhavissasīti attho. Upāli nāma nāmenāti kiñcāpi so mātu nāmena mantāṇiputtanāmo, anuruddhādīhi pana saha gantvā pabbajitattā khattiyānaṃ upasamīpe allīno yutto kāyacittehi samaṅgībhūtoti upālīti nāmena satthu sāvako hessati bhavissatīti attho.

    ૪૮૫. વિનયે પારમિં પત્વાતિ વિનયપિટકે કોટિં પરિયોસાનં પત્વા પાપુણિત્વા. ઠાનાટ્ઠાને ચ કોવિદોતિ કારણાકારણે ચ દક્ખો છેકોતિ અત્થો. જિનસાસનં ધારેન્તોતિ જિનેન વુત્તાનુસાસનિં જિનસ્સ પિટકત્તયં વાચનસવનચિન્તનધારણાદિવસેન ધારેન્તો, સલ્લક્ખેન્તોતિ અત્થો. વિહરિસ્સતિનાસવોતિ નિક્કિલેસો ચતૂહિ ઇરિયાપથેહિ અપરિપતન્તં અત્તભાવં હરિસ્સતિ પવત્તેસ્સતીતિ અત્થો.

    485.Vinaye pāramiṃ patvāti vinayapiṭake koṭiṃ pariyosānaṃ patvā pāpuṇitvā. Ṭhānāṭṭhāne ca kovidoti kāraṇākāraṇe ca dakkho chekoti attho. Jinasāsanaṃ dhārentoti jinena vuttānusāsaniṃ jinassa piṭakattayaṃ vācanasavanacintanadhāraṇādivasena dhārento, sallakkhentoti attho. Viharissatināsavoti nikkileso catūhi iriyāpathehi aparipatantaṃ attabhāvaṃ harissati pavattessatīti attho.

    ૪૮૭. અપરિમેય્યુપાદાયાતિ અનેકસતસહસ્સે આદિં કત્વા. પત્થેમિ તવ સાસનન્તિ ‘‘ગોતમસ્સ ભગવતો સાસને વિનયધરાનં અગ્ગો ભવેય્ય’’ન્તિ તુય્હં સાસનં પત્થેમિ ઇચ્છામીતિ અત્થો. સો મે અત્થોતિ સો એતદગ્ગટ્ઠાનન્તરસઙ્ખાતો અત્થો મે મયા અનુપ્પત્તોતિ અત્થો. સબ્બસંયોજનક્ખયોતિ સબ્બેસં સંયોજનાનં ખયો મયા અનુપ્પત્તોતિ સમ્બન્ધો, નિબ્બાનં અધિગતન્તિ અત્થો.

    487.Aparimeyyupādāyāti anekasatasahasse ādiṃ katvā. Patthemi tava sāsananti ‘‘gotamassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo bhaveyya’’nti tuyhaṃ sāsanaṃ patthemi icchāmīti attho. So me atthoti so etadaggaṭṭhānantarasaṅkhāto attho me mayā anuppattoti attho. Sabbasaṃyojanakkhayoti sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayo mayā anuppattoti sambandho, nibbānaṃ adhigatanti attho.

    ૪૮૮. રાજદણ્ડેન તજ્જિતો પીળિતો સૂલાવુતો સૂલે આવુતો આવુણિતો પોસો પુરિસો સૂલે સાતં મધુરસુખં અવિન્દન્તો નાનુભવન્તો પરિમુત્તિંવ પરિમોચનમેવ ઇચ્છતિ યથાતિ સમ્બન્ધો.

    488. Rājadaṇḍena tajjito pīḷito sūlāvuto sūle āvuto āvuṇito poso puriso sūle sātaṃ madhurasukhaṃ avindanto nānubhavanto parimuttiṃva parimocanameva icchati yathāti sambandho.

    ૪૮૯-૯૦. મહાવીર વીરાનમન્તરે વીરુત્તમ અહં ભવદણ્ડેન જાતિદણ્ડેન, તજ્જિતો પીળિતો કમ્મસૂલાવુતો કુસલાકુસલકમ્મસૂલસ્મિં આવુતો સન્તો સંવિજ્જમાનો, પિપાસાવેદનાય પિપાસાતુરભાવેન અટ્ટિતો અભિભૂતો દુક્ખાપિતો ભવે સાતં સંસારે મધુરં સુખં ન વિન્દામિ ન લભામિ. રાગગ્ગિદોસગ્ગિમોહગ્ગિસઙ્ખાતેહિ, નરકગ્ગિકપ્પુટ્ઠાનગ્ગિદુક્ખગ્ગિસઙ્ખાતેહિ વા તીહિ અગ્ગીહિ ડય્હન્તો પરિમુત્તિં પરિમુચ્ચનુપાયં ગવેસામિ પરિયેસામિ તથેવાતિ સમ્બન્ધો. યથા રાજદણ્ડં ઇતો ગતો પત્તો પરિમુત્તિં ગવેસતિ, તથા અહં ભવદણ્ડપ્પત્તો પરિમુત્તિં ગવેસામીતિ સમ્બન્ધો.

    489-90.Mahāvīra vīrānamantare vīruttama ahaṃ bhavadaṇḍena jātidaṇḍena, tajjito pīḷito kammasūlāvuto kusalākusalakammasūlasmiṃ āvuto santo saṃvijjamāno, pipāsāvedanāya pipāsāturabhāvena aṭṭito abhibhūto dukkhāpito bhave sātaṃ saṃsāre madhuraṃ sukhaṃ na vindāmi na labhāmi. Rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi, narakaggikappuṭṭhānaggidukkhaggisaṅkhātehi vā tīhi aggīhi ḍayhanto parimuttiṃ parimuccanupāyaṃ gavesāmi pariyesāmi tathevāti sambandho. Yathā rājadaṇḍaṃ ito gato patto parimuttiṃ gavesati, tathā ahaṃ bhavadaṇḍappatto parimuttiṃ gavesāmīti sambandho.

    ૪૯૧-૨. પુન સંસારતો મોચનં ઉપમોપમેય્યવસેન દસ્સેન્તો યથા વિસાદોતિઆદિમાહ. તત્થ વિસેન સપ્પવિસેન આ સમન્તતો દંસીયિત્થ દટ્ઠો હોતીતિ વિસાદો, સપ્પદટ્ઠોતિ અત્થો. અથ વા વિસં હલાહલવિસં અદતિ ગિલતીતિ વિસાદો, વિસખાદકોતિ અત્થો. યો પુરિસો વિસાદો, તેન તાદિસેન વિસેન પરિપીળિતો, તસ્સ વિસસ્સ વિઘાતાય વિનાસાય ઉપાયનં ઉપાયભૂતં અગદં ઓસધં ગવેસેય્ય પરિયેસેય્ય, તં ગવેસમાનો વિસઘાતકં વિસનાસકં અગદં ઓસધં પસ્સેય્ય દક્ખેય્ય. સો તં અત્તનો દિટ્ઠં ઓસધં પિવિત્વા વિસમ્હા વિસતો પરિમુત્તિયા પરિમોચનકારણા સુખી અસ્સ ભવેય્ય યથાતિ સમ્બન્ધો.

    491-2. Puna saṃsārato mocanaṃ upamopameyyavasena dassento yathāvisādotiādimāha. Tattha visena sappavisena ā samantato daṃsīyittha daṭṭho hotīti visādo, sappadaṭṭhoti attho. Atha vā visaṃ halāhalavisaṃ adati gilatīti visādo, visakhādakoti attho. Yo puriso visādo, tena tādisena visena paripīḷito, tassa visassa vighātāya vināsāya upāyanaṃ upāyabhūtaṃ agadaṃ osadhaṃ gaveseyya pariyeseyya, taṃ gavesamāno visaghātakaṃ visanāsakaṃ agadaṃ osadhaṃ passeyya dakkheyya. So taṃ attano diṭṭhaṃ osadhaṃ pivitvā visamhā visato parimuttiyā parimocanakāraṇā sukhī assa bhaveyya yathāti sambandho.

    ૪૯૩. તથેવાહન્તિ યથા યેન પકારેન સો નરો વિસહતો, સવિસેન સપ્પેન દટ્ઠો વિસખાદકો વા ઓસધં પિવિત્વા સુખી ભવેય્ય, તથેવ તેન પકારેન અહં અવિજ્જાય મોહેન સં સુટ્ઠુ પીળિતો. સદ્ધમ્માગદમેસહન્તિ અહં સદ્ધમ્મસઙ્ખાતં ઓસધં એસં પરિયેસન્તોતિ અત્થો.

    493.Tathevāhanti yathā yena pakārena so naro visahato, savisena sappena daṭṭho visakhādako vā osadhaṃ pivitvā sukhī bhaveyya, tatheva tena pakārena ahaṃ avijjāya mohena saṃ suṭṭhu pīḷito. Saddhammāgadamesahanti ahaṃ saddhammasaṅkhātaṃ osadhaṃ esaṃ pariyesantoti attho.

    ૪૯૪-૫. ધમ્માગદં ગવેસન્તોતિ સંસારદુક્ખવિસસ્સ વિનાસાય ધમ્મોસધં ગવેસન્તો. અદ્દક્ખિં સક્યસાસનન્તિ સક્યવંસપભવસ્સ ગોતમસ્સ સાસનં સદ્દક્ખિન્તિ અત્થો. અગ્ગં સબ્બોસધાનં તન્તિ સબ્બેસં ઓસધાનં અન્તરે તં સક્યસાસનસઙ્ખાતં ધમ્મોસધં અગ્ગં ઉત્તમન્તિ અત્થો. સબ્બસલ્લવિનોદનન્તિ રાગસલ્લાદીનં સબ્બેસં સલ્લાનં વિનોદનં વૂપસમકરં ધમ્મોસધં ધમ્મસઙ્ખાતં ઓસધં પિવિત્વા સબ્બં વિસં સકલસંસારદુક્ખવિસં સમૂહનિં નાસેસિન્તિ સમ્બન્ધો. અજરામરન્તિ તં દુક્ખવિસં સમૂહનિત્વા અજરં જરાવિરહિતં અમરં મરણવિરહિતં સીતિભાવં રાગપરિળાહાદિવિરહિતત્તા સીતલભૂતં નિબ્બાનં અહં ફસ્સયિં પચ્ચક્ખમકાસિન્તિ સમ્બન્ધો.

    494-5.Dhammāgadaṃ gavesantoti saṃsāradukkhavisassa vināsāya dhammosadhaṃ gavesanto. Addakkhiṃ sakyasāsananti sakyavaṃsapabhavassa gotamassa sāsanaṃ saddakkhinti attho. Aggaṃ sabbosadhānaṃ tanti sabbesaṃ osadhānaṃ antare taṃ sakyasāsanasaṅkhātaṃ dhammosadhaṃ aggaṃ uttamanti attho. Sabbasallavinodananti rāgasallādīnaṃ sabbesaṃ sallānaṃ vinodanaṃ vūpasamakaraṃ dhammosadhaṃ dhammasaṅkhātaṃ osadhaṃ pivitvā sabbaṃ visaṃ sakalasaṃsāradukkhavisaṃ samūhaniṃ nāsesinti sambandho. Ajarāmaranti taṃ dukkhavisaṃ samūhanitvā ajaraṃ jarāvirahitaṃ amaraṃ maraṇavirahitaṃ sītibhāvaṃ rāgapariḷāhādivirahitattā sītalabhūtaṃ nibbānaṃ ahaṃ phassayiṃ paccakkhamakāsinti sambandho.

    ૪૯૬. પુન કિલેસતમસ્સ ઉપમં દસ્સેન્તો યથા ભૂતટ્ટિતોતિઆદિમાહ. તત્થ યથા યેન પકારેન ભૂતટ્ટિતો ભૂતેન યક્ખેન અટ્ટિતો પીળિતો પોસો પુરિસો ભૂતગ્ગાહેન યક્ખગ્ગાહેન પીળિતો દુક્ખિતો ભૂતસ્મા યક્ખગ્ગાહતો પરિમુત્તિયા મોચનત્થાય ભૂતવેજ્જં ગવેસેય્ય.

    496. Puna kilesatamassa upamaṃ dassento yathā bhūtaṭṭitotiādimāha. Tattha yathā yena pakārena bhūtaṭṭito bhūtena yakkhena aṭṭito pīḷito poso puriso bhūtaggāhena yakkhaggāhena pīḷito dukkhito bhūtasmā yakkhaggāhato parimuttiyā mocanatthāya bhūtavejjaṃ gaveseyya.

    ૪૯૭. તં ગવેસમાનો ચ ભૂતવિજ્જાય સુટ્ઠુ કોવિદં છેકં ભૂતવેજ્જં પસ્સેય્ય, સો ભૂતવેજ્જો તસ્સ યક્ખગ્ગહિતસ્સ પુરિસસ્સ આવેસભૂતં વિહને વિનાસેય્ય, સમૂલઞ્ચ મૂલેન સહ આયતિં અનાસેવકં કત્વા વિનાસયે વિદ્ધંસેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

    497. Taṃ gavesamāno ca bhūtavijjāya suṭṭhu kovidaṃ chekaṃ bhūtavejjaṃ passeyya, so bhūtavejjo tassa yakkhaggahitassa purisassa āvesabhūtaṃ vihane vināseyya, samūlañca mūlena saha āyatiṃ anāsevakaṃ katvā vināsaye viddhaṃseyyāti sambandho.

    ૪૯૮. મહાવીર વીરુત્તમ તમગ્ગાહેન કિલેસન્ધકારગ્ગાહેન પીળિતો અહં તથેવ તેન પકારેનેવ તમતો કિલેસન્ધકારતો પરિમુત્તિયા મોચનત્થાય ઞાણાલોકં પઞ્ઞાઆલોકં ગવેસામીતિ સમ્બન્ધો.

    498.Mahāvīra vīruttama tamaggāhena kilesandhakāraggāhena pīḷito ahaṃ tatheva tena pakāreneva tamato kilesandhakārato parimuttiyā mocanatthāya ñāṇālokaṃ paññāālokaṃ gavesāmīti sambandho.

    ૪૯૯. અથ તદનન્તરં કિલેસતમસોધનં કિલેસન્ધકારનાસકં સક્યમુનિં અદ્દસન્તિ અત્થો. સો સક્યમુનિ મે મય્હં તમં અન્ધકારં કિલેસતિમિરં ભૂતવેજ્જોવ ભૂતકં યક્ખગ્ગહિતં ઇવ વિનોદેસિ દૂરી અકાસીતિ સમ્બન્ધો.

    499. Atha tadanantaraṃ kilesatamasodhanaṃ kilesandhakāranāsakaṃ sakyamuniṃ addasanti attho. So sakyamuni me mayhaṃ tamaṃ andhakāraṃ kilesatimiraṃ bhūtavejjova bhūtakaṃ yakkhaggahitaṃ iva vinodesi dūrī akāsīti sambandho.

    ૫૦૦. સો અહં એવં વિમુત્તો સંસારસોતં સંસારપવાહં સં સુટ્ઠુ છિન્દિં છેદેસિં, તણ્હાસોતં તણ્હામહોઘં નિવારયિં નિરવસેસં અપ્પવત્તિં અકાસિન્તિ અત્થો. ભવં ઉગ્ઘાટયિં સબ્બન્તિ કામભવાદિકં સબ્બં નવભવં ઉગ્ઘાટયિં વિનાસેસિન્તિ અત્થો. મૂલતો વિનાસેન્તો ભૂતવેજ્જો ઇવ મૂલતો ઉગ્ઘાટયિન્તિ સમ્બન્ધો.

    500. So ahaṃ evaṃ vimutto saṃsārasotaṃ saṃsārapavāhaṃ saṃ suṭṭhu chindiṃ chedesiṃ, taṇhāsotaṃ taṇhāmahoghaṃ nivārayiṃ niravasesaṃ appavattiṃ akāsinti attho. Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbanti kāmabhavādikaṃ sabbaṃ navabhavaṃ ugghāṭayiṃ vināsesinti attho. Mūlato vināsento bhūtavejjo iva mūlato ugghāṭayinti sambandho.

    ૫૦૧. તતો નિબ્બાનપરિયેસનાય ઉપમં દસ્સેન્તો યથાતિઆદિમાહ. તત્થ ગરું ભારિયં નાગં ગિલતીતિ ગરુળો. ગરું વા નાગં લાતિ આદદાતીતિ ગરુળો, ગરુળરાજા. અત્તનો ભક્ખં સકગોચરં પન્નગં પકારેન પરહત્થં ન ગચ્છતીતિ પન્નગોતિ લદ્ધનામં નાગં ગહણત્થાય ઓપતતિ અવપતતિ, સમન્તા સમન્તતો યોજનસતં સતયોજનપ્પમાણં મહાસરં મહાસમુદ્દં અત્તનો પક્ખવાતેહિ વિક્ખોભેતિ આલોળેતિ યથાતિ સમ્બન્ધો.

