Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā |
વજ્જિપુત્તકવત્થુવણ્ણના
Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā
૪૩-૪. વજ્જીસુ જનપદેસુ વસન્તા વજ્જિનો નામ, તેસં પુત્તા. યાવદત્થન્તિ યાવતા અત્થો અધિપ્પાયોતિ વુત્તં હોતિ, તત્થ યં વુત્તં ‘‘સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યંઅનાવિકત્વા’’તિ, તં કામં સિક્ખાપચ્ચક્ખાને, તદેકટ્ઠે ચ દુબ્બલ્યાવિકરણે પઞ્ઞત્તે સતિ યુજ્જતિ, ન અઞ્ઞથા. તથાપિ ઇદાનિ પઞ્ઞપેતબ્બં ઉપાદાય વુત્તં, કથઞ્હિ નામ છબ્બગ્ગિયા ભિક્ખૂ અતિરેકચીવરં ધારેસ્સન્તિ (પારા॰ ૪૫૯), આળવકા ભિક્ખૂ કુટિયો કારાપેન્તિ અપ્પમાણિકાયો (પારા॰ ૩૪૨), ભિક્ખુનિયો દ્વે વસ્સાનિ છસુ ધમ્મેસુ અસિક્ખિતસિક્ખં સિક્ખમાનં વુટ્ઠાપેન્તિ (પાચિ॰ ૧૦૭૭), સઙ્ઘેન અસમ્મતં વુટ્ઠાપેન્તીતિઆદિ (પાચિ॰ ૧૦૮૪) વિય દટ્ઠબ્બં. ન હિ તતો પુબ્બે અધિટ્ઠાનં વિકપ્પનં વા અનુઞ્ઞાતં. યદભાવા અતિરેકચીવરન્તિ વદેય્ય, પમાણં વા ન પઞ્ઞત્તં, યદભાવા અપ્પમાણિકાયોતિ વદેય્ય, એવંસમ્પદમિદં દટ્ઠબ્બં. ‘‘ઉલ્લુમ્પતુ મં, ભન્તે, સઙ્ઘો અનુકમ્પં ઉપાદાયા’’તિ (મહાવ॰ ૭૧, ૧૨૬) ઉપસમ્પદં યાચિત્વા ઉપસમ્પન્નેન ઉપસમ્પન્નસમનન્તરમેવ ‘‘ઉપસમ્પન્નેન ભિક્ખુના મેથુનો ધમ્મો ન પટિસેવિતબ્બો, અસક્યપુત્તિયો’’તિ (મહાવ॰ ૧૨૯) ચ પઞ્ઞત્તેન અસ્સમણાદિભાવં ઉપગન્તુકામેન નનુ પઠમં અજ્ઝુપગતા સિક્ખા પચ્ચક્ખાતબ્બા, તત્થ દુબ્બલ્યં વા આવિકાતબ્બં સિયા, તે પન ‘‘સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિંસૂ’’તિ અનુપઞ્ઞત્તિયા ઓકાસકરણત્થં વા તં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘સો આગતો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો’’તિ કિઞ્ચાપિ એત્થેવ વુત્તં, તથાપિ ઇતરેસુપિ પારાજિકેસુ યથાસમ્ભવં વેદિતબ્બં. ન હિ સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા યો પારાજિકવત્થું અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદિયતિ, મનુસ્સવિગ્ગહં વા જીવિતા વોરોપેતિ, પટિવિજાનન્તસ્સ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં વા ઉલ્લપતિ, સો આગતો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો. અનુપઞ્ઞત્તિ હિ દળ્હીકમ્મસિથિલકમ્મકરણપ્પયોજના. સા હિ યસ્સ પારાજિકં હોતિ અઞ્ઞા વા આપત્તિ, તસ્સ નિયમદસ્સનપ્પયોજનાતિલક્ખણાનુપઞ્ઞત્તિકત્તા. એવઞ્હિ અન્તે અવત્વા આદિમ્હિ વુત્તા ‘‘ગામા વા અરઞ્ઞા વા’’તિ (પારા॰ ૯૧) અનુપઞ્ઞત્તિ વિય. પરિપુણ્ણે પનેતસ્મિં સિક્ખાપદે –
43-4. Vajjīsu janapadesu vasantā vajjino nāma, tesaṃ puttā. Yāvadatthanti yāvatā attho adhippāyoti vuttaṃ hoti, tattha yaṃ vuttaṃ ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃanāvikatvā’’ti, taṃ kāmaṃ sikkhāpaccakkhāne, tadekaṭṭhe ca dubbalyāvikaraṇe paññatte sati yujjati, na aññathā. Tathāpi idāni paññapetabbaṃ upādāya vuttaṃ, kathañhi nāma chabbaggiyā bhikkhū atirekacīvaraṃ dhāressanti (pārā. 459), āḷavakā bhikkhū kuṭiyo kārāpenti appamāṇikāyo (pārā. 342), bhikkhuniyo dve vassāni chasu dhammesu asikkhitasikkhaṃ sikkhamānaṃ vuṭṭhāpenti (pāci. 1077), saṅghena asammataṃ vuṭṭhāpentītiādi (pāci. 1084) viya daṭṭhabbaṃ. Na hi tato pubbe adhiṭṭhānaṃ vikappanaṃ vā anuññātaṃ. Yadabhāvā atirekacīvaranti vadeyya, pamāṇaṃ vā na paññattaṃ, yadabhāvā appamāṇikāyoti vadeyya, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Ullumpatu maṃ, bhante, saṅgho anukampaṃ upādāyā’’ti (mahāva. 71, 126) upasampadaṃ yācitvā upasampannena upasampannasamanantarameva ‘‘upasampannena bhikkhunā methuno dhammo na paṭisevitabbo, asakyaputtiyo’’ti (mahāva. 129) ca paññattena assamaṇādibhāvaṃ upagantukāmena nanu paṭhamaṃ ajjhupagatā sikkhā paccakkhātabbā, tattha dubbalyaṃ vā āvikātabbaṃ siyā, te pana ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseviṃsū’’ti anupaññattiyā okāsakaraṇatthaṃ vā taṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘So āgato na upasampādetabbo’’ti kiñcāpi ettheva vuttaṃ, tathāpi itaresupi pārājikesu yathāsambhavaṃ veditabbaṃ. Na hi sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā yo pārājikavatthuṃ adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyati, manussaviggahaṃ vā jīvitā voropeti, paṭivijānantassa uttarimanussadhammaṃ vā ullapati, so āgato na upasampādetabbo. Anupaññatti hi daḷhīkammasithilakammakaraṇappayojanā. Sā hi yassa pārājikaṃ hoti aññā vā āpatti, tassa niyamadassanappayojanātilakkhaṇānupaññattikattā. Evañhi ante avatvā ādimhi vuttā ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti (pārā. 91) anupaññatti viya. Paripuṇṇe panetasmiṃ sikkhāpade –
‘‘નિદાના માતિકાભેદો, વિભઙ્ગો તંનિયામકો;
‘‘Nidānā mātikābhedo, vibhaṅgo taṃniyāmako;
તતો આપત્તિયા ભેદો, અનાપત્તિ તદઞ્ઞથા’’તિ. –
Tato āpattiyā bhedo, anāpatti tadaññathā’’ti. –
અયં નયો વેદિતબ્બો. તત્થ સુદિન્નવત્થુ મક્કટિવત્થુ વજ્જિપુત્તકવત્થુ ચાતિ તિપ્પભેદં વત્થુ ઇમસ્સ સિક્ખાપદસ્સ નિદાનં નામ, તતો નિદાના ‘‘યો પન, ભિક્ખુ, ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો…પે॰… અસંવાસો’’તિ ઇમિસ્સા માતિકાય ભેદો જાતો. તત્થ હિ ‘‘અન્તમસો તિરચ્છાનગતાયા’’તિ ઇત્થિલિઙ્ગવચનેન ‘‘સચ્ચં, આવુસો, ભગવતા સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, તઞ્ચ ખો ઇત્થિયા નો પુરિસે નો પણ્ડકે નો ઉભતોબ્યઞ્જનકે ચા’’તિ મક્કટિપારાજિકો વિય અઞ્ઞોપિ લેસં ઓડ્ડેતું સક્કોતિ, તસ્મા તાદિસસ્સ અલેસોકાસસ્સ દસ્સનત્થં ઇદં વુચ્ચતિ. મક્કટિવત્થુસઙ્ખાતા નિદાના ‘‘અન્તમસો તિરચ્છાનગતાયપી’’તિ માતિકાવચનભેદો ન ઇત્થિયા એવ મેથુનસિદ્ધિદસ્સનતો કતો, તસ્મા વિભઙ્ગો તંનિયામકો તસ્સા માતિકાય અધિપ્પેતત્થનિયામકો વિભઙ્ગો. વિભઙ્ગે હિ ‘‘તિસ્સો ઇત્થિયો. તયો ઉભતોબ્યઞ્જનકા. તયો પણ્ડકા. તયો પુરિસા. મનુસ્સિત્થિયા તયો મગ્ગે…પે॰… તિરચ્છાનગતપુરિસસ્સ દ્વે મગ્ગે’’તિઆદિના (પારા॰ ૫૬) નયેન સબ્બલેસોકાસં પિદહિત્વા નિયમો કતો.
