Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ઉપાસકત્તપટિવેદનાકથાવણ્ણના
Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
૧૫. કણ્ણસુખતો હદયઙ્ગમતોતિ વચનમેવ સન્ધાય વુત્તં. અનત્તુક્કંસનતોતિઆદિ પુગ્ગલવસેન, કણ્ણસુખતોતિ સોતિન્દ્રિયં સન્ધાય. આપાથારમણીયતોતિ ઞાણાપાથારમણીયતો. સયમેવ હેટ્ઠામુખજાતં વા, મગ્ગો પન અસોકો હોતિ. તદા હિ સોકો પહીયમાનો. ચરિયાદિઅનુકૂલતો અપ્પટિકૂલં. ‘‘મધુરમિમ’’ન્તિ વુત્તત્તા ‘‘ધમ્મમિમ’’ન્તિ વચનં અધિકં વિય દિસ્સતિ. તસ્મા ‘‘રાગવિરાગમિમ’’ન્તિ એવં વિસું વિસું યોજેત્વા પુન પિણ્ડેત્વા ધમ્મમિમં ઉપેહીતિ યોજેતબ્બં, ‘‘ધમ્મમેવ સરણત્થમુપેહી’’તિ પઠન્તિ કિરાતિ દીપેતિ. સરણગતાનં તેનેવ સરણગમનેન ભયં સન્તાસં દુગ્ગતિં પરિક્કિલેસં દુક્ખં હિંસતીતિ રતનત્તયં સરણં નામ. તપ્પસાદતગ્ગરુતાદીહિ વિહતકિલેસો તપ્પરાયનતાકારપ્પવત્તો ચિત્તુપ્પાદો સરણગમનં. તંસમઙ્ગીસત્તો સરણં ગચ્છતિ. પભેદેન પન દુવિધં સરણગમનં લોકુત્તરં લોકિયન્તિ. તત્થ લોકુત્તરં દિટ્ઠસચ્ચાનં મગ્ગક્ખણે સરણગમનુપક્કિલેસસમુચ્છેદેન નિબ્બાનારમ્મણં હુત્વા કિચ્ચતો સકલેપિ રતનત્તયે ઇજ્ઝતિ. લોકિયં પુથુજ્જનાનં સરણગમનુપક્કિલેસં તદઙ્ગવિક્ખમ્ભનેન આરમ્મણતો બુદ્ધાદિગુણારમ્મણં હુત્વા ઇજ્ઝતિ. તં અત્થતો રતનત્તયે સદ્ધાપટિલાભો સદ્ધામૂલિકા ચ સમ્માદિટ્ઠિ. લોકુત્તરસ્સ ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ વિપાકફલં, સબ્બદુક્ખક્ખયો આનિસંસફલં. ‘‘યો ચ બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ…પે॰… સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ (ધ॰ પ॰ ૧૯૦-૧૯૨) હિ વુત્તં. લોકિયસ્સ ભવભોગસમ્પદા. ‘‘યે કેચિ બુદ્ધં સરણં ગતાસે’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૩૨; સં॰ નિ॰ ૧.૩૭) હિ વુત્તં. લોકિયસરણગમનં તીસુ વત્થૂસુ અઞ્ઞાણસંસયમિચ્છાઞાણાદીહિ સંકિલિસ્સતિ, ન મહાજુતિકં હોતિ, ન મહાવિપ્ફારં. લોકુત્તરસ્સ નત્થિ સંકિલેસો. લોકિયસ્સ સાવજ્જો અનવજ્જોતિ દુવિધો ભેદો. તત્થ અઞ્ઞસત્થારાદીસુ અત્તસન્નિય્યાતનાદીહિ સાવજ્જો હોતિ, સો અનિટ્ઠફલો. અનવજ્જો કાલકિરિયાય, સો અવિપાકત્તા અફલો. લોકુત્તરસ્સ નેવત્થિ ભેદો. ભવન્તરેપિ હિ અરિયસાવકો અઞ્ઞં સત્થારં ન ઉદ્દિસતિ. યો કોચિ સરણગતો ગહટ્ઠો ઉપાસકો. રતનત્તયઉપાસનતો ઉપાસકો. પઞ્ચ વેરમણિયો સીલં. સત્થસત્તમંસમજ્જવિસવાણિજ્જારહિતં ધમ્મેન જીવિકં આજીવો. વુત્તસીલાજીવવિપત્તિ વિપત્તિ નામ. વિપરીતા સમ્પત્તિ.
15.Kaṇṇasukhatohadayaṅgamatoti vacanameva sandhāya vuttaṃ. Anattukkaṃsanatotiādi puggalavasena, kaṇṇasukhatoti sotindriyaṃ sandhāya. Āpāthāramaṇīyatoti ñāṇāpāthāramaṇīyato. Sayameva heṭṭhāmukhajātaṃ vā, maggo pana asoko hoti. Tadā hi soko pahīyamāno. Cariyādianukūlato appaṭikūlaṃ. ‘‘Madhuramima’’nti vuttattā ‘‘dhammamima’’nti vacanaṃ adhikaṃ viya dissati. Tasmā ‘‘rāgavirāgamima’’nti evaṃ visuṃ visuṃ yojetvā puna piṇḍetvā dhammamimaṃ upehīti yojetabbaṃ, ‘‘dhammameva saraṇatthamupehī’’ti paṭhanti kirāti dīpeti. Saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ dukkhaṃ hiṃsatīti ratanattayaṃ saraṇaṃ nāma. Tappasādataggarutādīhi vihatakileso tapparāyanatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgīsatto saraṇaṃ gacchati. Pabhedena pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyanti. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesaṃ tadaṅgavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato ratanattaye saddhāpaṭilābho saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi. Lokuttarassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca…pe… sabbadukkhā pamuccatī’’ti (dha. pa. 190-192) hi vuttaṃ. Lokiyassa bhavabhogasampadā. ‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse’’ti (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) hi vuttaṃ. Lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti, na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa sāvajjo anavajjoti duvidho bhedo. Tattha aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi sāvajjo hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālakiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññaṃ satthāraṃ na uddisati. Yo koci saraṇagato gahaṭṭho upāsako. Ratanattayaupāsanato upāsako. Pañca veramaṇiyo sīlaṃ. Satthasattamaṃsamajjavisavāṇijjārahitaṃ dhammena jīvikaṃ ājīvo. Vuttasīlājīvavipatti vipatti nāma. Viparītā sampatti.
૧૬. લચ્છામ નુ ખોતિ દુગ્ગતે સન્ધાય વુત્તં. સક્ખિસ્સામ નુખો નોતિ સમિદ્ધે સન્ધાય. તત્થ વેરઞ્જાયં. પગ્ગય્હતીતિ પત્તં પગ્ગહો, તેન પગ્ગહેન પત્તેનાતિ અત્થો. સમાદાયેવાતિ નિદસ્સનં. ન ચ વટ્ટતીતિ પુન પાકં કિઞ્ચાપિ વટ્ટતિ, તથાપિ ન સુટ્ઠુ પક્કત્તા વુત્તં, ‘‘ઉત્તણ્ડુલભત્તં લભિત્વાપિ પિધેતું ન વટ્ટતી’’તિ અટ્ઠકથાવચનઞ્ચેત્થ સાધકં. ‘‘સાવકાનં વા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસ્સામી’’તિ ઇમિના વચનેન આજીવપારિસુદ્ધિસીલં સન્ધાય ‘‘પચ્છા સીલ’’ન્તિ વુત્તં. ઉપાલિત્થેરોપિ તં તં વત્થું પટિચ્ચ ભગવતા બહૂનિ સિક્ખાપદાનિ પઞ્ઞત્તાનિ અત્થીતિ દીપેતિ. યદિ એવં વેરઞ્જાયં ‘‘એતસ્સ ભગવા કાલો’’તિ વચનં ન સમેતીતિ ચે? ન, તતો પુબ્બે સિક્ખાપદાભાવપ્પસઙ્ગતો. થેરો પન પઞ્ઞત્તાનિ ઠપેત્વા ઇદાનિ પઞ્ઞપેતબ્બાનિ પાતિમોક્ખુદ્દેસપ્પહોનકાનિ સન્ધાયાહ. ભગવાપિ ‘‘ન તાવ સારિપુત્ત સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતી’’તિ ભદ્દાલિસુત્તે (મ॰ નિ॰ ૨.૧૩૪; આદયો) વિય એકચ્ચેસુ પઞ્ઞત્તેસુપિ તતો પરં પઞ્ઞપેતબ્બાનિ સન્ધાયાહ. ઇધેવ અટ્ઠકથાયં ‘‘સામમ્પિ પચનં સમણસારુપ્પં ન હોતિ ન ચ વટ્ટતી’’તિ વચનઞ્ચ, તથા ‘‘રત્તિચ્છેદો વા વસ્સચ્છેદો વા’’તિઆદિવચનાનિ ચ અત્થિ. અઞ્ઞથા ‘‘દ્વીહાકારેહિ બુદ્ધા ભગવન્તો ભિક્ખૂ પટિપુચ્છન્તી’’તિ ઇધેવેદં પાળિઠપનં વિરુજ્ઝતીતિ આચરિયેન વિચારિતં, તં સુન્દરં પુબ્બેપિ પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદસમ્ભવતો. કિન્તુ ઇધ પાળિઠપનવિરોધવિચારણા પન નિપ્પયોજના વિય મમ દિસ્સતિ. કસ્મા? ઉપાલિત્થેરેન સઙ્ગીતિકાલે વુત્તપાઠત્તા. રત્તિચ્છેદોતિ સત્તાહકિચ્ચં સન્ધાય વુત્તો. ‘‘સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા રત્તિચ્છેદો વા વસ્સચ્છેદો વા એકભિક્ખુનાપિ ન કતો’’તિ વુત્તં કિર મહાઅટ્ઠકથાયં, તસ્મા વસ્સચ્છેદસ્સ કારણે સતિ સત્તાહકિચ્ચં કાતું વટ્ટતીતિ એકે. વિનયધરા પન નિચ્છન્તિ, તસ્મા અટ્ઠકથાધિપ્પાયો વીમંસિતબ્બો, ઇમાય વેરઞ્જાયં અપ્પિચ્છતાદિપટિપદાય પસન્ના. સાલીનં વિકતિ સાલિવિકતિ.
