Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૩૦૦] ૧૦. વકજાતકવણ્ણના
[300] 10. Vakajātakavaṇṇanā
પરપાણરોધા જીવન્તોતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો પુરાણસન્થતં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ વિનયે (પારા॰ ૫૬૫ આદયો) વિત્થારતો આગતમેવ. અયં પનેત્થ સઙ્ખેપો – આયસ્મા ઉપસેનો દુવસ્સિકો એકવસ્સિકેન સદ્ધિવિહારિકેન સદ્ધિં સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા સત્થારા ગરહિતો વન્દિત્વા પક્કન્તો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અરહત્તપ્પત્તો અપ્પિચ્છતાદિગુણયુત્તો તેરસ ધુતઙ્ગાનિ સમાદાય પરિસમ્પિ તેરસધુતઙ્ગધરં કત્વા ભગવતિ તેમાસં પટિસલ્લીને સપરિસો સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા પરિસં નિસ્સાય પઠમં ગરહં લભિત્વા અધમ્મિકાય કતિકાય અનનુવત્તને દુતિયં સાધુકારં લભિત્વા ‘‘ઇતો પટ્ઠાય ધુતઙ્ગધરા ભિક્ખૂ યથાસુખં ઉપસઙ્કમિત્વા મં પસ્સન્તૂ’’તિ સત્થારા કતાનુગ્ગહો નિક્ખમિત્વા ભિક્ખૂનં તમત્થં આરોચેસિ. તતો પભુતિ ભિક્ખૂ ધુતઙ્ગધરા હુત્વા સત્થારં દસ્સનાય ઉપસઙ્કમિત્વા સત્થરિ પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતે તત્થ તત્થ પંસુકૂલાનિ છડ્ડેત્વા અત્તનો પત્તચીવરાનેવ ગણ્હિંસુ. સત્થા સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં સેનાસનચારિકં ચરન્તો તત્થ તત્થ પતિતાનિ પંસુકૂલાનિ દિસ્વા પુચ્છિત્વા તમત્થં સુત્વા ‘‘ભિક્ખવે, ઇમેસં નામ ભિક્ખૂનં ધુતઙ્ગસમાદાનં ન ચિરટ્ઠિતિકં વકસ્સ ઉપોસથકમ્મસદિસં અહોસી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Parapāṇarodhā jīvantoti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇasanthataṃ ārabbha kathesi. Vatthu vinaye (pārā. 565 ādayo) vitthārato āgatameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo – āyasmā upaseno duvassiko ekavassikena saddhivihārikena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā satthārā garahito vanditvā pakkanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattappatto appicchatādiguṇayutto terasa dhutaṅgāni samādāya parisampi terasadhutaṅgadharaṃ katvā bhagavati temāsaṃ paṭisallīne sapariso satthāraṃ upasaṅkamitvā parisaṃ nissāya paṭhamaṃ garahaṃ labhitvā adhammikāya katikāya ananuvattane dutiyaṃ sādhukāraṃ labhitvā ‘‘ito paṭṭhāya dhutaṅgadharā bhikkhū yathāsukhaṃ upasaṅkamitvā maṃ passantū’’ti satthārā katānuggaho nikkhamitvā bhikkhūnaṃ tamatthaṃ ārocesi. Tato pabhuti bhikkhū dhutaṅgadharā hutvā satthāraṃ dassanāya upasaṅkamitvā satthari paṭisallānā vuṭṭhite tattha tattha paṃsukūlāni chaḍḍetvā attano pattacīvarāneva gaṇhiṃsu. Satthā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ senāsanacārikaṃ caranto tattha tattha patitāni paṃsukūlāni disvā pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘bhikkhave, imesaṃ nāma bhikkhūnaṃ dhutaṅgasamādānaṃ na ciraṭṭhitikaṃ vakassa uposathakammasadisaṃ ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો સક્કો દેવરાજા અહોસિ. અથેકો વકો ગઙ્ગાતીરે પાસાણપિટ્ઠે વસતિ, અથ ગઙ્ગાય મહોદકં આગન્ત્વા તં પાસાણં પરિક્ખિપિ. વકો અભિરુહિત્વા પાસાણપિટ્ઠે નિપજ્જિ, નેવસ્સ ગોચરો અત્થિ, ન ગોચરાય ગમનમગ્ગો, ઉદકમ્પિ વડ્ઢતેવ. સો ચિન્તેસિ – ‘‘મય્હં નેવ ગોચરો અત્થિ, ન ગોચરાય ગમનમગ્ગો, નિક્કમ્મસ્સ પન નિપજ્જનતો ઉપોસથકમ્મં વર’’ન્તિ મનસાવ ઉપોસથં અધિટ્ઠાય સીલાનિ સમાદિયિત્વા નિપજ્જિ. તદા સક્કો દેવરાજા આવજ્જમાનો તસ્સ તં દુબ્બલસમાદાનં ઞત્વા ‘‘એતં વકં વિહેઠેસ્સામી’’તિ એળકરૂપેન આગન્ત્વા તસ્સ અવિદૂરે ઠત્વા અત્તાનં દસ્સેસિ. વકો તં દિસ્વા ‘‘અઞ્ઞસ્મિં દિવસે ઉપોસથકમ્મં જાનિસ્સામી’’તિ ઉટ્ઠાય તં ગણ્હિતું પક્ખન્દિ. એળકોપિ ઇતો ચિતો ચ પક્ખન્દિત્વા અત્તાનં ગહેતું નાદાસિ. વકો તં ગહેતું અસક્કોન્તો નિવત્તિત્વા આગમ્મ ‘‘ઉપોસથકમ્મં તાવ મે ન ભિજ્જતી’’તિ તત્થેવ પુન નિપજ્જિ. સક્કો સક્કત્તભાવેનેવ આકાસે ઠત્વા ‘‘તાદિસસ્સ દુબ્બલજ્ઝાસયસ્સ કિં ઉપોસથકમ્મેન, ત્વં મમ સક્કભાવં અજાનન્તો એળકમંસં ખાદિતુકામો અહોસી’’તિ તં વિહેઠેત્વા ગરહિત્વા દેવલોકમેવ ગતો.