    501. Tato nibbānapariyesanāya upamaṃ dassento yathātiādimāha. Tattha garuṃ bhāriyaṃ nāgaṃ gilatīti garuḷo. Garuṃ vā nāgaṃ lāti ādadātīti garuḷo, garuḷarājā. Attano bhakkhaṃ sakagocaraṃ pannagaṃ pakārena parahatthaṃ na gacchatīti pannagoti laddhanāmaṃ nāgaṃ gahaṇatthāya opatati avapatati, samantā samantato yojanasataṃ satayojanappamāṇaṃ mahāsaraṃ mahāsamuddaṃ attano pakkhavātehi vikkhobheti āloḷeti yathāti sambandho.

    ૫૦૨. સો સુપણ્ણો વિહઙ્ગમો વેહાસગમનસીલો પન્નગં નામં ગહેત્વા અધોસીસં ઓલમ્બેત્વા વિહેઠયં તત્થ તત્થ વિવિધેન હેઠનેન હેઠેન્તો આદાય દળ્હં ગહેત્વા યેન કામં યત્થ ગન્તુકામો, તત્થ પક્કમતિ ગચ્છતીતિ સમ્બન્ધો.

    502.So supaṇṇo vihaṅgamo vehāsagamanasīlo pannagaṃ nāmaṃ gahetvā adhosīsaṃ olambetvā viheṭhayaṃ tattha tattha vividhena heṭhanena heṭhento ādāya daḷhaṃ gahetvā yena kāmaṃ yattha gantukāmo, tattha pakkamati gacchatīti sambandho.

    ૫૦૩. ભન્તે મહાવીર, યથા ગરુળો બલી બલવા પન્નગં ગહેત્વા પક્કમતિ, તથા એવ અહં અસઙ્ખતં પચ્ચયેહિ અકતં નિબ્બાનં ગવેસન્તો પટિપત્તિપૂરણવસેન પરિયેસન્તો દોસે સકલદિયડ્ઢકિલેસસહસ્સે વિક્ખાલયિં વિસેસેન સમુચ્છેદપ્પહાનેન સોધેસિં અહન્તિ સમ્બન્ધો.

    503. Bhante mahāvīra, yathā garuḷo balī balavā pannagaṃ gahetvā pakkamati, tathā eva ahaṃ asaṅkhataṃ paccayehi akataṃ nibbānaṃ gavesanto paṭipattipūraṇavasena pariyesanto dose sakaladiyaḍḍhakilesasahasse vikkhālayiṃ visesena samucchedappahānena sodhesiṃ ahanti sambandho.

    ૫૦૪. યથા ગરુળો પન્નગં ગહેત્વા ભુઞ્જિત્વા વિહરતિ, તથા અહં ધમ્મવરં ઉત્તમધમ્મં દિટ્ઠો પસ્સન્તો એતં સન્તિપદં નિબ્બાનપદં અનુત્તરં ઉત્તરવિરહિતં મગ્ગફલેહિ આદાય ગહેત્વા વળઞ્જેત્વા વિહરામીતિ સમ્બન્ધો.

    504. Yathā garuḷo pannagaṃ gahetvā bhuñjitvā viharati, tathā ahaṃ dhammavaraṃ uttamadhammaṃ diṭṭho passanto etaṃ santipadaṃ nibbānapadaṃ anuttaraṃ uttaravirahitaṃ maggaphalehi ādāya gahetvā vaḷañjetvā viharāmīti sambandho.

    ૫૦૫. ઇદાનિ નિબ્બાનસ્સ દુલ્લભભાવં દસ્સેન્તો આસાવતી નામ લતાતિઆદિમાહ. તત્થ સબ્બેસં દેવાનં આસા ઇચ્છા એતિસ્સં લતાયં અત્થીતિ આસાવતી નામ લતા, ચિત્તલતાવને અનેકવિચિત્તાહિ લતાહિ ગહનીભૂતે વને ઉય્યાને જાતા નિબ્બત્તાતિ અત્થો. તસ્સા લતાય વસ્સસહસ્સેન વસ્સસહસ્સચ્ચયેન એકં ફલં નિબ્બત્તતે એકં ફલં ગણ્હાતિ.

    505. Idāni nibbānassa dullabhabhāvaṃ dassento āsāvatī nāma latātiādimāha. Tattha sabbesaṃ devānaṃ āsā icchā etissaṃ latāyaṃ atthīti āsāvatī nāma latā, cittalatāvane anekavicittāhi latāhi gahanībhūte vane uyyāne jātā nibbattāti attho. Tassā latāya vassasahassena vassasahassaccayena ekaṃ phalaṃ nibbattate ekaṃ phalaṃ gaṇhāti.

    ૫૦૬. તં દેવાતિ તં આસાવતિં લતં તાવ દૂરફલં તત્તકં ચિરકાલં અતિક્કમિત્વા ફલં ગણ્હન્તં સંવિજ્જમાનં દેવા તાવતિંસદેવતા પયિરુપાસન્તિ ભજન્તિ, સા આસાવતી નામ લતુત્તમા લતાનં અન્તરે ઉત્તમલતા એવં દેવાનં પિયા અહોસીતિ સમ્બન્ધો.

    506.Taṃ devāti taṃ āsāvatiṃ lataṃ tāva dūraphalaṃ tattakaṃ cirakālaṃ atikkamitvā phalaṃ gaṇhantaṃ saṃvijjamānaṃ devā tāvatiṃsadevatā payirupāsanti bhajanti, sā āsāvatī nāma latuttamā latānaṃ antare uttamalatā evaṃ devānaṃ piyā ahosīti sambandho.

    ૫૦૭. સતસહસ્સુપાદાયાતિ સતસહસ્સસંવચ્છરં આદિં કત્વા. તાહં પરિચરે મુનીતિ મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં, ભન્તે, મુનિ ઞાણવન્ત સબ્બઞ્ઞુ, અહં તં ભગવન્તં પરિચરે પયિરુપાસામિ. સાયંપાતં નમસ્સામીતિ સાયન્હસમયઞ્ચ પુબ્બણ્હસમયઞ્ચાતિ દ્વિક્ખત્તું નમસ્સામિ પણામં કરોમિ. યથા દેવા તાવતિંસા દેવા વિય આસાવતીલતં સાયંપાતઞ્ચ પયિરુપાસન્તીતિ સમ્બન્ધો.

    507.Satasahassupādāyāti satasahassasaṃvaccharaṃ ādiṃ katvā. Tāhaṃ paricare munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, bhante, muni ñāṇavanta sabbaññu, ahaṃ taṃ bhagavantaṃ paricare payirupāsāmi. Sāyaṃpātaṃ namassāmīti sāyanhasamayañca pubbaṇhasamayañcāti dvikkhattuṃ namassāmi paṇāmaṃ karomi. Yathā devā tāvatiṃsā devā viya āsāvatīlataṃ sāyaṃpātañca payirupāsantīti sambandho.

    ૫૦૮. અવઞ્ઝા પારિચરિયાતિ યસ્મા બુદ્ધદસ્સનહેતુ નિબ્બાનપ્પત્તિ અહોસિ, તસ્મા બુદ્ધપારિચરિયા વત્તપટિપત્તિકિરિયા અવઞ્ઝા અતુચ્છા નમસ્સના પણામકિરિયા ચ અમોઘા અતુચ્છા. તથા હિ દૂરાગતં દૂરતો સંસારદ્ધાનતો આગતમ્પિ, સન્તં સંવિજ્જમાનં ખણોયં અયં બુદ્ધુપ્પાદક્ખણો ન વિરાધયિ નાતિક્કમિ, મં અતિક્કમિત્વા ન ગતોતિ અત્થો.

    508.Avañjhā pāricariyāti yasmā buddhadassanahetu nibbānappatti ahosi, tasmā buddhapāricariyā vattapaṭipattikiriyā avañjhā atucchā namassanā paṇāmakiriyā ca amoghā atucchā. Tathā hi dūrāgataṃ dūrato saṃsāraddhānato āgatampi, santaṃ saṃvijjamānaṃ khaṇoyaṃ ayaṃ buddhuppādakkhaṇo na virādhayi nātikkami, maṃ atikkamitvā na gatoti attho.

    ૫૦૯. બુદ્ધદસ્સનહેતુ નિબ્બાનપ્પત્તો અહં આયતિં ઉપ્પજ્જનકભવે મમ પટિસન્ધિં વિચિનન્તો ઉપપરિક્ખન્તો ન પસ્સામીતિ સમ્બન્ધો. નિરૂપધિ ખન્ધૂપધિકિલેસૂપધીહિ વિરહિતો વિપ્પમુત્તો સબ્બકિલેસેહિ વિનાભૂતો ઉપસન્તો કિલેસપરિળાહાભાવેન સન્તમાનસો ચરામિ અહન્તિ સમ્બન્ધો.

    509. Buddhadassanahetu nibbānappatto ahaṃ āyatiṃ uppajjanakabhave mama paṭisandhiṃ vicinanto upaparikkhanto na passāmīti sambandho. Nirūpadhi khandhūpadhikilesūpadhīhi virahito vippamutto sabbakilesehi vinābhūto upasanto kilesapariḷāhābhāvena santamānaso carāmi ahanti sambandho.

    ૫૧૦. પુન અત્તનો બુદ્ધદસ્સનાય ઉપમં દસ્સેન્તો યથાપિ પદુમં નામાતિઆદિમાહ. સૂરિયરંસેન સૂરિયરંસિસમ્ફસ્સેન યથા પદુમં નામ અપિ પુપ્ફતિ વિકસતિ મહાવીર વીરુત્તમ અહં તથા એવ બુદ્ધરંસેન બુદ્ધેન ભગવતા દેસિતધમ્મરંસિપ્પભાવેન પુપ્ફિતોતિ અત્થો.

    510. Puna attano buddhadassanāya upamaṃ dassento yathāpi padumaṃ nāmātiādimāha. Sūriyaraṃsena sūriyaraṃsisamphassena yathā padumaṃ nāma api pupphati vikasati mahāvīra vīruttama ahaṃ tathā eva buddharaṃsena buddhena bhagavatā desitadhammaraṃsippabhāvena pupphitoti attho.

    ૫૧૧-૧૨. પુન બુદ્ધદસ્સનેન નિબ્બાનદસ્સનં દીપેન્તો યથા બલાકાતિઆદિમાહ. તત્થ બલાકયોનિમ્હિ બલાકજાતિયં સદા સબ્બસ્મિં કાલે પુમા પુરિસો યથા ન વિજ્જતિ. પુમે અવિજ્જમાને કથં બલાકાનં ગબ્ભગ્ગહણં હોતીતિ ચે? મેઘેસુ ગજ્જમાનેસુ સદ્દં કરોન્તેસુ મેઘગજ્જનં સુત્વા તા બલાકિનિયો સદા સબ્બકાલે ગબ્ભં ગણ્હન્તિ અણ્ડં ધારેન્તીતિ અત્થો. યાવ યત્તકં કાલં મેઘો ન ગજ્જતિ મેઘો સદ્દં ન કરોતિ, તાવ તત્તકં કાલં ચિરં ચિરકાલેન ગબ્ભં અણ્ડં ધારેન્તિ. યદા યસ્મિં કાલે મેઘો પવસ્સતિ પકારેન ગજ્જિત્વા વસ્સતિ વુટ્ઠિધારં પગ્ઘરતિ, તદા તસ્મિં કાલે ભારતો ગબ્ભધારણતો પરિમુચ્ચન્તિ અણ્ડં પાતેન્તીતિ અત્થો.

    511-12. Puna buddhadassanena nibbānadassanaṃ dīpento yathā balākātiādimāha. Tattha balākayonimhi balākajātiyaṃ sadā sabbasmiṃ kāle pumā puriso yathā na vijjati. Pume avijjamāne kathaṃ balākānaṃ gabbhaggahaṇaṃ hotīti ce? Meghesu gajjamānesu saddaṃ karontesu meghagajjanaṃ sutvā tā balākiniyo sadā sabbakāle gabbhaṃ gaṇhanti aṇḍaṃ dhārentīti attho. Yāva yattakaṃ kālaṃ megho na gajjati megho saddaṃ na karoti, tāva tattakaṃ kālaṃ ciraṃ cirakālena gabbhaṃ aṇḍaṃ dhārenti. Yadā yasmiṃ kāle megho pavassati pakārena gajjitvā vassati vuṭṭhidhāraṃ paggharati, tadā tasmiṃ kāle bhārato gabbhadhāraṇato parimuccanti aṇḍaṃ pātentīti attho.

    ૫૧૩. તતો પરં ઉપમેય્યસમ્પદં દસ્સેન્તો પદુમુત્તરબુદ્ધસ્સાતિઆદિમાહ. પદુમુત્તરસ્સ બુદ્ધસ્સ ધમ્મમેઘેન વોહારપરમત્થદેસનાસઙ્ખાતમેઘેન ગજ્જતો ગજ્જન્તસ્સ દેસેન્તસ્સ ધમ્મમેઘસ્સ સદ્દેન ઘોસાનુસારેન અહં તદા ધમ્મગબ્ભં વિવટ્ટૂપનિસ્સયં દાનસીલાદિપુઞ્ઞસમ્ભારગબ્ભં અગણ્હિં ગહેસિં તથાતિ સમ્બન્ધો.

    513. Tato paraṃ upameyyasampadaṃ dassento padumuttarabuddhassātiādimāha. Padumuttarassa buddhassa dhammameghena vohāraparamatthadesanāsaṅkhātameghena gajjato gajjantassa desentassa dhammameghassa saddena ghosānusārena ahaṃ tadā dhammagabbhaṃ vivaṭṭūpanissayaṃ dānasīlādipuññasambhāragabbhaṃ agaṇhiṃ gahesiṃ tathāti sambandho.

    ૫૧૪. સતસહસ્સુપાદાય કપ્પસતસહસ્સં આદિં કત્વા પુઞ્ઞગબ્ભં દાનસીલાદિપુઞ્ઞસમ્ભારં અહં ધરેમિ પૂરેમિ. યાવ ધમ્મમેઘો ધમ્મદેસના ન ગજ્જતિ બુદ્ધેન ન દેસીયતિ, તાવ અહં ભારતો સંસારગબ્ભભારતો નપ્પમુચ્ચામિ ન મોચેમિ ન વિસું ભવામીતિ સમ્બન્ધો.

    514.Satasahassupādāya kappasatasahassaṃ ādiṃ katvā puññagabbhaṃ dānasīlādipuññasambhāraṃ ahaṃ dharemi pūremi. Yāva dhammamegho dhammadesanā na gajjati buddhena na desīyati, tāva ahaṃ bhārato saṃsāragabbhabhārato nappamuccāmi na mocemi na visuṃ bhavāmīti sambandho.

    ૫૧૫. ભન્તે, સક્યમુનિ સક્યવંસપ્પભવ યદા યસ્મિં કાલે સુદ્ધોદનમહારાજસ્સ તવ પિતુ રમ્મે રમણીયે કપિલવત્થવે કપિલવત્થુનામકે નગરે તુવં ધમ્મમેઘેન ગજ્જતિ ઘોસેતિ, તદા તસ્મિં કાલે અહં ભારતો સંસારગબ્ભભારતો પરિમુચ્ચિં મુત્તો અહોસિન્તિ સમ્બન્ધો.

    515. Bhante, sakyamuni sakyavaṃsappabhava yadā yasmiṃ kāle suddhodanamahārājassa tava pitu ramme ramaṇīye kapilavatthave kapilavatthunāmake nagare tuvaṃ dhammameghena gajjati ghoseti, tadā tasmiṃ kāle ahaṃ bhārato saṃsāragabbhabhārato parimucciṃ mutto ahosinti sambandho.

    ૫૧૬. તતો પરં અત્તના અધિગતે મગ્ગફલે દસ્સેન્તો સુઞ્ઞતન્તિઆદિમાહ. તત્થ અત્તઅત્તનિયાદીનં અભાવતો સુઞ્ઞતં વિમોક્ખઞ્ચ રાગદોસમોહસબ્બકિલેસનિમિત્તાનં અભાવતો, અનિમિત્તં વિમોક્ખઞ્ચ તણ્હાપણિધિસ્સ અભાવતો, અપ્પણિહિતં વિમોક્ખઞ્ચ અરિયમગ્ગં અધિગઞ્છિં ભાવેસિન્તિ સમ્બન્ધો. ચતુરો ચ ફલે સબ્બેતિ ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ સબ્બાનિ સચ્છિ અકાસિન્તિ અત્થો. ધમ્મેવં વિજટયિં અહન્તિ અહં એવં સબ્બધમ્મે જટં ગહનં વિજટયિં વિદ્ધંસેસિન્તિ અત્થો.

    516. Tato paraṃ attanā adhigate maggaphale dassento suññatantiādimāha. Tattha attaattaniyādīnaṃ abhāvato suññataṃ vimokkhañca rāgadosamohasabbakilesanimittānaṃ abhāvato, animittaṃ vimokkhañca taṇhāpaṇidhissa abhāvato, appaṇihitaṃ vimokkhañca ariyamaggaṃ adhigañchiṃ bhāvesinti sambandho. Caturo ca phale sabbeti cattāri sāmaññaphalāni sabbāni sacchi akāsinti attho. Dhammevaṃ vijaṭayiṃ ahanti ahaṃ evaṃ sabbadhamme jaṭaṃ gahanaṃ vijaṭayiṃ viddhaṃsesinti attho.

