Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૨. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના
2. Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā
એકકા મયં અરઞ્ઞેતિ આયસ્મતો વજ્જિપુત્તત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો ઇતો એકનવુતે કપ્પે વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં વિપસ્સિં ભગવન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો નાગપુપ્ફકેસરેહિ પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે અમચ્ચકુલે નિબ્બત્તિ, વજ્જિપુત્તોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો ભગવતો વેસાલિગમને બુદ્ધાનુભાવં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા કતપુબ્બકિચ્ચો કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા વેસાલિયા અવિદૂરે અઞ્ઞતરસ્મિં વનસણ્ડે વિહરતિ. તેન ચ સમયેન વેસાલિયં ઉસ્સવો અહોસિ. તત્થ તત્થ નચ્ચગીતવાદિતં પવત્તતિ, મહાજનો હટ્ઠતુટ્ઠો ઉસ્સવસમ્પત્તિં પચ્ચનુભોતિ, તં સુત્વા સો ભિક્ખુ અયોનિસો ઉમ્મુજ્જન્તો વિવેકં વજ્જમાનો કમ્મટ્ઠાનં વિસ્સજ્જેત્વા અત્તનો અનભિરતિં પકાસેન્તો –
Ekakāmayaṃ araññeti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso nāgapupphakesarehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde amaccakule nibbatti, vajjiputtotissa nāmaṃ ahosi. So bhagavato vesāligamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā vesāliyā avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Tena ca samayena vesāliyaṃ ussavo ahosi. Tattha tattha naccagītavāditaṃ pavattati, mahājano haṭṭhatuṭṭho ussavasampattiṃ paccanubhoti, taṃ sutvā so bhikkhu ayoniso ummujjanto vivekaṃ vajjamāno kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā attano anabhiratiṃ pakāsento –
‘‘એકકા મયં અરઞ્ઞે વિહરામ, અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
એતાદિસિકાય રત્તિયા, કો સુ નામ અમ્હેહિ પાપિયો’’તિ. – ગાથમાહ;
Etādisikāya rattiyā, ko su nāma amhehi pāpiyo’’ti. – gāthamāha;
તં સુત્વા વનસણ્ડે અધિવત્થા દેવતા તં ભિક્ખું અનુકમ્પમાના ‘‘યદિપિ, ત્વં ભિક્ખુ, અરઞ્ઞવાસં હીળેન્તો વદસિ, વિવેકકામા પન વિદ્દસુનો તં બહુ મઞ્ઞન્તિયેવા’’તિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તી –
Taṃ sutvā vanasaṇḍe adhivatthā devatā taṃ bhikkhuṃ anukampamānā ‘‘yadipi, tvaṃ bhikkhu, araññavāsaṃ hīḷento vadasi, vivekakāmā pana viddasuno taṃ bahu maññantiyevā’’ti imamatthaṃ dassentī –
‘‘એકકો ત્વં અરઞ્ઞે વિહરસિ, અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
‘‘Ekako tvaṃ araññe viharasi, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
તસ્સ તે બહુકા પિહયન્તિ, નેરયિકા વિય સગ્ગગામિન’’ન્તિ. –
Tassa te bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ગાથં વત્વા, ‘‘કથઞ્હિ નામ ત્વં, ભિક્ખુ, નિય્યાનિકે સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને પબ્બજિત્વા અનિય્યાનિકં વિતક્કં વિતક્કેસ્સસી’’તિ સન્તજ્જેન્તી સંવેજેસિ . એવં સો ભિક્ખુ તાય દેવતાય સંવેજિતો કસાભિહતો વિય ભદ્રો અસ્સાજાનીયો વિપસ્સનાવીથિં ઓતરિત્વા નચિરસ્સેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૧.૬૨-૬૬) –
Gāthaṃ vatvā, ‘‘kathañhi nāma tvaṃ, bhikkhu, niyyānike sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā aniyyānikaṃ vitakkaṃ vitakkessasī’’ti santajjentī saṃvejesi . Evaṃ so bhikkhu tāya devatāya saṃvejito kasābhihato viya bhadro assājānīyo vipassanāvīthiṃ otaritvā nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.62-66) –
‘‘સુવણ્ણવણ્ણં સમ્બુદ્ધં, સતરંસિંવ ભાણુમં;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, sataraṃsiṃva bhāṇumaṃ;
ઓભાસેન્તં દિસા સબ્બા, ઉળુરાજંવ પૂરિતં.
Obhāsentaṃ disā sabbā, uḷurājaṃva pūritaṃ.
‘‘પુરક્ખતં સાવકેહિ, સાગરેહેવ મેદનિં;
‘‘Purakkhataṃ sāvakehi, sāgareheva medaniṃ;
નાગં પગ્ગય્હ રેણૂહિ, વિપસ્સિસ્સાભિરોપયિં.
Nāgaṃ paggayha reṇūhi, vipassissābhiropayiṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં રેણુમભિરોપયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ reṇumabhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘પણ્ણતાલીસિતો કપ્પે, રેણુ નામાસિ ખત્તિયો;
‘‘Paṇṇatālīsito kappe, reṇu nāmāsi khattiyo;
સત્તરતનસમ્પન્નો, ચક્કવત્તી મહબ્બલો.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા ‘‘અયં મે અરહત્તપ્પત્તિયા અઙ્કુસો જાતો’’તિ અત્તનો દેવતાય ચ વુત્તનયં સંકડ્ઢિત્વા –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘ayaṃ me arahattappattiyā aṅkuso jāto’’ti attano devatāya ca vuttanayaṃ saṃkaḍḍhitvā –
૬૨.
62.
‘‘એકકા મયં અરઞ્ઞે વિહરામ, અપવિદ્ધંવ વનસ્મિં દારુકં;
‘‘Ekakā mayaṃ araññe viharāma, apaviddhaṃva vanasmiṃ dārukaṃ;
તસ્સ મે બહુકા પિહયન્તિ, નેરયિકા વિય સગ્ગગામિન’’ન્તિ. –
Tassa me bahukā pihayanti, nerayikā viya saggagāmina’’nti. –
ગાથં અભાસિ.
Gāthaṃ abhāsi.
તસ્સત્થો – અનપેક્ખભાવેન વને છડ્ડિતદારુક્ખણ્ડં વિય યદિપિ મયં એકકા એકાકિનો અસહાયા ઇમસ્મિં અરઞ્ઞે વિહરામ, એવં વિહરતો પન તસ્સ મે બહુકા પિહયન્તિ મં બહૂ અત્થકામરૂપા કુલપુત્તા અભિપત્થેન્તિ, ‘‘અહો વતસ્સ મયમ્પિ વજ્જિપુત્તત્થેરો વિય ઘરબન્ધનં પહાય અરઞ્ઞે વિહરેય્યામા’’તિ. યથા કિં? નેરયિકા વિય સગ્ગગામિનં, યથા નામ નેરયિકા અત્તનો પાપકમ્મેન નિરયે નિબ્બત્તસત્તા સગ્ગગામીનં સગ્ગૂપગામીનં પિહયન્તિ – ‘‘અહો વત મયમ્પિ નિરયદુક્ખં પહાય સગ્ગસુખં પચ્ચનુભવેય્યામા’’તિ એવંસમ્પદમિદન્તિ અત્થો. એત્થ ચ અત્તનિ ગરુબહુવચનપ્પયોગસ્સ ઇચ્છિતબ્બત્તા ‘‘એકકા મયં વિહરામા’’તિ પુન તસ્સ અત્થસ્સ એકત્તં સન્ધાય ‘‘તસ્સ મે’’તિ એકવચનપ્પયોગો કતો. ‘‘તસ્સ મે’’, ‘‘સગ્ગગામિન’’ન્તિ ચ ઉભયમ્પિ ‘પિહયન્તી’તિ પદં અપેક્ખિત્વા ઉપયોગત્થે સમ્પદાનનિદ્દેસો દટ્ઠબ્બો. તં અભિપત્થેન્તીતિ ચ તાદિસે અરઞ્ઞવાસાદિગુણે અભિપત્થેન્તા નામ હોન્તીતિ કત્વા વુત્તં. તસ્સ મેતિ વા તસ્સ મમ સન્તિકે ગુણેતિ અધિપ્પાયો.
Tassattho – anapekkhabhāvena vane chaḍḍitadārukkhaṇḍaṃ viya yadipi mayaṃ ekakā ekākino asahāyā imasmiṃ araññe viharāma, evaṃ viharato pana tassa me bahukā pihayanti maṃ bahū atthakāmarūpā kulaputtā abhipatthenti, ‘‘aho vatassa mayampi vajjiputtatthero viya gharabandhanaṃ pahāya araññe vihareyyāmā’’ti. Yathā kiṃ? Nerayikā viya saggagāminaṃ, yathā nāma nerayikā attano pāpakammena niraye nibbattasattā saggagāmīnaṃ saggūpagāmīnaṃ pihayanti – ‘‘aho vata mayampi nirayadukkhaṃ pahāya saggasukhaṃ paccanubhaveyyāmā’’ti evaṃsampadamidanti attho. Ettha ca attani garubahuvacanappayogassa icchitabbattā ‘‘ekakā mayaṃ viharāmā’’ti puna tassa atthassa ekattaṃ sandhāya ‘‘tassa me’’ti ekavacanappayogo kato. ‘‘Tassa me’’, ‘‘saggagāmina’’nti ca ubhayampi ‘pihayantī’ti padaṃ apekkhitvā upayogatthe sampadānaniddeso daṭṭhabbo. Taṃ abhipatthentīti ca tādise araññavāsādiguṇe abhipatthentā nāma hontīti katvā vuttaṃ. Tassa meti vā tassa mama santike guṇeti adhippāyo.
વજ્જિપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vajjiputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૨. વજ્જિપુત્તત્થેરગાથા • 2. Vajjiputtattheragāthā