16.Lacchāma nu khoti duggate sandhāya vuttaṃ. Sakkhissāma nukho noti samiddhe sandhāya. Tattha verañjāyaṃ. Paggayhatīti pattaṃ paggaho, tena paggahena pattenāti attho. Samādāyevāti nidassanaṃ. Na ca vaṭṭatīti puna pākaṃ kiñcāpi vaṭṭati, tathāpi na suṭṭhu pakkattā vuttaṃ, ‘‘uttaṇḍulabhattaṃ labhitvāpi pidhetuṃ na vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāvacanañcettha sādhakaṃ. ‘‘Sāvakānaṃ vā sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti iminā vacanena ājīvapārisuddhisīlaṃ sandhāya ‘‘pacchā sīla’’nti vuttaṃ. Upālittheropi taṃ taṃ vatthuṃ paṭicca bhagavatā bahūni sikkhāpadāni paññattāni atthīti dīpeti. Yadi evaṃ verañjāyaṃ ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vacanaṃ na sametīti ce? Na, tato pubbe sikkhāpadābhāvappasaṅgato. Thero pana paññattāni ṭhapetvā idāni paññapetabbāni pātimokkhuddesappahonakāni sandhāyāha. Bhagavāpi ‘‘na tāva sāriputta satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’ti bhaddālisutte (ma. ni. 2.134; ādayo) viya ekaccesu paññattesupi tato paraṃ paññapetabbāni sandhāyāha. Idheva aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sāmampi pacanaṃ samaṇasāruppaṃ na hoti na ca vaṭṭatī’’ti vacanañca, tathā ‘‘ratticchedo vā vassacchedo vā’’tiādivacanāni ca atthi. Aññathā ‘‘dvīhākārehi buddhā bhagavanto bhikkhū paṭipucchantī’’ti idhevedaṃ pāḷiṭhapanaṃ virujjhatīti ācariyena vicāritaṃ, taṃ sundaraṃ pubbepi paññattasikkhāpadasambhavato. Kintu idha pāḷiṭhapanavirodhavicāraṇā pana nippayojanā viya mama dissati. Kasmā? Upālittherena saṅgītikāle vuttapāṭhattā. Ratticchedoti sattāhakiccaṃ sandhāya vutto. ‘‘Sattāhakaraṇīyena gantvā ratticchedo vā vassacchedo vā ekabhikkhunāpi na kato’’ti vuttaṃ kira mahāaṭṭhakathāyaṃ, tasmā vassacchedassa kāraṇe sati sattāhakiccaṃ kātuṃ vaṭṭatīti eke. Vinayadharā pana nicchanti, tasmā aṭṭhakathādhippāyo vīmaṃsitabbo, imāya verañjāyaṃ appicchatādipaṭipadāya pasannā. Sālīnaṃ vikati sālivikati.
૧૭-૮. ઉપપન્નફલોતિ બહુફલો. ‘‘ખુદ્દં મધુ’’ન્તિ પાઠો. થેરં સીહનાદં નદાપેતું પુચ્છીતિ ઇમિના આચરિયો યં પુબ્બે આણાય ઠિતાનં સાવકાનં મહાનુભાવતાદસ્સનં ‘‘વેરઞ્જાયં નિવાસપ્પયોજન’’ન્તિ અમ્હેહિ વુત્તં, તં સમ્પાદેતિ, રાજગહે વેરઞ્જાયઞ્ચાતિ ઉભયત્થ વિતક્કુપ્પાદે એકતો પિણ્ડેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સા’’તિઆદિમાહ. કાલં સન્ધાય ચિરં, ઠિતિં સન્ધાય ચિરાતિ વિગ્ગહો.
17-8.Upapannaphaloti bahuphalo. ‘‘Khuddaṃ madhu’’nti pāṭho. Theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchīti iminā ācariyo yaṃ pubbe āṇāya ṭhitānaṃ sāvakānaṃ mahānubhāvatādassanaṃ ‘‘verañjāyaṃ nivāsappayojana’’nti amhehi vuttaṃ, taṃ sampādeti, rājagahe verañjāyañcāti ubhayattha vitakkuppāde ekato piṇḍetvā dassento ‘‘atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimāha. Kālaṃ sandhāya ciraṃ, ṭhitiṃ sandhāya cirāti viggaho.
કામં હિનોતિ અત્તનો ફલનિબ્બત્તિયા સહાયં ગચ્છતીતિ કત્તરિ હેતુ, તથાપિ ઇધ તેન કરણભૂતેન તસ્સ ફલં હિનોતિ પવત્તતીતિ હેતુ. તથા ઘટન્તિ તેનાતિ ઘટો. કિલાસુનોતિ પયોજનાભાવેન અવાવટા. અબ્બોકિણ્ણાનિ વિસભાગેહિ. આગામિનિયા અનાગતેતિ અત્થો. ઇમેસંયેવ નોતિ દસ્સનત્થં ‘‘સબ્બબુદ્ધાનં હી’’તિ વુત્તં. યાવસાસનપરિયન્તાતિ યાવ બુદ્ધા ધરન્તિ, તાવાતિ અત્થો. ખત્તિયબ્રાહ્મણાવ ઉચ્ચા, તત્થાપિ વિસેસં દસ્સેતું ‘‘ઉચ્ચનીચઉળારુળારભોગા’’તિ. ‘‘મનસિ કત્વા’’તિપિ પાઠો. ઉપસમ્પાદ્યઉપસમ્પાદ્યઇચ્ચેતં દ્વયં માગધે ‘‘ઉપસમ્પજ્જા’’તિ વુચ્ચતિ. અનુપાદાયાતિ આરમ્મણકરણવસેન અગ્ગહેત્વા. આસવેહીતિ કત્તરિ તતિયાવિભત્તિ. ચિત્તાનીતિ પચ્ચત્તબહુવચનં. વિમુચ્ચિંસૂતિ કમ્મકારકે. વિમોચિતાનીતિ અધિપ્પાયોતિ આચરિયો. આસવેહીતિ પદઞ્ચ પચ્ચત્તે કરણવચનં કત્વા ગણ્ઠિપદે અત્થો પકાસિતો. યદિ અરિયમગ્ગેન નિરુદ્ધાનં આસવાનં વસેન અનાસવતા, લોકે ચિત્તાનિપિ અનાસવા સિયું. ન હિ નિરુદ્ધાનિ ચિત્તાનિ આરમ્મણાનિ કરોન્તીતિ તાનિ અનિરુદ્ધાસવવસેન સાસવાનીતિ ચે. સોતાપન્નસ્સ મગ્ગચિત્તં ઉપરિમગ્ગવજ્ઝાસવવસેન સાસવં, અવસિટ્ઠાસવસમુચ્છિન્દનાનુભાવત્તા ફલાનિ સાસવાનિ સિયુન્તિ? ન, આસવસમુચ્છિન્દનાનુભાવાગતફલત્તા. ભિંસનસ્સ કરણં ભિંસનકતં, તસ્મિં ભિંસનકતસ્મિં, ભિંસનકિરિયાયાતિ અત્થો. ઇત્થિલિઙ્ગં વિપલ્લાસં કત્વા નપુંસકલિઙ્ગં, પુરિસલિઙ્ગં વા કત્વા. નિમિત્તત્થેતિ એત્થ –
Kāmaṃ hinoti attano phalanibbattiyā sahāyaṃ gacchatīti kattari hetu, tathāpi idha tena karaṇabhūtena tassa phalaṃ hinoti pavattatīti hetu. Tathā ghaṭanti tenāti ghaṭo. Kilāsunoti payojanābhāvena avāvaṭā. Abbokiṇṇāni visabhāgehi. Āgāminiyā anāgateti attho. Imesaṃyeva noti dassanatthaṃ ‘‘sabbabuddhānaṃ hī’’ti vuttaṃ. Yāvasāsanapariyantāti yāva buddhā dharanti, tāvāti attho. Khattiyabrāhmaṇāva uccā, tatthāpi visesaṃ dassetuṃ ‘‘uccanīcauḷāruḷārabhogā’’ti. ‘‘Manasi katvā’’tipi pāṭho. Upasampādyaupasampādyaiccetaṃ dvayaṃ māgadhe ‘‘upasampajjā’’ti vuccati. Anupādāyāti ārammaṇakaraṇavasena aggahetvā. Āsavehīti kattari tatiyāvibhatti. Cittānīti paccattabahuvacanaṃ. Vimucciṃsūti kammakārake. Vimocitānīti adhippāyoti ācariyo. Āsavehīti padañca paccatte karaṇavacanaṃ katvā gaṇṭhipade attho pakāsito. Yadi ariyamaggena niruddhānaṃ āsavānaṃ vasena anāsavatā, loke cittānipi anāsavā siyuṃ. Na hi niruddhāni cittāni ārammaṇāni karontīti tāni aniruddhāsavavasena sāsavānīti ce. Sotāpannassa maggacittaṃ uparimaggavajjhāsavavasena sāsavaṃ, avasiṭṭhāsavasamucchindanānubhāvattā phalāni sāsavāni siyunti? Na, āsavasamucchindanānubhāvāgataphalattā. Bhiṃsanassa karaṇaṃ bhiṃsanakataṃ, tasmiṃ bhiṃsanakatasmiṃ, bhiṃsanakiriyāyāti attho. Itthiliṅgaṃ vipallāsaṃ katvā napuṃsakaliṅgaṃ, purisaliṅgaṃ vā katvā. Nimittattheti ettha –
‘‘ચમ્મનિ દીપિનં હન્તિ, દન્તેસુ હન્તિ કુઞ્જરં;
‘‘Cammani dīpinaṃ hanti, dantesu hanti kuñjaraṃ;
વાલેસુ ચામરિં હન્તિ, સિઙ્ગેસુ સરભો હતો’’તિ. –
Vālesu cāmariṃ hanti, siṅgesu sarabho hato’’ti. –
અધિકરણં.