    દુતિયભાણવારવણ્ણના સમત્તા.

    Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā samattā.

    ૫૧૭. તતો પરં અત્તના અધિગતવિસેસમેવ દસ્સેન્તો અપરિમેય્યુપાદાયાતિઆદિમાહ. તત્થ ન પરિમેય્યોતિ અપરિમેય્યો, સંવચ્છરગણનવસેન પમેતું સઙ્ખાતું અસક્કુણેય્યોતિ અત્થો. તં અપરિમેય્યં કપ્પં ઉપાદાય આદિં કત્વા તવ સાસનં તુય્હં સાસનં ‘‘અનાગતે ગોતમસ્સ ભગવતો સાસને વિનયધરાનં અગ્ગો ભવેય્ય’’ન્તિ એવં પત્થેમિ. અતીતત્થે વત્તમાનવચનં, પત્થેસિન્તિ અત્થો. સો મે અત્થોતિ સો પત્થનાસઙ્ખાતો અત્થો મે મયા અનુપ્પત્તો નિપ્ફાદિતોતિ અત્થો. અનુત્તરં સન્તિપદં નિબ્બાનં અનુપ્પત્તં અધિગતન્તિ સમ્બન્ધો.

    517. Tato paraṃ attanā adhigatavisesameva dassento aparimeyyupādāyātiādimāha. Tattha na parimeyyoti aparimeyyo, saṃvaccharagaṇanavasena pametuṃ saṅkhātuṃ asakkuṇeyyoti attho. Taṃ aparimeyyaṃ kappaṃ upādāya ādiṃ katvā tava sāsanaṃ tuyhaṃ sāsanaṃ ‘‘anāgate gotamassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo bhaveyya’’nti evaṃ patthemi. Atītatthe vattamānavacanaṃ, patthesinti attho. So me atthoti so patthanāsaṅkhāto attho me mayā anuppatto nipphāditoti attho. Anuttaraṃ santipadaṃ nibbānaṃ anuppattaṃ adhigatanti sambandho.

    ૫૧૮. સો અહં અધિગતત્તા વિનયે વિનયપિટકે પારમિં પત્તો પરિયોસાનપ્પત્તો. યથાપિ પાઠિકો ઇસીતિ યથા પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો સાસને વિનયધરાનં અગ્ગો ઇસિ ભિક્ખુ પાઠિકો પાકટો અહોસિ, તથેવાહન્તિ અત્થો. ન મે સમસમો અત્થીતિ વિનયધારિતાય મે મયા સમસમો સમાનો અઞ્ઞો ન અત્થીતિ અત્થો. સાસનં ઓવાદાનુસાસનીસઙ્ખાતં સાસનં ધારેમિ પૂરેમીતિ અત્થો.

    518. So ahaṃ adhigatattā vinaye vinayapiṭake pāramiṃ patto pariyosānappatto. Yathāpi pāṭhiko isīti yathā padumuttarassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo isi bhikkhu pāṭhiko pākaṭo ahosi, tathevāhanti attho. Na me samasamo atthīti vinayadhāritāya me mayā samasamo samāno añño na atthīti attho. Sāsanaṃ ovādānusāsanīsaṅkhātaṃ sāsanaṃ dhāremi pūremīti attho.

    ૫૧૯. પુનપિ અત્તનો વિસેસં દસ્સેન્તો વિનયે ખન્ધકે ચાપીતિઆદિમાહ. તત્થ વિનયેતિ ઉભતોવિભઙ્ગે. ખન્ધકેતિ મહાવગ્ગચૂળવગ્ગે. તિકચ્છેદે ચાતિ તિકસઙ્ઘાદિસેસતિકપાચિત્તિયાદિકે ચ. પઞ્ચમેતિ પરિવારે ચ. એત્થ એતસ્મિં સકલે વિનયપિટકે મય્હં વિમતિ દ્વેળ્હકં નત્થિ ન સંવિજ્જતિ. અક્ખરેતિ વિનયપિટકપરિયાપન્ને અ-કારાદિકે અક્ખરે. બ્યઞ્જનેતિ ક-કારાદિકે બ્યઞ્જને વા મે વિમતિ સંસયો નત્થીતિ સમ્બન્ધો.

    519. Punapi attano visesaṃ dassento vinaye khandhake cāpītiādimāha. Tattha vinayeti ubhatovibhaṅge. Khandhaketi mahāvaggacūḷavagge. Tikacchede cāti tikasaṅghādisesatikapācittiyādike ca. Pañcameti parivāre ca. Ettha etasmiṃ sakale vinayapiṭake mayhaṃ vimati dveḷhakaṃ natthi na saṃvijjati. Akkhareti vinayapiṭakapariyāpanne a-kārādike akkhare. Byañjaneti ka-kārādike byañjane vā me vimati saṃsayo natthīti sambandho.

    ૫૨૦. નિગ્ગહે પટિકમ્મે ચાતિ પાપભિક્ખૂનં નિગ્ગહે ચ સાપત્તિકાનં ભિક્ખૂનં પરિવાસદાનાદિકે પટિકમ્મે ચ ઠાનાટ્ઠાને ચ કારણે ચ અકારણે ચ કોવિદો છેકોતિ અત્થો. ઓસારણે ચ તજ્જનીયાદિકમ્મસ્સ પટિપ્પસ્સદ્ધિવસેન ઓસારણે પવેસને ચ. વુટ્ઠાપને ચ આપત્તિતો વુટ્ઠાપને નિરાપત્તિકરણે ચ છેકોતિ સમ્બન્ધો. સબ્બત્થ પારમિં ગતોતિ સબ્બસ્મિં વિનયકમ્મે પરિયોસાનં પત્તો, દક્ખો છેકોતિ અત્થો.

    520.Niggahepaṭikamme cāti pāpabhikkhūnaṃ niggahe ca sāpattikānaṃ bhikkhūnaṃ parivāsadānādike paṭikamme ca ṭhānāṭṭhāne ca kāraṇe ca akāraṇe ca kovido chekoti attho. Osāraṇe ca tajjanīyādikammassa paṭippassaddhivasena osāraṇe pavesane ca. Vuṭṭhāpane ca āpattito vuṭṭhāpane nirāpattikaraṇe ca chekoti sambandho. Sabbattha pāramiṃ gatoti sabbasmiṃ vinayakamme pariyosānaṃ patto, dakkho chekoti attho.

    ૫૨૧. વિનયે ખન્ધકે ચાપીતિ વુત્તપ્પકારે વિનયે ચ ખન્ધકે ચ, પદં સુત્તપદં નિક્ખિપિત્વા પટ્ઠપેત્વા. ઉભતો વિનિવેઠેત્વાતિ વિનયતો ખન્ધકતો ચાતિ ઉભયતો નિબ્બત્તેત્વા વિજટેત્વા નયં આહરિત્વા. રસતોતિ કિચ્ચતો. ઓસરેય્યં ઓસારણં કરોમીતિ અત્થો.

    521.Vinaye khandhake cāpīti vuttappakāre vinaye ca khandhake ca, padaṃ suttapadaṃ nikkhipitvā paṭṭhapetvā. Ubhato viniveṭhetvāti vinayato khandhakato cāti ubhayato nibbattetvā vijaṭetvā nayaṃ āharitvā. Rasatoti kiccato. Osareyyaṃ osāraṇaṃ karomīti attho.

    ૫૨૨. નિરુત્તિયા ચ કુસલોતિ ‘‘રુક્ખો પટો કુમ્ભો માલા ચિત્ત’’ન્તિઆદીસુ વોહારેસુ છેકો. અત્થાનત્થે ચ કોવિદોતિ અત્થે વડ્ઢિયં અનત્થે હાનિયઞ્ચ કોવિદો દક્ખોતિ અત્થો. અનઞ્ઞાતં મયા નત્થીતિ વિનયપિટકે સકલે વા પિટકત્તયે મયા અનઞ્ઞાતં અવિદિતં અપાકટં કિઞ્ચિ નત્થીતિ અત્થો. એકગ્ગો સત્થુ સાસનેતિ બુદ્ધસાસને અહમેવ એકો વિનયધરાનં અગ્ગો સેટ્ઠો ઉત્તમોતિ અત્થો.

    522.Niruttiyā ca kusaloti ‘‘rukkho paṭo kumbho mālā citta’’ntiādīsu vohāresu cheko. Atthānatthe ca kovidoti atthe vaḍḍhiyaṃ anatthe hāniyañca kovido dakkhoti attho. Anaññātaṃ mayā natthīti vinayapiṭake sakale vā piṭakattaye mayā anaññātaṃ aviditaṃ apākaṭaṃ kiñci natthīti attho. Ekaggo satthu sāsaneti buddhasāsane ahameva eko vinayadharānaṃ aggo seṭṭho uttamoti attho.

    ૫૨૩. રૂપદક્ખે અહં અજ્જાતિ અજ્જ એતરહિ કાલે સક્યપુત્તસ્સ ભગવતો સાસને પાવચને અહં રૂપદક્ખે રૂપદસ્સને વિનયવિનિચ્છયદસ્સને સબ્બં કઙ્ખં સકલં સંસયં વિનોદેમિ વિનાસેમીતિ સમ્બન્ધો. છિન્દામિ સબ્બસંસયન્તિ ‘‘અહોસિં નુ ખો અહમતીતમદ્ધાન’’ન્તિઆદિકં (મ॰ નિ॰ ૧.૧૮; સં॰ નિ॰ ૨.૨૦; મહાનિ॰ ૧૭૪) કાલત્તયં આરબ્ભ ઉપ્પન્નં સબ્બં સોળસવિધં કઙ્ખં છિન્દામિ વૂપસમેમિ સબ્બસો વિદ્ધંસેમીતિ અત્થો.

    523.Rūpadakkhe ahaṃ ajjāti ajja etarahi kāle sakyaputtassa bhagavato sāsane pāvacane ahaṃ rūpadakkhe rūpadassane vinayavinicchayadassane sabbaṃ kaṅkhaṃ sakalaṃ saṃsayaṃ vinodemi vināsemīti sambandho. Chindāmi sabbasaṃsayanti ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20; mahāni. 174) kālattayaṃ ārabbha uppannaṃ sabbaṃ soḷasavidhaṃ kaṅkhaṃ chindāmi vūpasamemi sabbaso viddhaṃsemīti attho.

    ૫૨૪. પદં અનુપદઞ્ચાપીતિ પદં પુબ્બપદઞ્ચ અનુપદં પરપદઞ્ચ અક્ખરં એકેકમક્ખરઞ્ચ બ્યઞ્જનં સિથિલધનિતાદિદસવિધં બ્યઞ્જનવિધાનઞ્ચ. નિદાનેતિ તેન સમયેનાતિઆદિકે નિદાને ચ. પરિયોસાનેતિ નિગમને. સબ્બત્થ કોવિદોતિ સબ્બેસુ છસુ ઠાનેસુ છેકોતિ અત્થો.

    524.Padaṃ anupadañcāpīti padaṃ pubbapadañca anupadaṃ parapadañca akkharaṃ ekekamakkharañca byañjanaṃ sithiladhanitādidasavidhaṃ byañjanavidhānañca. Nidāneti tena samayenātiādike nidāne ca. Pariyosāneti nigamane. Sabbattha kovidoti sabbesu chasu ṭhānesu chekoti attho.

    ૫૨૫. તતો પરં ભગવતોયેવ ગુણે પકાસેન્તો યથાપિ રાજા બલવાતિઆદિમાહ. તત્થ યથા બલવા થામબલસમ્પન્નો સેનાબલસમ્પન્નો વા રાજા, પરં પરેસં પટિરાજૂનં સેનં નિગ્ગણ્હિત્વા નિસ્સેસતો ગહેત્વા પલાપેત્વા વા, તપે તપેય્ય સન્તપેય્ય દુક્ખાપેય્ય. વિજિનિત્વાન સઙ્ગામન્તિ સઙ્ગામં પરસેનાય સમાગમં યુદ્ધં વિજિનિત્વા વિસેસેન જિનિત્વા જયં પત્વા. નગરં તત્થ માપયેતિ તત્થ તસ્મિં વિજિતટ્ઠાને નગરં પાસાદહમ્મિયાદિવિભૂસિતં વસનટ્ઠાનં માપયે કારાપેય્યાતિ અત્થો.

    525. Tato paraṃ bhagavatoyeva guṇe pakāsento yathāpi rājā balavātiādimāha. Tattha yathā balavā thāmabalasampanno senābalasampanno vā rājā, paraṃ paresaṃ paṭirājūnaṃ senaṃ niggaṇhitvā nissesato gahetvā palāpetvā vā, tape tapeyya santapeyya dukkhāpeyya. Vijinitvāna saṅgāmanti saṅgāmaṃ parasenāya samāgamaṃ yuddhaṃ vijinitvā visesena jinitvā jayaṃ patvā. Nagaraṃ tattha māpayeti tattha tasmiṃ vijitaṭṭhāne nagaraṃ pāsādahammiyādivibhūsitaṃ vasanaṭṭhānaṃ māpaye kārāpeyyāti attho.

    ૫૨૬. પાકારં પરિખઞ્ચાપીતિ તત્થ માપિતનગરે પાકારં સુધાધવલઇટ્ઠકામયપાકારઞ્ચ કારયેતિ સમ્બન્ધો. પરિખઞ્ચાપિ કદ્દમપરિખં, ઉદકપરિખં, સુક્ખપરિખઞ્ચ અપિ કારયે. એસિકં દ્વારકોટ્ઠકન્તિ નગરસોભનત્થં ઉસ્સાપિતએસિકાથમ્ભઞ્ચ મહન્તં કોટ્ઠકઞ્ચ ચતુભૂમકાદિદ્વારકોટ્ઠકઞ્ચ કારયે. અટ્ટાલકે ચ વિવિધેતિ ચતુભૂમકાદિભેદે અતિઉચ્ચઅટ્ટાલકે ચ વિવિધે નાનપ્પકારકે બહૂ કારયે કારાપેય્યાતિ સમ્બન્ધો.

    526.Pākāraṃ parikhañcāpīti tattha māpitanagare pākāraṃ sudhādhavalaiṭṭhakāmayapākārañca kārayeti sambandho. Parikhañcāpi kaddamaparikhaṃ, udakaparikhaṃ, sukkhaparikhañca api kāraye. Esikaṃ dvārakoṭṭhakanti nagarasobhanatthaṃ ussāpitaesikāthambhañca mahantaṃ koṭṭhakañca catubhūmakādidvārakoṭṭhakañca kāraye. Aṭṭālake ca vividheti catubhūmakādibhede atiuccaaṭṭālake ca vividhe nānappakārake bahū kāraye kārāpeyyāti sambandho.

    ૫૨૭. સિઙ્ઘાટકં ચચ્ચરઞ્ચાતિ ન કેવલં પાકારાદયો કારયે, સિઙ્ઘાટકં ચતુમગ્ગસન્ધિઞ્ચ ચચ્ચરં અન્તરાવીથિઞ્ચ કારયેતિ સમ્બન્ધો. સુવિભત્તન્તરાપણન્તિ સુટ્ઠુ વિભત્તં વિભાગતો કોટ્ઠાસવન્તં અન્તરાપણં અનેકાપણસહસ્સં કારાપેય્યાતિ અત્થો. કારયેય્ય સભં તત્થાતિ તસ્મિં માપિતનગરે સભં ધમ્માધિકરણસાલં કારયે. અત્થાનત્થવિનિચ્છયં વડ્ઢિઞ્ચ અવડ્ઢિઞ્ચ વિનિચ્છયકરણત્થં વિનિચ્છયસાલં કારયેતિ સમ્બન્ધો.

    527.Siṅghāṭakaṃ caccarañcāti na kevalaṃ pākārādayo kāraye, siṅghāṭakaṃ catumaggasandhiñca caccaraṃ antarāvīthiñca kārayeti sambandho. Suvibhattantarāpaṇanti suṭṭhu vibhattaṃ vibhāgato koṭṭhāsavantaṃ antarāpaṇaṃ anekāpaṇasahassaṃ kārāpeyyāti attho. Kārayeyya sabhaṃ tatthāti tasmiṃ māpitanagare sabhaṃ dhammādhikaraṇasālaṃ kāraye. Atthānatthavinicchayaṃ vaḍḍhiñca avaḍḍhiñca vinicchayakaraṇatthaṃ vinicchayasālaṃ kārayeti sambandho.

    ૫૨૮. નિગ્ઘાતત્થં અમિત્તાનન્તિ પટિરાજૂનં પટિબાહનત્થં. છિદ્દાછિદ્દઞ્ચ જાનિતુન્તિ દોસઞ્ચ અદોસઞ્ચ જાનિતું. બલકાયસ્સ રક્ખાયાતિ હત્થિઅસ્સરથપત્તિસઙ્ખાતસ્સ બલકાયસ્સ સેનાસમૂહસ્સ આરક્ખણત્થાય સો નગરસામિકો રાજા, સેનાપચ્ચં સેનાપતિં સેનાનાયકં મહામત્તં ઠપેતિ ઠાનન્તરે પતિટ્ઠપેતીતિ અત્થો.

