Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પેતવત્થુ-અટ્ઠકથા • Petavatthu-aṭṭhakathā |
૧૦. ઉત્તરમાતુપેતિવત્થુવણ્ણના
10. Uttaramātupetivatthuvaṇṇanā
દિવાવિહારગતં ભિક્ખુન્તિ ઇદં ઉત્તરમાતુપેતિવત્થુ. તત્રાયં અત્થવિભાવના – સત્થરિ પરિનિબ્બુતે પઠમમહાસઙ્ગીતિયા પવત્તિતાય આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો દ્વાદસહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં કોસમ્બિયા અવિદૂરે અઞ્ઞતરસ્મિં અરઞ્ઞાયતને વિહાસિ. તેન ચ સમયેન રઞ્ઞો ઉદેનસ્સ અઞ્ઞતરો અમચ્ચો કાલમકાસિ, તેન ચ પુબ્બે નગરે કમ્મન્તા અધિટ્ઠિતા અહેસું. અથ રાજા તસ્સ પુત્તં ઉત્તરં નામ માણવં પક્કોસાપેત્વા ‘‘ત્વઞ્ચ પિતરા અધિટ્ઠિતે કમ્મન્તે સમનુસાસા’’તિ તેન ઠિતટ્ઠાને ઠપેસિ.
Divāvihāragataṃ bhikkhunti idaṃ uttaramātupetivatthu. Tatrāyaṃ atthavibhāvanā – satthari parinibbute paṭhamamahāsaṅgītiyā pavattitāya āyasmā mahākaccāyano dvādasahi bhikkhūhi saddhiṃ kosambiyā avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane vihāsi. Tena ca samayena rañño udenassa aññataro amacco kālamakāsi, tena ca pubbe nagare kammantā adhiṭṭhitā ahesuṃ. Atha rājā tassa puttaṃ uttaraṃ nāma māṇavaṃ pakkosāpetvā ‘‘tvañca pitarā adhiṭṭhite kammante samanusāsā’’ti tena ṭhitaṭṭhāne ṭhapesi.
સો ચ સાધૂતિ સમ્પટિચ્છિત્વા એકદિવસં નગરપટિસઙ્ખરણિયાનં દારૂનં અત્થાય વડ્ઢકિયો ગહેત્વા અરઞ્ઞં ગતો. તત્થ આયસ્મતો મહાકચ્ચાયનત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાનં ઉપગન્ત્વા થેરં તત્થ પંસુકૂલચીવરધરં વિવિત્તં નિસિન્નં દિસ્વા ઇરિયાપથેયેવ પસીદિત્વા કતપટિસન્થારો વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિ. થેરો તસ્સ ધમ્મં કથેસિ. સો ધમ્મં સુત્વા રતનત્તયે સઞ્જાતપ્પસાદો સરણેસુ પતિટ્ઠાય થેરં નિમન્તેસિ – ‘‘અધિવાસેથ મે, ભન્તે, સ્વાતનાય ભત્તં સદ્ધિં ભિક્ખૂહિ અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’તિ. અધિવાસેસિ થેરો તુણ્હીભાવેન. સો તતો નિક્ખમિત્વા નગરં ગન્ત્વા અઞ્ઞેસં ઉપાસકાનં આચિક્ખિ – ‘‘થેરો મયા સ્વાતનાય નિમન્તિતો, તુમ્હેહિપિ મમ દાનગ્ગં આગન્તબ્બ’’ન્તિ.
So ca sādhūti sampaṭicchitvā ekadivasaṃ nagarapaṭisaṅkharaṇiyānaṃ dārūnaṃ atthāya vaḍḍhakiyo gahetvā araññaṃ gato. Tattha āyasmato mahākaccāyanattherassa vasanaṭṭhānaṃ upagantvā theraṃ tattha paṃsukūlacīvaradharaṃ vivittaṃ nisinnaṃ disvā iriyāpatheyeva pasīditvā katapaṭisanthāro vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Thero tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā ratanattaye sañjātappasādo saraṇesu patiṭṭhāya theraṃ nimantesi – ‘‘adhivāsetha me, bhante, svātanāya bhattaṃ saddhiṃ bhikkhūhi anukampaṃ upādāyā’’ti. Adhivāsesi thero tuṇhībhāvena. So tato nikkhamitvā nagaraṃ gantvā aññesaṃ upāsakānaṃ ācikkhi – ‘‘thero mayā svātanāya nimantito, tumhehipi mama dānaggaṃ āgantabba’’nti.