Adhikaraṇaṃ.
૨૦-૨૧. નચિરટ્ઠિતિકકારણે કથિતે ચિરટ્ઠિતિકકારણં અત્થતો વુત્તપટિપક્ખવસેન કિઞ્ચાપિ સિદ્ધં, તથાપિ તં થેરસ્સ વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનાય ઓકાસકારણાધિપ્પાયતો વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનોકાસં પાપેતું પુન ભગવન્તં ‘‘કો પન, ભન્તે, હેતૂ’’તિ પુચ્છિ. ભગવાપિ યાચનં સમ્પટિચ્છિતુકામો બ્યાકાસિ. ‘‘આસવટ્ઠાનીયા સઙ્ઘે પાતુભવન્તી’’તિ પુગ્ગલસ્સ સઙ્ઘપરિયાપન્નત્તા વુત્તં. આદરત્થવસેનેવેત્થ દ્વિક્ખત્તું વુત્તન્તિ યસ્મા થેરો પુબ્બે રાજગહે, સમ્પતિ વેરઞ્જાયન્તિ દ્વિક્ખત્તું કાચિ, તસ્મા આદરેન પુનપ્પુનં યાચયમાનં પસ્સિત્વા સયમ્પિ ભગવા આદરેનેવ ‘‘આગમેહિ ત્વં સારિપુત્તા’’તિ આહ. તેનેતં દીપેતિ ‘‘મા ત્વં પુનપ્પુનં યાચાહિ, સમ્પટિચ્છિતાવ મયા તે યાચના, પુબ્બેનનુ તવયાચનં સમ્પટિચ્છતાવ મયા એત્તકે કાલે એત્તકાનિ સિક્ખાપદાનિ પઞ્ઞત્તાનિ, ન તાવ મે સાવકાનં આણાપાતિમોક્ખુદ્દેસાનુજાનનકાલો સમ્પત્તો, તક્કાનુમાનવસેન તયા ‘એતસ્સ ભગવા કાલો’તિ પુનપ્પુનં નિદ્દિસિયમાનોપિ નેસ સો કાલો, કિન્તુ તથાગતોવ તત્થ કાલં જાનિસ્સતી’’તિ. યસ્મા પન ‘‘સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિકાલતો પભુતિ આણાપાતિમોક્ખમેવ ઉદ્દિસિયતી’’તિ વુત્તં, તસ્મા પાતિમોક્ખુદ્દેસપ્પહોનકસિક્ખાપદમેવ સન્ધાયાહ. ‘‘તત્થાતિ સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિયાચનાપેક્ખં ભુમ્મવચન’’ન્તિ એકમેવ પદં વુત્તં તસ્સા સિદ્ધિયા ઇતરસ્સ સિદ્ધિતો. ‘‘સાવકાનં વિસયભાવન્તિ ઇમિના મહાપદુમત્થેરવાદો પટિક્ખિત્તો’’તિ અનુગણ્ઠિપદે વુત્તં, તં સુન્દરં વિય. સમ્મુખે ગરહા. પરમ્મુખે ઉપવાદો. ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઊનદસવસ્સેન…પે॰… દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૭૫) ઇદં સિક્ખાપદં ભગવા બુદ્ધત્તેન દસવસ્સિકો હુત્વા પઞ્ઞપેસિ ઊનદસવસ્સિકસ્સ તસ્સ તથા સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિયા અભાવતો. ન તદા અતિરેકદસવસ્સિકોવ દસવસ્સિકાનં રત્તઞ્ઞુમહત્તપ્પત્તિતો, તસ્મા તં સિક્ખાપદં વેરઞ્જાયં વસ્સાવાસતો પુબ્બે રાજગહે એવ પઞ્ઞત્તન્તિ સિદ્ધં, તસ્મિં સિદ્ધે સિદ્ધમેવ ‘‘યાવ ન સઙ્ઘો રત્તઞ્ઞુમહત્તં પત્તોતિ વચનં ઇતો પુબ્બે પઠમયાચનાયપિ વુત્ત’’ન્તિ. અટ્ઠકથાયમ્પિ રત્તઞ્ઞુમહત્તપ્પત્તકાલે ‘‘દ્વે સિક્ખાપદાની’’તિ ગણનપરિચ્છેદવચનં પઠમયાચનાય વુત્તવચનં સન્ધાય વુત્તં. અઞ્ઞથા રત્તઞ્ઞુમહત્તપ્પત્તકાલે દ્વે એવ, ન અઞ્ઞન્તિ આપજ્જતિ.
20-21. Naciraṭṭhitikakāraṇe kathite ciraṭṭhitikakāraṇaṃ atthato vuttapaṭipakkhavasena kiñcāpi siddhaṃ, tathāpi taṃ therassa vinayapaññattiyācanāya okāsakāraṇādhippāyato vinayapaññattiyācanokāsaṃ pāpetuṃ puna bhagavantaṃ ‘‘ko pana, bhante, hetū’’ti pucchi. Bhagavāpi yācanaṃ sampaṭicchitukāmo byākāsi. ‘‘Āsavaṭṭhānīyā saṅghe pātubhavantī’’ti puggalassa saṅghapariyāpannattā vuttaṃ. Ādaratthavasenevettha dvikkhattuṃ vuttanti yasmā thero pubbe rājagahe, sampati verañjāyanti dvikkhattuṃ kāci, tasmā ādarena punappunaṃ yācayamānaṃ passitvā sayampi bhagavā ādareneva ‘‘āgamehi tvaṃ sāriputtā’’ti āha. Tenetaṃ dīpeti ‘‘mā tvaṃ punappunaṃ yācāhi, sampaṭicchitāva mayā te yācanā, pubbenanu tavayācanaṃ sampaṭicchatāva mayā ettake kāle ettakāni sikkhāpadāni paññattāni, na tāva me sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesānujānanakālo sampatto, takkānumānavasena tayā ‘etassa bhagavā kālo’ti punappunaṃ niddisiyamānopi nesa so kālo, kintu tathāgatova tattha kālaṃ jānissatī’’ti. Yasmā pana ‘‘sikkhāpadapaññattikālato pabhuti āṇāpātimokkhameva uddisiyatī’’ti vuttaṃ, tasmā pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadameva sandhāyāha. ‘‘Tatthāti sikkhāpadapaññattiyācanāpekkhaṃ bhummavacana’’nti ekameva padaṃ vuttaṃ tassā siddhiyā itarassa siddhito. ‘‘Sāvakānaṃ visayabhāvanti iminā mahāpadumattheravādo paṭikkhitto’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, taṃ sundaraṃ viya. Sammukhe garahā. Parammukhe upavādo. ‘‘Na, bhikkhave, ūnadasavassena…pe… dukkaṭassā’’ti (mahāva. 75) idaṃ sikkhāpadaṃ bhagavā buddhattena dasavassiko hutvā paññapesi ūnadasavassikassa tassa tathā sikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Na tadā atirekadasavassikova dasavassikānaṃ rattaññumahattappattito, tasmā taṃ sikkhāpadaṃ verañjāyaṃ vassāvāsato pubbe rājagahe eva paññattanti siddhaṃ, tasmiṃ siddhe siddhameva ‘‘yāva na saṅgho rattaññumahattaṃ pattoti vacanaṃ ito pubbe paṭhamayācanāyapi vutta’’nti. Aṭṭhakathāyampi rattaññumahattappattakāle ‘‘dve sikkhāpadānī’’ti gaṇanaparicchedavacanaṃ paṭhamayācanāya vuttavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññathā rattaññumahattappattakāle dve eva, na aññanti āpajjati.