Ayaṃ nayo veditabbo. Tattha sudinnavatthu makkaṭivatthu vajjiputtakavatthu cāti tippabhedaṃ vatthu imassa sikkhāpadassa nidānaṃ nāma, tato nidānā ‘‘yo pana, bhikkhu, bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno…pe… asaṃvāso’’ti imissā mātikāya bhedo jāto. Tattha hi ‘‘antamaso tiracchānagatāyā’’ti itthiliṅgavacanena ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho itthiyā no purise no paṇḍake no ubhatobyañjanake cā’’ti makkaṭipārājiko viya aññopi lesaṃ oḍḍetuṃ sakkoti, tasmā tādisassa alesokāsassa dassanatthaṃ idaṃ vuccati. Makkaṭivatthusaṅkhātā nidānā ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti mātikāvacanabhedo na itthiyā eva methunasiddhidassanato kato, tasmā vibhaṅgo taṃniyāmako tassā mātikāya adhippetatthaniyāmako vibhaṅgo. Vibhaṅge hi ‘‘tisso itthiyo. Tayo ubhatobyañjanakā. Tayo paṇḍakā. Tayo purisā. Manussitthiyā tayo magge…pe… tiracchānagatapurisassa dve magge’’tiādinā (pārā. 56) nayena sabbalesokāsaṃ pidahitvā niyamo kato.
એત્થાહ – યદિ એવં સાધારણસિક્ખાપદવસેન વા લિઙ્ગપરિવત્તનવસેન વા ન કેવલં ભિક્ખૂનં, ભિક્ખુનીનમ્પિ ‘‘સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ વિભઙ્ગે વત્તબ્બં સિયા. તદવચનેન ભિક્ખુની પુરિસલિઙ્ગપાતુભાવેન ભિક્ખુભાવે ઠિતા એવં વદેય્ય ‘‘નાહં ઉપસમ્પદકાલે ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્ના, તસ્મા ન અપ્પચ્ચક્ખાતસિક્ખાપિ મેથુનધમ્મેન પારાજિકા હોમી’’તિ? વુચ્ચતે – તથા ન વત્તબ્બં અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો. ભિક્ખુનીનમ્પિ ‘‘સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ વુત્તે ભિક્ખુનીનમ્પિ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં અત્થીતિ આપજ્જતિ, તઞ્ચાનિટ્ઠં. ઇદં અપરં અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગોતિ ‘‘સબ્બસિક્ખાપદાનિ સાધારણાનેવ, નાસાધારણાની’’તિ. અપિચાયં ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નોવાતિ દસ્સનત્થં ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તંયેવ ઉપજ્ઝ’’ન્તિઆદિ (પારા॰ ૬૯) વુત્તં, અપિચ યો તથા લેસં ઓડ્ડેત્વા મેથુનં ધમ્મં પટિસેવન્તો વજ્જિપુત્તકા વિય પારાજિકો હોતિ. તે હિ ‘‘ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ વચનાભાવે સતિ ‘‘આપત્તિં તુમ્હે, ભિક્ખવે, આપન્ના પારાજિક’’ન્તિ વુત્તા ભગવતા. એત્થ પન ‘‘ભિક્ખવે’’તિ વુત્તત્તા કેચિ ભિક્ખુલિઙ્ગે ઠિતા, ‘‘ઇદાનિ ચેપિ મયં, ભન્તે આનન્દ, લભેય્યામ ભગવતો સન્તિકે પબ્બજ્જં લભેય્યામ ઉપસમ્પદ’’ન્તિ વુત્તત્તા કેચિ વિબ્ભન્તાતિ વેદિતબ્બા. તતો આપત્તિયા ભેદોતિ તતો વિભઙ્ગતો ‘‘અક્ખાયિતે સરીરે પારાજિકં, યેભુય્યેન ખાયિતે થુલ્લચ્ચય’’ન્તિઆદિ આપત્તિયા ભેદો હોતિ. અનાપત્તિ તદઞ્ઞથાતિ તતો એવ વિભઙ્ગતો યેનાકારેન આપત્તિ વુત્તા, તતો અઞ્ઞેનાકારેન અનાપત્તિભેદોવ હોતિ. ‘‘સાદિયતિ આપત્તિ પારાજિકસ્સ, ન સાદિયતિ અનાપત્તી’’તિ હિ વિભઙ્ગે અસતિ ન પઞ્ઞાયતિ. એત્તાવતા સમાસતો ગાથાત્થો વુત્તો હોતિ. એત્થ ચ પન –
Etthāha – yadi evaṃ sādhāraṇasikkhāpadavasena vā liṅgaparivattanavasena vā na kevalaṃ bhikkhūnaṃ, bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vibhaṅge vattabbaṃ siyā. Tadavacanena bhikkhunī purisaliṅgapātubhāvena bhikkhubhāve ṭhitā evaṃ vadeyya ‘‘nāhaṃ upasampadakāle bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannā, tasmā na appaccakkhātasikkhāpi methunadhammena pārājikā homī’’ti? Vuccate – tathā na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Bhikkhunīnampi ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vutte bhikkhunīnampi sikkhāpaccakkhānaṃ atthīti āpajjati, tañcāniṭṭhaṃ. Idaṃ aparaṃ aniṭṭhappasaṅgoti ‘‘sabbasikkhāpadāni sādhāraṇāneva, nāsādhāraṇānī’’ti. Apicāyaṃ bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannovāti dassanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, taṃyeva upajjha’’ntiādi (pārā. 69) vuttaṃ, apica yo tathā lesaṃ oḍḍetvā methunaṃ dhammaṃ paṭisevanto vajjiputtakā viya pārājiko hoti. Te hi ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti vacanābhāve sati ‘‘āpattiṃ tumhe, bhikkhave, āpannā pārājika’’nti vuttā bhagavatā. Ettha pana ‘‘bhikkhave’’ti vuttattā keci bhikkhuliṅge ṭhitā, ‘‘idāni cepi mayaṃ, bhante ānanda, labheyyāma bhagavato santike pabbajjaṃ labheyyāma upasampada’’nti vuttattā keci vibbhantāti veditabbā. Tato āpattiyā bhedoti tato vibhaṅgato ‘‘akkhāyite sarīre pārājikaṃ, yebhuyyena khāyite thullaccaya’’ntiādi āpattiyā bhedo hoti. Anāpatti tadaññathāti tato eva vibhaṅgato yenākārena āpatti vuttā, tato aññenākārena anāpattibhedova hoti. ‘‘Sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattī’’ti hi vibhaṅge asati na paññāyati. Ettāvatā samāsato gāthāttho vutto hoti. Ettha ca pana –
‘‘નિદાનમાતિકાભેદો, વિભઙ્ગસ્સ પયોજનં;
‘‘Nidānamātikābhedo, vibhaṅgassa payojanaṃ;
અનાપત્તિપકારો ચ, પઠમો નિપ્પયોજનો’’તિ. –
Anāpattipakāro ca, paṭhamo nippayojano’’ti. –
ઇમં નયં દસ્સેત્વાવ સબ્બસિક્ખાપદાનં અત્થો પકાસિતબ્બો. કથં? ભગવતા પન યેનાકારેન યં સિક્ખાપદં પઞ્ઞાપિતં, તસ્સ આકારસ્સ સમત્થં વા અસમત્થં વાતિ દુવિધં નિદાનં, અયં નિદાનભેદો. માતિકાપિ નિદાનાપેક્ખા નિદાનાનપેક્ખાતિ દુવિધા. તત્થ ચતુત્થપારાજિકાદિસિક્ખાપદાનિ નિદાનાપેક્ખાનિ. ન હિ વગ્ગુમુદાતીરિયા ભિક્ખૂ સયમેવ અત્તનો અત્તનો અસન્તં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં મુસાવાદલક્ખણં પાપેત્વા ભાસિંસુ. અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ હિ તે ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ ગિહીનં વણ્ણં ભાસિંસુ, ન ચ તાવતા પારાજિકવત્થુ હોતિ. તત્થ તેન લેસેન ભગવા તં વત્થું નિદાનં કત્વા પારાજિકં પઞ્ઞપેસિ, તેન વુત્તં ‘‘નિદાનાપેક્ખ’’ન્તિ. ઇમિના નયેન નિદાનાપેક્ખાનિ ઞત્વા તબ્બિપરીતાનિ સિક્ખાપદાનિ નિદાનાનપેક્ખાનીતિ વેદિતબ્બાનિ, અયં માતિકાભેદો.
Imaṃ nayaṃ dassetvāva sabbasikkhāpadānaṃ attho pakāsitabbo. Kathaṃ? Bhagavatā pana yenākārena yaṃ sikkhāpadaṃ paññāpitaṃ, tassa ākārassa samatthaṃ vā asamatthaṃ vāti duvidhaṃ nidānaṃ, ayaṃ nidānabhedo. Mātikāpi nidānāpekkhā nidānānapekkhāti duvidhā. Tattha catutthapārājikādisikkhāpadāni nidānāpekkhāni. Na hi vaggumudātīriyā bhikkhū sayameva attano attano asantaṃ uttarimanussadhammaṃ musāvādalakkhaṇaṃ pāpetvā bhāsiṃsu. Aññamaññassa hi te uttarimanussadhammassa gihīnaṃ vaṇṇaṃ bhāsiṃsu, na ca tāvatā pārājikavatthu hoti. Tattha tena lesena bhagavā taṃ vatthuṃ nidānaṃ katvā pārājikaṃ paññapesi, tena vuttaṃ ‘‘nidānāpekkha’’nti. Iminā nayena nidānāpekkhāni ñatvā tabbiparītāni sikkhāpadāni nidānānapekkhānīti veditabbāni, ayaṃ mātikābhedo.
નાનપ્પકારતો મૂલાપત્તિપ્પહોનકવત્થુપયોગચિત્તનિયામદસ્સનવસેન માતિકાય વિભજનભાવદીપનત્થં તેસં અપ્પહોનકતાય વા તદઞ્ઞતરવેકલ્લતાય વા વીતિક્કમે સતિ આપત્તિભેદદસ્સનત્થં, અસતિ અનાપત્તિદસ્સનત્થઞ્ચાતિ સબ્બત્થ તયો અત્થવસે પટિચ્ચ માતિકાય વિભજનં વિભઙ્ગો આરભીયતીતિ વેદિતબ્બો. એત્થ પન ‘‘ભિક્ખકોતિ ભિક્ખુ, ભિક્ખાચરિયં અજ્ઝુપગતોતિ ભિક્ખુ, ભિન્નપટધરોતિ ભિક્ખૂ’’તિ કેવલં બ્યઞ્જનત્થદીપનવસેન પવત્તો વા, ‘‘સમઞ્ઞાય ભિક્ખૂ’’તિ ભિક્ખુભાવસમ્ભવં અનપેક્ખિત્વાપિ કેવલં ભિક્ખુ નામ પવત્તિટ્ઠાનદીપનવસેન પવત્તો વા, ‘‘એહિ ભિક્ખૂતિ ભિક્ખુ, સરણગમનેહિ ઉપસમ્પન્નોતિ ભિક્ખુ, ઞત્તિચતુત્થેન કમ્મેન ઉપસમ્પન્નોતિ ભિક્ખૂ’’તિ ઉપસમ્પદાનન્તરેનાપિ ભિક્ખુભાવસિદ્ધિદીપનવસેન પવત્તો વા, ‘‘ભદ્રો ભિક્ખુ, સારો ભિક્ખુ, સેક્ખો ભિક્ખુ, અસેક્ખો ભિક્ખૂ’’તિ ભિક્ખુકરણેહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતભિક્ખુદીપનવસેન પવત્તો વા વિભઙ્ગો અજ્ઝુપેક્ખિતો સબ્બસામઞ્ઞપદત્તા, તથા અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદાદીસુ સદ્વારવસેન, અધિકરણદસ્સનાદિવસેન પવત્તો ચ અજ્ઝુપેક્ખિતો ઇતરત્થ તદભાવતોતિ વેદિતબ્બો.