સો દુતિયદિવસે કાલસ્સેવ પણીતં ખાદનીયં ભોજનીયં પટિયાદાપેત્વા કાલં આરોચાપેત્વા સદ્ધિં ભિક્ખૂહિ આગચ્છન્તસ્સ થેરસ્સ પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા વન્દિત્વા પુરક્ખત્વા ગેહં પવેસેસિ. અથ મહારહકપ્પિયપચ્ચત્થરણઅત્થતેસુ આસનેસુ થેરે ચ ભિક્ખૂસુ ચ નિસિન્નેસુ ગન્ધપુપ્ફધૂપેહિ પૂજં કત્વા પણીતેન અન્નપાનેન તે સન્તપ્પેત્વા સઞ્જાતપ્પસાદો કતઞ્જલી અનુમોદનં સુણિત્વા કતભત્તાનુમોદને થેરે ગચ્છન્તે પત્તં ગહેત્વા અનુગચ્છન્તો નગરતો નિક્ખમિત્વા પટિનિવત્તન્તો ‘‘ભન્તે, તુમ્હેહિ નિચ્ચં મમ ગેહં પવિસિતબ્બ’’ન્તિ યાચિત્વા થેરસ્સ અધિવાસનં ઞત્વા નિવત્તિ. એવં સો થેરં ઉપટ્ઠહન્તો તસ્સ ઓવાદે પતિટ્ઠાય સોતાપત્તિફલં પાપુણિ, વિહારઞ્ચ કારેસિ, સબ્બે ચ અત્તનો ઞાતકે સાસને અભિપ્પસન્ને અકાસિ.
So dutiyadivase kālasseva paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā kālaṃ ārocāpetvā saddhiṃ bhikkhūhi āgacchantassa therassa paccuggamanaṃ katvā vanditvā purakkhatvā gehaṃ pavesesi. Atha mahārahakappiyapaccattharaṇaatthatesu āsanesu there ca bhikkhūsu ca nisinnesu gandhapupphadhūpehi pūjaṃ katvā paṇītena annapānena te santappetvā sañjātappasādo katañjalī anumodanaṃ suṇitvā katabhattānumodane there gacchante pattaṃ gahetvā anugacchanto nagarato nikkhamitvā paṭinivattanto ‘‘bhante, tumhehi niccaṃ mama gehaṃ pavisitabba’’nti yācitvā therassa adhivāsanaṃ ñatvā nivatti. Evaṃ so theraṃ upaṭṭhahanto tassa ovāde patiṭṭhāya sotāpattiphalaṃ pāpuṇi, vihārañca kāresi, sabbe ca attano ñātake sāsane abhippasanne akāsi.
માતા પનસ્સ મચ્છેરમલપરિયુટ્ઠિતચિત્તા હુત્વા એવં પરિભાસિ – ‘‘યં ત્વં મમ અનિચ્છન્તિયા એવ સમણાનં અન્નપાનં દેસિ, તં તે પરલોકે લોહિતં સમ્પજ્જતૂ’’તિ. એકં પન મોરપિઞ્છકલાપં વિહારમહદિવસે દિય્યમાનં અનુજાનિ. સા કાલં કત્વા પેતયોનિયં ઉપ્પજ્જિ, મોરપિઞ્છકલાપદાનાનુમોદનેન પનસ્સા કેસા નીલા સિનિદ્ધા વેલ્લિતગ્ગા સુખુમા દીઘા ચ અહેસું. સા યદા ગઙ્ગાનદિં ‘‘પાનીયં પિવિસ્સામી’’તિ ઓતરતિ, તદા નદી લોહિતપૂરા હોતિ. સા પઞ્ચપણ્ણાસ વસ્સાનિ ખુપ્પિપાસાભિભૂતા વિચરિત્વા એકદિવસં કઙ્ખારેવતત્થેરં ગઙ્ગાય તીરે દિવાવિહારં નિસિન્નં દિસ્વા અત્તાનં અત્તનો કેસેહિ પટિચ્છાદેત્વા ઉપસઙ્કમિત્વા પાનીયં યાચિ. તં સન્ધાય વુત્તં –
Mātā panassa maccheramalapariyuṭṭhitacittā hutvā evaṃ paribhāsi – ‘‘yaṃ tvaṃ mama anicchantiyā eva samaṇānaṃ annapānaṃ desi, taṃ te paraloke lohitaṃ sampajjatū’’ti. Ekaṃ pana morapiñchakalāpaṃ vihāramahadivase diyyamānaṃ anujāni. Sā kālaṃ katvā petayoniyaṃ uppajji, morapiñchakalāpadānānumodanena panassā kesā nīlā siniddhā vellitaggā sukhumā dīghā ca ahesuṃ. Sā yadā gaṅgānadiṃ ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti otarati, tadā nadī lohitapūrā hoti. Sā pañcapaṇṇāsa vassāni khuppipāsābhibhūtā vicaritvā ekadivasaṃ kaṅkhārevatattheraṃ gaṅgāya tīre divāvihāraṃ nisinnaṃ disvā attānaṃ attano kesehi paṭicchādetvā upasaṅkamitvā pānīyaṃ yāci. Taṃ sandhāya vuttaṃ –
૩૩૧.