‘‘અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સા’’તિઆદિમ્હિ અયમાદિતો પટ્ઠાય અત્થવિભાવના – અયં કિરાયસ્મા અસ્સજિત્થેરતો પટિલદ્ધં એકગાથામત્તકં ધમ્મપરિયાયં નયસતસહસ્સેહિ વિવેચેન્તો અરહત્તં પત્વા સાવકપારમીઞાણે ઠિતો ‘‘અહો વત મહાનુભાવોયં સદ્ધમ્મો, યો વિનાપિ ધમ્મસામિના પરમ્મુખતો સુતમત્તેપિ મય્હં મહન્તં ગુણવિસેસં જનેસિ, સાધુ વતાયં સદ્ધમ્મો ચિરં તિટ્ઠેય્યા’’તિ ચિન્તેન્તો ‘‘કતમેસાનં નુ ખો બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં…પે॰… ન ચિરટ્ઠિતિક’’ન્તિ તમત્થં, કારણઞ્ચ અત્તનો અગ્ગસાવકઞાણેન પટિવિજ્ઝિત્વા ‘‘સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તન્તિઆદિચિરટ્ઠિતિકારણ’’ન્તિ નિટ્ઠં કત્વા વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનોકાસકરણત્થં ભગવન્તં પુચ્છિ. તતો પઞ્હસ્સ વિસ્સજ્જને વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનોકાસે સમ્પત્તે ‘‘એતસ્સ ભગવા કાલો, એતસ્સ સુગત કાલો’’તિ વિનયપઞ્ઞત્તિં યાચિ. તતો ભગવા તસ્સા યાચનાય સમ્પટિચ્છિતભાવં, ‘‘એતસ્સ ભગવા કાલો’’તિ વુત્તકાલસ્સ અકાલતં, કાલસ્સ ચ અનઞ્ઞવિસયતં દીપેન્તો ‘‘આગમેહિ ત્વ’’ન્તિઆદિમાહ, તતો ભગવા તસ્સ યાચનં, સત્તેસુ કારુઞ્ઞતઞ્ચ પટિચ્ચ ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભિક્ખૂ અનુપજ્ઝાયકા અનાચરિયકા અનોવદિયમાના’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૬૪) નયેન વેપુલ્લમહત્તતં પટિચ્ચ સત્થા સાવકાનં ઉપજ્ઝાયવત્તાદીનિ વિનયકમ્માનિ, તદનુરૂપસિક્ખાપદાનિ ચ પઞ્ઞપેસિ. તતો અનુક્કમેન દ્વાદસમવસ્સં વેરઞ્જાયં વસિ. તદા ચ આયસ્મા સારિપુત્તો સત્થારા નિદ્દિટ્ઠેસુ ચિરટ્ઠિતિહેતૂસુ જાતેસુ ‘‘નવઙ્ગસત્થુસાસનમહત્તતા ચ સમ્પતિ જાતા, વિનયપઞ્ઞત્તિ ચ બહુતરા જાતા, પાતિમોક્ખુદ્દેસો એવેકો ન તાવ સાવકાનં અનુઞ્ઞાતો, સો ચ પરિસુદ્ધેન સઙ્ઘેન કરીયતિ. સઙ્ઘોપિ એતરહિ પરિસુદ્ધો પચ્છિમકસ્સ સોતાપન્નત્તા’’તિ ચિન્તેત્વા પાતિમોક્ખુદ્દેસં અનુજાનાપેતુકામો યત્તકેહિ ચ સિક્ખાપદેહિ પાતિમોક્ખુદ્દેસો અનુજાનીયતિ, તત્તકાનં પઞ્ઞત્તિયાચનપુબ્બઙ્ગમં પાતિમોક્ખુદ્દેસં યાચન્તો પુબ્બુપ્પન્નવિતક્કસૂચનપુચ્છાવિસ્સજ્જનક્કમવસેન યાચનોકાસે સમ્પત્તે ‘‘એતસ્સ ભગવા કાલો’’તિઆદિમાહ.
‘‘Atha kho āyasmato sāriputtassā’’tiādimhi ayamādito paṭṭhāya atthavibhāvanā – ayaṃ kirāyasmā assajittherato paṭiladdhaṃ ekagāthāmattakaṃ dhammapariyāyaṃ nayasatasahassehi vivecento arahattaṃ patvā sāvakapāramīñāṇe ṭhito ‘‘aho vata mahānubhāvoyaṃ saddhammo, yo vināpi dhammasāminā parammukhato sutamattepi mayhaṃ mahantaṃ guṇavisesaṃ janesi, sādhu vatāyaṃ saddhammo ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti cintento ‘‘katamesānaṃ nu kho buddhānaṃ bhagavantānaṃ…pe… na ciraṭṭhitika’’nti tamatthaṃ, kāraṇañca attano aggasāvakañāṇena paṭivijjhitvā ‘‘sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattantiādiciraṭṭhitikāraṇa’’nti niṭṭhaṃ katvā vinayapaññattiyācanokāsakaraṇatthaṃ bhagavantaṃ pucchi. Tato pañhassa vissajjane vinayapaññattiyācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo, etassa sugata kālo’’ti vinayapaññattiṃ yāci. Tato bhagavā tassā yācanāya sampaṭicchitabhāvaṃ, ‘‘etassa bhagavā kālo’’ti vuttakālassa akālataṃ, kālassa ca anaññavisayataṃ dīpento ‘‘āgamehi tva’’ntiādimāha, tato bhagavā tassa yācanaṃ, sattesu kāruññatañca paṭicca ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū anupajjhāyakā anācariyakā anovadiyamānā’’tiādinā (mahāva. 64) nayena vepullamahattataṃ paṭicca satthā sāvakānaṃ upajjhāyavattādīni vinayakammāni, tadanurūpasikkhāpadāni ca paññapesi. Tato anukkamena dvādasamavassaṃ verañjāyaṃ vasi. Tadā ca āyasmā sāriputto satthārā niddiṭṭhesu ciraṭṭhitihetūsu jātesu ‘‘navaṅgasatthusāsanamahattatā ca sampati jātā, vinayapaññatti ca bahutarā jātā, pātimokkhuddeso eveko na tāva sāvakānaṃ anuññāto, so ca parisuddhena saṅghena karīyati. Saṅghopi etarahi parisuddho pacchimakassa sotāpannattā’’ti cintetvā pātimokkhuddesaṃ anujānāpetukāmo yattakehi ca sikkhāpadehi pātimokkhuddeso anujānīyati, tattakānaṃ paññattiyācanapubbaṅgamaṃ pātimokkhuddesaṃ yācanto pubbuppannavitakkasūcanapucchāvissajjanakkamavasena yācanokāse sampatte ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādimāha.