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakko devarājā ahosi. Atheko vako gaṅgātīre pāsāṇapiṭṭhe vasati, atha gaṅgāya mahodakaṃ āgantvā taṃ pāsāṇaṃ parikkhipi. Vako abhiruhitvā pāsāṇapiṭṭhe nipajji, nevassa gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, udakampi vaḍḍhateva. So cintesi – ‘‘mayhaṃ neva gocaro atthi, na gocarāya gamanamaggo, nikkammassa pana nipajjanato uposathakammaṃ vara’’nti manasāva uposathaṃ adhiṭṭhāya sīlāni samādiyitvā nipajji. Tadā sakko devarājā āvajjamāno tassa taṃ dubbalasamādānaṃ ñatvā ‘‘etaṃ vakaṃ viheṭhessāmī’’ti eḷakarūpena āgantvā tassa avidūre ṭhatvā attānaṃ dassesi. Vako taṃ disvā ‘‘aññasmiṃ divase uposathakammaṃ jānissāmī’’ti uṭṭhāya taṃ gaṇhituṃ pakkhandi. Eḷakopi ito cito ca pakkhanditvā attānaṃ gahetuṃ nādāsi. Vako taṃ gahetuṃ asakkonto nivattitvā āgamma ‘‘uposathakammaṃ tāva me na bhijjatī’’ti tattheva puna nipajji. Sakko sakkattabhāveneva ākāse ṭhatvā ‘‘tādisassa dubbalajjhāsayassa kiṃ uposathakammena, tvaṃ mama sakkabhāvaṃ ajānanto eḷakamaṃsaṃ khāditukāmo ahosī’’ti taṃ viheṭhetvā garahitvā devalokameva gato.
૧૪૮.
148.
‘‘પરપાણરોધા જીવન્તો, મંસલોહિતભોજનો;
‘‘Parapāṇarodhā jīvanto, maṃsalohitabhojano;
વકો વતં સમાદાય, ઉપપજ્જિ ઉપોસથં.
Vako vataṃ samādāya, upapajji uposathaṃ.
૧૪૯.
149.
‘‘તસ્સ સક્કો વતઞ્ઞાય, અજરૂપેનુપાગમિ;
‘‘Tassa sakko vataññāya, ajarūpenupāgami;
વીતતપો અજ્ઝપ્પત્તો, ભઞ્જિ લોહિતપો તપં.
Vītatapo ajjhappatto, bhañji lohitapo tapaṃ.
૧૫૦.
150.
‘‘એવમેવ ઇધેકચ્ચે, સમાદાનમ્હિ દુબ્બલા;
‘‘Evameva idhekacce, samādānamhi dubbalā;
લહું કરોન્તિ અત્તાનં, વકોવ અજકારણા’’તિ. –
Lahuṃ karonti attānaṃ, vakova ajakāraṇā’’ti. –
તિસ્સોપિ અભિસમ્બુદ્ધગાથાવ.
Tissopi abhisambuddhagāthāva.
તત્થ ઉપપજ્જિ ઉપોસથન્તિ ઉપોસથવાસં ઉપગતો. વતઞ્ઞાયાતિ તસ્સ દુબ્બલવતં અઞ્ઞાય. વીતતપો અજ્ઝપ્પત્તોતિ વિગતતપો હુત્વા ઉપગતો, તં ખાદિતું પક્ખન્દીતિ અત્થો. લોહિતપોતિ લોહિતપાયી. તપન્તિ તં અત્તનો સમાદાનતપં ભિન્દિ.
Tattha upapajji uposathanti uposathavāsaṃ upagato. Vataññāyāti tassa dubbalavataṃ aññāya. Vītatapo ajjhappattoti vigatatapo hutvā upagato, taṃ khādituṃ pakkhandīti attho. Lohitapoti lohitapāyī. Tapanti taṃ attano samādānatapaṃ bhindi.
સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા સક્કો અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko ahameva ahosi’’nti.
વકજાતકવણ્ણના દસમા.
Vakajātakavaṇṇanā dasamā.
કુમ્ભવગ્ગો પઞ્ચમો.
Kumbhavaggo pañcamo.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
વરકુમ્ભ સુપત્ત સિરિવ્હયનો, સુચિસમ્મત બિન્દુસરો ચુસભો;
Varakumbha supatta sirivhayano, sucisammata bindusaro cusabho;
સરિતંપતિ ચણ્ડિ જરાકપિના, અથ મક્કટિયા વકકેન દસાતિ.
Saritaṃpati caṇḍi jarākapinā, atha makkaṭiyā vakakena dasāti.
અથ વગ્ગુદ્દાનં –
Atha vagguddānaṃ –
સઙ્કપ્પો પદુમો ચેવ, ઉદપાનેન તતિયં;
Saṅkappo padumo ceva, udapānena tatiyaṃ;
અબ્ભન્તરં ઘટભેદં, તિકનિપાતમ્હિલઙ્કતન્તિ.
Abbhantaraṃ ghaṭabhedaṃ, tikanipātamhilaṅkatanti.
તિકનિપાતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Tikanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
(દુતિયો ભાગો નિટ્ઠિતો.)
(Dutiyo bhāgo niṭṭhito.)
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૦૦. વકજાતકં • 300. Vakajātakaṃ