Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. વચ્છગોત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Vacchagottattheragāthāvaṇṇanā
તેવિજ્જોહં મહાઝાયીતિ આયસ્મતો વચ્છગોત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલબીજં રોપેન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે બન્ધુમતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં રઞ્ઞા નાગરેહિ ચ સદ્ધિં બુદ્ધપૂજં કત્વા તતો પરં દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે વિભવસમ્પન્નસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, તસ્સ વચ્છગોત્તતાય વચ્છગોત્તોત્વેવ સમઞ્ઞા અહોસિ. સો વિઞ્ઞુતં પત્વા બ્રાહ્મણવિજ્જાસુ નિપ્ફત્તિં ગતો વિમુત્તિં ગવેસન્તો તત્થ સારં અદિસ્વા પરિબ્બાજકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા વિચરન્તો સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છિત્વા તસ્મિં વિસ્સજ્જિતે પસન્નમાનસો સત્થુ સન્તિકે પબ્બજિત્વા વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૬.૧૫-૨૦) –
Tevijjohaṃmahājhāyīti āyasmato vacchagottattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ raññā nāgarehi ca saddhiṃ buddhapūjaṃ katvā tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, tassa vacchagottatāya vacchagottotveva samaññā ahosi. So viññutaṃ patvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato vimuttiṃ gavesanto tattha sāraṃ adisvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā vicaranto satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ vissajjite pasannamānaso satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.15-20) –
‘‘ઉદેન્તં સતરંસિંવ, પીતરંસિંવ ભાણુમં;
‘‘Udentaṃ sataraṃsiṃva, pītaraṃsiṃva bhāṇumaṃ;
પન્નરસે યથા ચન્દં, નિય્યન્તં લોકનાયકં.
Pannarase yathā candaṃ, niyyantaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘અટ્ઠસટ્ઠિસહસ્સાનિ, સબ્બે ખીણાસવા અહું;
‘‘Aṭṭhasaṭṭhisahassāni, sabbe khīṇāsavā ahuṃ;
પરિવારિંસુ સમ્બુદ્ધં, દ્વિપદિન્દં નરાસભં.
Parivāriṃsu sambuddhaṃ, dvipadindaṃ narāsabhaṃ.
‘‘સમ્મજ્જિત્વાન તં વીથિં, નિય્યન્તે લોકનાયકે;
‘‘Sammajjitvāna taṃ vīthiṃ, niyyante lokanāyake;
ઉસ્સાપેસિં ધજં તત્થ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા.
Ussāpesiṃ dhajaṃ tattha, vippasannena cetasā.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં ધજં અભિરોપયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ dhajaṃ abhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ધજદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, dhajadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ઇતો ચતુત્થકે કપ્પે, રાજાહોસિં મહબ્બલો;
‘‘Ito catutthake kappe, rājāhosiṃ mahabbalo;
સબ્બાકારેન સમ્પન્નો, સુધજો ઇતિ વિસ્સુતો.
Sabbākārena sampanno, sudhajo iti vissuto.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા સોમનસ્સજાતો ઉદાનવસેન –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto udānavasena –
૧૧૨.
112.
‘‘તેવિજ્જોહં મહાઝાયી, ચેતોસમથકોવિદો;
‘‘Tevijjohaṃ mahājhāyī, cetosamathakovido;
સદત્થો મે અનુપ્પત્તો, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. – ગાથં અભાસિ;
Sadattho me anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ તેવિજ્જોહન્તિ યદિપિ મં પુબ્બે તિણ્ણં વેદાનં પારં ગતત્તા ‘‘બ્રાહ્મણો તેવિજ્જો’’તિ સઞ્જાનન્તિ, તં પન સમઞ્ઞામત્તં વેદેસુ વિજ્જાકિચ્ચસ્સ અભાવતો. ઇદાનિ પન પુબ્બેનિવાસઞાણાદીનં તિસ્સન્નં વિજ્જાનં અધિગતત્તા પરમત્થતો તેવિજ્જો અહં, મહન્તસ્સ અનવસેસસ્સ સમુદયપક્ખિયસ્સ કિલેસગણસ્સ ઝાપનતો, મહન્તેન મગ્ગફલઝાનેન મહન્તસ્સ ઉળારસ્સ પણીતસ્સ નિબ્બાનસ્સ ઝાયનતો ચ મહાઝાયી. ચેતોસમથકોવિદોતિ ચિત્તસઙ્ખોભકરાનં સંકિલેસધમ્માનં વૂપસમનેન ચેતસો સમાદહને કુસલો. એતેન તેવિજ્જભાવસ્સ કારણમાહ. સમાધિકોસલ્લસહિતેન હિ આસવક્ખયેન તેવિજ્જતા, ન કેવલેન. સદત્થોતિ સકત્થો ક-કારસ્સાયં દ-કારો કતો ‘‘અનુપ્પત્તસદત્થો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૯; અ॰ નિ॰ ૩.૩૮) વિય. ‘‘સદત્થો’’તિ ચ અરહત્તં વેદિતબ્બં. તઞ્હિ અત્તપટિબન્ધટ્ઠેન અત્તાનં અવિજહનટ્ઠેન અત્તનો પરમત્થટ્ઠેન અત્તનો અત્થત્તા ‘‘સકત્થો’’તિ વુચ્ચતિ. સ્વાયં સદત્થો મે મયા અનુપ્પત્તો અધિગતો. એતેન યથાવુત્તં મહાઝાયિભાવં સિખાપત્તં કત્વા દસ્સેતિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
Tattha tevijjohanti yadipi maṃ pubbe tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gatattā ‘‘brāhmaṇo tevijjo’’ti sañjānanti, taṃ pana samaññāmattaṃ vedesu vijjākiccassa abhāvato. Idāni pana pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ahaṃ, mahantassa anavasesassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa jhāpanato, mahantena maggaphalajhānena mahantassa uḷārassa paṇītassa nibbānassa jhāyanato ca mahājhāyī. Cetosamathakovidoti cittasaṅkhobhakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ vūpasamanena cetaso samādahane kusalo. Etena tevijjabhāvassa kāraṇamāha. Samādhikosallasahitena hi āsavakkhayena tevijjatā, na kevalena. Sadatthoti sakattho ka-kārassāyaṃ da-kāro kato ‘‘anuppattasadattho’’tiādīsu (ma. ni. 1.9; a. ni. 3.38) viya. ‘‘Sadattho’’ti ca arahattaṃ veditabbaṃ. Tañhi attapaṭibandhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena attano atthattā ‘‘sakattho’’ti vuccati. Svāyaṃ sadattho me mayā anuppatto adhigato. Etena yathāvuttaṃ mahājhāyibhāvaṃ sikhāpattaṃ katvā dasseti. Sesaṃ vuttanayameva.
વચ્છગોત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vacchagottattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. વચ્છગોત્તત્થેરગાથા • 2. Vacchagottattheragāthā