Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરીગાથા-અટ્ઠકથા • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
૯. નવકનિપાતો
9. Navakanipāto
૧. વડ્ઢમાતુથેરીગાથાવણ્ણના
1. Vaḍḍhamātutherīgāthāvaṇṇanā
નવકનિપાતે મા સુ તે વડ્ઢ લોકમ્હીતિઆદિકા વડ્ઢમાતાય થેરિયા ગાથા. અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારા તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલં ઉપચિનન્તી, અનુક્કમેન સમ્ભતવિમોક્ખસમ્ભારા હુત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે ભારુકચ્છકનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તા પતિકુલં ગતા એકં પુત્તં વિજાયિ. તસ્સ વડ્ઢોતિ નામં અહોસિ. તતો પટ્ઠાય સા વડ્ઢમાતાતિ વોહરીયિત્થ. સા ભિક્ખૂનં સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધા પુત્તં ઞાતીનં નિય્યાદેત્વા ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા પબ્બજિ. ઇતો પરં યં વત્તબ્બં, તં વડ્ઢત્થેરસ્સ વત્થુમ્હિ (થેરગા॰ અટ્ઠ॰ ૨.વડ્ઢત્થેરગાથાવણ્ણના) આગતમેવ. વડ્ઢત્થેરઞ્હિ અત્તનો પુત્તં સન્તરુત્તરં એકકં ભિક્ખુનુપસ્સયે અત્તનો દસ્સનત્થાય ઉપગતં અયં થેરી ‘‘કસ્મા ત્વં એકકો સન્તરુત્તરોવ ઇધાગતો’’તિ ચોદેત્વા ઓવદન્તી –
Navakanipāte mā su te vaḍḍha lokamhītiādikā vaḍḍhamātāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, anukkamena sambhatavimokkhasambhārā hutvā imasmiṃ buddhuppāde bhārukacchakanagare kulagehe nibbattitvā vayappattā patikulaṃ gatā ekaṃ puttaṃ vijāyi. Tassa vaḍḍhoti nāmaṃ ahosi. Tato paṭṭhāya sā vaḍḍhamātāti voharīyittha. Sā bhikkhūnaṃ santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā puttaṃ ñātīnaṃ niyyādetvā bhikkhunupassayaṃ gantvā pabbaji. Ito paraṃ yaṃ vattabbaṃ, taṃ vaḍḍhattherassa vatthumhi (theragā. aṭṭha. 2.vaḍḍhattheragāthāvaṇṇanā) āgatameva. Vaḍḍhattherañhi attano puttaṃ santaruttaraṃ ekakaṃ bhikkhunupassaye attano dassanatthāya upagataṃ ayaṃ therī ‘‘kasmā tvaṃ ekako santaruttarova idhāgato’’ti codetvā ovadantī –
૨૦૪.
204.
‘‘મા સુ તે વડ્ઢ લોકમ્હિ, વનથો અહુ કુદાચનં;
‘‘Mā su te vaḍḍha lokamhi, vanatho ahu kudācanaṃ;
મા પુત્તક પુનપ્પુનં, અહુ દુક્ખસ્સ ભાગિમા.
Mā puttaka punappunaṃ, ahu dukkhassa bhāgimā.
૨૦૫.
205.
‘‘સુખઞ્હિ વડ્ઢ મુનયો, અનેજા છિન્નસંસયા;
‘‘Sukhañhi vaḍḍha munayo, anejā chinnasaṃsayā;
સીતિભૂતા દમપ્પત્તા, વિહરન્તિ અનાસવા.
Sītibhūtā damappattā, viharanti anāsavā.
૨૦૬.
206.
‘‘તેહાનુચિણ્ણં ઇસીહિ, મગ્ગં દસ્સનપત્તિયા;
‘‘Tehānuciṇṇaṃ isīhi, maggaṃ dassanapattiyā;
દુક્ખસ્સન્તકિરિયાય, ત્વં વડ્ઢ અનુબ્રૂહયા’’તિ. –
Dukkhassantakiriyāya, tvaṃ vaḍḍha anubrūhayā’’ti. –
ઇમા તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā tisso gāthā abhāsi.