    528.Nigghātatthaṃ amittānanti paṭirājūnaṃ paṭibāhanatthaṃ. Chiddāchiddañca jānitunti dosañca adosañca jānituṃ. Balakāyassa rakkhāyāti hatthiassarathapattisaṅkhātassa balakāyassa senāsamūhassa ārakkhaṇatthāya so nagarasāmiko rājā, senāpaccaṃ senāpatiṃ senānāyakaṃ mahāmattaṃ ṭhapeti ṭhānantare patiṭṭhapetīti attho.

    ૫૨૯. આરક્ખત્થાય ભણ્ડસ્સાતિ જાતરૂપરજતમુત્તામણિઆદિરાજભણ્ડસ્સ આરક્ખણત્થાય સમન્તતો ગોપનત્થાય મે મય્હં ભણ્ડં મા વિનસ્સીતિ નિધાનકુસલં રક્ખણે કુસલં છેકં નરં પુરિસં ભણ્ડરક્ખં ભણ્ડરક્ખન્તં સો રાજા ભણ્ડાગારે ઠપેતીતિ સમ્બન્ધો.

    529.Ārakkhatthāyabhaṇḍassāti jātarūparajatamuttāmaṇiādirājabhaṇḍassa ārakkhaṇatthāya samantato gopanatthāya me mayhaṃ bhaṇḍaṃ mā vinassīti nidhānakusalaṃ rakkhaṇe kusalaṃ chekaṃ naraṃ purisaṃ bhaṇḍarakkhaṃ bhaṇḍarakkhantaṃ so rājā bhaṇḍāgāre ṭhapetīti sambandho.

    ૫૩૦. મમત્તો હોતિ યો રઞ્ઞોતિ યો પણ્ડિતો રઞ્ઞો મમત્તો મામકો પક્ખપાતો હોતિ. વુદ્ધિં યસ્સ ચ ઇચ્છતીતિ અસ્સ રઞ્ઞો વુદ્ધિઞ્ચ વિરૂળ્હિં યો ઇચ્છતિ કામેતિ, તસ્સ ઇત્થમ્ભૂતસ્સ પણ્ડિતસ્સ રાજા અધિકરણં વિનિચ્છયાધિપચ્ચં દેતિ મિત્તસ્સ મિત્તભાવસ્સ પટિપજ્જિતુન્તિ સમ્બન્ધો.

    530.Mamatto hoti yo raññoti yo paṇḍito rañño mamatto māmako pakkhapāto hoti. Vuddhiṃ yassa ca icchatīti assa rañño vuddhiñca virūḷhiṃ yo icchati kāmeti, tassa itthambhūtassa paṇḍitassa rājā adhikaraṇaṃ vinicchayādhipaccaṃ deti mittassa mittabhāvassa paṭipajjitunti sambandho.

    ૫૩૧. ઉપ્પાતેસૂતિ ઉક્કાપાતદિસાડાહાદિઉપ્પાતેસુ ચ. નિમિત્તેસૂતિ મૂસિકચ્છિન્નાદીસુ ‘‘ઇદં નિમિત્તં સુભં, ઇદં નિમિત્તં અસુભ’’ન્તિ એવં નિમિત્તજાનનસત્થેસુ ચ. લક્ખણેસુ ચાતિ ઇત્થિપુરિસાનં હત્થપાદલક્ખણજાનનસત્થેસુ ચ કોવિદં છેકં અજ્ઝાયકં અનેકેસં સિસ્સાનં બ્યાકરણવાચકં મન્તધરં વેદત્તયસઙ્ખાતમન્તધારકં પણ્ડિતં સો રાજા પોરોહિચ્ચે પુરોહિતટ્ઠાનન્તરે ઠપેતીતિ સમ્બન્ધો.

    531.Uppātesūti ukkāpātadisāḍāhādiuppātesu ca. Nimittesūti mūsikacchinnādīsu ‘‘idaṃ nimittaṃ subhaṃ, idaṃ nimittaṃ asubha’’nti evaṃ nimittajānanasatthesu ca. Lakkhaṇesu cāti itthipurisānaṃ hatthapādalakkhaṇajānanasatthesu ca kovidaṃ chekaṃ ajjhāyakaṃ anekesaṃ sissānaṃ byākaraṇavācakaṃ mantadharaṃ vedattayasaṅkhātamantadhārakaṃ paṇḍitaṃ so rājā porohicce purohitaṭṭhānantare ṭhapetīti sambandho.

    ૫૩૨. એતેહઙ્ગેહિ સમ્પન્નોતિ એતેહિ વુત્તપ્પકારેહિ અઙ્ગેહિ અવયવેહિ સમ્પન્નો સમઙ્ગીભૂતો સો રાજા ‘‘ખત્તિયો’’તિ પવુચ્ચતિ કથીયતીતિ સમ્બન્ધો. સદા રક્ખન્તિ રાજાનન્તિ એતે સેનાપચ્ચાદયો અમચ્ચા સદા સબ્બકાલં તં રાજાનં રક્ખન્તિ ગોપેન્તિ. કિમિવ? ચક્કવાકોવ દુક્ખિતં દુક્ખપ્પત્તં સકઞાતિં રક્ખન્તો ચક્કવાકો પક્ખી ઇવાતિ અત્થો.

    532.Etehaṅgehi sampannoti etehi vuttappakārehi aṅgehi avayavehi sampanno samaṅgībhūto so rājā ‘‘khattiyo’’ti pavuccati kathīyatīti sambandho. Sadā rakkhanti rājānanti ete senāpaccādayo amaccā sadā sabbakālaṃ taṃ rājānaṃ rakkhanti gopenti. Kimiva? Cakkavākova dukkhitaṃ dukkhappattaṃ sakañātiṃ rakkhanto cakkavāko pakkhī ivāti attho.

    ૫૩૩. તથેવ ત્વં મહાવીરાતિ વીરુત્તમ, યથા સો રાજા સેનાપચ્ચાદિઅઙ્ગસમ્પન્નો નગરદ્વારં થકેત્વા પટિવસતિ, તથેવ તુવં હતામિત્તો નિહતપચ્ચત્થિકો ખત્તિયો ઇવ સદેવકસ્સ લોકસ્સ સહ દેવેહિ પવત્તમાનસ્સ લોકસ્સ ધમ્મરાજા ધમ્મેન સમેન રાજા દસપારમિતાધમ્મપરિપૂરણેન રાજભૂતત્તા ‘‘ધમ્મરાજા’’તિ પવુચ્ચતિ કથીયતીતિ સમ્બન્ધો.

    533.Tatheva tvaṃ mahāvīrāti vīruttama, yathā so rājā senāpaccādiaṅgasampanno nagaradvāraṃ thaketvā paṭivasati, tatheva tuvaṃ hatāmitto nihatapaccatthiko khattiyo iva sadevakassa lokassa saha devehi pavattamānassa lokassa dhammarājā dhammena samena rājā dasapāramitādhammaparipūraṇena rājabhūtattā ‘‘dhammarājā’’ti pavuccati kathīyatīti sambandho.

    ૫૩૪. તિત્થિયે નીહરિત્વાનાતિ ધમ્મરાજભાવેન પટિપક્ખભૂતે સકલતિત્થિયે નીહરિત્વા નિસ્સેસેન હરિત્વા નિબ્બિસેવનં કત્વા સસેનકં ધારઞ્ચાપિ સેનાય સહ વસવત્તિમારમ્પિ નીહરિત્વા . તમન્ધકારં વિધમિત્વાતિ તમસઙ્ખાતં મોહન્ધકારં વિધમિત્વા વિદ્ધંસેત્વા. ધમ્મનગરં સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મસઙ્ખાતં, ખન્ધાયતનધાતુપટિચ્ચસમુપ્પાદબલબોજ્ઝઙ્ગગમ્ભીરનયસમન્તપટ્ઠાનધમ્મસઙ્ખાતં વા નગરં અમાપયિ નિમ્મિનિ પતિટ્ઠાપેસીતિ અત્થો.

    534.Titthiye nīharitvānāti dhammarājabhāvena paṭipakkhabhūte sakalatitthiye nīharitvā nissesena haritvā nibbisevanaṃ katvā sasenakaṃ dhārañcāpi senāya saha vasavattimārampi nīharitvā . Tamandhakāraṃvidhamitvāti tamasaṅkhātaṃ mohandhakāraṃ vidhamitvā viddhaṃsetvā. Dhammanagaraṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ, khandhāyatanadhātupaṭiccasamuppādabalabojjhaṅgagambhīranayasamantapaṭṭhānadhammasaṅkhātaṃ vā nagaraṃ amāpayi nimmini patiṭṭhāpesīti attho.

    ૫૩૫. સીલં પાકારકં તત્થાતિ તસ્મિં પતિટ્ઠાપિતે ધમ્મનગરે ચતુપારિસુદ્ધિસીલં પાકારં. ઞાણં તે દ્વારકોટ્ઠકન્તિ તે તુય્હં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણઆસયાનુસયઞાણઅનાગતંસઞાણઅતીતંસઞાણાદિકમેવ ઞાણં દ્વારકોટ્ઠકન્તિ અત્થો. સદ્ધા તે એસિકા વીરાતિ, ભન્તે, અસિથિલપરક્કમ તે તુય્હં દીપઙ્કરપાદમૂલતો પભુતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણકારણા સદ્દહનસદ્ધા ઉસ્સાપિતઅલઙ્કારઅલઙ્કતથમ્ભોતિ અત્થો. દ્વારપાલો ચ સંવરોતિ તે તુય્હં છદ્વારિકસંવરો રક્ખાવરણગુત્તિ દ્વારપાલો દ્વારરક્ખકોતિ અત્થો.

    535.Sīlaṃ pākārakaṃ tatthāti tasmiṃ patiṭṭhāpite dhammanagare catupārisuddhisīlaṃ pākāraṃ. Ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakanti te tuyhaṃ sabbaññutaññāṇaāsayānusayañāṇaanāgataṃsañāṇaatītaṃsañāṇādikameva ñāṇaṃ dvārakoṭṭhakanti attho. Saddhā te esikā vīrāti, bhante, asithilaparakkama te tuyhaṃ dīpaṅkarapādamūlato pabhuti sabbaññutaññāṇakāraṇā saddahanasaddhā ussāpitaalaṅkāraalaṅkatathambhoti attho. Dvārapālo ca saṃvaroti te tuyhaṃ chadvārikasaṃvaro rakkhāvaraṇagutti dvārapālo dvārarakkhakoti attho.

    ૫૩૬. સતિપટ્ઠાનમટ્ટાલન્તિ તે તુય્હં ચતુસતિપટ્ઠાનઅટ્ટાલમુણ્ડચ્છદનં. પઞ્ઞા તે ચચ્ચરં મુનેતિ, ભન્તે, મુને ઞાણવન્ત તે તુય્હં પાટિહારિયાદિઅનેકવિધા પઞ્ઞા ચચ્ચરં મગ્ગસમોધાનં નગરવીથીતિ અત્થો. ઇદ્ધિપાદઞ્ચ સિઙ્ઘાટન્તિ તુય્હં છન્દવીરિયચિત્તવીમંસસઙ્ખાતા ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા સિઙ્ઘાટં ચતુમગ્ગસન્તિ. ધમ્મવીથિ સુમાપિતન્તિ સત્તતિંસબોધિપક્ખિયધમ્મસઙ્ખાતાય વીથિયા સુટ્ઠુ માપિતં સજ્જિતં, તં ધમ્મનગરન્તિ અત્થો.

    536.Satipaṭṭhānamaṭṭālanti te tuyhaṃ catusatipaṭṭhānaaṭṭālamuṇḍacchadanaṃ. Paññā te caccaraṃ muneti, bhante, mune ñāṇavanta te tuyhaṃ pāṭihāriyādianekavidhā paññā caccaraṃ maggasamodhānaṃ nagaravīthīti attho. Iddhipādañca siṅghāṭanti tuyhaṃ chandavīriyacittavīmaṃsasaṅkhātā cattāro iddhipādā siṅghāṭaṃ catumaggasanti. Dhammavīthi sumāpitanti sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātāya vīthiyā suṭṭhu māpitaṃ sajjitaṃ, taṃ dhammanagaranti attho.

    ૫૩૭. સુત્તન્તં અભિધમ્મઞ્ચાતિ તવ તુય્હં એત્થ ધમ્મનગરે સુત્તન્તં અભિધમ્મં વિનયઞ્ચ કેવલં સકલં સુત્તગેય્યાદિકં નવઙ્ગં બુદ્ધવચનં ધમ્મસભા ધમ્માધિકરણસાલાતિ અત્થો.

    537.Suttantaṃ abhidhammañcāti tava tuyhaṃ ettha dhammanagare suttantaṃ abhidhammaṃ vinayañca kevalaṃ sakalaṃ suttageyyādikaṃ navaṅgaṃ buddhavacanaṃ dhammasabhā dhammādhikaraṇasālāti attho.

    ૫૩૮. સુઞ્ઞતં અનિમિત્તઞ્ચાતિ અનત્તાનુપસ્સનાવસેન પટિલદ્ધં સુઞ્ઞતવિહારઞ્ચ, અનિચ્ચાનુપસ્સનાવસેન પટિલદ્ધં અનિમિત્તવિહારઞ્ચ. વિહારઞ્ચપ્પણિહિતન્તિ દુક્ખાનુપસ્સનાવસેન પટિલદ્ધં અપ્પણિહિતવિહારઞ્ચ. આનેઞ્જઞ્ચાતિ અચલં અફન્દિતં ચતુસામઞ્ઞફલસઙ્ખાતં આનેઞ્જવિહારઞ્ચ. નિરોધો ચાતિ સબ્બદુક્ખનિરોધં નિબ્બાનઞ્ચ. એસા ધમ્મકુટી તવાતિ એસા સબ્બનવલોકુત્તરધમ્મસઙ્ખાતા તવ તુય્હં ધમ્મકુટિ વસનગેહન્તિ અત્થો.

    538.Suññataṃ animittañcāti anattānupassanāvasena paṭiladdhaṃ suññatavihārañca, aniccānupassanāvasena paṭiladdhaṃ animittavihārañca. Vihārañcappaṇihitanti dukkhānupassanāvasena paṭiladdhaṃ appaṇihitavihārañca. Āneñjañcāti acalaṃ aphanditaṃ catusāmaññaphalasaṅkhātaṃ āneñjavihārañca. Nirodho cāti sabbadukkhanirodhaṃ nibbānañca. Esā dhammakuṭī tavāti esā sabbanavalokuttaradhammasaṅkhātā tava tuyhaṃ dhammakuṭi vasanagehanti attho.

    ૫૩૯. પઞ્ઞાય અગ્ગો નિક્ખિત્તોતિ પઞ્ઞાવસેન પઞ્ઞવન્તાનં અગ્ગો. ઇતિ ભગવતા નિક્ખિત્તો ઠપિતો થેરો પટિભાને ચ પઞ્ઞાય કત્તબ્બે કિચ્ચે, યુત્તમુત્તપટિભાને વા કોવિદો છેકો નામેન સારિપુત્તોતિ પાકટો તવ તુય્હં ધમ્મસેનાપતિ તયા દેસિતસ્સ પિટકત્તયધમ્મસમૂહસ્સ ધારણતો પતિ પધાનો હુત્વા સેનાકિચ્ચં કરોતીતિ અત્થો.

    539.Paññāyaaggo nikkhittoti paññāvasena paññavantānaṃ aggo. Iti bhagavatā nikkhitto ṭhapito thero paṭibhāne ca paññāya kattabbe kicce, yuttamuttapaṭibhāne vā kovido cheko nāmena sāriputtoti pākaṭo tava tuyhaṃ dhammasenāpati tayā desitassa piṭakattayadhammasamūhassa dhāraṇato pati padhāno hutvā senākiccaṃ karotīti attho.

    ૫૪૦. ચુતૂપપાતકુસલોતિ ભન્તે મુનિ, ચુતૂપપાતે ચુતિયા ઉપપત્તિયા ચ કુસલો છેકો. ઇદ્ધિયા પારમિં ગતોતિ ‘‘એકોપિ હુત્વા બહુધા હોતિ, બહુધાપિ હુત્વા એકો હોતી’’તિઆદિના (દી॰ નિ॰ ૧.૨૩૮; પટિ॰ મ॰ ૧.૧૦૨) વુત્તાય ઇદ્ધિપ્પભેદાય પારમિં પરિયોસાનં ગતો પત્તો નામેન કોલિતો નામ મોગ્ગલ્લાનત્થેરો પોરોહિચ્ચો તવ તુય્હં પુરોહિતોતિ સમ્બન્ધો.

    540.Cutūpapātakusaloti bhante muni, cutūpapāte cutiyā upapattiyā ca kusalo cheko. Iddhiyā pāramiṃ gatoti ‘‘ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.238; paṭi. ma. 1.102) vuttāya iddhippabhedāya pāramiṃ pariyosānaṃ gato patto nāmena kolito nāma moggallānatthero porohicco tava tuyhaṃ purohitoti sambandho.