331.
‘‘દિવાવિહારગતં ભિક્ખું, ગઙ્ગાતીરે નિસિન્નકં;
‘‘Divāvihāragataṃ bhikkhuṃ, gaṅgātīre nisinnakaṃ;
તં પેતી ઉપસઙ્કમ્મ, દુબ્બણ્ણા ભીરુદસ્સના.
Taṃ petī upasaṅkamma, dubbaṇṇā bhīrudassanā.
૩૩૨.
332.
‘‘કેસા ચસ્સા અતિદીઘા, યાવભૂમાવલમ્બરે;
‘‘Kesā cassā atidīghā, yāvabhūmāvalambare;
કેસેહિ સા પટિચ્છન્ના, સમણં એતદબ્રવી’’તિ. –
Kesehi sā paṭicchannā, samaṇaṃ etadabravī’’ti. –
ઇમા દ્વે ગાથા સઙ્ગીતિકારકેહિ ઇધ આદિતો ઠપિતા.
Imā dve gāthā saṅgītikārakehi idha ādito ṭhapitā.
તત્થ ભીરુદસ્સનાતિ ભયાનકદસ્સના. ‘‘રુદ્દદસ્સના’’તિ વા પાઠો, બીભચ્છભારિયદસ્સનાતિ અત્થો. યાવભૂમાવલમ્બરેતિ યાવ ભૂમિ, તાવ ઓલમ્બન્તિ. પુબ્બે ‘‘ભિક્ખુ’’ન્તિ ચ પચ્છા ‘‘સમણ’’ન્તિ ચ કઙ્ખારેવતત્થેરમેવ સન્ધાય વુત્તં.
Tattha bhīrudassanāti bhayānakadassanā. ‘‘Ruddadassanā’’ti vā pāṭho, bībhacchabhāriyadassanāti attho. Yāvabhūmāvalambareti yāva bhūmi, tāva olambanti. Pubbe ‘‘bhikkhu’’nti ca pacchā ‘‘samaṇa’’nti ca kaṅkhārevatattherameva sandhāya vuttaṃ.
સા પન પેતી થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા પાનીયં યાચન્તી –
Sā pana petī theraṃ upasaṅkamitvā pānīyaṃ yācantī –
૩૩૩.
333.
‘‘પઞ્ચપણ્ણાસ વસ્સાનિ, યતો કાલકતા અહં;
‘‘Pañcapaṇṇāsa vassāni, yato kālakatā ahaṃ;
નાભિજાનામિ ભુત્તં વા, પીતં વા પન પાનિયં;
Nābhijānāmi bhuttaṃ vā, pītaṃ vā pana pāniyaṃ;
દેહિ ત્વં પાનિયં ભન્તે, તસિતા પાનિયાય મે’’તિ. – ઇમં ગાથમાહ;
Dehi tvaṃ pāniyaṃ bhante, tasitā pāniyāya me’’ti. – imaṃ gāthamāha;
૩૩૩. તત્થ નાભિજાનામિ ભુત્તં વાતિ એવં દીઘમન્તરે કાલે ભોજનં ભુત્તં વા પાનીયં પીતં વા નાભિજાનામિ, ન ભુત્તં ન પીતન્તિ અત્થો. તસિતાતિ પિપાસિતા. પાનિયાયાતિ પાનીયત્થાય આહિણ્ડન્તિયા મે પાનીયં દેહિ, ભન્તેતિ યોજના.