Nānappakārato mūlāpattippahonakavatthupayogacittaniyāmadassanavasena mātikāya vibhajanabhāvadīpanatthaṃ tesaṃ appahonakatāya vā tadaññataravekallatāya vā vītikkame sati āpattibhedadassanatthaṃ, asati anāpattidassanatthañcāti sabbattha tayo atthavase paṭicca mātikāya vibhajanaṃ vibhaṅgo ārabhīyatīti veditabbo. Ettha pana ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu, bhinnapaṭadharoti bhikkhū’’ti kevalaṃ byañjanatthadīpanavasena pavatto vā, ‘‘samaññāya bhikkhū’’ti bhikkhubhāvasambhavaṃ anapekkhitvāpi kevalaṃ bhikkhu nāma pavattiṭṭhānadīpanavasena pavatto vā, ‘‘ehi bhikkhūti bhikkhu, saraṇagamanehi upasampannoti bhikkhu, ñatticatutthena kammena upasampannoti bhikkhū’’ti upasampadānantarenāpi bhikkhubhāvasiddhidīpanavasena pavatto vā, ‘‘bhadro bhikkhu, sāro bhikkhu, sekkho bhikkhu, asekkho bhikkhū’’ti bhikkhukaraṇehi dhammehi samannāgatabhikkhudīpanavasena pavatto vā vibhaṅgo ajjhupekkhito sabbasāmaññapadattā, tathā aññabhāgiyasikkhāpadādīsu sadvāravasena, adhikaraṇadassanādivasena pavatto ca ajjhupekkhito itarattha tadabhāvatoti veditabbo.
તત્થ તિસ્સો ઇત્થિયોતિઆદિ વત્થુનિયમદસ્સનવસેન પવત્તો, મનુસ્સિત્થિયા તયો મગ્ગે મેથુનં ધમ્મં પટિસેવન્તસ્સ આપત્તિ પારાજિકસ્સાતિઆદિ પયોગનિયમદસ્સનવસેન પવત્તો, ભિક્ખુસ્સ સેવનચિત્તં ઉપટ્ઠિતેતિઆદિ ચિત્તનિયમદસ્સનવસેન પવત્તો, સાદિયતિ આપત્તિ પારાજિકસ્સ, ન સાદિયતિ અનાપત્તીતિઆદિ વત્થુપયોગનિયમે સતિ ચિત્તનિયમભાવાભાવવસેન આપત્તાનાપત્તિદસ્સનત્થં પવત્તો, મતં યેભુય્યેન ખાયિતં આપત્તિ થુલ્લચ્ચયસ્સાતિઆદિ વત્થુસ્સ અપ્પહોનકતાય વીતિક્કમે આપત્તિભેદદસ્સનત્થં પવત્તો, ન સાદિયતિ અનાપત્તીતિ ચિત્તનિયમવેકલ્યેન વીતિક્કમાભાવા અનાપત્તિદસ્સનત્થં પવત્તોતિ. એવં ઇતરેસુપિ સિક્ખાપદેસુ યથાસમ્ભવનયો અયન્તિ પયોજનો વિભઙ્ગો.
Tattha tisso itthiyotiādi vatthuniyamadassanavasena pavatto, manussitthiyā tayo magge methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa āpatti pārājikassātiādi payoganiyamadassanavasena pavatto, bhikkhussa sevanacittaṃ upaṭṭhitetiādi cittaniyamadassanavasena pavatto, sādiyati āpatti pārājikassa, na sādiyati anāpattītiādi vatthupayoganiyame sati cittaniyamabhāvābhāvavasena āpattānāpattidassanatthaṃ pavatto, mataṃ yebhuyyena khāyitaṃ āpatti thullaccayassātiādi vatthussa appahonakatāya vītikkame āpattibhedadassanatthaṃ pavatto, na sādiyati anāpattīti cittaniyamavekalyena vītikkamābhāvā anāpattidassanatthaṃ pavattoti. Evaṃ itaresupi sikkhāpadesu yathāsambhavanayo ayanti payojano vibhaṅgo.
અનાપત્તિવારો પન મૂલાપત્તિતો, તદઞ્ઞેકદેસતો, સબ્બાપત્તિતો ચ અનાપત્તિદીપનવસેન તિવિધો. તત્થ યો પઠમો, સો વિભઙ્ગો વિય તયો અત્થવસે પટિચ્ચ પવત્તો. કતમે તયો? માતિકાપદાનં સાત્થકનિરત્થકાનં તદઞ્ઞથા ઉદ્ધરણાનુદ્ધરણવસેન સપ્પયોજનનિપ્પયોજનભાવદીપનત્થં, તદઞ્ઞથા પટિપત્તિક્કમદસ્સનત્થં, આપત્તિપ્પહોનકટ્ઠાનેપિ વિસ્સજ્જનત્થઞ્ચાતિ. કથં? એળકલોમસિક્ખાપદે ‘‘ભિક્ખુનો પનેવ અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નસ્સ એળકલોમાનિ ઉપ્પજ્જેય્યું, આકઙ્ખમાનેન ભિક્ખુના પટિગ્ગહેતબ્બાની’’તિ (પારા॰ ૫૭૨) એતાનિ કેવલં વત્થુમત્તદીપનપદાનીતિ નિરત્થકાનિ નામ, તેસં અનાપત્તિ. ‘‘અદ્ધાનમગ્ગં અપ્પટિપન્નસ્સ ઉપ્પન્ને એળકલોમે અનાપત્તિ, આકઙ્ખમાનેન પટિગ્ગહિતે’’તિઆદિના નયેન તદઞ્ઞથા અનુદ્ધરણેન નિપ્પયોજનભાવો દીપિતો હોતિ, યદિદં માતિકાયં ‘‘મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યા’’તિ, ઇદં સાત્થકં. તસ્સ સપ્પયોજનભાવદીપનત્થં ‘‘અનાપત્તિ અજાનન્તસ્સ અસાદિયન્તસ્સા’’તિ વુત્તં. યસ્મા જાનનસાદિયનભાવેન આપત્તિ, અસેવન્તસ્સ અનાપત્તિ, તસ્મા વુત્તં માતિકાયં ‘‘યો પન ભિક્ખુ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્ય, પારાજિકો હોતિ અસંવાસો’’તિ અધિપ્પાયો. ‘‘પરપરિગ્ગહિતં પરપરિગ્ગહિતસઞ્ઞિતા ગરુપરિક્ખારો થેય્યચિત્તં અવહરણ’’ન્તિ વુત્તાનં પઞ્ચન્નમ્પિ અઙ્ગાનં પારિપૂરિયા પેતતિરચ્છાનગતપરિગ્ગહિતે આપત્તિપ્પહોનકટ્ઠાનેપિ વિસ્સજ્જનત્થં ‘‘અનાપત્તિ પેતપરિગ્ગહિતે’’તિઆદિ (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ દુતિયપારાજિકવણ્ણના) વુત્તં. અનાપત્તિ ઇમં જાન, ઇમં દેહિ, ઇમં આહર, ઇમિના અત્થો, ઇમં કપ્પિયં કરોહીતિ ભણતીતિઆદિ પન તદઞ્ઞથા પટિપત્તિક્કમદસ્સનત્થં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. એત્તાવતા ‘‘નિદાનમાતિકાભેદો’’તિઆદિના વુત્તગાથાય અત્થો પકાસિતો હોતિ.