    ૫૪૧. પોરાણકવંસધરોતિ ભન્તે મુને, ઞાણવન્તં પોરાણસ્સ વંસસ્સ ધારકો, પરમ્પરજાનનકો વા ઉગ્ગતેજો પાકટતેજો, દુરાસદો આસાદેતું ઘટ્ટેતું દુક્ખો અસક્કુણેય્યોતિ અત્થો. ધુતવાદિગુણેનગ્ગોતિ તેચીવરિકઙ્ગાદીનિ તેરસ ધુતઙ્ગાનિ વદતિ ઓવદતીતિ ધુતવાદીગુણેન ધુતઙ્ગગુણેન અગ્ગો સેટ્ઠો મહાકસ્સપત્થેરો તવ તુય્હં અક્ખદસ્સો વોહારકરણે પધાનોતિ અત્થો.

    541.Porāṇakavaṃsadharoti bhante mune, ñāṇavantaṃ porāṇassa vaṃsassa dhārako, paramparajānanako vā uggatejo pākaṭatejo, durāsado āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ dukkho asakkuṇeyyoti attho. Dhutavādiguṇenaggoti tecīvarikaṅgādīni terasa dhutaṅgāni vadati ovadatīti dhutavādīguṇena dhutaṅgaguṇena aggo seṭṭho mahākassapatthero tava tuyhaṃ akkhadasso vohārakaraṇe padhānoti attho.

    ૫૪૨. બહુસ્સુતો ધમ્મધરોતિ ભન્તે મુને, બહૂનં ચતુરાસીતિધમ્મક્ખન્ધસહસ્સાનં સુતત્તા ભગવતા ભિક્ખુસઙ્ઘતો ચ ઉગ્ગહિતત્તા બહુસ્સુતો અનેકેસં છસતસહસ્સસઙ્ખ્યાનં આગમધમ્માનં સતિપટ્ઠાનાદીનઞ્ચ પરમત્થધમ્માનં ધારણતો ધમ્મધરો આનન્દો. સબ્બપાઠી ચ સાસનેતિ બુદ્ધસાસને સબ્બેસં પાઠીનં પઠન્તાનં સજ્ઝાયન્તાનં ભિક્ખૂનં અગ્ગો સેટ્ઠોતિ સબ્બપાઠી નામેન આનન્દો નામ થેરો. ધમ્મારક્ખો તવાતિ તવ તુય્હં ધમ્મસ્સ પિટકત્તયધમ્મભણ્ડસ્સ આરક્ખો રક્ખકો પાલકો, ધમ્મભણ્ડાગારિકોતિ અત્થો.

    542.Bahussuto dhammadharoti bhante mune, bahūnaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānaṃ sutattā bhagavatā bhikkhusaṅghato ca uggahitattā bahussuto anekesaṃ chasatasahassasaṅkhyānaṃ āgamadhammānaṃ satipaṭṭhānādīnañca paramatthadhammānaṃ dhāraṇato dhammadharo ānando. Sabbapāṭhī ca sāsaneti buddhasāsane sabbesaṃ pāṭhīnaṃ paṭhantānaṃ sajjhāyantānaṃ bhikkhūnaṃ aggo seṭṭhoti sabbapāṭhī nāmena ānando nāma thero. Dhammārakkho tavāti tava tuyhaṃ dhammassa piṭakattayadhammabhaṇḍassa ārakkho rakkhako pālako, dhammabhaṇḍāgārikoti attho.

    ૫૪૩. એતે સબ્બે અતિક્કમ્માતિ ભગવા ભગ્યવા સમ્માસમ્બુદ્ધો એતે સારિપુત્તાદયો મહાનુભાવેપિ થેરે અતિક્કમ્મ વજ્જેત્વા મમંયેવ પમેસિ પમાણં અકાસિ, મનસિ અકાસીતિ અત્થો. વિનિચ્છયં મે પાદાસીતિ વિનયઞ્ઞૂહિ પણ્ડિતેહિ દેસિતં પકાસિતં વિનયે વિનિચ્છયં દોસવિચારણં મે મય્હં ભગવા પાદાસિ પકારેન અદાસિ, મય્હમેવ ભારં અકાસીતિ સમ્બન્ધો.

    543.Etesabbe atikkammāti bhagavā bhagyavā sammāsambuddho ete sāriputtādayo mahānubhāvepi there atikkamma vajjetvā mamaṃyeva pamesi pamāṇaṃ akāsi, manasi akāsīti attho. Vinicchayaṃ me pādāsīti vinayaññūhi paṇḍitehi desitaṃ pakāsitaṃ vinaye vinicchayaṃ dosavicāraṇaṃ me mayhaṃ bhagavā pādāsi pakārena adāsi, mayhameva bhāraṃ akāsīti sambandho.

    ૫૪૪. યો કોચિ વિનયે પઞ્હન્તિ યો કોચિ ભિક્ખુ બુદ્ધસાવકો વિનયનિસ્સિતં પઞ્હં મં પુચ્છતિ, તત્થ તસ્મિં પુચ્છિતપઞ્હે મે મય્હં ચિન્તના વિમતિ કઙ્ખા નત્થિ. તઞ્હેવત્થં તં એવ પુચ્છિતં અત્થં અહં કથેમીતિ સમ્બન્ધો.

    544.Yo koci vinaye pañhanti yo koci bhikkhu buddhasāvako vinayanissitaṃ pañhaṃ maṃ pucchati, tattha tasmiṃ pucchitapañhe me mayhaṃ cintanā vimati kaṅkhā natthi. Tañhevatthaṃ taṃ eva pucchitaṃ atthaṃ ahaṃ kathemīti sambandho.

    ૫૪૫. યાવતા બુદ્ધખેત્તમ્હીતિ યાવતા યત્તકે ઠાને બુદ્ધસ્સ આણાખેત્તે તં મહામુનિં સમ્માસમ્બુદ્ધં ઠપેત્વા વિનયે વિનયપિટકે વિનયવિનિચ્છયકરણે વા માદિસો મયા સદિસો નત્થિ, અહમેવ અગ્ગો, ભિય્યો મમાધિકો કુતો ભવિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો.

    545.Yāvatā buddhakhettamhīti yāvatā yattake ṭhāne buddhassa āṇākhette taṃ mahāmuniṃ sammāsambuddhaṃ ṭhapetvā vinaye vinayapiṭake vinayavinicchayakaraṇe vā mādiso mayā sadiso natthi, ahameva aggo, bhiyyo mamādhiko kuto bhavissatīti sambandho.

    ૫૪૬. ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘમજ્ઝે નિસિન્નો ગોતમો ભગવા એવં ગજ્જતિ સીહનાદં કરોતિ. કથં? વિનયે ઉભતોવિભઙ્ગે, ખન્ધકેસુ મહાવગ્ગચૂળવગ્ગેસુ, ચ-સદ્દેન પરિવારે, ઉપાલિસ્સ ઉપાલિના સમો સદિસો નત્થીતિ એવં ગજ્જતિ.

    546.Bhikkhusaṅghe nisīditvā bhikkhusaṅghamajjhe nisinno gotamo bhagavā evaṃ gajjati sīhanādaṃ karoti. Kathaṃ? Vinaye ubhatovibhaṅge, khandhakesu mahāvaggacūḷavaggesu, ca-saddena parivāre, upālissa upālinā samo sadiso natthīti evaṃ gajjati.

    ૫૪૭. યાવતાતિ યત્તકં બુદ્ધભણિતં બુદ્ધેન દેસિતં નવઙ્ગં સુત્તગેય્યાદિસત્થુસાસનં સત્થુના પકાસિતં સબ્બં વિનયોગધં તં વિનયે અન્તોપવિટ્ઠં વિનયમૂલકં ઇચ્ચેવં પસ્સિનો પસ્સન્તસ્સ.

    547.Yāvatāti yattakaṃ buddhabhaṇitaṃ buddhena desitaṃ navaṅgaṃ suttageyyādisatthusāsanaṃ satthunā pakāsitaṃ sabbaṃ vinayogadhaṃ taṃ vinaye antopaviṭṭhaṃ vinayamūlakaṃ iccevaṃ passino passantassa.

    ૫૪૮. મમ કમ્મં સરિત્વાનાતિ ગોતમો સક્યપુઙ્ગવો સક્યવંસપ્પધાનો, મમ કમ્મં મય્હં પુબ્બપત્થનાકમ્મં અતીતંસઞાણેન સરિત્વાન પચ્ચક્ખતો ઞત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘમજ્ઝે ગતો ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં વિનયધરાનં યદિદં ઉપાલી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૯, ૨૨૮) મં એતદગ્ગે ઠાને ઠપેસીતિ સમ્બન્ધો.

    548.Mama kammaṃ saritvānāti gotamo sakyapuṅgavo sakyavaṃsappadhāno, mama kammaṃ mayhaṃ pubbapatthanākammaṃ atītaṃsañāṇena saritvāna paccakkhato ñatvā bhikkhusaṅghamajjhe gato ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’ti (a. ni. 1.219, 228) maṃ etadagge ṭhāne ṭhapesīti sambandho.

    ૫૪૯. સતસહસ્સુપાદાયાતિ સતસહસ્સકપ્પે આદિં કત્વા યં ઇમં ઠાનં અપત્થયિં પત્થેસિં, સો મે અત્થો મયા અનુપ્પત્તો અધિગતો પટિલદ્ધો વિનયે પારમિં ગતો કોટિં પત્તોતિ અત્થો.

    549.Satasahassupādāyāti satasahassakappe ādiṃ katvā yaṃ imaṃ ṭhānaṃ apatthayiṃ patthesiṃ, so me attho mayā anuppatto adhigato paṭiladdho vinaye pāramiṃ gato koṭiṃ pattoti attho.

    ૫૫૦. સક્યાનં સક્યવંસરાજૂનં નન્દિજનનો સોમનસ્સકારકો અહં પુરે પુબ્બે કપ્પકો આસિં અહોસિં, તં જાતિં તં કુલં તં યોનિં વિજહિત્વા વિસેસેન જહિત્વા છડ્ડેત્વા મહેસિનો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પુત્તો જાતો સક્યપુત્તોતિ સઙ્ખ્યં ગતો સાસનધારણતોતિ અત્થો.

    550.Sakyānaṃ sakyavaṃsarājūnaṃ nandijanano somanassakārako ahaṃ pure pubbe kappako āsiṃ ahosiṃ, taṃ jātiṃ taṃ kulaṃ taṃ yoniṃ vijahitvā visesena jahitvā chaḍḍetvā mahesino sammāsambuddhassa putto jāto sakyaputtoti saṅkhyaṃ gato sāsanadhāraṇatoti attho.

    ૫૫૧. તતો પરં અત્તનો દાસકુલે નિબ્બત્તનાપદાનં દસ્સેન્તો ઇતો દુતિયકે કપ્પેતિઆદિમાહ. તત્થ ઇતો ભદ્દકપ્પતો હેટ્ઠા દુતિયે કપ્પે નામેન અઞ્જસો નામ ખત્તિયો એકો રાજા અનન્તતેજો સઙ્ખ્યાતિક્કન્તતેજો અમિતયસો પમાણાતિક્કન્તપરિવારો મહદ્ધનો અનેકકોટિસતસહસ્સધનવા ભૂમિપાલો પથવીપાલકો રક્ખકો અહોસીતિ સમ્બન્ધો.

    551. Tato paraṃ attano dāsakule nibbattanāpadānaṃ dassento ito dutiyake kappetiādimāha. Tattha ito bhaddakappato heṭṭhā dutiye kappe nāmena añjaso nāma khattiyo eko rājā anantatejo saṅkhyātikkantatejo amitayaso pamāṇātikkantaparivāro mahaddhano anekakoṭisatasahassadhanavā bhūmipālo pathavīpālako rakkhako ahosīti sambandho.

    ૫૫૨. તસ્સ રઞ્ઞોતિ તસ્સ તાદિસસ્સ રાજિનો પુત્તો અહં ચન્દનો નામ ખત્તિયો ખત્તિયકુમારો અહોસિન્તિ સમ્બન્ધો. સો અહં જાતિમદેન ચ યસમદેન ચ ભોગમદેન ચ ઉપત્થદ્ધો થમ્ભિતો ઉન્નતોતિ અત્થો.

    552.Tassa raññoti tassa tādisassa rājino putto ahaṃ candano nāma khattiyo khattiyakumāro ahosinti sambandho. So ahaṃ jātimadena ca yasamadena ca bhogamadena ca upatthaddho thambhito unnatoti attho.

    ૫૫૩. નાગસતસહસ્સાનીતિ સતસહસ્સહત્થિનો માતઙ્ગા માતઙ્ગકુલે જાતા તિધા પભિન્ના અક્ખિકણ્ણકોસસઙ્ખાતેહિ તીહિ ઠાનેહિ પભિન્ના મદગળિતા સબ્બાલઙ્કારભૂસિતા સબ્બેહિ હત્થાલઙ્કારેહિ અલઙ્કતા સદા સબ્બકાલં મં પરિવારેન્તીતિ સમ્બન્ધો.

    553.Nāgasatasahassānīti satasahassahatthino mātaṅgā mātaṅgakule jātā tidhā pabhinnā akkhikaṇṇakosasaṅkhātehi tīhi ṭhānehi pabhinnā madagaḷitā sabbālaṅkārabhūsitā sabbehi hatthālaṅkārehi alaṅkatā sadā sabbakālaṃ maṃ parivārentīti sambandho.

    ૫૫૪. સબલેહિ પરેતોહન્તિ તદા તસ્મિં કાલે અહં સબલેહિ અત્તનો સેનાબલેહિ પરેતો પરિવારિતો ઉય્યાનં ગન્તુકામકો ઇચ્છન્તો સિરિકં નામ નાગં હત્થિં આરુય્હ અભિરુહિત્વા નગરતો નિક્ખમિન્તિ સમ્બન્ધો.

    554.Sabalehi paretohanti tadā tasmiṃ kāle ahaṃ sabalehi attano senābalehi pareto parivārito uyyānaṃ gantukāmako icchanto sirikaṃ nāma nāgaṃ hatthiṃ āruyha abhiruhitvā nagarato nikkhaminti sambandho.

    ૫૫૫. ચરણેન ચ સમ્પન્નોતિ સીલસંવરાદિપન્નરસચરણધમ્મેન સમન્નાગતો ગુત્તદ્વારો પિહિતચક્ખાદિછદ્વારો સુસંવુતો સુટ્ઠુ રક્ખિતકાયચિત્તો દેવલો નામ સમ્બુદ્ધો પચ્ચેકસમ્બુદ્ધો, મમ મય્હં પુરતો સમ્મુખે આગચ્છિ પાપુણીતિ અત્થો.

    555.Caraṇena ca sampannoti sīlasaṃvarādipannarasacaraṇadhammena samannāgato guttadvāro pihitacakkhādichadvāro susaṃvuto suṭṭhu rakkhitakāyacitto devalo nāma sambuddho paccekasambuddho, mama mayhaṃ purato sammukhe āgacchi pāpuṇīti attho.

    ૫૫૬. પેસેત્વા સિરિકં નાગન્તિ તં આગતં પચ્ચેકબુદ્ધં દિસ્વા અહં સિરિકં નામ નાગં અભિમુખં પેસેત્વા બુદ્ધં આસાદયિં ઘટ્ટેસિં પદુસ્સેસિન્તિ અત્થો. તતો સઞ્જાતકોપો સોતિ તતો તસ્મા મયા અતીવ પીળેત્વા પેસિતત્તા સો હત્થિનાગો મયિ સઞ્જાતકોપો પદં અત્તનો પાદં નુદ્ધરતે ન ઉદ્ધરતિ, નિચ્ચલોવ હોતીતિ અત્થો.

    556.Pesetvāsirikaṃ nāganti taṃ āgataṃ paccekabuddhaṃ disvā ahaṃ sirikaṃ nāma nāgaṃ abhimukhaṃ pesetvā buddhaṃ āsādayiṃ ghaṭṭesiṃ padussesinti attho. Tato sañjātakopo soti tato tasmā mayā atīva pīḷetvā pesitattā so hatthināgo mayi sañjātakopo padaṃ attano pādaṃ nuddharate na uddharati, niccalova hotīti attho.

    ૫૫૭. નાગં દુટ્ઠમનં દિસ્વાતિ દુટ્ઠમનં કુદ્ધચિત્તં નાદં દિસ્વા અહં બુદ્ધે પચ્ચેકબુદ્ધે કોપં અકાસિં દોસં ઉપ્પાદેસિન્તિ અત્થો. વિહેસયિત્વા સમ્બુદ્ધન્તિ દેવલં પચ્ચેકસમ્બુદ્ધં વિહેસયિત્વા વિહેઠેત્વા અહં ઉય્યાનં અગમાસિન્તિ સમ્બન્ધો.

    557.Nāgaṃ duṭṭhamanaṃ disvāti duṭṭhamanaṃ kuddhacittaṃ nādaṃ disvā ahaṃ buddhe paccekabuddhe kopaṃ akāsiṃ dosaṃ uppādesinti attho. Vihesayitvā sambuddhanti devalaṃ paccekasambuddhaṃ vihesayitvā viheṭhetvā ahaṃ uyyānaṃ agamāsinti sambandho.