તત્થ ‘‘યં ભગવા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેય્યા’’તિ પાતિમોક્ખુદ્દેસપ્પહોનકસિક્ખાપદં સન્ધાયાહ, અયમત્થો ભદ્દાલિસુત્તેન (મ॰ નિ॰ ૨.૧૩૪ આદયો) દીપેતબ્બો . તત્થ હિ બહૂસુ સિક્ખાપદેસુ પઞ્ઞત્તેસુ, પઞ્ઞપિયમાનેસુ ચ ‘‘ન તાવ ભદ્દાલિ સત્થા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેતી’’તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૪૫) વુત્તં અપઞ્ઞત્તં ઉપાદાય, તથા ઇધાપિ અપઞ્ઞત્તં સન્ધાય વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. પરિસુદ્ધત્તા સઙ્ઘસ્સ સમ્પતિ સાવકાનં આણાપાતિમોક્ખુદ્દેસં નાનુજાનામીતિ દસ્સેન્તો ‘‘નિરબ્બુદો’’તિઆદિમાહ. ન હિ પરિસુદ્ધે સઙ્ઘે ઓવાદપાતિમોક્ખુદ્દેસસ્સ અનુદ્દેસકારણં અત્થિ, તસ્મિં સતિ આણાપાતિમોક્ખુદ્દેસાનુજાનનાધિપ્પાયતો. તથા ચ સો તતો અટ્ઠન્નંવસ્સાનં અચ્ચયેન અનુઞ્ઞાતો. યથાહ પાતિમોક્ખઠપનક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૮૬) ‘‘ન દાનાહં, ભિક્ખવે, ઇતો પરં ઉપોસથં કરિસ્સામિ…પે॰… પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેય્યાથા’’તિ. યં પન ઉપસમ્પદક્ખન્ધકે (મહાવ॰ ૧૨૯) ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભિક્ખૂ અઞ્ઞતરં ભિક્ખું ઉપસમ્પાદેત્વા એકકં ઓહાય પક્કમિંસુ…પે॰… સો તસ્સા મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિત્વા ચિરેન અગમાસી’’તિ વત્થુ આગતં, તં સુદિન્નવત્થુતો પરતો ઉપ્પન્નમ્પિ તત્થ યથાધિકારં સમોધાનેતું વુત્તં. તથા તત્થેવ ‘‘ઉભયાનિ ખો પનસ્સ પાતિમોક્ખાનિ વિત્થારેન સ્વાગતાનિ હોન્તી’’તિઆદિના (પાચિ॰ ૧૪૭; અ॰ નિ॰ ૮.૫૨; ૧૦.૩૩) અઙ્ગાનિપિ વેદિતબ્બાનિ. ન હિ આદિતો એવ ઉભતોપાતિમોક્ખાનિ સિદ્ધાનીતિ. અપિચ આદિતો પટ્ઠાય અયમનુક્કમો વેદિતબ્બો, સેય્યથિદં – રાહુલકુમારે ઉપ્પન્ને બોધિસત્તો નિક્ખમિત્વા છબ્બસ્સાનિ દુક્કરં કત્વા સત્તમે અભિસમ્બુદ્ધો, તસ્મિં એવ સંવચ્છરે કપિલવત્થું ગન્ત્વા રાહુલકુમારં પબ્બાજેસિ. અમ્બલટ્ઠિકરાહુલોવાદસુત્તટ્ઠકથાયં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૦૭ આદયો) ‘‘અયઞ્હિ આયસ્મા સત્તવસ્સિકકાલે ભગવન્તં ચીવરકણ્ણે ગહેત્વા ‘દાયજ્જં મે સમણ દેહિ, દાયજ્જં મે સમણ દેહી’તિ દાયજ્જં યાચમાનો ભગવતા ધમ્મસેનાપતિસારિપુત્તત્થેરસ્સ નિય્યાદેત્વા પબ્બાજિતો’’તિ ચ વુત્તં, તસ્મા રાહુલકુમારં આરબ્ભ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તીહિ સરણગમનેહિ સામણેરપબ્બજ્જ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૦૫) વુત્તત્તા સરણગમનૂપસમ્પદા પઠમવસ્સબ્ભન્તરે એવ પટિક્ખિત્તા, ઞત્તિચતુત્થકમ્મવસેન ઉપસમ્પદા અનુઞ્ઞાતાતિ પઞ્ઞાયતિ. અપિચ રાહુલવત્થુમ્હિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અનનુઞ્ઞાતો માતાપિતૂહિ પુત્તો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૫) સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, તસ્મા ઇતો પુબ્બેપિ સિક્ખાપદાનિ પઞ્ઞત્તાનીતિ સિદ્ધં.
Tattha ‘‘yaṃ bhagavā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeyyā’’ti pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadaṃ sandhāyāha, ayamattho bhaddālisuttena (ma. ni. 2.134 ādayo) dīpetabbo . Tattha hi bahūsu sikkhāpadesu paññattesu, paññapiyamānesu ca ‘‘na tāva bhaddāli satthā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapetī’’tiādi (ma. ni. 2.145) vuttaṃ apaññattaṃ upādāya, tathā idhāpi apaññattaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Parisuddhattā saṅghassa sampati sāvakānaṃ āṇāpātimokkhuddesaṃ nānujānāmīti dassento ‘‘nirabbudo’’tiādimāha. Na hi parisuddhe saṅghe ovādapātimokkhuddesassa anuddesakāraṇaṃ atthi, tasmiṃ sati āṇāpātimokkhuddesānujānanādhippāyato. Tathā ca so tato aṭṭhannaṃvassānaṃ accayena anuññāto. Yathāha pātimokkhaṭhapanakkhandhake (cūḷava. 386) ‘‘na dānāhaṃ, bhikkhave, ito paraṃ uposathaṃ karissāmi…pe… pātimokkhaṃ uddiseyyāthā’’ti. Yaṃ pana upasampadakkhandhake (mahāva. 129) ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū aññataraṃ bhikkhuṃ upasampādetvā ekakaṃ ohāya pakkamiṃsu…pe… so tassā methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā cirena agamāsī’’ti vatthu āgataṃ, taṃ sudinnavatthuto parato uppannampi tattha yathādhikāraṃ samodhānetuṃ vuttaṃ. Tathā tattheva ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni hontī’’tiādinā (pāci. 147; a. ni. 8.52; 10.33) aṅgānipi veditabbāni. Na hi ādito eva ubhatopātimokkhāni siddhānīti. Apica ādito paṭṭhāya ayamanukkamo veditabbo, seyyathidaṃ – rāhulakumāre uppanne bodhisatto nikkhamitvā chabbassāni dukkaraṃ katvā sattame abhisambuddho, tasmiṃ eva saṃvacchare kapilavatthuṃ gantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi. Ambalaṭṭhikarāhulovādasuttaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.107 ādayo) ‘‘ayañhi āyasmā sattavassikakāle bhagavantaṃ cīvarakaṇṇe gahetvā ‘dāyajjaṃ me samaṇa dehi, dāyajjaṃ me samaṇa dehī’ti dāyajjaṃ yācamāno bhagavatā dhammasenāpatisāriputtattherassa niyyādetvā pabbājito’’ti ca vuttaṃ, tasmā rāhulakumāraṃ ārabbha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tīhi saraṇagamanehi sāmaṇerapabbajja’’nti (mahāva. 105) vuttattā saraṇagamanūpasampadā paṭhamavassabbhantare eva paṭikkhittā, ñatticatutthakammavasena upasampadā anuññātāti paññāyati. Apica rāhulavatthumhi ‘‘na, bhikkhave, ananuññāto mātāpitūhi putto pabbājetabbo, yo pabbājeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 105) sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tasmā ito pubbepi sikkhāpadāni paññattānīti siddhaṃ.
સુત્વા ચ યો હેતુનિરોધમગ્ગં,
Sutvā ca yo hetunirodhamaggaṃ,
નિરોધુપાયં પટિવિજ્ઝિ ખિપ્પં;
Nirodhupāyaṃ paṭivijjhi khippaṃ;
જાતોવપેક્ખેન અસેસમેતં,
Jātovapekkhena asesametaṃ,
લોકં વિપસ્સી સુગતગ્ગસિસ્સો.
Lokaṃ vipassī sugataggasisso.
સો ધમ્મસેનાપતિ અગ્ગસિસ્સો,
So dhammasenāpati aggasisso,
સદ્ધમ્મરાજસ્સ તથાગતસ્સ;
Saddhammarājassa tathāgatassa;
સયં મુનિન્દેન યસસ્સ પત્તો,
Sayaṃ munindena yasassa patto,
અનેકસો સોળસધા પસત્થો.
Anekaso soḷasadhā pasattho.
તસ્મા હિ સિક્ખાપદબન્ધકાલો,
Tasmā hi sikkhāpadabandhakālo,
ઞાતુમ્પિ લોકે અતિભારિયોવ;
Ñātumpi loke atibhāriyova;
પગેવ સિક્ખાપદભાવભેદો,
Pageva sikkhāpadabhāvabhedo,
પગેવ અઞ્ઞો ઉભયત્થ તત્થ.
Pageva añño ubhayattha tattha.
પચ્ચેકબુદ્ધા અપિ તં દ્વયન્તુ,
Paccekabuddhā api taṃ dvayantu,
ઞાતું ન સક્કાવ પગેવ નેતું;
Ñātuṃ na sakkāva pageva netuṃ;
નિસ્સંસયં તત્થ તથાગતોવ,
Nissaṃsayaṃ tattha tathāgatova,
જાનિસ્સતિચ્ચાહ તથાગતોતિ.
Jānissaticcāha tathāgatoti.
ઇચ્ચેતમત્થં ઇધ ભિક્ખુ ઞત્વા,
Iccetamatthaṃ idha bhikkhu ñatvā,
સિક્ખાપદાનં કમભાવભેદં;
Sikkhāpadānaṃ kamabhāvabhedaṃ;
ઞાતું સયં નો ન પરે ચ નેતું,
Ñātuṃ sayaṃ no na pare ca netuṃ,
પરિયેસિતબ્બો ઇધ યુત્તિમગ્ગો.
Pariyesitabbo idha yuttimaggo.