Anāpattivāro pana mūlāpattito, tadaññekadesato, sabbāpattito ca anāpattidīpanavasena tividho. Tattha yo paṭhamo, so vibhaṅgo viya tayo atthavase paṭicca pavatto. Katame tayo? Mātikāpadānaṃ sātthakaniratthakānaṃ tadaññathā uddharaṇānuddharaṇavasena sappayojananippayojanabhāvadīpanatthaṃ, tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ, āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthañcāti. Kathaṃ? Eḷakalomasikkhāpade ‘‘bhikkhuno paneva addhānamaggappaṭipannassa eḷakalomāni uppajjeyyuṃ, ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabbānī’’ti (pārā. 572) etāni kevalaṃ vatthumattadīpanapadānīti niratthakāni nāma, tesaṃ anāpatti. ‘‘Addhānamaggaṃ appaṭipannassa uppanne eḷakalome anāpatti, ākaṅkhamānena paṭiggahite’’tiādinā nayena tadaññathā anuddharaṇena nippayojanabhāvo dīpito hoti, yadidaṃ mātikāyaṃ ‘‘methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti, idaṃ sātthakaṃ. Tassa sappayojanabhāvadīpanatthaṃ ‘‘anāpatti ajānantassa asādiyantassā’’ti vuttaṃ. Yasmā jānanasādiyanabhāvena āpatti, asevantassa anāpatti, tasmā vuttaṃ mātikāyaṃ ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, pārājiko hoti asaṃvāso’’ti adhippāyo. ‘‘Parapariggahitaṃ parapariggahitasaññitā garuparikkhāro theyyacittaṃ avaharaṇa’’nti vuttānaṃ pañcannampi aṅgānaṃ pāripūriyā petatiracchānagatapariggahite āpattippahonakaṭṭhānepi vissajjanatthaṃ ‘‘anāpatti petapariggahite’’tiādi (kaṅkhā. aṭṭha. dutiyapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ. Anāpatti imaṃ jāna, imaṃ dehi, imaṃ āhara, iminā attho, imaṃ kappiyaṃ karohīti bhaṇatītiādi pana tadaññathā paṭipattikkamadassanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ‘‘nidānamātikābhedo’’tiādinā vuttagāthāya attho pakāsito hoti.
એત્થ પઠમપઞ્ઞત્તિ તાવ પઠમબોધિં અતિક્કમિત્વા પઞ્ઞત્તત્તા, આયસ્મતો સુદિન્નસ્સ અટ્ઠવસ્સિકકાલે પઞ્ઞત્તત્તા ચ રત્તઞ્ઞુમહત્તં પત્તકાલે પઞ્ઞત્તા. દુતિયઅનુપઞ્ઞત્તિ બાહુસચ્ચમહત્તં પત્તકાલે ઉપ્પન્ના. સો હાયસ્મા મક્કટિપારાજિકો યથા માતુગામપટિસંયુત્તેસુ સિક્ખાપદેસુ તિરચ્છાનગતિત્થી અનધિપ્પેતા, તથા ઇધાપીતિ સઞ્ઞાય ‘‘સચ્ચં, આવુસો, ભગવતા સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, તઞ્ચ ખો મનુસ્સિત્થિયા, નો તિરચ્છાનગતિત્થિયા’’તિ આહ. તતિયાનુપઞ્ઞત્તિ લાભગ્ગમહત્તં પત્તકાલે ઉપ્પન્ના. તે હિ વજ્જિપુત્તકા લાભગ્ગમહત્તં પત્તા હુત્વા યાવદત્થં ભુઞ્જિત્વા ન્હાયિત્વા વરસયનેસુ સયિત્વા તતિયાનુપઞ્ઞત્તિયા વત્થું ઉપ્પાદેસું, તે ચ વેપુલ્લમહત્તં પત્તે સઙ્ઘે ઉપ્પન્ના, સયઞ્ચ વેપુલ્લમહત્તં પત્તાતિ ‘‘વેપુલ્લમહત્તમ્પેત્થ લબ્ભતી’’તિ વુત્તં. ઇદં પઠમપારાજિકસિક્ખાપદં તિવિધમ્પિ વત્થું ઉપાદાય ચતુબ્બિધમ્પિ તં કાલં પત્વા પઞ્ઞત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
Ettha paṭhamapaññatti tāva paṭhamabodhiṃ atikkamitvā paññattattā, āyasmato sudinnassa aṭṭhavassikakāle paññattattā ca rattaññumahattaṃ pattakāle paññattā. Dutiyaanupaññatti bāhusaccamahattaṃ pattakāle uppannā. So hāyasmā makkaṭipārājiko yathā mātugāmapaṭisaṃyuttesu sikkhāpadesu tiracchānagatitthī anadhippetā, tathā idhāpīti saññāya ‘‘saccaṃ, āvuso, bhagavatā sikkhāpadaṃ paññattaṃ, tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatitthiyā’’ti āha. Tatiyānupaññatti lābhaggamahattaṃ pattakāle uppannā. Te hi vajjiputtakā lābhaggamahattaṃ pattā hutvā yāvadatthaṃ bhuñjitvā nhāyitvā varasayanesu sayitvā tatiyānupaññattiyā vatthuṃ uppādesuṃ, te ca vepullamahattaṃ patte saṅghe uppannā, sayañca vepullamahattaṃ pattāti ‘‘vepullamahattampettha labbhatī’’ti vuttaṃ. Idaṃ paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ tividhampi vatthuṃ upādāya catubbidhampi taṃ kālaṃ patvā paññattanti veditabbaṃ.
તત્થ યો પનાતિ અનવસેસપરિયાદાનપદં. ભિક્ખૂતિ તસ્સ અતિપ્પસઙ્ગનિયમપદં. ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નોતિ તસ્સ વિસેસનવચનં. ન હિ સબ્બોપિ ભિક્ખુનામકો યા ભગવતા યાય કાયચિ ઉપસમ્પદાય ઉપસમ્પન્નભિક્ખૂનં હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન સિક્ખિતબ્બસિક્ખા વિહિતા, ‘‘એત્થ સહ જીવન્તી’’તિ યો ચ આજીવો વુત્તો, તં ઉભયં સમાપન્નોવ હોતિ. કદા પન સમાપન્નો અહોસિ? યાય કાયચિ ઉપસમ્પદાય ઉપસમ્પન્નસમનન્તરમેવ તદુભયં જાનન્તોપિ અજાનન્તોપિ તદજ્ઝુપગતત્તા સમાપન્નો નામ હોતિ. સહ જીવન્તીતિ યાવ સિક્ખં ન પચ્ચક્ખાતિ, પારાજિકભાવઞ્ચ ન પાપુણાતિ, યં પન વુત્તં અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘સિક્ખં પરિપૂરેન્તો સિક્ખાસમાપન્નો સાજીવં અવીતિક્કમન્તો સાજીવસમાપન્નો હોતી’’તિ, તં ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદવસેન વુત્તં. ન હિ સિક્ખં અપરિપૂરેન્તો કામવિતક્કાદિબહુલો વા એકચ્ચં સાવસેસં સાજીવં વીતિક્કમન્તો વા સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો નામ ન હોતિ. ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદેન પન ચતુક્કં લબ્ભતિ અત્થિ ભિક્ખુ સિક્ખાસમાપન્નો સીલાનિ પચ્ચવેક્ખન્તો ન સાજીવસમાપન્નો અચિત્તકં સિક્ખાપદં વીતિક્કમન્તો, અત્થિ ન સિક્ખાસમાપન્નો કામવિતક્કાદિબહુલો સાજીવસમાપન્નો નિરાપત્તિકો, અત્થિ ન સિક્ખાસમાપન્નો ન ચ સાજીવસમાપન્નો અનવસેસં આપત્તિં આપન્નો, અત્થિ સિક્ખાસમાપન્નો ચ સાજીવસમાપન્નો ચ સિક્ખં પરિપૂરેન્તો સાજીવઞ્ચ અવીતિક્કમન્તો, અયમેવ ચતુત્થો ભિક્ખુ ઉક્કટ્ઠો ઇધ અધિપ્પેતો સિયા. ન હિ ભગવા અનુક્કટ્ઠં વત્તું યુત્તોતિ ચે? ન, ‘‘તત્ર યાયં અધિસીલસિક્ખા, અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતા સિક્ખા’’તિવચનવિરોધતો. ઉક્કટ્ઠગ્ગહણાધિપ્પાયે સતિ ‘‘સિક્ખાતિ તિસ્સો સિક્ખા’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. સિક્ખત્તયસમાપન્નો હિ સબ્બુક્કટ્ઠોતિ.