    ૫૫૮. સાતં તત્થ ન વિન્દામીતિ તસ્મિં આસાદને સાતં ન વિન્દામિ. આસાદનનિમિત્તં મધુરં સુખં ન લભામીતિ અત્થો. સિરો પજ્જલિતો યથાતિ સિરો મમ સીસં પજ્જલિતો યથા પજ્જલમાનં વિય હોતીતિ અત્થો. પરિળાહેન ડય્હામીતિ પચ્ચેકબુદ્ધે કોપસ્સ કતત્તા પચ્છાનુતાપપરિળાહેન ડય્હામિ ઉણ્હચિત્તો હોમીતિ અત્થો.

    558.Sātaṃ tattha na vindāmīti tasmiṃ āsādane sātaṃ na vindāmi. Āsādananimittaṃ madhuraṃ sukhaṃ na labhāmīti attho. Siro pajjalito yathāti siro mama sīsaṃ pajjalito yathā pajjalamānaṃ viya hotīti attho. Pariḷāhena ḍayhāmīti paccekabuddhe kopassa katattā pacchānutāpapariḷāhena ḍayhāmi uṇhacitto homīti attho.

    ૫૫૯. સસાગરન્તાતિ તેનેવ પાપકમ્મબલેન સસાગરન્તા સાગરપરિયોસાના સકલમહાપથવી મે મય્હં આદિત્તા વિય જલિતા વિય હોતિ ખાયતીતિ અત્થો. પિતુ સન્તિકુપાગમ્માતિ એવં ભયે ઉપ્પન્ને અહં અત્તનો પિતુ રઞ્ઞો સન્તિકં ઉપાગમ્મ ઉપગન્ત્વા ઇદં વચનં અબ્રવિં કથેસિન્તિ અત્થો.

    559.Sasāgarantāti teneva pāpakammabalena sasāgarantā sāgarapariyosānā sakalamahāpathavī me mayhaṃ ādittā viya jalitā viya hoti khāyatīti attho. Pitu santikupāgammāti evaṃ bhaye uppanne ahaṃ attano pitu rañño santikaṃ upāgamma upagantvā idaṃ vacanaṃ abraviṃ kathesinti attho.

    ૫૬૦. આસીવિસંવ કુપિતન્તિ આસીવિસં સબ્બં કુપિતં કુદ્ધં ઇવ જલમાનં અગ્ગિક્ખન્ધં ઇવ મત્તં તિધા પભિન્નં દન્તિં દન્તવન્તં કુઞ્જરં ઉત્તમં હત્થિં ઇવ ચ આગતં યં પચ્ચેકબુદ્ધં સયમ્ભું સયમેવ બુદ્ધભૂતં અહં આસાદયિં ઘટ્ટેસિન્તિ સમ્બન્ધો.

    560.Āsīvisaṃvakupitanti āsīvisaṃ sabbaṃ kupitaṃ kuddhaṃ iva jalamānaṃ aggikkhandhaṃ iva mattaṃ tidhā pabhinnaṃ dantiṃ dantavantaṃ kuñjaraṃ uttamaṃ hatthiṃ iva ca āgataṃ yaṃ paccekabuddhaṃ sayambhuṃ sayameva buddhabhūtaṃ ahaṃ āsādayiṃ ghaṭṭesinti sambandho.

    ૫૬૧. આસાદિતો મયા બુદ્ધોતિ સો પચ્ચેકબુદ્ધો મયા આસાદિતો ઘટ્ટિતો ઘોરો અઞ્ઞેહિ ઘટ્ટેતું અસક્કુણેય્યત્તા ઘોરો, ઉગ્ગતપો પાકટતપો જિનો પઞ્ચ મારે જિતવા એવંગુણસમ્પન્નો પચ્ચેકબુદ્ધો મયા ઘટ્ટિતોતિ અત્થો. પુરા સબ્બે વિનસ્સામાતિ તસ્મિં પચ્ચેકબુદ્ધે કતઅનાદરેન સબ્બે મયં વિનસ્સામ વિવિધેનાકારેન નસ્સામ, ભસ્મા વિય ભવામાતિ અત્થો. ખમાપેસ્સામ તં મુનિન્તિ તં પચ્ચેકબુદ્ધં મુનિં યાવ ન વિનસ્સામ, તાવ ખમાપેસ્સામાતિ સમ્બન્ધો.

    561.Āsādito mayā buddhoti so paccekabuddho mayā āsādito ghaṭṭito ghoro aññehi ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyattā ghoro, uggatapo pākaṭatapo jino pañca māre jitavā evaṃguṇasampanno paccekabuddho mayā ghaṭṭitoti attho. Purā sabbe vinassāmāti tasmiṃ paccekabuddhe kataanādarena sabbe mayaṃ vinassāma vividhenākārena nassāma, bhasmā viya bhavāmāti attho. Khamāpessāma taṃ muninti taṃ paccekabuddhaṃ muniṃ yāva na vinassāma, tāva khamāpessāmāti sambandho.

    ૫૬૨. નો ચે તં નિજ્ઝાપેસ્સામાતિ અત્તદન્તં દમિતચિત્તં સમાહિતં એકગ્ગચિત્તં તં પચ્ચેકબુદ્ધં નો ચે નિજ્ઝાપેસ્સામ ખમાપેસ્સામ. ઓરેન સત્તદિવસા સત્તદિવસતો ઓરભાગે સત્તદિવસે અનતિક્કમિત્વા સમ્પુણ્ણં રટ્ઠં મે સબ્બં વિધમિસ્સતિ વિનસ્સિસ્સતિ.

    562.No ce taṃ nijjhāpessāmāti attadantaṃ damitacittaṃ samāhitaṃ ekaggacittaṃ taṃ paccekabuddhaṃ no ce nijjhāpessāma khamāpessāma. Orena sattadivasā sattadivasato orabhāge sattadivase anatikkamitvā sampuṇṇaṃ raṭṭhaṃ me sabbaṃ vidhamissati vinassissati.

    ૫૬૩. સુમેખલો કોસિયો ચાતિ એતે સુમેખલાદયો ચત્તારો રાજાનો ઇસયો આસાદયિત્વા ઘટ્ટેત્વા અનાદરં કત્વા સરટ્ઠકા સહ રટ્ઠજનપદવાસીહિ દુગ્ગતા વિનાસં ગતાતિ અત્થો.

    563.Sumekhalo kosiyo cāti ete sumekhalādayo cattāro rājāno isayo āsādayitvā ghaṭṭetvā anādaraṃ katvā saraṭṭhakā saha raṭṭhajanapadavāsīhi duggatā vināsaṃ gatāti attho.

    ૫૬૪. યદા કુપ્પન્તિ ઇસયોતિ યદા યસ્મિં કાલે સઞ્ઞતા કાયસઞ્ઞમાદીહિ સઞ્ઞતા સન્તા બ્રહ્મચારિનો ઉત્તમચારિનો સેટ્ઠચારિનો ઇસયો કુપ્પન્તિ દોમનસ્સા ભવન્તિ, તદા સસાગરં સપબ્બતં સદેવકં લોકં વિનાસેન્તીતિ સમ્બન્ધો.

    564.Yadākuppanti isayoti yadā yasmiṃ kāle saññatā kāyasaññamādīhi saññatā santā brahmacārino uttamacārino seṭṭhacārino isayo kuppanti domanassā bhavanti, tadā sasāgaraṃ sapabbataṃ sadevakaṃ lokaṃ vināsentīti sambandho.

    ૫૬૫. તિયોજનસહસ્સમ્હીતિ તેસં ઇસીનં આનુભાવં ઞત્વા તે ખમાપેતું અચ્ચયં અપરાધં દેસનત્થાય પકાસનત્થાય તિયોજનસહસ્સપ્પમાણે પદેસે પુરિસે સન્નિપાતયિન્તિ સમ્બન્ધો. સયમ્ભું ઉપસઙ્કમિન્તિ સયમ્ભું પચ્ચેકબુદ્ધં ઉપસઙ્કમિં સમીપં અગમાસિન્તિ અત્થો.

    565.Tiyojanasahassamhīti tesaṃ isīnaṃ ānubhāvaṃ ñatvā te khamāpetuṃ accayaṃ aparādhaṃ desanatthāya pakāsanatthāya tiyojanasahassappamāṇe padese purise sannipātayinti sambandho. Sayambhuṃ upasaṅkaminti sayambhuṃ paccekabuddhaṃ upasaṅkamiṃ samīpaṃ agamāsinti attho.

    ૫૬૬. અલ્લવત્થાતિ મયા સદ્ધિં રાસિભૂતા સબ્બે જના અલ્લવત્થા ઉદકેન તિન્તવત્થઉત્તરાસઙ્ગા અલ્લસિરા તિન્તકેસા પઞ્જલીકતા મુદ્ધનિ કતઅઞ્જલિપુટા બુદ્ધસ્સ પચ્ચેકમુનિનો પાદે પાદસમીપે નિપતિત્વા નિપજ્જિત્વા ઇદં વચનમબ્રવુન્તિ ‘‘ખમસ્સુ ત્વં, મહાવીરા’’તિઆદિકં વચનં અબ્રવું કથેસુન્તિ અત્થો.

    566.Allavatthāti mayā saddhiṃ rāsibhūtā sabbe janā allavatthā udakena tintavatthauttarāsaṅgā allasirā tintakesā pañjalīkatā muddhani kataañjalipuṭā buddhassa paccekamunino pāde pādasamīpe nipatitvā nipajjitvā idaṃ vacanamabravunti ‘‘khamassu tvaṃ, mahāvīrā’’tiādikaṃ vacanaṃ abravuṃ kathesunti attho.

    ૫૬૭. મહાવીર વીરુત્તમ ભન્તે પચ્ચેકબુદ્ધ, મયા તુમ્હેસુ અઞ્ઞાણેન કતં અપરાધં ખમસ્સુ ત્વં વિનોદેહિ, મા મનસિ કરોહીતિ અત્થો . જનો જનસમૂહો તં ભગવન્તં અભિ વિસેસેન યાચતિ. પરિળાહં દોસમોહેહિ કતચિત્તદુક્ખપરિળાહં અમ્હાકં વિનોદેહિ તનું કરોહિ, નો અમ્હાકં રટ્ઠં સકલરટ્ઠજનપદવાસિનો મા વિનાસય મા વિનાસેહીતિ અત્થો.

    567.Mahāvīra vīruttama bhante paccekabuddha, mayā tumhesu aññāṇena kataṃ aparādhaṃ khamassu tvaṃ vinodehi, mā manasi karohīti attho . Jano janasamūho taṃ bhagavantaṃ abhi visesena yācati. Pariḷāhaṃ dosamohehi katacittadukkhapariḷāhaṃ amhākaṃ vinodehi tanuṃ karohi, no amhākaṃ raṭṭhaṃ sakalaraṭṭhajanapadavāsino mā vināsaya mā vināsehīti attho.

    ૫૬૮. સદેવમાનુસા સબ્બેતિ સબ્બે માનુસા સદેવા સદાનવા પહારાદાદીહિ અસુરેહિ સહ સરક્ખસા અયોમયેન કૂટેન મહામુગ્ગરેન સદા સબ્બકાલં મે સિરં મય્હં મત્થકં ભિન્દેય્યું પદાલેય્યું.

    568.Sadevamānusā sabbeti sabbe mānusā sadevā sadānavā pahārādādīhi asurehi saha sarakkhasā ayomayena kūṭena mahāmuggarena sadā sabbakālaṃ me siraṃ mayhaṃ matthakaṃ bhindeyyuṃ padāleyyuṃ.

    ૫૬૯. તતો પરં બુદ્ધાનં ખમિતભાવઞ્ચ કોપાભાવઞ્ચ પકાસેન્તો દકે અગ્ગિ ન સણ્ઠાતીતિઆદિમાહ. તત્થ યથા ઉદકે અગ્ગિ ન સણ્ઠાતિ ન પતિટ્ઠાતિ, યથા બીજં સેલે સિલામયે પબ્બતે ન વિરુહતિ, યથા અગદે ઓસધે કિમિ પાણકો ન સણ્ઠાતિ. તથા કોપો ચિત્તપ્પકોપો દુમ્મનતા બુદ્ધે પટિવિદ્ધસચ્ચે પચ્ચેકબુદ્ધે ન જાયતિ ન ઉપ્પજ્જતીતિ અત્થો.

    569. Tato paraṃ buddhānaṃ khamitabhāvañca kopābhāvañca pakāsento dake aggi na saṇṭhātītiādimāha. Tattha yathā udake aggi na saṇṭhāti na patiṭṭhāti, yathā bījaṃ sele silāmaye pabbate na viruhati, yathā agade osadhe kimi pāṇako na saṇṭhāti. Tathā kopo cittappakopo dummanatā buddhe paṭividdhasacce paccekabuddhe na jāyati na uppajjatīti attho.

    ૫૭૦. પુનપિ બુદ્ધાનં આનુભાવં પકાસેન્તો યથા ચ ભૂમીતિઆદિમાહ. તત્થ યથા ચ ભૂમિ પથવી અચલા નિચ્ચલા, તથા બુદ્ધો અચલોતિ અત્થો. યથા સાગરો મહાસમુદ્દો અપ્પમેય્યો પમેતું પમાણં ગહેતું અસક્કુણેય્યો, તથા બુદ્ધો અપ્પમેય્યોતિ અત્થો. યથા આકાસો અફુટ્ઠાકાસો અનન્તકો પરિયોસાનરહિતો, એવં તથા બુદ્ધો અક્ખોભિયો ખોભેતું આલોળેતું અસક્કુણેય્યોતિ અત્થો.

    570. Punapi buddhānaṃ ānubhāvaṃ pakāsento yathā ca bhūmītiādimāha. Tattha yathā ca bhūmi pathavī acalā niccalā, tathā buddho acaloti attho. Yathā sāgaro mahāsamuddo appameyyo pametuṃ pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyo, tathā buddho appameyyoti attho. Yathā ākāso aphuṭṭhākāso anantako pariyosānarahito, evaṃ tathā buddho akkhobhiyo khobhetuṃ āloḷetuṃ asakkuṇeyyoti attho.

    ૫૭૧. તતો પરં પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ ખમનવચનં દસ્સેન્તો સદા ખન્તા મહાવીરાતિઆદિમાહ. તત્થ મહાવીરા ઉત્તમવીરિયવન્તા બુદ્ધા તપસ્સિનો પાપાનં તપનતો ‘‘તપો’’તિ લદ્ધનામેન વીરિયેન સમન્નાગતા ખન્તા ચ ખન્તિયા ચ સમ્પન્ના ખમિતા ચ પરેસં અપરાધં ખમિતા સહિતા સદા સબ્બકાલં ભવન્તીતિ સમ્બન્ધો. ખન્તાનં ખમિતાનઞ્ચાતિ તેસં બુદ્ધાનં ખન્તાનં ખન્તિયા યુત્તાનં ખમિતાનં પરાપરાધખમિતાનં સહિતાનઞ્ચ ગમનં છન્દાદીહિ અગતિગમનં ન વિજ્જતીતિ અત્થો.

    571. Tato paraṃ paccekabuddhassa khamanavacanaṃ dassento sadākhantā mahāvīrātiādimāha. Tattha mahāvīrā uttamavīriyavantā buddhā tapassino pāpānaṃ tapanato ‘‘tapo’’ti laddhanāmena vīriyena samannāgatā khantā ca khantiyā ca sampannā khamitā ca paresaṃ aparādhaṃ khamitā sahitā sadā sabbakālaṃ bhavantīti sambandho. Khantānaṃ khamitānañcāti tesaṃ buddhānaṃ khantānaṃ khantiyā yuttānaṃ khamitānaṃ parāparādhakhamitānaṃ sahitānañca gamanaṃ chandādīhi agatigamanaṃ na vijjatīti attho.

    ૫૭૨. ઇતિ ઇદં વચનં વત્વા સમ્બુદ્ધો પચ્ચેકસમ્બુદ્ધો પરિળાહં સત્તાનં ઉપ્પન્નદાહં વિનોદયં વિનોદયન્તો મહાજનસ્સ પુરતો સન્નિપતિતસ્સ સરાજકસ્સ મહતો જનકાયસ્સ સમ્મુખતો તદા તસ્મિં કાલે નભં આકાસં અબ્ભુગ્ગમિ ઉગ્ગઞ્છીતિ અત્થો.

    572. Iti idaṃ vacanaṃ vatvā sambuddho paccekasambuddho pariḷāhaṃ sattānaṃ uppannadāhaṃ vinodayaṃ vinodayanto mahājanassa purato sannipatitassa sarājakassa mahato janakāyassa sammukhato tadā tasmiṃ kāle nabhaṃ ākāsaṃ abbhuggami uggañchīti attho.