તત્થ કમભેદો સિક્ખાપદાનં પરતો આવિ ભવિસ્સતિ. ભાવભેદો તાવ ઉક્ખિત્તકાનુવત્તનપચ્ચયા ભિક્ખુ અનાપત્તિકો, ભિક્ખુની પન સમનુભટ્ઠા પારાજિકા હોતિ. પારાજિકાપત્તિપટિચ્છાદને ભિક્ખુસ્સ દુક્કટં, ભિક્ખુનિયા પારાજિકં. દુટ્ઠુલ્લં આરોચેન્તસ્સ, પટિચ્છાદેન્તસ્સ ચ પાચિત્તિયં. મહાસાવજ્જં પારાજિકં આરોચેન્તસ્સ, પટિચ્છાદેન્તસ્સ ચ ભિક્ખુસ્સ દુક્કટં. ઇચ્ચેવમાદીહિ અભાવભેદસિક્ખાપદાનં ઇધ ભાવભેદેન યુત્તિપરિયેસનં સાધયમાનોપિ સિયા અનુમ્માદવિઘાતભાગીતિ. એત્તાવતા સકલસ્સપિ વિનયપિટકસ્સ વિતક્કયાચનકાલકાલઞ્ઞૂકારણફલપયોજનેહિ સત્તહિ અઙ્ગેહિ પટિમણ્ડિતં નિદાનમાયસ્મતા ઉપાલિત્થેરેન નિદસ્સિતં હોતિ. તત્થ થેરસ્સ વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનહેતુભૂતો વિતક્કો નામ. તસ્સેવ ‘‘એતસ્સ ભગવા કાલો’’તિઆદિના પવત્તા યાચના નામ. રત્તઞ્ઞૂવેપુલ્લલાભગ્ગબાહુસચ્ચમહત્તપ્પત્તિ કાલો નામ. સબ્બઞ્ઞૂ એવ કાલઞ્ઞૂ નામ. આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં પાતુભાવો કારણં નામ. ‘‘તેસંયેવ આસવટ્ઠાનીયાનં ધમ્માનં પટિઘાતાયા’’તિ વચનતો આસવટ્ઠાનીયધમ્મપટિઘાતો ફલં નામ. ‘‘યથયિદં બ્રહ્મચરિયં અદ્ધનિયં અસ્સા’’તિ વચનતો સાસનબ્રહ્મચરિયસ્સ ચિરટ્ઠિતિ પયોજનન્તિ વેદિતબ્બં. હોતિ ચેત્થ –
Tattha kamabhedo sikkhāpadānaṃ parato āvi bhavissati. Bhāvabhedo tāva ukkhittakānuvattanapaccayā bhikkhu anāpattiko, bhikkhunī pana samanubhaṭṭhā pārājikā hoti. Pārājikāpattipaṭicchādane bhikkhussa dukkaṭaṃ, bhikkhuniyā pārājikaṃ. Duṭṭhullaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca pācittiyaṃ. Mahāsāvajjaṃ pārājikaṃ ārocentassa, paṭicchādentassa ca bhikkhussa dukkaṭaṃ. Iccevamādīhi abhāvabhedasikkhāpadānaṃ idha bhāvabhedena yuttipariyesanaṃ sādhayamānopi siyā anummādavighātabhāgīti. Ettāvatā sakalassapi vinayapiṭakassa vitakkayācanakālakālaññūkāraṇaphalapayojanehi sattahi aṅgehi paṭimaṇḍitaṃ nidānamāyasmatā upālittherena nidassitaṃ hoti. Tattha therassa vinayapaññattiyācanahetubhūto vitakko nāma. Tasseva ‘‘etassa bhagavā kālo’’tiādinā pavattā yācanā nāma. Rattaññūvepullalābhaggabāhusaccamahattappatti kālo nāma. Sabbaññū eva kālaññū nāma. Āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ pātubhāvo kāraṇaṃ nāma. ‘‘Tesaṃyeva āsavaṭṭhānīyānaṃ dhammānaṃ paṭighātāyā’’ti vacanato āsavaṭṭhānīyadhammapaṭighāto phalaṃ nāma. ‘‘Yathayidaṃ brahmacariyaṃ addhaniyaṃ assā’’ti vacanato sāsanabrahmacariyassa ciraṭṭhiti payojananti veditabbaṃ. Hoti cettha –
‘‘વિતક્કો યાચના કાલો, કાલઞ્ઞૂ કારણં ફલં;
‘‘Vitakko yācanā kālo, kālaññū kāraṇaṃ phalaṃ;
પયોજનન્તિ સત્તઙ્ગં, નિદાનં વિનયસ્સિધા’’તિ.
Payojananti sattaṅgaṃ, nidānaṃ vinayassidhā’’ti.
૨૨. અન્તિમમણ્ડલન્તિ અબ્ભન્તરમણ્ડલં. તઞ્હિ ઇતરેસં અન્તો હોતિ, ખુદ્દકમણ્ડલં વા. અનુમતિદાનવસેન તેસં ભિક્ખૂનં દત્વા. તેસં બુદ્ધાનં ચારિકાય વિનેતબ્બા વેનેય્યસત્તા. ઓચિનન્તા વિયાતિ બહુપુપ્ફં ગચ્છં માલાકારા ચિરં ઓચિનન્તિ, એવં બહુવેનેય્યેસુ ગામાદીસુ ચિરં વસન્તા વેનેય્યપુઞ્ઞં પરિહરન્તા ચરન્તિ. સન્તં સુખં, ન વેદનાસુખં વિય સપરિપ્ફન્દં. દસસહસ્સચક્કવાળેતિ દેવાનં વસેન વુત્તં. મનુસ્સા પન ઇમસ્મિંયેવ ચક્કવાળે બોધનેય્યા ઉપ્પજ્જન્તિ. મહાકરુણાય ધુવં સત્તસમવલોકનં. ઓતિણ્ણેતિ પરિસમજ્ઝં આગતે, આરોચિતે વા. યેન કારણેન મયં તુમ્હાકં દેય્યધમ્મં દદેય્યામ, તં કુતો સક્કા લદ્ધું. બહુકિચ્ચા હિ ઘરાવાસાતિ. દુતિયવિકપ્પે તન્તિ દેય્યધમ્મં. ‘‘તુમ્હેહિ તં કુતો લદ્ધા’’તિ અનુગણ્ઠિપદે વુત્તં. કેચિ પન ‘‘પઠમં કિરિયં પેક્ખતિ, દુતિયં દેય્યધમ્મ’’ન્તિ વદન્તિ. આચરિયો પન ‘‘પઠમયોજનાય યં દાનપુઞ્ઞં, તં કુતો લબ્ભા. પુઞ્ઞન્તરાયબહુલા હિ ઘરાવાસાતિ. દુતિયયોજનાય તેમાસબ્ભન્તરે યમહં દદેય્યં, અતિક્કન્તકાલત્તા તમહં સમ્પતિ કુતો દદેય્યન્તિ દસ્સેતી’’તિ વદતિ. સીલાદિકુસલધમ્મસન્દસ્સનાદિધમ્મરતનવસ્સં.
22.Antimamaṇḍalanti abbhantaramaṇḍalaṃ. Tañhi itaresaṃ anto hoti, khuddakamaṇḍalaṃ vā. Anumatidānavasena tesaṃ bhikkhūnaṃ datvā. Tesaṃ buddhānaṃ cārikāya vinetabbā veneyyasattā. Ocinantā viyāti bahupupphaṃ gacchaṃ mālākārā ciraṃ ocinanti, evaṃ bahuveneyyesu gāmādīsu ciraṃ vasantā veneyyapuññaṃ pariharantā caranti. Santaṃ sukhaṃ, na vedanāsukhaṃ viya saparipphandaṃ. Dasasahassacakkavāḷeti devānaṃ vasena vuttaṃ. Manussā pana imasmiṃyeva cakkavāḷe bodhaneyyā uppajjanti. Mahākaruṇāya dhuvaṃ sattasamavalokanaṃ. Otiṇṇeti parisamajjhaṃ āgate, ārocite vā. Yena kāraṇena mayaṃ tumhākaṃ deyyadhammaṃ dadeyyāma, taṃ kuto sakkā laddhuṃ. Bahukiccā hi gharāvāsāti. Dutiyavikappe tanti deyyadhammaṃ. ‘‘Tumhehi taṃ kuto laddhā’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ. Keci pana ‘‘paṭhamaṃ kiriyaṃ pekkhati, dutiyaṃ deyyadhamma’’nti vadanti. Ācariyo pana ‘‘paṭhamayojanāya yaṃ dānapuññaṃ, taṃ kuto labbhā. Puññantarāyabahulā hi gharāvāsāti. Dutiyayojanāya temāsabbhantare yamahaṃ dadeyyaṃ, atikkantakālattā tamahaṃ sampati kuto dadeyyanti dassetī’’ti vadati. Sīlādikusaladhammasandassanādidhammaratanavassaṃ.
૨૩. પત્તુણ્ણદેસે પત્તુણ્ણં પટવરં. મહાયાગન્તિ મહાદાનં. પરિપુણ્ણસઙ્કપ્પન્તિ તેમાસં સોતબ્બં અજ્જ સુણિન્તિ.
23. Pattuṇṇadese pattuṇṇaṃ paṭavaraṃ. Mahāyāganti mahādānaṃ. Paripuṇṇasaṅkappanti temāsaṃ sotabbaṃ ajja suṇinti.
તત્રિદન્તિ ઇદં કારણં.
Tatridanti idaṃ kāraṇaṃ.