Tattha yo panāti anavasesapariyādānapadaṃ. Bhikkhūti tassa atippasaṅganiyamapadaṃ. Bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpannoti tassa visesanavacanaṃ. Na hi sabbopi bhikkhunāmako yā bhagavatā yāya kāyaci upasampadāya upasampannabhikkhūnaṃ heṭṭhimaparicchedena sikkhitabbasikkhā vihitā, ‘‘ettha saha jīvantī’’ti yo ca ājīvo vutto, taṃ ubhayaṃ samāpannova hoti. Kadā pana samāpanno ahosi? Yāya kāyaci upasampadāya upasampannasamanantarameva tadubhayaṃ jānantopi ajānantopi tadajjhupagatattā samāpanno nāma hoti. Saha jīvantīti yāva sikkhaṃ na paccakkhāti, pārājikabhāvañca na pāpuṇāti, yaṃ pana vuttaṃ andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sikkhaṃ paripūrento sikkhāsamāpanno sājīvaṃ avītikkamanto sājīvasamāpanno hotī’’ti, taṃ ukkaṭṭhaparicchedavasena vuttaṃ. Na hi sikkhaṃ aparipūrento kāmavitakkādibahulo vā ekaccaṃ sāvasesaṃ sājīvaṃ vītikkamanto vā sikkhāsājīvasamāpanno nāma na hoti. Ukkaṭṭhaparicchedena pana catukkaṃ labbhati atthi bhikkhu sikkhāsamāpanno sīlāni paccavekkhanto na sājīvasamāpanno acittakaṃ sikkhāpadaṃ vītikkamanto, atthi na sikkhāsamāpanno kāmavitakkādibahulo sājīvasamāpanno nirāpattiko, atthi na sikkhāsamāpanno na ca sājīvasamāpanno anavasesaṃ āpattiṃ āpanno, atthi sikkhāsamāpanno ca sājīvasamāpanno ca sikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto, ayameva catuttho bhikkhu ukkaṭṭho idha adhippeto siyā. Na hi bhagavā anukkaṭṭhaṃ vattuṃ yuttoti ce? Na, ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’tivacanavirodhato. Ukkaṭṭhaggahaṇādhippāye sati ‘‘sikkhāti tisso sikkhā’’ti ettakameva vattabbanti adhippāyo. Sikkhattayasamāpanno hi sabbukkaṭṭhoti.
‘‘મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યા’’તિ પરતો વચનં અપેક્ખિત્વા અધિસીલસિક્ખાવ વુત્તાતિ ચે? ન, તસ્સાપિ અભબ્બત્તા. ન હિ અધિસીલસિક્ખં પરિપૂરેન્તો સાજીવઞ્ચ અવીતિક્કમન્તો મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિતું ભબ્બો, તં સિક્ખં અપરિપૂરેન્તો સાજીવઞ્ચ વીતિક્કમન્તો એવ હિ પટિસેવેય્યાતિ અધિપ્પાયો, તસ્મા એવમેત્થ અત્થો ગહેતબ્બો. યસ્મા સિક્ખાપદસઙ્ખાતો સાજીવો અધિસીલસિક્ખમેવ સઙ્ગણ્હાતિ, નેતરં અધિચિત્તસિક્ખં અધિપઞ્ઞાસિક્ખં વા, તસ્મા ‘‘તત્ર યાયં અધિસીલસિક્ખા, અયં ઇમસ્મિં અત્થે અધિપ્પેતા સિક્ખા’’તિ વુત્તં, તસ્મા અધિસીલસિક્ખાય સઙ્ગાહકો સાજીવો સિક્ખાસાજીવોતિ વુત્તો. ઇતિ સાજીવવિસેસનત્થં સિક્ખાગ્ગહણં કતં. તદત્થદીપનત્થમેવ વિભઙ્ગે સિક્ખં અપરામસિત્વા ‘‘તસ્મિં સિક્ખતિ, તેન વુચ્ચતિ સાજીવસમાપન્નો’’તિ વુત્તં , તેન એકમેવિદં અત્થપદન્તિ દીપિતં હોતિ. તઞ્ચ ઉપસમ્પદૂપગમનન્તરતો પટ્ઠાય સિક્ખનાધિકારત્તા ‘‘સિક્ખતી’’તિ ચ ‘‘સમાપન્નો’’તિ ચ વુચ્ચતિ. યો એવં ‘‘સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ સઙ્ખ્યં ગતો, તાદિસં પચ્ચયં પટિચ્ચ અપરભાગે સાજીવસઙ્ખાતમેવ સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય, તસ્મિંયેવ ચ દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યાતિ અયમત્થો યુજ્જતિ. કિન્તુ અટ્ઠકથાનયો પટિક્ખિત્તો હોતિ. સો ચ ન પટિક્ખેપારહોતિ તેન તદનુસારેન ભવિતબ્બં.
‘‘Methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti parato vacanaṃ apekkhitvā adhisīlasikkhāva vuttāti ce? Na, tassāpi abhabbattā. Na hi adhisīlasikkhaṃ paripūrento sājīvañca avītikkamanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevituṃ bhabbo, taṃ sikkhaṃ aparipūrento sājīvañca vītikkamanto eva hi paṭiseveyyāti adhippāyo, tasmā evamettha attho gahetabbo. Yasmā sikkhāpadasaṅkhāto sājīvo adhisīlasikkhameva saṅgaṇhāti, netaraṃ adhicittasikkhaṃ adhipaññāsikkhaṃ vā, tasmā ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttaṃ, tasmā adhisīlasikkhāya saṅgāhako sājīvo sikkhāsājīvoti vutto. Iti sājīvavisesanatthaṃ sikkhāggahaṇaṃ kataṃ. Tadatthadīpanatthameva vibhaṅge sikkhaṃ aparāmasitvā ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti vuttaṃ , tena ekamevidaṃ atthapadanti dīpitaṃ hoti. Tañca upasampadūpagamanantarato paṭṭhāya sikkhanādhikārattā ‘‘sikkhatī’’ti ca ‘‘samāpanno’’ti ca vuccati. Yo evaṃ ‘‘sikkhāsājīvasamāpanno’’ti saṅkhyaṃ gato, tādisaṃ paccayaṃ paṭicca aparabhāge sājīvasaṅkhātameva sikkhaṃ appaccakkhāya, tasmiṃyeva ca dubbalyaṃ anāvikatvā methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyāti ayamattho yujjati. Kintu aṭṭhakathānayo paṭikkhitto hoti. So ca na paṭikkhepārahoti tena tadanusārena bhavitabbaṃ.