333. Tattha nābhijānāmi bhuttaṃ vāti evaṃ dīghamantare kāle bhojanaṃ bhuttaṃ vā pānīyaṃ pītaṃ vā nābhijānāmi, na bhuttaṃ na pītanti attho. Tasitāti pipāsitā. Pāniyāyāti pānīyatthāya āhiṇḍantiyā me pānīyaṃ dehi, bhanteti yojanā.
ઇતો પરં –
Ito paraṃ –
૩૩૪.
334.
‘‘અયં સીતોદિકા ગઙ્ગા, હિમવન્તતો સન્દતિ;
‘‘Ayaṃ sītodikā gaṅgā, himavantato sandati;
પિવ એત્તો ગહેત્વાન, કિં મં યાચસિ પાનિયં.
Piva etto gahetvāna, kiṃ maṃ yācasi pāniyaṃ.
૩૩૫.
335.
‘‘સચાહં ભન્તે ગઙ્ગાય, સયં ગણ્હામિ પાનિયં;
‘‘Sacāhaṃ bhante gaṅgāya, sayaṃ gaṇhāmi pāniyaṃ;
લોહિતં મે પરિવત્તતિ, તસ્મા યાચામિ પાનિયં.
Lohitaṃ me parivattati, tasmā yācāmi pāniyaṃ.
૩૩૬.
336.
‘‘કિં નુ કાયેન વાચાય, મનસા દુક્કટં કતં;
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
કિસ્સકમ્મવિપાકેન, ગઙ્ગા તે હોતિ લોહિતં.
Kissakammavipākena, gaṅgā te hoti lohitaṃ.
૩૩૭.
337.
‘‘પુત્તો મે ઉત્તરો નામ, સદ્ધો આસિ ઉપાસકો;
‘‘Putto me uttaro nāma, saddho āsi upāsako;
સો ચ મય્હં અકામાય, સમણાનં પવેચ્છતિ.
So ca mayhaṃ akāmāya, samaṇānaṃ pavecchati.
૩૩૮.
338.
‘‘ચીવરં પિણ્ડપાતઞ્ચ, પચ્ચયં સયનાસનં;
‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;
તમહં પરિભાસામિ, મચ્છેરેન ઉપદ્દુતા.
Tamahaṃ paribhāsāmi, maccherena upaddutā.
૩૩૯.
339.
‘‘યં ત્વં મય્હં અકામાય, સમણાનં પવેચ્છસિ;
‘‘Yaṃ tvaṃ mayhaṃ akāmāya, samaṇānaṃ pavecchasi;
ચીવરં પિણ્ડપાતઞ્ચ, પચ્ચયં સયનાસનં.
Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ.
૩૪૦.
340.
‘‘એતં તે પરલોકસ્મિં, લોહિતં હોતુ ઉત્તર;
‘‘Etaṃ te paralokasmiṃ, lohitaṃ hotu uttara;
તસ્સકમ્મવિપાકેન, ગઙ્ગા મે હોતિ લોહિત’’ન્તિ. –
Tassakammavipākena, gaṅgā me hoti lohita’’nti. –
ઇમા થેરસ્સ ચ પેતિયા ચ વચનપટિવચનગાથા.
Imā therassa ca petiyā ca vacanapaṭivacanagāthā.
૩૩૪. તત્થ હિમવન્તતોતિ મહતો હિમસ્સ અત્થિતાય ‘‘હિમવા’’તિ લદ્ધનામતો પબ્બતરાજતો. સન્દતીતિ પવત્તતિ. એત્તોતિ ઇતો મહાગઙ્ગાતો. કિન્તિ કસ્મા મં યાચસિ પાનીયં, ગઙ્ગાનદિં ઓતરિત્વા યથારુચિ પિવાતિ દસ્સેતિ.