તત્થ મા સુ તે વડ્ઢ લોકમ્હિ, વનથો અહુ કુદાચનન્તિ સૂતિ નિપાતમત્તં. વડ્ઢ, પુત્તક, સબ્બસ્મિમ્પિ સત્તલોકે, સઙ્ખારલોકે ચ કિલેસવનથો તુય્હં કદાચિપિ મા અહુ મા અહોસિ . તત્થ કારણમાહ – ‘‘મા, પુત્તક, પુનપ્પુનં, અહુ દુક્ખસ્સ ભાગિમા’’તિ વનથં અનુચ્છિન્દન્તો તં નિમિત્તસ્સ પુનપ્પુનં અપરાપરં જાતિઆદિદુક્ખસ્સ ભાગી મા અહોસિ.
Tattha mā su te vaḍḍha lokamhi, vanatho ahu kudācananti sūti nipātamattaṃ. Vaḍḍha, puttaka, sabbasmimpi sattaloke, saṅkhāraloke ca kilesavanatho tuyhaṃ kadācipi mā ahu mā ahosi . Tattha kāraṇamāha – ‘‘mā, puttaka, punappunaṃ, ahu dukkhassa bhāgimā’’ti vanathaṃ anucchindanto taṃ nimittassa punappunaṃ aparāparaṃ jātiādidukkhassa bhāgī mā ahosi.
એવં વનથસ્સ અસમુચ્છેદે આદીનવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સમુચ્છેદે આનિસંસં દસ્સેન્તી ‘‘સુખઞ્હિ વડ્ઢા’’તિઆદિમાહ. તસ્સત્થો – પુત્તક, વડ્ઢ મોનેય્યધમ્મસમન્નાગતેન મુનયો, એજાસઙ્ખાતાય તણ્હાય અભાવેન અનેજા, દસ્સનમગ્ગેનેવ પહીનવિચિકિચ્છતાય છિન્નસંસયા, સબ્બકિલેસપરિળાહાભાવેન સીતિભૂતા, ઉત્તમસ્સ દમથસ્સ અધિગતત્તા દમપ્પત્તા અનાસવા ખીણાસવા સુખં વિહરન્તિ, ન તેસં એતરહિ ચેતોદુક્ખં અત્થિ, આયતિં પન સબ્બમ્પિ દુક્ખં ન ભવિસ્સતેવ.
Evaṃ vanathassa asamucchede ādīnavaṃ dassetvā idāni samucchede ānisaṃsaṃ dassentī ‘‘sukhañhivaḍḍhā’’tiādimāha. Tassattho – puttaka, vaḍḍha moneyyadhammasamannāgatena munayo, ejāsaṅkhātāya taṇhāya abhāvena anejā, dassanamaggeneva pahīnavicikicchatāya chinnasaṃsayā, sabbakilesapariḷāhābhāvena sītibhūtā, uttamassa damathassa adhigatattā damappattā anāsavā khīṇāsavā sukhaṃ viharanti, na tesaṃ etarahi cetodukkhaṃ atthi, āyatiṃ pana sabbampi dukkhaṃ na bhavissateva.
યસ્મા ચેતેવં, તસ્મા તેહાનુચિણ્ણં ઇસીહિ…પે॰… અનુબ્રૂહયાતિ તેહિ ખીણાસવેહિ ઇસીહિ અનુચિણ્ણં પટિપન્નં સમથવિપસ્સનામગ્ગં ઞાણદસ્સનસ્સ અધિગમાય સકલસ્સાપિ વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તકિરિયાય વડ્ઢ, ત્વં અનુબ્રૂહય વડ્ઢેય્યાસીતિ.
Yasmā cetevaṃ, tasmā tehānuciṇṇaṃ isīhi…pe… anubrūhayāti tehi khīṇāsavehi isīhi anuciṇṇaṃ paṭipannaṃ samathavipassanāmaggaṃ ñāṇadassanassa adhigamāya sakalassāpi vaṭṭadukkhassa antakiriyāya vaḍḍha, tvaṃ anubrūhaya vaḍḍheyyāsīti.
તં સુત્વા વડ્ઢત્થેરો ‘‘અદ્ધા મમ માતા અરહત્તે પતિટ્ઠિતા’’તિ ચિન્તેત્વા તમત્થં પવેદેન્તો –
Taṃ sutvā vaḍḍhatthero ‘‘addhā mama mātā arahatte patiṭṭhitā’’ti cintetvā tamatthaṃ pavedento –
૨૦૭.
207.
‘‘વિસારદાવ ભણસિ, એતમત્થં જનેત્તિ મે;
‘‘Visāradāva bhaṇasi, etamatthaṃ janetti me;
મઞ્ઞામિ નૂન મામિકે, વનથો તે ન વિજ્જતી’’તિ. – ગાથમાહ;
Maññāmi nūna māmike, vanatho te na vijjatī’’ti. – gāthamāha;
તત્થ વિસારદાવ ભણસિ, એતમત્થં જનેત્તિ મેતિ ‘‘મા સુ તે વડ્ઢ લોકમ્હિ, વનથો અહુ કુદાચન’’ન્તિ એતમત્થં એતં ઓવાદં, અમ્મ, વિગતસારજ્જા કત્થચિ અલગ્ગા અનલ્લીનાવ હુત્વા મય્હં વદસિ. તસ્મા મઞ્ઞામિ નૂન મામિકે, વનથો તે ન વિજ્જતીતિ, નૂન મામિકે મય્હં, અમ્મ, ગેહસિતપેમમત્તોપિ વનથો તુય્હં મયિ ન વિજ્જતીતિ મઞ્ઞામિ, ન મામિકાતિ અત્થો.
Tattha visāradāva bhaṇasi, etamatthaṃ janetti meti ‘‘mā su te vaḍḍha lokamhi, vanatho ahu kudācana’’nti etamatthaṃ etaṃ ovādaṃ, amma, vigatasārajjā katthaci alaggā anallīnāva hutvā mayhaṃ vadasi. Tasmā maññāmi nūna māmike, vanatho te na vijjatīti, nūna māmike mayhaṃ, amma, gehasitapemamattopi vanatho tuyhaṃ mayi na vijjatīti maññāmi, na māmikāti attho.
તં સુત્વા થેરી ‘‘અણુમત્તોપિ કિલેસો કત્થચિપિ વિસયે મમ ન વિજ્જતી’’તિ વત્વા અત્તનો કતકિચ્ચતં પકાસેન્તી –
Taṃ sutvā therī ‘‘aṇumattopi kileso katthacipi visaye mama na vijjatī’’ti vatvā attano katakiccataṃ pakāsentī –
૨૦૮.
208.
‘‘યે કેચિ વડ્ઢ સઙ્ખારા, હીના ઉક્કટ્ઠમજ્ઝિમા;
‘‘Ye keci vaḍḍha saṅkhārā, hīnā ukkaṭṭhamajjhimā;
અણૂપિ અણુમત્તોપિ, વનથો મે ન વિજ્જતિ.
Aṇūpi aṇumattopi, vanatho me na vijjati.
૨૦૯.
209.
‘‘સબ્બે મે આસવા ખીણા, અપ્પમત્તસ્સ ઝાયતો;
‘‘Sabbe me āsavā khīṇā, appamattassa jhāyato;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ઇમં ગાથાદ્વયમાહ.
Imaṃ gāthādvayamāha.
તત્થ યે કેચીતિ અનિયમવચનં. સઙ્ખારાતિ સઙ્ખતધમ્મા. હીનાતિ લામકા પતિકુટ્ઠા. ઉક્કટ્ઠમજ્ઝિમાતિ પણીતા ચેવ મજ્ઝિમા ચ. તેસુ વા અસઙ્ખતા હીના જાતિસઙ્ખતા ઉક્કટ્ઠા, ઉભયવિમિસ્સિતા મજ્ઝિમા. હીનેહિ વા છન્દાદીહિ નિબ્બત્તિતા હીના, મજ્ઝિમેહિ મજ્ઝિમા, પણીતેહિ ઉક્કટ્ઠા. અકુસલા ધમ્મા વા હીના, લોકુત્તરા ધમ્મા ઉક્કટ્ઠા, ઇતરા મજ્ઝિમા. અણૂપિ અણુમત્તોપીતિ ન કેવલં તયિ એવ, અથ ખો યે કેચિ હીનાદિભેદભિન્ના સઙ્ખારા. તેસુ સબ્બેસુ અણૂપિ અણુમત્તોપિ અતિપરિત્તકોપિ વનથો મય્હં ન વિજ્જતિ.
Tattha ye kecīti aniyamavacanaṃ. Saṅkhārāti saṅkhatadhammā. Hīnāti lāmakā patikuṭṭhā. Ukkaṭṭhamajjhimāti paṇītā ceva majjhimā ca. Tesu vā asaṅkhatā hīnā jātisaṅkhatā ukkaṭṭhā, ubhayavimissitā majjhimā. Hīnehi vā chandādīhi nibbattitā hīnā, majjhimehi majjhimā, paṇītehi ukkaṭṭhā. Akusalā dhammā vā hīnā, lokuttarā dhammā ukkaṭṭhā, itarā majjhimā. Aṇūpi aṇumattopīti na kevalaṃ tayi eva, atha kho ye keci hīnādibhedabhinnā saṅkhārā. Tesu sabbesu aṇūpi aṇumattopi atiparittakopi vanatho mayhaṃ na vijjati.
તત્થ કારણમાહ – ‘‘સબ્બે મે આસવા ખીણા, અપ્પમત્તસ્સ ઝાયતો’’તિ. તત્થ અપ્પમત્તસ્સ ઝાયતોતિ અપ્પમત્તાય ઝાયન્તિયા, લિઙ્ગવિપલ્લાસેન હેતં વુત્તં. એત્થ ચ યસ્મા તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, તસ્મા કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં. યસ્મા અપ્પમત્તા ઝાયિની, તસ્મા સબ્બે મે આસવા ખીણા, અણૂપિ અણુમત્તોપિ વનથો મે ન વિજ્જતીતિ યોજના.
Tattha kāraṇamāha – ‘‘sabbe me āsavā khīṇā, appamattassa jhāyato’’ti. Tattha appamattassa jhāyatoti appamattāya jhāyantiyā, liṅgavipallāsena hetaṃ vuttaṃ. Ettha ca yasmā tisso vijjā anuppattā, tasmā kataṃ buddhassa sāsanaṃ. Yasmā appamattā jhāyinī, tasmā sabbe me āsavā khīṇā, aṇūpi aṇumattopi vanatho me na vijjatīti yojanā.
એવં વુત્તઓવાદં અઙ્કુસં કત્વા સઞ્જાતસંવેગો થેરો વિહારં ગન્ત્વા દિવાટ્ઠાને નિસિન્નો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અરહત્તં પત્વા અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા સઞ્જાતસોમનસ્સો માતુ સન્તિકં ગન્ત્વા અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Evaṃ vuttaovādaṃ aṅkusaṃ katvā sañjātasaṃvego thero vihāraṃ gantvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso mātu santikaṃ gantvā aññaṃ byākaronto –
૨૧૦.
210.
‘‘ઉળારં વત મે માતા, પતોદં સમવસ્સરિ;
‘‘Uḷāraṃ vata me mātā, patodaṃ samavassari;
પરમત્થસઞ્હિતા ગાથા, યથાપિ અનુકમ્પિકા.
Paramatthasañhitā gāthā, yathāpi anukampikā.
૨૧૧.
211.
‘‘તસ્સાહં વચનં સુત્વા, અનુસિટ્ઠિં જનેત્તિયા;
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, anusiṭṭhiṃ janettiyā;
ધમ્મસંવેગમાપાદિં, યોગક્ખેમસ્સ પત્તિયા.
Dhammasaṃvegamāpādiṃ, yogakkhemassa pattiyā.
૨૧૨.
212.
‘‘સોહં પધાનપહિતત્તો, રત્તિન્દિવમતન્દિતો;
‘‘Sohaṃ padhānapahitatto, rattindivamatandito;
માતરા ચોદિતો સન્તે, અફુસિં સન્તિમુત્તમ’’ન્તિ. –
Mātarā codito sante, aphusiṃ santimuttama’’nti. –
ઇમા તિસ્સો ગાથા અભાસિ.
Imā tisso gāthā abhāsi.
અથ થેરી અત્તનો વચનં અઙ્કુસં કત્વા પુત્તસ્સ અરહત્તપ્પત્તિયા આરાધિતચિત્તા તેન ભાસિતગાથા સયં પચ્ચનુભાસિ. એવં તાપિ થેરિયા ગાથા નામ જાતા.
Atha therī attano vacanaṃ aṅkusaṃ katvā puttassa arahattappattiyā ārādhitacittā tena bhāsitagāthā sayaṃ paccanubhāsi. Evaṃ tāpi theriyā gāthā nāma jātā.
તત્થ ઉળારન્તિ વિપુલં મહન્તં. પતોદન્તિ ઓવાદપતોદં. સમવસ્સરીતિ સમ્મા પવત્તેસિ વતાતિ યોજના. કો પન સો પતોદોતિ આહ ‘‘પરમત્થસઞ્હિતા ગાથા’’તિ. તં ‘‘મા સુ તે, વડ્ઢ, લોકમ્હી’’તિઆદિકા ગાથા સન્ધાય વદતિ. યથાપિ અનુકમ્પિકાતિ યથા અઞ્ઞાપિ અનુગ્ગાહિકા, એવં મય્હં માતા પવત્તિનિવત્તિવિભાવનગાથાસઙ્ખાતં ઉળારં પતોદં પાજનદણ્ડકં મમ ઞાણવેગસમુત્તેજં પવત્તેસીતિ અત્થો.
Tattha uḷāranti vipulaṃ mahantaṃ. Patodanti ovādapatodaṃ. Samavassarīti sammā pavattesi vatāti yojanā. Ko pana so patodoti āha ‘‘paramatthasañhitā gāthā’’ti. Taṃ ‘‘mā su te, vaḍḍha, lokamhī’’tiādikā gāthā sandhāya vadati. Yathāpi anukampikāti yathā aññāpi anuggāhikā, evaṃ mayhaṃ mātā pavattinivattivibhāvanagāthāsaṅkhātaṃ uḷāraṃ patodaṃ pājanadaṇḍakaṃ mama ñāṇavegasamuttejaṃ pavattesīti attho.
ધમ્મસંવેગમાપાદિન્તિ ઞાણભયાવહત્તા અતિવિય મહન્તં ભિંસનં સંવેગં આપજ્જિં.
Dhammasaṃvegamāpādinti ñāṇabhayāvahattā ativiya mahantaṃ bhiṃsanaṃ saṃvegaṃ āpajjiṃ.
પધાનપહિતત્તોતિ ચતુબ્બિધસમ્મપ્પધાનયોગેન દિબ્બાનં પટિપેસિતચિત્તો. અફુસિં સન્તિમુત્તમન્તિ અનુત્તરં સન્તિં નિબ્બાનં ફુસિં અધિગચ્છિન્તિ અત્થો.
Padhānapahitattoti catubbidhasammappadhānayogena dibbānaṃ paṭipesitacitto. Aphusiṃ santimuttamanti anuttaraṃ santiṃ nibbānaṃ phusiṃ adhigacchinti attho.
વડ્ઢમાતુથેરીગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vaḍḍhamātutherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
નવકનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Navakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરીગાથાપાળિ • Therīgāthāpāḷi / ૧. વડ્ઢમાતુથેરીગાથા • 1. Vaḍḍhamātutherīgāthā