અધિપ્પાયો પનેત્થ પરિયેસિતબ્બો, સો દાનિ વુચ્ચતિ – સબ્બેસુપિ સિક્ખાપદેસુ ઇદમેવ ભિક્ખુલક્ખણં સાધારણં, યદિદં ‘‘ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો’’તિ. ખીણાસવોપિ સાવકો આપત્તિં આપજ્જતિ અચિત્તકં, તથા સેક્ખો. પુથુજ્જનો પન સચિત્તકમ્પિ, તસ્મા સેક્ખાસેક્ખપુથુજ્જનભિક્ખૂનં સામઞ્ઞમિદં ભિક્ખુલક્ખણન્તિ કત્વા કેવલં સિક્ખાસમાપન્નો, કેવલં સાજીવસમાપન્નો ચ ઉભયસમાપન્નો ચાતિ સરૂપેકદેસેકસેસનયેન ‘‘સિક્ખાસાજીવસમઆપન્નો’’ત્વેવ સમ્પિણ્ડેત્વા ઉક્કટ્ઠગ્ગહણેન અનુક્કટ્ઠાનં ગહણસિદ્ધિતો અટ્ઠકથાયં ઉક્કટ્ઠોવ વુત્તો. તમેવ સમ્પાદેતું ‘‘તસ્મિં સિક્ખતિ, તેન વુચ્ચતિ સાજીવસમાપન્નો’’તિ એત્થ સિક્ખાપદસ્સ અવચને પરિહારં વત્વા યસ્મા પન સો અસિક્ખમ્પિ સમાપન્નો, તસ્મા સિક્ખાસમાપન્નોતિપિ અત્થતો વેદિતબ્બોતિ ચ વત્વા ‘‘યં સિક્ખં સમાપન્નો તં અપ્પચ્ચક્ખાય યઞ્ચ સાજીવં સમાપન્નો તત્થ દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા’’તિ વુત્તન્તિ અયમટ્ઠકથાયં અધિપ્પાયો વેદિતબ્બો. એતસ્મિં પન અધિપ્પાયે અધિસીલસિક્ખાય એવ ગહણં સબ્બત્થિકત્તા, સીલાધિકારતો ચ વિનયસ્સાતિ વેદિતબ્બં. યથા ચ સિક્ખાપદં સમાદિયન્તો સીલં સમાદિયતીતિ વુચ્ચતિ, એવં સિક્ખાપદં પચ્ચક્ખન્તો સીલસઙ્ખાતં સિક્ખં પચ્ચક્ખાતીતિ વત્તું યુજ્જતિ, તસ્મા તત્થ વુત્તં ‘‘યં સિક્ખં સમાપન્નો, તં અપ્પચ્ચક્ખાયા’’તિ. સિક્ખં પચ્ચક્ખાય પટિસેવિતમેથુનસ્સ ઉપસમ્પદં અનુજાનન્તો ન સમૂહનતિ નામ. ન હિ સો ભિક્ખુ હુત્વા પટિસેવિ, ‘‘યો પન ભિક્ખૂ’’તિ ચ પઞ્ઞત્તં. એત્તાવતા સમાસતો ‘‘સિક્ખાસાજીવસમાન્નો’’તિ એત્થ વત્તબ્બં વુત્તં.
Adhippāyo panettha pariyesitabbo, so dāni vuccati – sabbesupi sikkhāpadesu idameva bhikkhulakkhaṇaṃ sādhāraṇaṃ, yadidaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno’’ti. Khīṇāsavopi sāvako āpattiṃ āpajjati acittakaṃ, tathā sekkho. Puthujjano pana sacittakampi, tasmā sekkhāsekkhaputhujjanabhikkhūnaṃ sāmaññamidaṃ bhikkhulakkhaṇanti katvā kevalaṃ sikkhāsamāpanno, kevalaṃ sājīvasamāpanno ca ubhayasamāpanno cāti sarūpekadesekasesanayena ‘‘sikkhāsājīvasamaāpanno’’tveva sampiṇḍetvā ukkaṭṭhaggahaṇena anukkaṭṭhānaṃ gahaṇasiddhito aṭṭhakathāyaṃ ukkaṭṭhova vutto. Tameva sampādetuṃ ‘‘tasmiṃ sikkhati, tena vuccati sājīvasamāpanno’’ti ettha sikkhāpadassa avacane parihāraṃ vatvā yasmā pana so asikkhampi samāpanno, tasmā sikkhāsamāpannotipi atthato veditabboti ca vatvā ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno taṃ appaccakkhāya yañca sājīvaṃ samāpanno tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttanti ayamaṭṭhakathāyaṃ adhippāyo veditabbo. Etasmiṃ pana adhippāye adhisīlasikkhāya eva gahaṇaṃ sabbatthikattā, sīlādhikārato ca vinayassāti veditabbaṃ. Yathā ca sikkhāpadaṃ samādiyanto sīlaṃ samādiyatīti vuccati, evaṃ sikkhāpadaṃ paccakkhanto sīlasaṅkhātaṃ sikkhaṃ paccakkhātīti vattuṃ yujjati, tasmā tattha vuttaṃ ‘‘yaṃ sikkhaṃ samāpanno, taṃ appaccakkhāyā’’ti. Sikkhaṃ paccakkhāya paṭisevitamethunassa upasampadaṃ anujānanto na samūhanati nāma. Na hi so bhikkhu hutvā paṭisevi, ‘‘yo pana bhikkhū’’ti ca paññattaṃ. Ettāvatā samāsato ‘‘sikkhāsājīvasamānno’’ti ettha vattabbaṃ vuttaṃ.
