Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તવણ્ણના
10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā
૫૧૦. દસમં યથાધમ્મરસેન પટિપાટિયા વુત્તમ્પિ ઇમસ્મિં ઇન્દ્રિયવિભઙ્ગે સેસસુત્તાનિ વિય અદેસિતત્તા ઉપ્પટિપાટિકસુત્તં નામાતિ વેદિતબ્બં. તત્થ નિમિત્તન્તિઆદીનિ સબ્બાનિ પચ્ચયવેવચનાનેવ. દુક્ખિન્દ્રિયઞ્ચ પજાનાતીતિ દુક્ખસચ્ચવસેનેવ પજાનાતિ. દુક્ખિન્દ્રિયસમુદયન્તિ કણ્ટકેન વા વિદ્ધસ્સ મઙ્કુલેન વા દટ્ઠસ્સ પચ્ચત્થરણે વા વલિયા ફુટ્ઠસ્સ દુક્ખસહગતં કાયવિઞ્ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ, તં એતસ્સ સમુદયોતિ પજાનાતિ.
510. Dasamaṃ yathādhammarasena paṭipāṭiyā vuttampi imasmiṃ indriyavibhaṅge sesasuttāni viya adesitattā uppaṭipāṭikasuttaṃ nāmāti veditabbaṃ. Tattha nimittantiādīni sabbāni paccayavevacanāneva. Dukkhindriyañca pajānātīti dukkhasaccavaseneva pajānāti. Dukkhindriyasamudayanti kaṇṭakena vā viddhassa maṅkulena vā daṭṭhassa paccattharaṇe vā valiyā phuṭṭhassa dukkhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, taṃ etassa samudayoti pajānāti.
પરતો દોમનસ્સિન્દ્રિયસમુદયન્તિઆદીસુપિ તેસં તેસં કારણવસેનેવ સમુદયો વેદિતબ્બો. પત્તચીવરાદીનં વા હિ સઙ્ખારાનં સદ્ધિવિહારિકાદીનં વા સત્તાનં વિનાસેન દોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતીતિ તેસં વિનાસં તસ્સ સમુદયોતિ પજાનાતિ. સુભોજનં ભુઞ્જિત્વા વરસયને નિપન્નસ્સ હત્થપાદસમ્બાહનતાલવણ્ટવાતાદિસમ્ફસ્સેન સુખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતિ, તં ફસ્સં તસ્સ સમુદયોતિ પજાનાતિ. વુત્તપ્પકારાનં પન સત્તસઙ્ખારાનં મનાપાનં પટિલાભવસેન સોમનસ્સિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતિ, તં પટિલાભં તસ્સ સમુદયોતિ પજાનાતિ. મજ્ઝત્તાકારેન પન ઉપેક્ખિન્દ્રિયં ઉપ્પજ્જતિ, તં સત્તસઙ્ખારેસુ મજ્ઝત્તાકારં તસ્સ સમુદયોતિ પજાનાતિ.
Parato domanassindriyasamudayantiādīsupi tesaṃ tesaṃ kāraṇavaseneva samudayo veditabbo. Pattacīvarādīnaṃ vā hi saṅkhārānaṃ saddhivihārikādīnaṃ vā sattānaṃ vināsena domanassindriyaṃ uppajjatīti tesaṃ vināsaṃ tassa samudayoti pajānāti. Subhojanaṃ bhuñjitvā varasayane nipannassa hatthapādasambāhanatālavaṇṭavātādisamphassena sukhindriyaṃ uppajjati, taṃ phassaṃ tassa samudayoti pajānāti. Vuttappakārānaṃ pana sattasaṅkhārānaṃ manāpānaṃ paṭilābhavasena somanassindriyaṃ uppajjati, taṃ paṭilābhaṃ tassa samudayoti pajānāti. Majjhattākārena pana upekkhindriyaṃ uppajjati, taṃ sattasaṅkhāresu majjhattākāraṃ tassa samudayoti pajānāti.
