Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૮. વજ્જિતત્થેરગાથાવણ્ણના
8. Vajjitattheragāthāvaṇṇanā
સંસરં દીઘમદ્ધાનન્તિ આયસ્મતો વજ્જિતત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો ઇતો પઞ્ચસટ્ઠિમે કપ્પે એકસ્મિં પચ્ચન્તગામે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો વનચરકો હુત્વા વિચરન્તો એકદિવસં ઉપસન્તં નામ પચ્ચેકબુદ્ધં પબ્બતગુહાયં વિહરન્તં અદ્દસ. સો તસ્સ ઉપસમં દિસ્વા પસન્નમાનસો ચમ્પકપુપ્ફેન પૂજં અકાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કોસલરટ્ઠે ઇબ્ભકુલે નિબ્બત્તો જાતદિવસતો પટ્ઠાય માતુગામહત્થં ગતો રોદતિ. બ્રહ્મલોકતો કિર ચવિત્વા ઇધાગતો યસ્મા માતુગામસમ્ફસ્સં ન સહતિ, તસ્મા માતુગામસમ્ફસ્સવજ્જનતો વજ્જિતોત્વેવ નામં જાતં. સો વયપ્પત્તો સત્થુ યમકપાટિહારિયં દિસ્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા તદહેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૭.૨૭-૩૦) –
Saṃsaraṃdīghamaddhānanti āyasmato vajjitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito pañcasaṭṭhime kappe ekasmiṃ paccantagāme nibbattitvā viññutaṃ patto vanacarako hutvā vicaranto ekadivasaṃ upasantaṃ nāma paccekabuddhaṃ pabbataguhāyaṃ viharantaṃ addasa. So tassa upasamaṃ disvā pasannamānaso campakapupphena pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbatto jātadivasato paṭṭhāya mātugāmahatthaṃ gato rodati. Brahmalokato kira cavitvā idhāgato yasmā mātugāmasamphassaṃ na sahati, tasmā mātugāmasamphassavajjanato vajjitotveva nāmaṃ jātaṃ. So vayappatto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tadaheva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.37.27-30) –
‘‘ઉપસન્તો ચ સમ્બુદ્ધો, વસતી પબ્બતન્તરે;
‘‘Upasanto ca sambuddho, vasatī pabbatantare;
એકચમ્પકમાદાય, ઉપગચ્છિં નરુત્તમં.
Ekacampakamādāya, upagacchiṃ naruttamaṃ.
‘‘પસન્નચિત્તો સુમનો, પચ્ચેકમુનિમુત્તમં;
‘‘Pasannacitto sumano, paccekamunimuttamaṃ;
ઉભો હત્થેહિ પગ્ગય્હ, પૂજયિં અપરાજિતં.
Ubho hatthehi paggayha, pūjayiṃ aparājitaṃ.
‘‘પઞ્ચસટ્ઠિમ્હિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિપૂજયિં;
‘‘Pañcasaṭṭhimhito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બુદ્ધપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા અત્તનો પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરિત્વા ધમ્મસંવેગેન –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano pubbenivāsaṃ anussaritvā dhammasaṃvegena –
૨૧૫.
215.
‘‘સંસરં દીઘમદ્ધાનં, ગતીસુ પરિવત્તિસં;
‘‘Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, gatīsu parivattisaṃ;
અપસ્સં અરિયસચ્ચાનિ, અન્ધભૂતો પુથુજ્જનો.
Apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano.
૨૧૬.
216.