ઉપાલિ દાસકોતિ આચરિયપરમ્પરતો. બાહિરબ્ભન્તરનિદાનં, સિક્ખાપદાનં પઞ્ઞત્તિટ્ઠાનસઙ્ખાતં આવેણિકનિદાનઞ્ચ સન્ધાયાહ ‘‘નિદાનસ્સ પભેદદીપનતો’’તિ. થેરવાદાદિ વત્થુપ્પભેદો. સકાય પટિઞ્ઞાય મેત્તિયં ભિક્ખુનિં નાસેથાતિઆદિ પરસમયવિવજ્જનતોતિઆદિ. વિભઙ્ગનયભેદદસ્સનતોતિ તિસ્સો ઇત્થિયો ભૂમટ્ઠં થલટ્ઠન્તિઆદિ. એત્થાહ – કિં ભગવતો મારાવટ્ટનપટિઘાતાય સત્તિ નત્થીતિ? અત્થિ, તથાપિસ્સ પચ્છા ઉપગુત્તકાલે પસાદહેતુત્તા અધિવાસેતિ. એત્થ ઉપગુત્તાધિટ્ઠાનં વત્તબ્બં. બુદ્ધાનં આચિણ્ણન્તિ દિજદસ્સનેન કિંપયોજનન્તિ ચે? મારાવટ્ટનહેતુ બ્રાહ્મણસ્સ પુઞ્ઞન્તરાયોતિ પયોજનં.
Upāli dāsakoti ācariyaparamparato. Bāhirabbhantaranidānaṃ, sikkhāpadānaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ āveṇikanidānañca sandhāyāha ‘‘nidānassa pabhedadīpanato’’ti. Theravādādi vatthuppabhedo. Sakāya paṭiññāya mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsethātiādi parasamayavivajjanatotiādi. Vibhaṅganayabhedadassanatoti tisso itthiyo bhūmaṭṭhaṃ thalaṭṭhantiādi. Etthāha – kiṃ bhagavato mārāvaṭṭanapaṭighātāya satti natthīti? Atthi, tathāpissa pacchā upaguttakāle pasādahetuttā adhivāseti. Ettha upaguttādhiṭṭhānaṃ vattabbaṃ. Buddhānaṃ āciṇṇanti dijadassanena kiṃpayojananti ce? Mārāvaṭṭanahetu brāhmaṇassa puññantarāyoti payojanaṃ.
દિજોપિ સો મારમનોરથસ્સ,
Dijopi so māramanorathassa,
ભઙ્ગં કરોન્તો જિનપુઙ્ગવસ્સ;
Bhaṅgaṃ karonto jinapuṅgavassa;
સસ્સિસ્સસઙ્ઘસ્સ અદાસિ દાનં,
Sassissasaṅghassa adāsi dānaṃ,
અસેસકં કપ્પિયભણ્ડભેદં.
Asesakaṃ kappiyabhaṇḍabhedaṃ.
કિં ભગવા સસિસ્સો તાવ મહન્તં કપ્પિયભણ્ડં ઉબ્ભણ્ડિકં કત્વા અગમાસીતિ? ન અગમાસિ, તેમાસિભાગિયં પન પુઞ્ઞરાસિકં દેય્યધમ્મં અપ્પટિક્ખિપન્તો બ્રાહ્મણસ્સ ઉપાયતો સત્થા અદાસિ.
Kiṃ bhagavā sasisso tāva mahantaṃ kappiyabhaṇḍaṃ ubbhaṇḍikaṃ katvā agamāsīti? Na agamāsi, temāsibhāgiyaṃ pana puññarāsikaṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto brāhmaṇassa upāyato satthā adāsi.
તદઞ્ઞથા મારમનોરથોવ,
Tadaññathā māramanorathova,
પૂરો સિયા નેવ દિજસ્સ ભિય્યો;
Pūro siyā neva dijassa bhiyyo;
પાપં મહન્તં અપિ પાપુણેય્ય,
Pāpaṃ mahantaṃ api pāpuṇeyya,
મિચ્છાભિમાનેન તથાગતે સો.
Micchābhimānena tathāgate so.
તસ્મા ભગવા અસ્સાદિયન્તો તં દેય્યધમ્મં અપ્પટિક્ખિપન્તો ઉપાયેન બ્રાહ્મણસ્સ પુઞ્ઞબુદ્ધિં કત્વા, મારસ્સ ચ મનોરથવિઘાતં કત્વા અગમાસીતિ, ‘‘અયં નયો અટ્ઠકથં વિનાપિ પાળિનયાનુલોમતો સિદ્ધો’’તિ વદન્તિ. કથં? –
Tasmā bhagavā assādiyanto taṃ deyyadhammaṃ appaṭikkhipanto upāyena brāhmaṇassa puññabuddhiṃ katvā, mārassa ca manorathavighātaṃ katvā agamāsīti, ‘‘ayaṃ nayo aṭṭhakathaṃ vināpi pāḷinayānulomato siddho’’ti vadanti. Kathaṃ? –
‘‘સત્થા સસિસ્સો યદિ અગ્ગહેસિ,
‘‘Satthā sasisso yadi aggahesi,
દિજસ્સ તં ચીવરમાદિતોવ;
Dijassa taṃ cīvaramāditova;
નાથસ્સ નો વીસતિવસ્સકાલે,
Nāthassa no vīsativassakāle,
વિરુજ્ઝતે જીવકયાચનાપિ;
Virujjhate jīvakayācanāpi;
તથાપિ સબ્બં સુવિચારયિત્વા,
Tathāpi sabbaṃ suvicārayitvā,
યુત્તં નયં ચિન્તયિતુંવ યુત્ત’’ન્તિ.
Yuttaṃ nayaṃ cintayituṃva yutta’’nti.
ઇદાનિ આયસ્મા ઉપાલિત્થેરો વિનયપઞ્ઞત્તિયા સાધારણનિદાનં દસ્સેત્વા સિક્ખાપદાનં પાટેક્કં પઞ્ઞત્તિટ્ઠાનસઙ્ખાતં નિદાનમાદિં કત્વા પુગ્ગલપઞ્ઞત્તિઅનુપઞ્ઞત્તિવિભાગાપત્તિભેદન્તરાપત્તિઆદિકં નાનપ્પકારં વિધિં નિજ્જટં નિગ્ગુમ્બં કત્વા દસ્સેતું ‘‘અથ ખો ભગવા વેરઞ્જાયં યથાભિરન્તં વિહરિત્વા’’તિઆદિમાહાતિ. ઇધ ઠત્વા –
Idāni āyasmā upālitthero vinayapaññattiyā sādhāraṇanidānaṃ dassetvā sikkhāpadānaṃ pāṭekkaṃ paññattiṭṭhānasaṅkhātaṃ nidānamādiṃ katvā puggalapaññattianupaññattivibhāgāpattibhedantarāpattiādikaṃ nānappakāraṃ vidhiṃ nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā dassetuṃ ‘‘atha kho bhagavā verañjāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādimāhāti. Idha ṭhatvā –
સિક્ખાપદાન સબ્બેસં, કમભેદં પકાસયે;
Sikkhāpadāna sabbesaṃ, kamabhedaṃ pakāsaye;
તસ્મિં સિદ્ધે નિદાનાનં, કમસિદ્ધિ યતો ભવે.
Tasmiṃ siddhe nidānānaṃ, kamasiddhi yato bhave.
તત્થ સબ્બસિક્ખાપદાનં યથાસમ્ભવં દેસનાક્કમો પહાનક્કમો પટિપત્તિક્કમો ઉપ્પત્તિક્કમોતિ ચતુબ્બિધો કમો લબ્ભતિ. તત્થ ભગવતા રાજગહે ભિક્ખૂનં પાતિમોક્ખુદ્દેસં અનુજાનન્તેન પાતિમોક્ખુદ્દેસસ્સ યો દેસનાક્કમો અનુઞ્ઞાતો, તં દેસનાક્કમમનુલોમેન્તો આયસ્મા મહાકસ્સપો પઠમં પારાજિકુદ્દેસં પુચ્છિ, તદનન્તરં સઙ્ઘાદિસેસુદ્દેસં, તતો અનિયતુદ્દેસં વિત્થારુદ્દેસઞ્ચ પુચ્છિત્વા તદનન્તરં ભિક્ખુનીવિભઙ્ગઞ્ચ તેનેવ અનુક્કમેન પુચ્છિ, નિદાનુદ્દેસન્તોગધાનઞ્ચ સરૂપેન અનુદ્દિટ્ઠાનં પુચ્છનત્થં ખન્ધકેપિ પુચ્છિ. એતેન ચ ખન્ધકે પઞ્ઞત્તા થુલ્લચ્ચયા સઙ્ગહિતા હોન્તિ. પુચ્છિતાનુક્કમેનેવ ઉપાલિત્થેરો તં સબ્બં સાપત્તિભેદાદિકં દેસેન્તો થુલ્લચ્ચયદુબ્ભાસિતઆપત્તિસમુટ્ઠાનાદિદીપકં અન્તોકત્વા દેસેસિ, અયમેત્થ દેસનાક્કમો. ઉભતોવિભઙ્ગખન્ધકતો પન ઉચ્ચિનિત્વા તદા પરિવારપાળિ વિસું કતા. ઇમમેવ નયં સન્ધાય અટ્ઠકથાયં વુત્તં ‘‘એતેનેવ ઉપાયેન ખન્ધકપરિવારેપિ આરોપેસુ’’ન્તિઆદિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથા). અપિચ પાળિયા ‘‘એતેનેવુપાયેન ઉભતોવિનયે પુચ્છિ. પુટ્ઠો પુટ્ઠો આયસ્મા ઉપાલિ વિસ્સજ્જેસી’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં, તસ્મા મહાકસ્સપો ઉભતોવિભઙ્ગે એવ પુચ્છિ. વિસ્સજ્જેન્તો પન આયસ્મા ઉપાલિ નિવરસેસં દેસેન્તો ખન્ધકપરિવારે અન્તોકત્વા દેસેસિ. તદા ચ ખન્ધકપરિવારપાળિ વિસું કતાતિ અયં દેસનાક્કમો. યદિ એવં નિદાનુદ્દેસો પઠમં દેસેતબ્બોતિ ચે? ન, તદસમ્ભવતો. સો હિ ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તી’’તિઆદિના (મહાવ॰ ૧૩૪) નયેન પવત્તત્તા પઠમં સિક્ખાપદસઙ્ગહિતાસુ આપત્તીસુ અદસ્સિતાસુ ન સમ્ભવતિ. ‘‘યાનિ મયા ભિક્ખૂનં પઞ્ઞત્તાનિ સિક્ખાપદાનિ, તાનિ નેસં પાતિમોક્ખુદ્દેસં અનુજાનેય્ય’’ન્તિ વચનતો સિક્ખાપદાનેવ પઠમં દેસેતબ્બાનીતિ પારાજિકુદ્દેસક્કમો સમ્ભવતિ.