334. Tattha himavantatoti mahato himassa atthitāya ‘‘himavā’’ti laddhanāmato pabbatarājato. Sandatīti pavattati. Ettoti ito mahāgaṅgāto. Kinti kasmā maṃ yācasi pānīyaṃ, gaṅgānadiṃ otaritvā yathāruci pivāti dasseti.
૩૩૫. લોહિતં મે પરિવત્તતીતિ ઉદકં સન્દમાનં મય્હં પાપકમ્મફલેન લોહિતં હુત્વા પરિવત્તતિ પરિણમતિ, તાય ગહિતમત્તં ઉદકં લોહિતં જાયતિ.
335.Lohitaṃme parivattatīti udakaṃ sandamānaṃ mayhaṃ pāpakammaphalena lohitaṃ hutvā parivattati pariṇamati, tāya gahitamattaṃ udakaṃ lohitaṃ jāyati.
૩૩૭-૪૦. મય્હં અકામાયાતિ મમ અનિચ્છન્તિયા. પવેચ્છતીતિ દેતિ. પચ્ચયન્તિ ગિલાનપચ્ચયં. એતન્તિ યં એતં ચીવરાદિકં પચ્ચયજાતં સમણાનં પવેચ્છસિ દેસિ, એતં તે પરલોકસ્મિં લોહિતં હોતુ ઉત્તરાતિ અભિસપનવસેન કતં પાપકમ્મં, તસ્સ વિપાકેનાતિ યોજના.
337-40.Mayhaṃ akāmāyāti mama anicchantiyā. Pavecchatīti deti. Paccayanti gilānapaccayaṃ. Etanti yaṃ etaṃ cīvarādikaṃ paccayajātaṃ samaṇānaṃ pavecchasi desi, etaṃ te paralokasmiṃ lohitaṃ hotu uttarāti abhisapanavasena kataṃ pāpakammaṃ, tassa vipākenāti yojanā.
અથાયસ્મા રેવતો તં પેતિં ઉદ્દિસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ પાનીયં અદાસિ, પિણ્ડાય ચરિત્વા ભત્તં ગહેત્વા ભિક્ખૂનમદાસિ, સઙ્કારકૂટાદિતો પંસુકૂલં ગહેત્વા ધોવિત્વા ભિસિઞ્ચ ચિમિલિકઞ્ચ કત્વા ભિક્ખૂનં અદાસિ, તેન ચસ્સા પેતિયા દિબ્બસમ્પત્તિયો અહેસું. સા થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા અત્તના લદ્ધદિબ્બસમ્પત્તિં થેરસ્સ દસ્સેસિ. થેરો તં પવત્તિં અત્તનો સન્તિકં ઉપગતાનં ચતુન્નં પરિસાનં પકાસેત્વા ધમ્મકથં કથેસિ. તેન મહાજનો સઞ્જાતસંવેગો વિગતમલમચ્છેરો હુત્વા દાનસીલાદિકુસલધમ્માભિરતો અહોસીતિ. ઇદં પન પેતવત્થુ દુતિયસઙ્ગીતિયં સઙ્ગહં આરુળ્હન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Athāyasmā revato taṃ petiṃ uddissa bhikkhusaṅghassa pānīyaṃ adāsi, piṇḍāya caritvā bhattaṃ gahetvā bhikkhūnamadāsi, saṅkārakūṭādito paṃsukūlaṃ gahetvā dhovitvā bhisiñca cimilikañca katvā bhikkhūnaṃ adāsi, tena cassā petiyā dibbasampattiyo ahesuṃ. Sā therassa santikaṃ gantvā attanā laddhadibbasampattiṃ therassa dassesi. Thero taṃ pavattiṃ attano santikaṃ upagatānaṃ catunnaṃ parisānaṃ pakāsetvā dhammakathaṃ kathesi. Tena mahājano sañjātasaṃvego vigatamalamacchero hutvā dānasīlādikusaladhammābhirato ahosīti. Idaṃ pana petavatthu dutiyasaṅgītiyaṃ saṅgahaṃ āruḷhanti daṭṭhabbaṃ.
ઉત્તરમાતુપેતિવત્થુવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Uttaramātupetivatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પેતવત્થુપાળિ • Petavatthupāḷi / ૧૦. ઉત્તરમાતુપેતિવત્થુ • 10. Uttaramātupetivatthu