કિં ઇમિના વિસેસવચનેન પયોજનં, નનુ ‘‘યો પન ભિક્ખુ સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા…પે॰… અસંવાસો’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બન્તિ ચે ? ન વત્તબ્બં અનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો. યો પન સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો થેય્યસંવાસાદિકો કેવલેન સમઞ્ઞામત્તેન, પટિઞ્ઞામત્તેન વા ભિક્ખુ, તસ્સાપિ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં અત્થિ. સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય ચ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવન્તસ્સ પારાજિકાપત્તિ. યો વા પચ્છા પારાજિકં આપત્તિં આપજ્જિત્વા ન સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો તસ્સ ચ, યો વા પક્ખપણ્ડકત્તા પણ્ડકભાવૂપગમનેન ન સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો તસ્સ ચ તદુભયં અત્થીતિ આપજ્જતિ. ‘‘પણ્ડકભાવપક્ખે ચ પક્ખપણ્ડકો ઉપસમ્પદાય ન વત્થૂ’’તિ વુત્તં, તસ્મા ઇતરસ્મિં પક્ખે વત્થૂતિ સિદ્ધં, તસ્મિં પક્ખે ઉપસમ્પન્નો પણ્ડકભાવપક્ખે પણ્ડકત્તા ન સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો, સો પરિચ્ચજિતબ્બસિક્ખાય અભાવેન સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય મુખેન પરસ્સ અઙ્ગજાતગ્ગહણાદયો મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્ય, તસ્સ કુતો પારાજિકાપત્તીતિ અધિપ્પાયો. અયં નયો અપણ્ડકપક્ખં અલભમાનસ્સેવ પરતો યુજ્જતિ, લભન્તસ્સ પન અરૂપસત્તાનં કુસલાનં સમાપત્તિક્ખણે ભવઙ્ગવિચ્છેદે સતિપિ અમરણં વિય પણ્ડકભાવપક્ખેપિ ભિક્ખુભાવો અત્થિ. સંવાસં વા સાદિયન્તસ્સ ન થેય્યસંવાસકભાવો અત્થિ અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નસ્સ વિય. ન ચ સહસેય્યાદિકં જનેતિ. ગણપૂરકો પન ન હોતિ અન્તિમવત્થું અજ્ઝાપન્નો વિય, ન સો સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો, ઇતરસ્મિં પન પક્ખે હોતિ, અયં ઇમસ્સ તતો વિસેસો. કિમયં સહેતુકો, ઉદાહુ અહેતુકોતિ? ન અહેતુકો. યતો ઉપસમ્પદા તસ્સ અપણ્ડકપક્ખે અનુઞ્ઞાતા સહેતુકપટિસન્ધિકત્તા. પણ્ડકભાવપક્ખેપિ કિસ્સ નાનુઞ્ઞાતાતિ ચે? પણ્ડકભૂતત્તા ઓપક્કમિકપણ્ડકસ્સ વિય.
Kiṃ iminā visesavacanena payojanaṃ, nanu ‘‘yo pana bhikkhu sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā…pe… asaṃvāso’’ti ettakameva vattabbanti ce ? Na vattabbaṃ aniṭṭhappasaṅgato. Yo pana sikkhāsājīvasamāpanno theyyasaṃvāsādiko kevalena samaññāmattena, paṭiññāmattena vā bhikkhu, tassāpi sikkhāpaccakkhānaṃ atthi. Sikkhaṃ appaccakkhāya ca methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa pārājikāpatti. Yo vā pacchā pārājikaṃ āpattiṃ āpajjitvā na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca, yo vā pakkhapaṇḍakattā paṇḍakabhāvūpagamanena na sikkhāsājīvasamāpanno tassa ca tadubhayaṃ atthīti āpajjati. ‘‘Paṇḍakabhāvapakkhe ca pakkhapaṇḍako upasampadāya na vatthū’’ti vuttaṃ, tasmā itarasmiṃ pakkhe vatthūti siddhaṃ, tasmiṃ pakkhe upasampanno paṇḍakabhāvapakkhe paṇḍakattā na sikkhāsājīvasamāpanno, so pariccajitabbasikkhāya abhāvena sikkhaṃ appaccakkhāya mukhena parassa aṅgajātaggahaṇādayo methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, tassa kuto pārājikāpattīti adhippāyo. Ayaṃ nayo apaṇḍakapakkhaṃ alabhamānasseva parato yujjati, labhantassa pana arūpasattānaṃ kusalānaṃ samāpattikkhaṇe bhavaṅgavicchede satipi amaraṇaṃ viya paṇḍakabhāvapakkhepi bhikkhubhāvo atthi. Saṃvāsaṃ vā sādiyantassa na theyyasaṃvāsakabhāvo atthi antimavatthuṃ ajjhāpannassa viya. Na ca sahaseyyādikaṃ janeti. Gaṇapūrako pana na hoti antimavatthuṃ ajjhāpanno viya, na so sikkhāsājīvasamāpanno, itarasmiṃ pana pakkhe hoti, ayaṃ imassa tato viseso. Kimayaṃ sahetuko, udāhu ahetukoti? Na ahetuko. Yato upasampadā tassa apaṇḍakapakkhe anuññātā sahetukapaṭisandhikattā. Paṇḍakabhāvapakkhepi kissa nānuññātāti ce? Paṇḍakabhūtattā opakkamikapaṇḍakassa viya.
અપિચ સિક્ખાસાજીવસમાપન્નોતિ ઇમિના તસ્સ સિક્ખાસમાદાનં દીપેત્વા તં સમાદિન્નસિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય તત્થ ચ દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વાતિ વત્તું યુજ્જતિ, ન અઞ્ઞથાતિ ઇમિના કારણેન યથાવુત્તાનિટ્ઠપ્પસઙ્ગતો ‘‘યો પન ભિક્ખુ ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાયા’’તિઆદિ વુત્તં. યથા ચેત્થ, તથા ‘‘યો પન ભિક્ખુ ભિક્ખૂનં સિક્ખાસાજીવસમાપન્નો સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા ગામા વા અરઞ્ઞા વા અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદિયેય્ય (પારા॰ ૮૯), સુગતચીવરપ્પમાણં ચીવરં કારાપેય્ય અતિરેકં વા, છેદનકં પાચિત્તિય’’ન્તિઆદિના (પાચિ॰ ૫૪૮) નયેન સબ્બત્થ યોજેતબ્બં . અન્તમસો તિરચ્છાનગતાયપીતિ મનુસ્સિત્થિં ઉપાદાય વુત્તં. ન હિ ‘‘પગેવ પણ્ડકે પુરિસે વા’’તિ વત્તું યુજ્જતિ. સેસં તત્થ તત્થ વુત્તનયમેવ.
Apica sikkhāsājīvasamāpannoti iminā tassa sikkhāsamādānaṃ dīpetvā taṃ samādinnasikkhaṃ appaccakkhāya tattha ca dubbalyaṃ anāvikatvāti vattuṃ yujjati, na aññathāti iminā kāraṇena yathāvuttāniṭṭhappasaṅgato ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāyā’’tiādi vuttaṃ. Yathā cettha, tathā ‘‘yo pana bhikkhu bhikkhūnaṃ sikkhāsājīvasamāpanno sikkhaṃ appaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā gāmā vā araññā vā adinnaṃ theyyasaṅkhātaṃ ādiyeyya (pārā. 89), sugatacīvarappamāṇaṃ cīvaraṃ kārāpeyya atirekaṃ vā, chedanakaṃ pācittiya’’ntiādinā (pāci. 548) nayena sabbattha yojetabbaṃ . Antamaso tiracchānagatāyapīti manussitthiṃ upādāya vuttaṃ. Na hi ‘‘pageva paṇḍake purise vā’’ti vattuṃ yujjati. Sesaṃ tattha tattha vuttanayameva.
અયં પઠમપારાજિકસ્સ માતિકાય તાવ વિનિચ્છયો.
Ayaṃ paṭhamapārājikassa mātikāya tāva vinicchayo.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / વજ્જિપુત્તકવત્થુવણ્ણના • Vajjiputtakavatthuvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / વજ્જિપુત્તકવત્થુકથાવણ્ણના • Vajjiputtakavatthukathāvaṇṇanā