    ૫૭૩. તેન કમ્મેનહં ધીરાતિ ધીર ધિતિસમ્પન્ન અહં તેન કમ્મેન પચ્ચેકબુદ્ધે કતેન અનાદરકમ્મેન ઇમસ્મિં પચ્છિમત્તભવે હીનત્તં લામકભાવં રાજૂનં કપ્પકકમ્મકરણજાતિં અજ્ઝુપાગતો સમ્પત્તોતિ અત્થો. સમતિક્કમ્મ તં જાતિન્તિ તં પરાયત્તજાતિં સં સુટ્ઠુ અતિક્કમ્મ અતિક્કમિત્વા. પાવિસિં અભયં પુરન્તિ ભયરહિતં નિબ્બાનપુરં નિબ્બાનમહાનગરં પાવિસિં પવિટ્ઠો આસિન્તિ અત્થો.

    573.Tena kammenahaṃ dhīrāti dhīra dhitisampanna ahaṃ tena kammena paccekabuddhe katena anādarakammena imasmiṃ pacchimattabhave hīnattaṃ lāmakabhāvaṃ rājūnaṃ kappakakammakaraṇajātiṃ ajjhupāgato sampattoti attho. Samatikkamma taṃ jātinti taṃ parāyattajātiṃ saṃ suṭṭhu atikkamma atikkamitvā. Pāvisiṃ abhayaṃ puranti bhayarahitaṃ nibbānapuraṃ nibbānamahānagaraṃ pāvisiṃ paviṭṭho āsinti attho.

    ૫૭૪. તદાપિ મં મહાવીરાતિ વીરુત્તમ તદાપિ તસ્મિં પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ આસાદનસમયે અપિ સયમ્ભૂ પચ્ચેકબુદ્ધો પરિળાહં આસાદનહેતુ ઉપ્પન્નં કાયચિત્તદરથં વિનોદેસિ દૂરીઅકાસિ. ડય્હમાનં તતો એવ પચ્છાનુતાપેન કુક્કુચ્ચેન ડય્હમાનં સન્તપન્તં મં સુસણ્ઠિતં દોસં દોસતો દસ્સને સુટ્ઠુ સણ્ઠિતં દિસ્વા ખમાપયિ તં અપરાધં અધિવાસેસીતિ સમ્બન્ધો.

    574.Tadāpi maṃ mahāvīrāti vīruttama tadāpi tasmiṃ paccekabuddhassa āsādanasamaye api sayambhū paccekabuddho pariḷāhaṃ āsādanahetu uppannaṃ kāyacittadarathaṃ vinodesi dūrīakāsi. Ḍayhamānaṃ tato eva pacchānutāpena kukkuccena ḍayhamānaṃ santapantaṃ maṃ susaṇṭhitaṃ dosaṃ dosato dassane suṭṭhu saṇṭhitaṃ disvā khamāpayi taṃ aparādhaṃ adhivāsesīti sambandho.

    ૫૭૫. અજ્જાપિ મં મહાવીરાતિ વીરુત્તમ, અજ્જાપિ તુય્હં સમાગમકાલે અપિ, તિહગ્ગીભિ રાગગ્ગિદોસગ્ગિમોહગ્ગિસઙ્ખાતેહિ વા નિરયગ્ગિપેતગ્ગિસંસારગ્ગિસઙ્ખાતેહિ વા તીહિ અગ્ગીહિ ડય્હમાનં દુક્ખમનુભવન્તં મં ભગવા સીતિભાવં દોમનસ્સવિનાસેન સન્તકાયચિત્તસઙ્ખાતં સીતિભાવં નિબ્બાનમેવ વા અપાપયિ સમ્પાપેસિ. તયો અગ્ગી વુત્તપ્પકારે તે તયો અગ્ગી નિબ્બાપેસિ વૂપસમેસીતિ સમ્બન્ધો.

    575.Ajjāpi maṃ mahāvīrāti vīruttama, ajjāpi tuyhaṃ samāgamakāle api, tihaggībhi rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi vā nirayaggipetaggisaṃsāraggisaṅkhātehi vā tīhi aggīhi ḍayhamānaṃ dukkhamanubhavantaṃ maṃ bhagavā sītibhāvaṃ domanassavināsena santakāyacittasaṅkhātaṃ sītibhāvaṃ nibbānameva vā apāpayi sampāpesi. Tayo aggī vuttappakāre te tayo aggī nibbāpesi vūpasamesīti sambandho.

    ૫૭૬. એવં અત્તનો હીનાપદાનં ભગવતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ અઞ્ઞેપિ તસ્સ સવને નિયોજેત્વા ઓવદન્તો ‘‘યેસં સોતાવધાનત્થી’’તિઆદિમાહ. તત્થ યેસં તુમ્હાકં સોતાવધાનં સોતસ્સ અવધાનં ઠપનં અત્થિ વિજ્જતિ, તે તુમ્હે ભાસતો સાસન્તસ્સ મમ વચનં સુણાથ મનસિ કરોથ. અત્થં તુમ્હં પવક્ખામીતિ યથા યેન પકારેન મમ મયા દિટ્ઠં પદં નિબ્બાનં, તથા તેન પકારેન નિબ્બાનસઙ્ખાતં પરમત્થં તુમ્હાકં પવક્ખામીતિ સમ્બન્ધો.

    576. Evaṃ attano hīnāpadānaṃ bhagavato dassetvā idāni aññepi tassa savane niyojetvā ovadanto ‘‘yesaṃ sotāvadhānatthī’’tiādimāha. Tattha yesaṃ tumhākaṃ sotāvadhānaṃ sotassa avadhānaṃ ṭhapanaṃ atthi vijjati, te tumhe bhāsato sāsantassa mama vacanaṃ suṇātha manasi karotha. Atthaṃ tumhaṃ pavakkhāmīti yathā yena pakārena mama mayā diṭṭhaṃ padaṃ nibbānaṃ, tathā tena pakārena nibbānasaṅkhātaṃ paramatthaṃ tumhākaṃ pavakkhāmīti sambandho.

    ૫૭૭. તં દસ્સેન્તો સયમ્ભું તં વિમાનેત્વાતિઆદિમાહ. તત્થ સયમ્ભું સયમેવ ભૂતં અરિયાય જાતિયા જાતં સન્તચિત્તં સમાહિતં પચ્ચેકબુદ્ધં વિમાનેત્વા અનાદરં કત્વા તેન કમ્મેન કતેનાકુસલેન અજ્જ ઇમસ્મિં વત્તમાનકાલે અહં નીચયોનિયં પરાયત્તજાતિયં કપ્પકજાતિયં જાતો નિબ્બત્તો અમ્હિ ભવામિ.

    577. Taṃ dassento sayambhuṃ taṃ vimānetvātiādimāha. Tattha sayambhuṃ sayameva bhūtaṃ ariyāya jātiyā jātaṃ santacittaṃ samāhitaṃ paccekabuddhaṃ vimānetvā anādaraṃ katvā tena kammena katenākusalena ajja imasmiṃ vattamānakāle ahaṃ nīcayoniyaṃ parāyattajātiyaṃ kappakajātiyaṃ jāto nibbatto amhi bhavāmi.

    ૫૭૮. મા વો ખણં વિરાધેથાતિ બુદ્ધુપ્પાદક્ખણં વો તુમ્હે મા વિરાધેથ ગળિતં મા કરોથ, હિ સચ્ચં ખણાતીતા બુદ્ધુપ્પાદક્ખણં અતીતા અતિક્કન્તા સત્તા સોચરે સોચન્તિ, ‘‘મયં અલક્ખિકા દુમ્મેધા ભવામા’’તિ એવં સોચન્તીતિ અત્થો. સદત્થે અત્તનો અત્થે વુડ્ઢિયં વાયમેય્યાથ વીરિયં કરોથ. વો તુમ્હેહિ ખણો બુદ્ધુપ્પાદક્ખણો સમયો પટિપાદિતો નિપ્ફાદિતો પત્તોતિ અત્થો.

    578.Mā vo khaṇaṃ virādhethāti buddhuppādakkhaṇaṃ vo tumhe mā virādhetha gaḷitaṃ mā karotha, hi saccaṃ khaṇātītā buddhuppādakkhaṇaṃ atītā atikkantā sattā socare socanti, ‘‘mayaṃ alakkhikā dummedhā bhavāmā’’ti evaṃ socantīti attho. Sadatthe attano atthe vuḍḍhiyaṃ vāyameyyātha vīriyaṃ karotha. Vo tumhehi khaṇo buddhuppādakkhaṇo samayo paṭipādito nipphādito pattoti attho.

    ૫૭૯. તતો પરં સંસારગતાનં આદીનવં ઉપમાઉપમેય્યવસેન દસ્સેન્તો એકચ્ચાનઞ્ચ વમનન્તિઆદિમાહ. એકચ્ચાનં કેસઞ્ચિ પુગ્ગલાનં વમનં ઉદ્ધં ઉગ્ગિરણં એકચ્ચાનં વિરેચનં અધોપગ્ઘરણં એકે એકચ્ચાનં હલાહલં વિસં મુચ્છાકરણવિસં, એકચ્ચાનં પુગ્ગલાનં ઓસધં રક્ખનુપાયં ભગવા એવં પટિપાટિયા અક્ખાસીતિ સમ્બન્ધો.

    579. Tato paraṃ saṃsāragatānaṃ ādīnavaṃ upamāupameyyavasena dassento ekaccānañca vamanantiādimāha. Ekaccānaṃ kesañci puggalānaṃ vamanaṃ uddhaṃ uggiraṇaṃ ekaccānaṃ virecanaṃ adhopaggharaṇaṃ eke ekaccānaṃ halāhalaṃ visaṃ mucchākaraṇavisaṃ, ekaccānaṃ puggalānaṃ osadhaṃ rakkhanupāyaṃ bhagavā evaṃ paṭipāṭiyā akkhāsīti sambandho.

    ૫૮૦. વમનં પટિપન્નાનન્તિ પટિપન્નાનં મગ્ગસમઙ્ગીનં વમનં સંસારછડ્ડનં સંસારમોચનં ભગવા અક્ખાસીતિ સમ્બન્ધો. ફલટ્ઠાનં ફલે ઠિતાનં વિરેચનં સંસારપગ્ઘરણં અક્ખાસિ. ફલલાભીનં ફલં લભિત્વા ઠિતાનં નિબ્બાનઓસધં અક્ખાસિ. ગવેસીનં મનુસ્સદેવનિબ્બાનસમ્પત્તિં ગવેસીનં પરિયેસન્તાનં પુઞ્ઞખેત્તભૂતં સઙ્ઘં અક્ખાસીતિ સમ્બન્ધો.

    580.Vamanaṃ paṭipannānanti paṭipannānaṃ maggasamaṅgīnaṃ vamanaṃ saṃsārachaḍḍanaṃ saṃsāramocanaṃ bhagavā akkhāsīti sambandho. Phalaṭṭhānaṃ phale ṭhitānaṃ virecanaṃ saṃsārapaggharaṇaṃ akkhāsi. Phalalābhīnaṃ phalaṃ labhitvā ṭhitānaṃ nibbānaosadhaṃ akkhāsi. Gavesīnaṃ manussadevanibbānasampattiṃ gavesīnaṃ pariyesantānaṃ puññakhettabhūtaṃ saṅghaṃ akkhāsīti sambandho.

    ૫૮૧. સાસનેન વિરુદ્ધાનન્તિ સાસનસ્સ પટિપક્ખાનં હલાહલં કુતૂહલં પાપં અકુસલં અક્ખાસીતિ સમ્બન્ધો. યથા આસીવિસોતિ અસ્સદ્ધાનં કતપાપાનં પુગ્ગલાનં સંસારે દુક્ખાવહનતો આસીવિસસદિસં યથા આસીવિસો દિટ્ઠમત્તેન ભસ્મકરણતો દિટ્ઠવિસો સપ્પો અત્તના દટ્ઠં નરં ઝાપેતિ ડય્હતિ દુક્ખાપેતિ. તં નરં તં અસ્સદ્ધં કતપાપં નરં હલાહલવિસં એવં ઝાપેતિ ચતૂસુ અપાયેસુ ડય્હતિ સોસેસીતિ સમ્બન્ધો.

    581.Sāsanena viruddhānanti sāsanassa paṭipakkhānaṃ halāhalaṃ kutūhalaṃ pāpaṃ akusalaṃ akkhāsīti sambandho. Yathā āsīvisoti assaddhānaṃ katapāpānaṃ puggalānaṃ saṃsāre dukkhāvahanato āsīvisasadisaṃ yathā āsīviso diṭṭhamattena bhasmakaraṇato diṭṭhaviso sappo attanā daṭṭhaṃ naraṃ jhāpeti ḍayhati dukkhāpeti. Taṃ naraṃ taṃ assaddhaṃ katapāpaṃ naraṃ halāhalavisaṃ evaṃ jhāpeti catūsu apāyesu ḍayhati sosesīti sambandho.

    ૫૮૨. સકિં પીતં હલાહલન્તિ વિસં હલાહલં પીતં સકિં એકવારં જીવિતં ઉપરુન્ધતિ નાસેતિ. સાસનેન સાસનમ્હિ વિરજ્ઝિત્વા અપરાધં કત્વા પુગ્ગલો કપ્પકોટિમ્હિ કોટિસઙ્ખ્યે કપ્પેપિ ડય્હતિ નિજ્ઝાયતીતિ અત્થો.

    582.Sakiṃpītaṃ halāhalanti visaṃ halāhalaṃ pītaṃ sakiṃ ekavāraṃ jīvitaṃ uparundhati nāseti. Sāsanena sāsanamhi virajjhitvā aparādhaṃ katvā puggalo kappakoṭimhi koṭisaṅkhye kappepi ḍayhati nijjhāyatīti attho.

    ૫૮૩. એવં અસ્સદ્ધાનં પુગ્ગલાનં ફલવિપાકં દસ્સેત્વા ઇદાનિ બુદ્ધાનં આનુભાવં દસ્સેન્તો ખન્તિયાતિઆદિમાહ. તત્થ યો બુદ્ધો વમનાદીનિ અક્ખાસિ, સો બુદ્ધો ખન્તિયા ખમનેન ચ અવિહિંસાય સત્તાનં અવિહિંસનેન ચ મેત્તચિત્તવતાય ચ મેત્તચિત્તવન્તભાવેન ચ સદેવકં સહ દેવેહિ વત્તમાનં લોકં તારેતિ અતિક્કમાપેતિ નિબ્બાપેતિ, તસ્મા કારણા બુદ્ધા વો તુમ્હેહિ અવિરાધિયા વિરુજ્ઝિતું ન સક્કુણેય્યા, બુદ્ધસાસને પટિપજ્જેય્યાથાતિ અત્થો.

    583. Evaṃ assaddhānaṃ puggalānaṃ phalavipākaṃ dassetvā idāni buddhānaṃ ānubhāvaṃ dassento khantiyātiādimāha. Tattha yo buddho vamanādīni akkhāsi, so buddho khantiyā khamanena ca avihiṃsāya sattānaṃ avihiṃsanena ca mettacittavatāya ca mettacittavantabhāvena ca sadevakaṃ saha devehi vattamānaṃ lokaṃ tāreti atikkamāpeti nibbāpeti, tasmā kāraṇā buddhā vo tumhehi avirādhiyā virujjhituṃ na sakkuṇeyyā, buddhasāsane paṭipajjeyyāthāti attho.

    ૫૮૪. લાભે ચ અલાભે ચ ન સજ્જન્તિ ન ભજન્તિ ન લગ્ગન્તિ. સમ્માનને આદરકરણે ચ વિમાનને અનાદરકરણે ચ અચલા પથવીસદિસા બુદ્ધા ભવન્તિ, તસ્મા કારણા તે બુદ્ધા તુમ્હેહિ ન વિરોધિયા ન વિરોધેતબ્બા વિરુજ્ઝિતું અસક્કુણેય્યાતિ અત્થો.

    584. Lābhe ca alābhe ca na sajjanti na bhajanti na lagganti. Sammānane ādarakaraṇe ca vimānane anādarakaraṇe ca acalā pathavīsadisā buddhā bhavanti, tasmā kāraṇā te buddhā tumhehi na virodhiyā na virodhetabbā virujjhituṃ asakkuṇeyyāti attho.

    ૫૮૫. બુદ્ધાનં મજ્ઝત્તતં દસ્સેન્તો દેવદત્તેતિઆદિમાહ. તત્થ વધકાવધકેસુ સબ્બેસુ સત્તેસુ સમકો સમમાનસો મુનિ બુદ્ધમુનીતિ અત્થો.

    585. Buddhānaṃ majjhattataṃ dassento devadattetiādimāha. Tattha vadhakāvadhakesu sabbesu sattesu samako samamānaso muni buddhamunīti attho.

    ૫૮૬. એતેસં પટિઘો નત્થીતિ એતેસં બુદ્ધાનં પટિઘો ચણ્ડિક્કં દોસચિત્તતં નત્થિ ન સંવિજ્જતિ. રાગોમેસં ન વિજ્જતીતિ ઇમેસં બુદ્ધાનં રાગોપિ રજ્જનં અલ્લીયનં ન વિજ્જતિ, ન ઉપલબ્ભતિ, તસ્મા કારણા, વધકસ્સ ચ ઓરસસ્સ ચાતિ સબ્બેસં સમકો સમચિત્તો બુદ્ધો હોતીતિ સમ્બન્ધો.