Tattha sabbasikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ desanākkamo pahānakkamo paṭipattikkamo uppattikkamoti catubbidho kamo labbhati. Tattha bhagavatā rājagahe bhikkhūnaṃ pātimokkhuddesaṃ anujānantena pātimokkhuddesassa yo desanākkamo anuññāto, taṃ desanākkamamanulomento āyasmā mahākassapo paṭhamaṃ pārājikuddesaṃ pucchi, tadanantaraṃ saṅghādisesuddesaṃ, tato aniyatuddesaṃ vitthāruddesañca pucchitvā tadanantaraṃ bhikkhunīvibhaṅgañca teneva anukkamena pucchi, nidānuddesantogadhānañca sarūpena anuddiṭṭhānaṃ pucchanatthaṃ khandhakepi pucchi. Etena ca khandhake paññattā thullaccayā saṅgahitā honti. Pucchitānukkameneva upālitthero taṃ sabbaṃ sāpattibhedādikaṃ desento thullaccayadubbhāsitaāpattisamuṭṭhānādidīpakaṃ antokatvā desesi, ayamettha desanākkamo. Ubhatovibhaṅgakhandhakato pana uccinitvā tadā parivārapāḷi visuṃ katā. Imameva nayaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘eteneva upāyena khandhakaparivārepi āropesu’’ntiādi (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā). Apica pāḷiyā ‘‘etenevupāyena ubhatovinaye pucchi. Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesī’’ti ettakameva vuttaṃ, tasmā mahākassapo ubhatovibhaṅge eva pucchi. Vissajjento pana āyasmā upāli nivarasesaṃ desento khandhakaparivāre antokatvā desesi. Tadā ca khandhakaparivārapāḷi visuṃ katāti ayaṃ desanākkamo. Yadi evaṃ nidānuddeso paṭhamaṃ desetabboti ce? Na, tadasambhavato. So hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādinā (mahāva. 134) nayena pavattattā paṭhamaṃ sikkhāpadasaṅgahitāsu āpattīsu adassitāsu na sambhavati. ‘‘Yāni mayā bhikkhūnaṃ paññattāni sikkhāpadāni, tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti vacanato sikkhāpadāneva paṭhamaṃ desetabbānīti pārājikuddesakkamo sambhavati.
પારાજિકુદ્દેસાદિસઙ્ગહિતાનં આપત્તિઅકુસલાનં યથોળારિકક્કમેન પહાતબ્બત્તા પહાનક્કમોપેત્થ સમ્ભવતિ. ઉપસમ્પન્નસમનન્તરં ‘‘તાવદેવ ચત્તારિ અકરણીયાનિ આચિક્ખિતબ્બાની’’તિ (મહાવ॰ ૧૨૯) વચનતો ‘‘સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસૂ’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૯૩) વચનતો ચ યથા ગરુકં આચિક્ખણં સિક્ખનેન પટિપત્તિક્કમોપેત્થ સમ્ભવતિ, એવમિમેહિ તીહિ કમેહિ દેસેતબ્બાનમ્પેતેસં સિક્ખાપદાનં યથાસમ્ભવં ઉપ્પત્તિક્કમો સમ્ભવતિ. તથા હિ યં યં સાધારણં, તં તં ભિક્ખું આરબ્ભ ઉપ્પન્ને એવ વત્થુસ્મિં ‘‘યા પન ભિક્ખુની છન્દસો મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યા’’તિ ભિક્ખુનીનમ્પિ પઞ્ઞત્તં. અઞ્ઞથા તં ભિક્ખુનીનં અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ સિયા. તતો ‘‘અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ તસ્મિં નત્થી’’તિ (પરિ॰ ૨૪૭) પરિવારે એતં વચનં વિરુજ્ઝતિ, એત્તાવતા પુરિમેન કમત્તયેન પઠમં દેસેતબ્બતં પત્તે પારાજિકુદ્દેસે પઠમુપ્પન્નત્તા મેથુનધમ્મપારાજિકં સબ્બપઠમં દેસેતુકામો ઉપાલિત્થેરો ‘‘તત્ર સુદં ભગવા વેસાલિય’’ન્તિ વેસાલિમેવ પાપેત્વા ઠપેસિ. અઞ્ઞથા બારાણસિયં પઞ્ઞત્તાનં ‘‘ન, ભિક્ખવે, મનુસ્સમંસં પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૨૮૦) એવમાદીનં દેસનાધિપ્પાયે સતિ બારાણસિં પાપેત્વા ઠપેય્યાતિ.
Pārājikuddesādisaṅgahitānaṃ āpattiakusalānaṃ yathoḷārikakkamena pahātabbattā pahānakkamopettha sambhavati. Upasampannasamanantaraṃ ‘‘tāvadeva cattāri akaraṇīyāni ācikkhitabbānī’’ti (mahāva. 129) vacanato ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti (dī. ni. 1.193) vacanato ca yathā garukaṃ ācikkhaṇaṃ sikkhanena paṭipattikkamopettha sambhavati, evamimehi tīhi kamehi desetabbānampetesaṃ sikkhāpadānaṃ yathāsambhavaṃ uppattikkamo sambhavati. Tathā hi yaṃ yaṃ sādhāraṇaṃ, taṃ taṃ bhikkhuṃ ārabbha uppanne eva vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti bhikkhunīnampi paññattaṃ. Aññathā taṃ bhikkhunīnaṃ anuppannapaññatti siyā. Tato ‘‘anuppannapaññatti tasmiṃ natthī’’ti (pari. 247) parivāre etaṃ vacanaṃ virujjhati, ettāvatā purimena kamattayena paṭhamaṃ desetabbataṃ patte pārājikuddese paṭhamuppannattā methunadhammapārājikaṃ sabbapaṭhamaṃ desetukāmo upālitthero ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliya’’nti vesālimeva pāpetvā ṭhapesi. Aññathā bārāṇasiyaṃ paññattānaṃ ‘‘na, bhikkhave, manussamaṃsaṃ paribhuñjitabba’’nti (mahāva. 280) evamādīnaṃ desanādhippāye sati bārāṇasiṃ pāpetvā ṭhapeyyāti.
અબ્ભન્તરનિદાનકથા નિટ્ઠિતા.
Abbhantaranidānakathā niṭṭhitā.
વેરઞ્જકણ્ડવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Verañjakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / વેરઞ્જકણ્ડં • Verañjakaṇḍaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā
દેસનાનુમોદનકથા • Desanānumodanakathā
દુબ્ભિક્ખકથા • Dubbhikkhakathā
મહામોગ્ગલ્લાનસ્સસીહનાદકથા • Mahāmoggallānassasīhanādakathā
વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનકથાવણ્ણના • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā
બુદ્ધાચિણ્ણકથા • Buddhāciṇṇakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā
દેસનાનુમોદનકથા • Desanānumodanakathā
દુબ્ભિક્ખકથા • Dubbhikkhakathā
મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ સીહનાદકથા • Mahāmoggallānassa sīhanādakathā
વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનકથા • Vinayapaññattiyācanakathā
બુદ્ધાચિણ્ણકથા • Buddhāciṇṇakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā
ઉપાસકત્તપટિવેદનાકથાવણ્ણના • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
વિનયપઞ્ઞત્તિયાચનકથાવણ્ણના • Vinayapaññattiyācanakathāvaṇṇanā