કત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતિ, ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહીતિઆદીસુ પન અયં એકતોવ વિનિચ્છયકથા – દુક્ખિન્દ્રિયઞ્હિ પઠમજ્ઝાનસ્સ ઉપચારક્ખણેયેવ નિરુજ્ઝતિ પહીનં હોતિ, દોમનસ્સાદીનિ દુતિયજ્ઝાનાદીનં. એવં સન્તેપિ તેસં અતિસયનિરોધત્તા અયં ઝાનેસુયેવ નિરોધો વુત્તો. અતિસયનિરોધો હિ તેસં પઠમજ્ઝાનાદીસુ, ન નિરોધોયેવ, નિરોધોયેવ પન ઉપચારક્ખણે, નાતિસયનિરોધો. તથા હિ નાનાવજ્જને પઠમજ્ઝાનુપચારે નિરુદ્ધસ્સાપિ દુક્ખિન્દ્રિયસ્સ ડંસમકસાદિસમ્ફસ્સેન વા વિસમાસનુપતાપેન વા સિયા ઉપ્પત્તિ, ન ત્વેવ અન્તોઅપ્પનાયં. ઉપચારે વા નિરુદ્ધમ્પેતં ન સુટ્ઠુ નિરુદ્ધં હોતિ પટિપક્ખેન અવિહતત્તા. અન્તોઅપ્પનાયં પન પીતિફરણેન સબ્બો કાયો સુખોક્કન્તો હોતિ, સુખોક્કન્તકાયસ્સ ચ સુટ્ઠુ નિરુદ્ધં હોતિ દુક્ખિન્દ્રિયં પટિપક્ખેન વિહતત્તા. નાનાવજ્જનેયેવ ચ દુતિયજ્ઝાનુપચારે પહીનસ્સ દોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ યસ્મા એતં વિતક્કવિચારપચ્ચયેપિ કાયકિલમથે ચિત્તુપઘાતે ચ સતિ ઉપ્પજ્જતિ, વિતક્કવિચારાભાવે નેવ ઉપ્પજ્જતિ. યત્થ પન ઉપ્પજ્જતિ, તત્થ વિતક્કવિચારભાવે, અપ્પહીના એવ ચ દુતિયજ્ઝાનુપચારે વિતક્કવિચારાતિ તત્થસ્સ સિયા ઉપ્પત્તિ. ન ત્વેવ દુતિયજ્ઝાને પહીનપચ્ચયત્તા. તથા તતિયજ્ઝાનુપચારે પહીનસ્સાપિ સુખિન્દ્રિયસ્સ પીતિસમુટ્ઠાનપણીતરૂપફુટ્ઠકાયસ્સ સિયા ઉપ્પત્તિ, ન ત્વેવ તતિયજ્ઝાને. તતિયજ્ઝાને હિ સુખસ્સ પચ્ચયભૂતા પીતિ સબ્બસો નિરુદ્ધા. તથા ચતુત્થજ્ઝાનુપચારે પહીનસ્સાપિ સોમનસ્સિન્દ્રિયસ્સ આસન્નત્તા અપ્પનાપ્પત્તાય ઉપેક્ખાય અભાવેન સમ્મા અનતિક્કન્તત્તા ચ સિયા ઉપ્પત્તિ, ન ત્વેવ ચતુત્થજ્ઝાને. તસ્મા ‘‘એત્થ ચુપ્પન્નં દુક્ખિન્દ્રિયં અપરિસેસં નિરુજ્ઝતી’’તિ તત્થ તત્થ અપરિસેસગ્ગહણં કતં.
Kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati, idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehītiādīsu pana ayaṃ ekatova vinicchayakathā – dukkhindriyañhi paṭhamajjhānassa upacārakkhaṇeyeva nirujjhati pahīnaṃ hoti, domanassādīni dutiyajjhānādīnaṃ. Evaṃ santepi tesaṃ atisayanirodhattā ayaṃ jhānesuyeva nirodho vutto. Atisayanirodho hi tesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva, nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe, nātisayanirodho. Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānupacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanupatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneyeva ca dutiyajjhānupacāre pahīnassa domanassindriyassa yasmā etaṃ vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittupaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāve, appahīnā eva ca dutiyajjhānupacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti. Na tveva dutiyajjhāne pahīnapaccayattā. Tathā tatiyajjhānupacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭṭhakāyassa siyā uppatti, na tveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhā. Tathā catutthajjhānupacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā appanāppattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, na tveva catutthajjhāne. Tasmā ‘‘ettha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ kataṃ.
યં પનેત્થ તદત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતીતિ વુત્તં, તત્થ અલાભી સમાનો ઉપ્પાદનત્થાય ચિત્તં ઉપસંહરતિ, લાભી સમાનો સમાપજ્જનત્થાયાતિ એવમત્થો વેદિતબ્બો. ઇમેસુ દ્વીસુપિ સુત્તેસુ સમ્મસનવારોવ કથિતોતિ.
Yaṃ panettha tadatthāya cittaṃ upasaṃharatīti vuttaṃ, tattha alābhī samāno uppādanatthāya cittaṃ upasaṃharati, lābhī samāno samāpajjanatthāyāti evamattho veditabbo. Imesu dvīsupi suttesu sammasanavārova kathitoti.
સુખિન્દ્રિયવગ્ગો ચતુત્થો.
Sukhindriyavaggo catuttho.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તં • 10. Uppaṭipāṭikasuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ૧૦. ઉપ્પટિપાટિકસુત્તવણ્ણના • 10. Uppaṭipāṭikasuttavaṇṇanā