    586.Etesaṃ paṭigho natthīti etesaṃ buddhānaṃ paṭigho caṇḍikkaṃ dosacittataṃ natthi na saṃvijjati. Rāgomesaṃ na vijjatīti imesaṃ buddhānaṃ rāgopi rajjanaṃ allīyanaṃ na vijjati, na upalabbhati, tasmā kāraṇā, vadhakassa ca orasassa cāti sabbesaṃ samako samacitto buddho hotīti sambandho.

    ૫૮૭. પુનપિ બુદ્ધાનંયેવ આનુભાવં દસ્સેન્તો પન્થે દિસ્વાન કાસાવન્તિઆદિમાહ. તત્થ મીળ્હમક્ખિતં ગૂથસમ્મિસ્સં કાસાવં કસાવેન રજિતં ચીવરં ઇસિદ્ધજં અરિયાનં ધજં પરિક્ખારં, પન્થે મગ્ગે છડ્ડિતં દિસ્વાન પસ્સિત્વા અઞ્જલિં કત્વા દસઙ્ગુલિસમોધાનં અઞ્જલિપુટં સિરસિ કત્વા સિરસા સિરેન વન્દિતબ્બં ઇસિદ્ધજં અરહત્તદ્ધજં બુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકદીપકં ચીવરં નમસ્સિતબ્બં માનેતબ્બં પૂજેતબ્બન્તિ અત્થો.

    587. Punapi buddhānaṃyeva ānubhāvaṃ dassento panthe disvāna kāsāvantiādimāha. Tattha mīḷhamakkhitaṃ gūthasammissaṃ kāsāvaṃ kasāvena rajitaṃ cīvaraṃ isiddhajaṃ ariyānaṃ dhajaṃ parikkhāraṃ, panthe magge chaḍḍitaṃ disvāna passitvā añjaliṃ katvā dasaṅgulisamodhānaṃ añjalipuṭaṃ sirasi katvā sirasā sirena vanditabbaṃ isiddhajaṃ arahattaddhajaṃ buddhapaccekabuddhasāvakadīpakaṃ cīvaraṃ namassitabbaṃ mānetabbaṃ pūjetabbanti attho.

    ૫૮૮. અબ્ભતીતાતિ અભિ અત્થઙ્ગતા નિબ્બુતા. યે ચ બુદ્ધા વત્તમાના ઇદાનિ જાતા ચ યે બુદ્ધા અનાગતા અજાતા અભૂતા અનિબ્બત્તા અપાતુભૂતા ચ યે બુદ્ધા. ધજેનાનેન સુજ્ઝન્તીતિ અનેન ઇસિદ્ધજેન ચીવરેન એતે બુદ્ધા સુજ્ઝન્તિ વિસુદ્ધા ભવન્તિ સોભન્તિ. તસ્મા તેન કારણેન એતે બુદ્ધા નમસ્સિયા નમસ્સિતબ્બા વન્દિતબ્બાતિ અત્થો. ‘‘એતં નમસ્સિય’’ન્તિપિ પાઠો, તસ્સ એતં ઇસિદ્ધજં નમસ્સિતબ્બન્તિ અત્થો.

    588.Abbhatītāti abhi atthaṅgatā nibbutā. Ye ca buddhā vattamānā idāni jātā ca ye buddhā anāgatā ajātā abhūtā anibbattā apātubhūtā ca ye buddhā. Dhajenānena sujjhantīti anena isiddhajena cīvarena ete buddhā sujjhanti visuddhā bhavanti sobhanti. Tasmā tena kāraṇena ete buddhā namassiyā namassitabbā vanditabbāti attho. ‘‘Etaṃ namassiya’’ntipi pāṭho, tassa etaṃ isiddhajaṃ namassitabbanti attho.

    ૫૮૯. તતો પરં અત્તનો ગુણં દસ્સેન્તો સત્થુકપ્પન્તિઆદિમાહ. તત્થ સત્થુકપ્પં બુદ્ધસદિસં સુવિનયં સુન્દરવિનયં સુન્દરાકારેન દ્વારત્તયદમનં હદયેન ચિત્તેન અહં ધારેમિ સવનધારણાદિના પચ્ચવેક્ખામીતિ અત્થો. વિનયં વિનયપિટકં નમસ્સમાનો વન્દમાનો વિનયે આદરં કુરુમાનો વિહરિસ્સામિ સબ્બદા સબ્બસ્મિં કાલે વાસં કપ્પેમીતિ અત્થો.

    589. Tato paraṃ attano guṇaṃ dassento satthukappantiādimāha. Tattha satthukappaṃ buddhasadisaṃ suvinayaṃ sundaravinayaṃ sundarākārena dvārattayadamanaṃ hadayena cittena ahaṃ dhāremi savanadhāraṇādinā paccavekkhāmīti attho. Vinayaṃ vinayapiṭakaṃ namassamāno vandamāno vinaye ādaraṃ kurumāno viharissāmi sabbadā sabbasmiṃ kāle vāsaṃ kappemīti attho.

    ૫૯૦. વિનયો આસયો મય્હન્તિ વિનયપિટકં મય્હં ઓકાસભૂતં સવનધારણમનસિકરણઉગ્ગહપરિપુચ્છાપવત્તનવસેન ઓકાસભૂતં ગેહભૂતન્તિ અત્થો. વિનયો ઠાનચઙ્કમન્તિ વિનયો મય્હં સવનાદિકિચ્ચકરણેન ઠિતટ્ઠાનઞ્ચ ચઙ્કમનટ્ઠાનઞ્ચ. કપ્પેમિ વિનયે વાસન્તિ વિનયપિટકે વિનયતન્તિયા સવનધારણપવત્તનવસેન વાસં સયનં કપ્પેમિ કરોમિ. વિનયો મમ ગોચરોતિ વિનયપિટકં મય્હં ગોચરો આહારો ભોજનં નિચ્ચં ધારણમનસિકરણવસેનાતિ અત્થો.

    590.Vinayo āsayo mayhanti vinayapiṭakaṃ mayhaṃ okāsabhūtaṃ savanadhāraṇamanasikaraṇauggahaparipucchāpavattanavasena okāsabhūtaṃ gehabhūtanti attho. Vinayo ṭhānacaṅkamanti vinayo mayhaṃ savanādikiccakaraṇena ṭhitaṭṭhānañca caṅkamanaṭṭhānañca. Kappemi vinaye vāsanti vinayapiṭake vinayatantiyā savanadhāraṇapavattanavasena vāsaṃ sayanaṃ kappemi karomi. Vinayo mama gocaroti vinayapiṭakaṃ mayhaṃ gocaro āhāro bhojanaṃ niccaṃ dhāraṇamanasikaraṇavasenāti attho.

    ૫૯૧. વિનયે પારમિપ્પત્તોતિ સકલે વિનયપિટકે પારમિં પરિયોસાનં પત્તો. સમથે ચાપિ કોવિદોતિ પારાજિકાદિસત્તાપત્તિક્ખન્ધાનં સમથે વૂપસમે ચ વુટ્ઠાને ચ કોવિદો છેકો, અધિકરણસમથે વા –

    591.Vinaye pāramippattoti sakale vinayapiṭake pāramiṃ pariyosānaṃ patto. Samathe cāpi kovidoti pārājikādisattāpattikkhandhānaṃ samathe vūpasame ca vuṭṭhāne ca kovido cheko, adhikaraṇasamathe vā –

    ‘‘વિવાદં અનુવાદઞ્ચ, આપત્તાધિકરણં તથા;

    ‘‘Vivādaṃ anuvādañca, āpattādhikaraṇaṃ tathā;

    કિચ્ચાધિકરણઞ્ચેવ, ચતુરાધિકરણા મતા’’તિ. –

    Kiccādhikaraṇañceva, caturādhikaraṇā matā’’ti. –

    વુત્તાધિકરણેસુ ચ –

    Vuttādhikaraṇesu ca –

    ‘‘સમ્મુખા સતિવિનયો, અમૂળ્હપટિઞ્ઞાકરણં;

    ‘‘Sammukhā sativinayo, amūḷhapaṭiññākaraṇaṃ;

    યેભુય્ય તસ્સપાપિય્ય, તિણવત્થારકો તથા’’તિ. –

    Yebhuyya tassapāpiyya, tiṇavatthārako tathā’’ti. –

    એવં વુત્તેસુ ચ સત્તસુ અધિકરણસમથેસુ અતિકોવિદો છેકોતિ અત્થો. ઉપાલિ તં મહાવીરાતિ ભન્તે મહાવીર, ચતૂસુ અસઙ્ખ્યેય્યેસુ કપ્પસતસહસ્સેસુ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાધિગમાય વીરિયવન્ત સત્થુનો દેવમનુસ્સાનં અનુસાસકસ્સ તં તવ પાદે પાદયુગે ઉપાલિ ભિક્ખુ વન્દતિ પણામં કરોતીતિ અત્થો.

    Evaṃ vuttesu ca sattasu adhikaraṇasamathesu atikovido chekoti attho. Upāli taṃ mahāvīrāti bhante mahāvīra, catūsu asaṅkhyeyyesu kappasatasahassesu sabbaññutaññāṇādhigamāya vīriyavanta satthuno devamanussānaṃ anusāsakassa taṃ tava pāde pādayuge upāli bhikkhu vandati paṇāmaṃ karotīti attho.

    ૫૯૨. સો અહં પબ્બજિત્વા સમ્બુદ્ધં નમસ્સમાનો પણામં કુરુમાનો ધમ્મસ્સ ચ તેન ભગવતા દેસિતસ્સ નવલોકુત્તરધમ્મસ્સ સુધમ્મતં સુન્દરધમ્મભાવં જાનિત્વા ધમ્મઞ્ચ નમસ્સમાનો ગામતો ગામં પુરતો પુનં નગરતો નગરં વિચરિસ્સામીતિ સમ્બન્ધો.

    592. So ahaṃ pabbajitvā sambuddhaṃ namassamāno paṇāmaṃ kurumāno dhammassa ca tena bhagavatā desitassa navalokuttaradhammassa sudhammataṃ sundaradhammabhāvaṃ jānitvā dhammañca namassamāno gāmato gāmaṃ purato punaṃ nagarato nagaraṃ vicarissāmīti sambandho.

    ૫૯૩. કિલેસા ઝાપિતા મય્હન્તિ મયા પટિવિદ્ધઅરહત્તમગ્ગઞાણેન મય્હં ચિત્તસન્તાનગતા સબ્બે દિયડ્ઢસહસ્સસઙ્ખા કિલેસા ઝાપિતા સોસિતા વિસોસિતા વિદ્ધંસિતા. ભવા સબ્બે સમૂહતાતિ કામભવાદયો સબ્બે નવ ભવા મયા સમૂહતા સં સુટ્ઠુ ઊહતા ખેપિતા વિદ્ધંસિતા. સબ્બાસવા પરિક્ખીણાતિ કામાસવો, ભવાસવો, દિટ્ઠાસવો, અવિજ્જાસવોતિ સબ્બે ચત્તારો આસવા પરિક્ખીણા પરિસમન્તતો ખયં પાપિતા. ઇદાનિ ઇમસ્મિં અરહત્તપ્પત્તકાલે પુનબ્ભવો પુનુપ્પત્તિસઙ્ખાતો ભવો ભવનં જાતિ નત્થીતિ અત્થો.

    593.Kilesājhāpitā mayhanti mayā paṭividdhaarahattamaggañāṇena mayhaṃ cittasantānagatā sabbe diyaḍḍhasahassasaṅkhā kilesā jhāpitā sositā visositā viddhaṃsitā. Bhavā sabbe samūhatāti kāmabhavādayo sabbe nava bhavā mayā samūhatā saṃ suṭṭhu ūhatā khepitā viddhaṃsitā. Sabbāsavā parikkhīṇāti kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavoti sabbe cattāro āsavā parikkhīṇā parisamantato khayaṃ pāpitā. Idāni imasmiṃ arahattappattakāle punabbhavo punuppattisaṅkhāto bhavo bhavanaṃ jāti natthīti attho.

    ૫૯૪. ઉત્તરિ સોમનસ્સવસેન ઉદાનં ઉદાનેન્તો સ્વાગતન્તિઆદિમાહ. તત્થ બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ ઉત્તમબુદ્ધસ્સ સન્તિકે સમીપે એકનગરે વા મમ આગમનં સ્વાગતં સુટ્ઠુ આગમનં સુન્દરાગમનં વત એકન્તેન આસિ અહોસીતિ સમ્બન્ધો. તિસ્સો વિજ્જાતિ પુબ્બેનિવાસદિબ્બચક્ખુઆસવક્ખયવિજ્જા અનુપ્પત્તા સમ્પત્તા, પચ્ચક્ખં કતાતિ અત્થો. કતં બુદ્ધસ્સ સાસનન્તિ બુદ્ધેન ભગવતા દેસિતં અનુસિટ્ઠિ સાસનં કતં નિપ્ફાદિતં વત્તપટિપત્તિં પૂરેત્વા કમ્મટ્ઠાનં મનસિ કરિત્વા અરહત્તમગ્ગઞાણાધિગમેન સમ્પાદિતન્તિ અત્થો.

    594. Uttari somanassavasena udānaṃ udānento svāgatantiādimāha. Tattha buddhaseṭṭhassa uttamabuddhassa santike samīpe ekanagare vā mama āgamanaṃ svāgataṃ suṭṭhu āgamanaṃ sundarāgamanaṃ vata ekantena āsi ahosīti sambandho. Tisso vijjāti pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayavijjā anuppattā sampattā, paccakkhaṃ katāti attho. Kataṃ buddhassa sāsananti buddhena bhagavatā desitaṃ anusiṭṭhi sāsanaṃ kataṃ nipphāditaṃ vattapaṭipattiṃ pūretvā kammaṭṭhānaṃ manasi karitvā arahattamaggañāṇādhigamena sampāditanti attho.

    ૫૯૫. પટિસમ્ભિદા ચતસ્સોતિ અત્થપટિસમ્ભિદાદયો ચતસ્સો પઞ્ઞાયો સચ્છિકતા પચ્ચક્ખં કતા. વિમોક્ખાપિ ચ અટ્ઠિમેતિ ચત્તારિ મગ્ગઞાણાનિ ચત્તારિ ફલઞાણાનીતિ ઇમે અટ્ઠ વિમોક્ખા સંસારતો મુચ્ચનૂપાયા સચ્છિકતાતિ સમ્બન્ધો. છળભિઞ્ઞા સચ્છિકતાતિ –

    595.Paṭisambhidā catassoti atthapaṭisambhidādayo catasso paññāyo sacchikatā paccakkhaṃ katā. Vimokkhāpi ca aṭṭhimeti cattāri maggañāṇāni cattāri phalañāṇānīti ime aṭṭha vimokkhā saṃsārato muccanūpāyā sacchikatāti sambandho. Chaḷabhiññā sacchikatāti –

    ‘‘ઇદ્ધિવિધં દિબ્બસોતં, ચેતોપરિયઞાણકં;

    ‘‘Iddhividhaṃ dibbasotaṃ, cetopariyañāṇakaṃ;

    પુબ્બેનિવાસઞાણઞ્ચ, દિબ્બચક્ખાસવક્ખય’’ન્તિ. –

    Pubbenivāsañāṇañca, dibbacakkhāsavakkhaya’’nti. –

    ઇમા છ અભિઞ્ઞા સચ્છિકતા પચ્ચક્ખં કતા. ઇમેસં ઞાણાનં સચ્છિકરણેન બુદ્ધસ્સ સાસનં કતન્તિ અત્થો.

    Imā cha abhiññā sacchikatā paccakkhaṃ katā. Imesaṃ ñāṇānaṃ sacchikaraṇena buddhassa sāsanaṃ katanti attho.

    ઇત્થન્તિ ઇમિના હેટ્ઠા વુત્તપ્પકારેન. સુદન્તિ પદપૂરણમત્તે નિપાતો. આયસ્મા ઉપાલિ થેરોતિ થિરસીલાદિગુણયુત્તો સાવકો ઇમા પુબ્બચરિતાપદાનદીપિકા ગાથાયો અભાસિત્થ કથયિત્થાતિ અત્થો.

    Itthanti iminā heṭṭhā vuttappakārena. Sudanti padapūraṇamatte nipāto. Āyasmā upāli theroti thirasīlādiguṇayutto sāvako imā pubbacaritāpadānadīpikā gāthāyo abhāsittha kathayitthāti attho.

    ઉપાલિત્થેરઅપદાનવણ્ણના સમત્તા.

    Upālittheraapadānavaṇṇanā samattā.




    Next: ૩-૭. અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરઅપદાનવણ્ણના • 3-7. Aññāsikoṇḍaññattheraapadānavaṇṇanā




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / અપદાનપાળિ • Apadānapāḷi / ૩-૬. ઉપાલિત્થેરઅપદાનં • 3-6. Upālittheraapadānaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact