Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya |
૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તં
10. Uppaṭipāṭikasuttaṃ
૫૧૦. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? દુક્ખિન્દ્રિયં , દોમનસ્સિન્દ્રિયં, સુખિન્દ્રિયં, સોમનસ્સિન્દ્રિયં, ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં દુક્ખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં દુક્ખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો દુક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, દુક્ખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ દુક્ખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.
510. ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Dukkhindriyaṃ , domanassindriyaṃ, sukhindriyaṃ, somanassindriyaṃ, upekkhindriyaṃ. Idha, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati dukkhindriyaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ dukkhindriyaṃ, tañca kho sanimittaṃ sanidānaṃ sasaṅkhāraṃ sappaccayaṃ. Tañca animittaṃ anidānaṃ asaṅkhāraṃ appaccayaṃ dukkhindriyaṃ uppajjissatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati’. So dukkhindriyañca pajānāti, dukkhindriyasamudayañca pajānāti, dukkhindriyanirodhañca pajānāti, yattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati tañca pajānāti. Kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu aññāsi dukkhindriyassa nirodhaṃ, tadatthāya cittaṃ upasaṃharati’’’.
‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં દોમનસ્સિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં દોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’ . સો દોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, દોમનસ્સિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, દોમનસ્સિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં દોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati domanassindriyaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ domanassindriyaṃ, tañca kho sanimittaṃ sanidānaṃ sasaṅkhāraṃ sappaccayaṃ. Tañca animittaṃ anidānaṃ asaṅkhāraṃ appaccayaṃ domanassindriyaṃ uppajjissatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati’ . So domanassindriyañca pajānāti, domanassindriyasamudayañca pajānāti, domanassindriyanirodhañca pajānāti, yattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati tañca pajānāti. Kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ domanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu aññāsi domanassindriyassa nirodhaṃ, tadatthāya cittaṃ upasaṃharati’’’.
‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ સુખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં સુખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં સુખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો સુખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, સુખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સુખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં સુખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ સુખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati sukhindriyaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ sukhindriyaṃ, tañca kho sanimittaṃ sanidānaṃ sasaṅkhāraṃ sappaccayaṃ. Tañca animittaṃ anidānaṃ asaṅkhāraṃ appaccayaṃ sukhindriyaṃ uppajjissatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati’. So sukhindriyañca pajānāti, sukhindriyasamudayañca pajānāti, sukhindriyanirodhañca pajānāti, yattha cuppannaṃ sukhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati tañca pajānāti. Kattha cuppannaṃ sukhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ sukhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu aññāsi sukhindriyassa nirodhaṃ, tadatthāya cittaṃ upasaṃharati’’’.
‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં સોમનસ્સિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં સોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો સોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, સોમનસ્સિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, સોમનસ્સિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં સોમનસ્સિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ સોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ’’’.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati somanassindriyaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ somanassindriyaṃ, tañca kho sanimittaṃ sanidānaṃ sasaṅkhāraṃ sappaccayaṃ. Tañca animittaṃ anidānaṃ asaṅkhāraṃ appaccayaṃ somanassindriyaṃ uppajjissatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati’. So somanassindriyañca pajānāti, somanassindriyasamudayañca pajānāti, somanassindriyanirodhañca pajānāti, yattha cuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati tañca pajānāti. Kattha cuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu aññāsi somanassindriyassa nirodhaṃ, tadatthāya cittaṃ upasaṃharati’’’.
‘‘ઇધ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અપ્પમત્તસ્સ આતાપિનો પહિતત્તસ્સ વિહરતો ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં. સો એવં પજાનાતિ – ‘ઉપ્પન્નં ખો મે ઇદં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં, તઞ્ચ ખો સનિમિત્તં સનિદાનં સસઙ્ખારં સપ્પચ્ચયં. તઞ્ચ અનિમિત્તં અનિદાનં અસઙ્ખારં અપ્પચ્ચયં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જિસ્સતીતિ – નેતં ઠાનં વિજ્જતિ’. સો ઉપેક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયસમુદયઞ્ચ પજાનાતિ, ઉપેક્ખિન્દ્રિયનિરોધઞ્ચ પજાનાતિ, યત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ તઞ્ચ પજાનાતિ. કત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્થ ચુપ્પન્નં ઉપેક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ‘ભિક્ખુ અઞ્ઞાસિ ઉપેક્ખિન્દ્રિયસ્સ નિરોધં, તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતી’’’તિ. દસમં.
‘‘Idha pana, bhikkhave, bhikkhuno appamattassa ātāpino pahitattassa viharato uppajjati upekkhindriyaṃ. So evaṃ pajānāti – ‘uppannaṃ kho me idaṃ upekkhindriyaṃ, tañca kho sanimittaṃ sanidānaṃ sasaṅkhāraṃ sappaccayaṃ. Tañca animittaṃ anidānaṃ asaṅkhāraṃ appaccayaṃ upekkhindriyaṃ uppajjissatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati’. So upekkhindriyañca pajānāti, upekkhindriyasamudayañca pajānāti, upekkhindriyanirodhañca pajānāti, yattha cuppannaṃ upekkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati tañca pajānāti. Kattha cuppannaṃ upekkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ upekkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu aññāsi upekkhindriyassa nirodhaṃ, tadatthāya cittaṃ upasaṃharatī’’’ti. Dasamaṃ.
સુખિન્દ્રિયવગ્ગો ચતુત્થો.
Sukhindriyavaggo catuttho.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
સુદ્ધિકઞ્ચ સોતો અરહા, દુવે સમણબ્રાહ્મણા;
Suddhikañca soto arahā, duve samaṇabrāhmaṇā;
વિભઙ્ગેન તયો વુત્તા, કટ્ઠો ઉપ્પટિપાટિકન્તિ.
Vibhaṅgena tayo vuttā, kaṭṭho uppaṭipāṭikanti.
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તવણ્ણના • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તવણ્ણના • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā