Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
વજાદીસુવસ્સૂપગમનકથાવણ્ણના
Vajādīsuvassūpagamanakathāvaṇṇanā
૨૦૩. વજેન સદ્ધિં ગતસ્સ વસ્સચ્છેદે અનાપત્તીતિ વસ્સચ્છેદો ન હોતીતિ કિર અધિપ્પાયો. સત્થસ્સ અવિહારત્તા ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે’’તિ અવત્વા ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ એત્તકં વત્તબ્બં. ‘‘સત્થે પન વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતીતિ ‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસ’ન્તિ વા ‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’તિ વા ન વટ્ટતિ, આલયકરણમત્તેનેવ વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો’’તિ લિખિતં. તં પન અટ્ઠકથાય વિરુજ્ઝતિ. ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમીતિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બ’’ન્તિ હિ વુત્તં. અટ્ઠકથાવચનમ્પિ પુબ્બાપરં વિરુજ્ઝતીતિ ચે? ન, અધિપ્પાયાજાનનતો. સત્થો દુવિધો ઠિતો, સઞ્ચારોતિ. તત્થ ઠિતે કુટિકાય ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વત્વા વસિતબ્બં. ઇદઞ્હિ સન્ધાય ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, સત્થે વસ્સં ઉપગન્તુ’’ન્તિ વુત્તં, સઞ્ચારિમ્હિ પન સત્થે કુટિકાય અભાવતો વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતિ. સતિ સિવિકાય વા સકટકુટિકાય વા વટ્ટતિ, તથા વજેપિ. તીસુ ઠાનેસુ ભિક્ખુનો નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તિ.
203.Vajena saddhiṃ gatassa vassacchede anāpattīti vassacchedo na hotīti kira adhippāyo. Satthassa avihārattā ‘‘imasmiṃ vihāre’’ti avatvā ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti ettakaṃ vattabbaṃ. ‘‘Satthe pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatīti ‘imasmiṃ vihāre imaṃ temāsa’nti vā ‘idha vassaṃ upemī’ti vā na vaṭṭati, ālayakaraṇamatteneva vaṭṭatīti adhippāyo’’ti likhitaṃ. Taṃ pana aṭṭhakathāya virujjhati. ‘‘Idha vassaṃ upemīti tikkhattuṃ vattabba’’nti hi vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanampi pubbāparaṃ virujjhatīti ce? Na, adhippāyājānanato. Sattho duvidho ṭhito, sañcāroti. Tattha ṭhite kuṭikāya ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti vatvā vasitabbaṃ. Idañhi sandhāya ‘‘anujānāmi, bhikkhave, satthe vassaṃ upagantu’’nti vuttaṃ, sañcārimhi pana satthe kuṭikāya abhāvato vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭati. Sati sivikāya vā sakaṭakuṭikāya vā vaṭṭati, tathā vajepi. Tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpatti.
પવારેતુઞ્ચ લભતીતિ એત્થાયં વિચારણા – ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યેન વજો, તેન ગન્તુ’’ન્તિ ઇદં કિં વસ્સરક્ખણત્થં વુત્તં, ઉદાહુ વસ્સચ્છેદાપત્તિરક્ખણત્થન્તિ? કિઞ્ચેત્થ યદિ વસ્સરક્ખણત્થં, ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ ઇદં વિરુજ્ઝતિ. અથ વસ્સચ્છેદાપત્તિરક્ખણત્થં વુત્તન્તિ સિદ્ધં ન સો પવારેતું લભતીતિ, કા પનેત્થ યુત્તિ? યતો અયમેવ તિવિધો પવારેતું લભતિ, નેતરો. વાળેહિ ઉબ્બાળ્હાદિકો હિ ઉપગતટ્ઠાનાપરિચ્ચાગા લભતિ. પરિચ્ચાગા ન લભતીતિ અયમેત્થ યુત્તિ. યેન ગામો, તત્થ ગતોપિ પવારેતું લભતીતિ એકેનાતિ આચરિયો. યો હિ પુબ્બે ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ ન ઉપગતો, ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે’’તિ ઉપગતો, સો ચ પરિચ્ચત્તો. અઞ્ઞથા વિના વિહારેન કેવલં ગામં સન્ધાય ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ ઉપગન્તું વટ્ટતીતિ. આપજ્જતૂતિ ચે? ન, ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, વજે સત્થે નાવાય વસ્સં ઉપગન્તુ’’ન્તિ વચનં વિય ‘‘ગામે ઉપગન્તુ’’ન્તિ વચનાભાવતો. યસ્મા ‘‘તીસુ ઠાનેસુ ભિક્ખુનો નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તી’’તિ વચનં તત્થ વસ્સૂપગમનં અત્થીતિ દીપેતિ તદભાવે છેદાભાવા, તસ્મા ‘‘સત્થે પન વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતી’’તિ કુટિયા અભાવકાલં સન્ધાય વુત્તન્તિ સિદ્ધં. તીસુ ઠાનેસુ ભિક્ખુનો નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તીતિ ‘‘તેહિ સદ્ધિં ગચ્છન્તસ્સેવ નત્થિ, વિરુજ્ઝિત્વા ગમને આપત્તિ ચ, પવારેતુઞ્ચ ન લભતી’’તિ લિખિતં, તસ્મા યં વુત્તં અટ્ઠકથાયં ‘‘અથ સત્થો અન્તોવસ્સેયેવ ભિક્ખુના પત્થિતટ્ઠાનં પત્વા અતિક્કમતિ…પે॰… અન્તરા એકસ્મિં ગામે તિટ્ઠતિ વા વિપ્પકિરતિ વા’’તિઆદિ, તં એત્તાવતા વિરુજ્ઝિત્વા ગતાનમ્પિ વિરુજ્ઝિત્વા ગમનં ન હોતિ, તસ્મા પવારેતબ્બન્તિ દસ્સનત્થન્તિ વેદિતબ્બં.
Pavāretuñca labhatīti etthāyaṃ vicāraṇā – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yena vajo, tena gantu’’nti idaṃ kiṃ vassarakkhaṇatthaṃ vuttaṃ, udāhu vassacchedāpattirakkhaṇatthanti? Kiñcettha yadi vassarakkhaṇatthaṃ, ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti idaṃ virujjhati. Atha vassacchedāpattirakkhaṇatthaṃ vuttanti siddhaṃ na so pavāretuṃ labhatīti, kā panettha yutti? Yato ayameva tividho pavāretuṃ labhati, netaro. Vāḷehi ubbāḷhādiko hi upagataṭṭhānāpariccāgā labhati. Pariccāgā na labhatīti ayamettha yutti. Yena gāmo, tattha gatopi pavāretuṃ labhatīti ekenāti ācariyo. Yo hi pubbe ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti na upagato, ‘‘imasmiṃ vihāre’’ti upagato, so ca pariccatto. Aññathā vinā vihārena kevalaṃ gāmaṃ sandhāya ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti upagantuṃ vaṭṭatīti. Āpajjatūti ce? Na, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vaje satthe nāvāya vassaṃ upagantu’’nti vacanaṃ viya ‘‘gāme upagantu’’nti vacanābhāvato. Yasmā ‘‘tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpattī’’ti vacanaṃ tattha vassūpagamanaṃ atthīti dīpeti tadabhāve chedābhāvā, tasmā ‘‘satthe pana vassaṃ upagantuṃ na vaṭṭatī’’ti kuṭiyā abhāvakālaṃ sandhāya vuttanti siddhaṃ. Tīsu ṭhānesu bhikkhuno natthi vassacchede āpattīti ‘‘tehi saddhiṃ gacchantasseva natthi, virujjhitvā gamane āpatti ca, pavāretuñca na labhatī’’ti likhitaṃ, tasmā yaṃ vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘atha sattho antovasseyeva bhikkhunā patthitaṭṭhānaṃ patvā atikkamati…pe… antarā ekasmiṃ gāme tiṭṭhati vā vippakirati vā’’tiādi, taṃ ettāvatā virujjhitvā gatānampi virujjhitvā gamanaṃ na hoti, tasmā pavāretabbanti dassanatthanti veditabbaṃ.
તત્થ ‘‘પદરચ્છદનં કુટિં કત્વા ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ વચનતો સેનાસનત્થાય રુક્ખં આરુહિતું વટ્ટતીતિ સિદ્ધં હોતિ, ન પાળિવિરોધતોતિ ચે? ન, તપ્પટિક્ખેપેનેવ સિદ્ધત્તા, ઇમસ્સ ઇધ પુનપિ પટિક્ખેપનતો. ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ ઇમિના પટિક્ખેપેન સિદ્ધે ‘‘ન, ભિક્ખવે, અજ્ઝોકાસે વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ પટિક્ખેપો વિય સિયાતિ ચે? ન, અજ્ઝોકાસસ્સ અસેનાસનભાવાનુમતિપ્પસઙ્ગતો. અજ્ઝોકાસો હિ ‘‘અજ્ઝોકાસે પલાલપુઞ્જે’’તિ વચનતો સેનાસનન્તિ સિદ્ધં. ચતુસાલઅજ્ઝોકાસે વસન્તોપિ ‘‘ચતુસાલાય વસતી’’તિ વુચ્ચતિ, તસ્મા તત્થ વટ્ટતીતિ આપજ્જતિ, તસ્મા ઇધ અસેનાસનિકો નામ અત્તના વા પરેન વા અત્તનો નિબદ્ધવાસત્થં અપાપિતસેનાસનિકોતિ વેદિતબ્બં. અઞ્ઞથા દ્વિન્નં પટિક્ખેપાનં અઞ્ઞતરાતિરેકતા ચ રુક્ખમૂલેપિ નિબ્બકોસેપિ વસ્સં ઉપગન્તું વટ્ટતીતિ ચ, અપાપિતસેનાસનિકેનાપિ ગબ્ભે વસિતું વટ્ટતીતિ ચ આપજ્જતિ, સદ્વારબન્ધમેવ સેનાસનં ઇધ અધિપ્પેતન્તિ કથં પઞ્ઞાયતીતિ ચે? નિદાનતો. અયઞ્હિ અસેનાસનિકવસ્સૂપગમનાપત્તિ ‘‘તેન ખો પન સમયેન ભિક્ખૂ અસેનાસનિકા વસ્સં ઉપગચ્છન્તિ, સીતેનપિ ઉણ્હેનપિ કિલમન્તી’’તિ ઇમસ્મિં નિદાને પઞ્ઞત્તા, તસ્મા સીતાદિપટિક્ખેપમેવ ઇધ સેનાસનન્તિ અધિપ્પેતબ્બન્તિ સિદ્ધં. એવં સન્તે સિદ્ધં પુબ્બપક્ખનિદસ્સનન્તિ ચે? ન, પુબ્બે અપરત્થપવત્તિસૂચનતો. દુતિયજ્ઝાનનિદ્દેસે ‘‘વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અવિતક્કં અવિચાર’’ન્તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૨૮; મ॰ નિ॰ ૧.૨૭૧) વચનાનિ નિદસ્સનં. અજ્ઝોકાસપટિક્ખેપનિદાનેન બહિઅજ્ઝોકાસોવ પટિક્ખિત્તો, ન ચતુસાલાદિમજ્ઝગતો અજ્ઝોકાસોતિ આપજ્જતિ, તસ્મા ન નિદાનં પમાણન્તિ ચે? ન, નિયમતો. કિઞ્ચિ હિ સિક્ખાપદં નિદાનાપેક્ખં હોતીતિ સાધિતમેતં. ઇદં સાપેક્ખં, ઇદં અનપેક્ખન્તિ કથં પઞ્ઞાયતિ, ન હિ એત્થ ઉભતોવિભઙ્ગે વિય સિક્ખાપદાનં પદભાજનં, અનાપત્તિવારો વા અત્થીતિ? ઇધાપિ દેસનાવિધાનતો પઞ્ઞાયતિ. ‘‘દેવે વસ્સન્તે રુક્ખમૂલમ્પિ નિબ્બકોસમ્પિ ઉપધાવન્તી’’તિ હિ ઇમેહિ દ્વીહિ નિદાનવચનેહિ બહિ વા અન્તો વા સબ્બં ઓવસ્સકટ્ઠાનં ઇધ અજ્ઝોકાસો નામ. અનોવસ્સકટ્ઠાનમ્પિ અનિબ્બકોસમેવ ઇધ ઇચ્છિતબ્બન્તિ સિદ્ધં હોતિ. તેન ન ઉપગન્તબ્બન્તિ ન આલયકરણપટિક્ખેપો, ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચનપટિક્ખેપો. છવસરીરં દહિત્વા છારિકાય, અટ્ઠિકાનઞ્ચ અત્થાય કુટિકા કરીયતીતિ અન્ધકટ્ઠકથાવચનં. ‘‘ટઙ્કિતમઞ્ચોતિ કસિકુટિકાપાસાણઘર’’ન્તિ લિખિતં. ‘‘અકવાટબદ્ધસેનાસને અત્તનો પાપિતે સભાગટ્ઠાને સકવાટબદ્ધે વસતિ ચે, વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. પયોગોપિ અત્થિ, ‘‘અસેનાસનિકેન વસ્સં ન ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ પાળિ ચ અટ્ઠકથા ચ, તસ્મા ઉપપરિક્ખિતબ્બં.
Tattha ‘‘padaracchadanaṃ kuṭiṃ katvā upagantabba’’nti vacanato senāsanatthāya rukkhaṃ āruhituṃ vaṭṭatīti siddhaṃ hoti, na pāḷivirodhatoti ce? Na, tappaṭikkhepeneva siddhattā, imassa idha punapi paṭikkhepanato. ‘‘Na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabba’’nti iminā paṭikkhepena siddhe ‘‘na, bhikkhave, ajjhokāse vassaṃ upagantabba’’nti paṭikkhepo viya siyāti ce? Na, ajjhokāsassa asenāsanabhāvānumatippasaṅgato. Ajjhokāso hi ‘‘ajjhokāse palālapuñje’’ti vacanato senāsananti siddhaṃ. Catusālaajjhokāse vasantopi ‘‘catusālāya vasatī’’ti vuccati, tasmā tattha vaṭṭatīti āpajjati, tasmā idha asenāsaniko nāma attanā vā parena vā attano nibaddhavāsatthaṃ apāpitasenāsanikoti veditabbaṃ. Aññathā dvinnaṃ paṭikkhepānaṃ aññatarātirekatā ca rukkhamūlepi nibbakosepi vassaṃ upagantuṃ vaṭṭatīti ca, apāpitasenāsanikenāpi gabbhe vasituṃ vaṭṭatīti ca āpajjati, sadvārabandhameva senāsanaṃ idha adhippetanti kathaṃ paññāyatīti ce? Nidānato. Ayañhi asenāsanikavassūpagamanāpatti ‘‘tena kho pana samayena bhikkhū asenāsanikā vassaṃ upagacchanti, sītenapi uṇhenapi kilamantī’’ti imasmiṃ nidāne paññattā, tasmā sītādipaṭikkhepameva idha senāsananti adhippetabbanti siddhaṃ. Evaṃ sante siddhaṃ pubbapakkhanidassananti ce? Na, pubbe aparatthapavattisūcanato. Dutiyajjhānaniddese ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā avitakkaṃ avicāra’’nti (dī. ni. 1.228; ma. ni. 1.271) vacanāni nidassanaṃ. Ajjhokāsapaṭikkhepanidānena bahiajjhokāsova paṭikkhitto, na catusālādimajjhagato ajjhokāsoti āpajjati, tasmā na nidānaṃ pamāṇanti ce? Na, niyamato. Kiñci hi sikkhāpadaṃ nidānāpekkhaṃ hotīti sādhitametaṃ. Idaṃ sāpekkhaṃ, idaṃ anapekkhanti kathaṃ paññāyati, na hi ettha ubhatovibhaṅge viya sikkhāpadānaṃ padabhājanaṃ, anāpattivāro vā atthīti? Idhāpi desanāvidhānato paññāyati. ‘‘Deve vassante rukkhamūlampi nibbakosampi upadhāvantī’’ti hi imehi dvīhi nidānavacanehi bahi vā anto vā sabbaṃ ovassakaṭṭhānaṃ idha ajjhokāso nāma. Anovassakaṭṭhānampi anibbakosameva idha icchitabbanti siddhaṃ hoti. Tena na upagantabbanti na ālayakaraṇapaṭikkhepo, ‘‘idha vassaṃ upemī’’ti vacanapaṭikkhepo. Chavasarīraṃ dahitvā chārikāya, aṭṭhikānañca atthāya kuṭikā karīyatīti andhakaṭṭhakathāvacanaṃ. ‘‘Ṭaṅkitamañcoti kasikuṭikāpāsāṇaghara’’nti likhitaṃ. ‘‘Akavāṭabaddhasenāsane attano pāpite sabhāgaṭṭhāne sakavāṭabaddhe vasati ce, vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Payogopi atthi, ‘‘asenāsanikena vassaṃ na upagantabba’’nti pāḷi ca aṭṭhakathā ca, tasmā upaparikkhitabbaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૧૧૫. વજાદીસુ વસ્સૂપગમનં • 115. Vajādīsu vassūpagamanaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / વજાદીસુવસ્સૂપગમનકથા • Vajādīsuvassūpagamanakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / વજાદીસુ વસ્સૂપગમનકથાવણ્ણના • Vajādīsu vassūpagamanakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / વજાદીસુ વસ્સૂપગમનકથાવણ્ણના • Vajādīsu vassūpagamanakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૧૧૫. વજાદીસુ વસ્સૂપગમનકથા • 115. Vajādīsu vassūpagamanakathā