‘‘તસ્સ મે અપ્પમત્તસ્સ, સંસારા વિનળીકતા;
‘‘Tassa me appamattassa, saṃsārā vinaḷīkatā;
સબ્બા ગતી સમુચ્છિન્ના, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ. – દ્વે ગાથા અભાસિ;
Sabbā gatī samucchinnā, natthi dāni punabbhavo’’ti. – dve gāthā abhāsi;
તત્થ સંસરન્તિ સંસરન્તો, તસ્મિં તસ્મિં ભવે આદાનનિક્ખેપવસેન અપરાપરં સન્ધાવન્તો. દીઘમદ્ધાનન્તિ ચિરકાલં અનાદિમતિ સંસારે અપરિમાણકાલં. ગતીસૂતિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં વસેન સુગતિદુગ્ગતીસુ. પરિવત્તિસન્તિ ઘટીયન્તં વિય પરિબ્ભમન્તો ચવનુપપજ્જનવસેન અપરાપરં પરિવત્તિં. તસ્સ પન પરિવત્તનસ્સ કારણમાહ ‘‘અપસ્સં અરિયસચ્ચાનિ, અન્ધભૂતો પુથુજ્જનો’’તિ. દુક્ખાદીનિ ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ ઞાણચક્ખુના અપસ્સન્તો અપ્પટિવિજ્ઝન્તો, તતો એવ અવિજ્જન્ધતાય અન્ધભૂતો પુથૂનં જનનાદીહિ કારણેહિ પુથુજ્જનો હોન્તો ગતીસુ પરિવત્તિસન્તિ યોજના, તેનેવાહ ભગવા –
Tattha saṃsaranti saṃsaranto, tasmiṃ tasmiṃ bhave ādānanikkhepavasena aparāparaṃ sandhāvanto. Dīghamaddhānanti cirakālaṃ anādimati saṃsāre aparimāṇakālaṃ. Gatīsūti sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ vasena sugatiduggatīsu. Parivattisanti ghaṭīyantaṃ viya paribbhamanto cavanupapajjanavasena aparāparaṃ parivattiṃ. Tassa pana parivattanassa kāraṇamāha ‘‘apassaṃ ariyasaccāni, andhabhūto puthujjano’’ti. Dukkhādīni cattāri ariyasaccāni ñāṇacakkhunā apassanto appaṭivijjhanto, tato eva avijjandhatāya andhabhūto puthūnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano honto gatīsu parivattisanti yojanā, tenevāha bhagavā –
‘‘ચતુન્નં , ભિક્ખવે, અરિયસચ્ચાનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચા’’તિ (મહાવ॰ ૨૮૭; દી॰ નિ॰ ૨.૧૫૫; સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૯૧; નેત્તિ॰ ૧૧૪).
‘‘Catunnaṃ , bhikkhave, ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsaritaṃ mamañceva tumhākañcā’’ti (mahāva. 287; dī. ni. 2.155; saṃ. ni. 5.1091; netti. 114).
તસ્સ મય્હં વુત્તનયેન પુબ્બે પુથુજ્જનસ્સેવ સતો ઇદાનિ સત્થારા દિન્નનયેન અપ્પમત્તસ્સ અપ્પમાદપટિપત્તિયા સમથવિપસ્સનાભાવનં મત્થકં પાપેત્વા ઠિતસ્સ. સંસારા વિનળીકતાતિ સંસરન્તિ સત્તા એતેહીતિ ‘‘સંસારા’’તિ લદ્ધનામા કમ્મકિલેસા અગ્ગમગ્ગેન સમુચ્છિન્નત્તા વિગતનળા નિમ્મૂલા કતા. સબ્બા ગતી સમુચ્છિન્નાતિ એવં કમ્મકિલેસવટ્ટાનં વિનળીકતત્તા નિરયાદિકા સબ્બાપિ ગતિયો સમ્મદેવ ઉચ્છિન્ના વિદ્ધંસિતા, તતો એવ નત્થિ દાનિ આયતિં પુનબ્ભવોતિ ઇદમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસીતિ.
Tassa mayhaṃ vuttanayena pubbe puthujjanasseva sato idāni satthārā dinnanayena appamattassa appamādapaṭipattiyā samathavipassanābhāvanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhitassa. Saṃsārā vinaḷīkatāti saṃsaranti sattā etehīti ‘‘saṃsārā’’ti laddhanāmā kammakilesā aggamaggena samucchinnattā vigatanaḷā nimmūlā katā. Sabbā gatī samucchinnāti evaṃ kammakilesavaṭṭānaṃ vinaḷīkatattā nirayādikā sabbāpi gatiyo sammadeva ucchinnā viddhaṃsitā, tato eva natthi dāni āyatiṃ punabbhavoti idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
વજ્જિતત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vajjitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૮. વજ્જિતત્થેરગાથા • 8. Vajjitattheragāthā