Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. વલ્લિયત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Valliyattheragāthāvaṇṇanā
મક્કટો પઞ્ચદ્વારાયન્તિઆદિકા આયસ્મતો વલ્લિયત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો ઇતો એકતિંસે કપ્પે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં કેનચિદેવ કરણીયેન અરઞ્ઞં ગતો તત્થ નારદં નામ પચ્ચેકસમ્બુદ્ધં રુક્ખમૂલે વસન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો નળેહિ સાલં કત્વા તિણેહિ છાદેત્વા અદાસિ. ચઙ્કમનટ્ઠાનઞ્ચસ્સ સોધેત્વા વાલુકા ઓકિરિત્વા અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિયં બ્રાહ્મણમહાસાલસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, વલ્લિયોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો યોબ્બનમનુપ્પત્તો ઇન્દ્રિયવસિકો હુત્વા વિચરન્તો કલ્યાણમિત્તસંસગ્ગેન ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૫૦.૯૩-૧૦૩) –
Makkaṭo pañcadvārāyantiādikā āyasmato valliyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena araññaṃ gato tattha nāradaṃ nāma paccekasambuddhaṃ rukkhamūle vasantaṃ disvā pasannamānaso naḷehi sālaṃ katvā tiṇehi chādetvā adāsi. Caṅkamanaṭṭhānañcassa sodhetvā vālukā okiritvā adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti, valliyotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto yobbanamanuppatto indriyavasiko hutvā vicaranto kalyāṇamittasaṃsaggena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.93-103) –
‘‘હિમવન્તસ્સાવિદૂરે, હારિતો નામ પબ્બતો;
‘‘Himavantassāvidūre, hārito nāma pabbato;
સયમ્ભૂ નારદો નામ, રુક્ખમૂલે વસી તદા.
Sayambhū nārado nāma, rukkhamūle vasī tadā.
‘‘નળાગારં કરિત્વાન, તિણેન છાદયિં અહં;
‘‘Naḷāgāraṃ karitvāna, tiṇena chādayiṃ ahaṃ;
ચઙ્કમં સોધયિત્વાન, સયમ્ભુસ્સ અદાસહં.
Caṅkamaṃ sodhayitvāna, sayambhussa adāsahaṃ.
‘‘તેન કમ્મેન સુકતેન, ચેતનાપણિધીહિ ચ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
જહિત્વા માનુસં દેહં, તાવતિંસમગચ્છહં.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘તત્થ મે સુકતં બ્યમ્હં, નળકુટિકનિમ્મિતં;
‘‘Tattha me sukataṃ byamhaṃ, naḷakuṭikanimmitaṃ;
સટ્ઠિયોજનમુબ્બેધં, તિંસયોજનવિત્થતં.
Saṭṭhiyojanamubbedhaṃ, tiṃsayojanavitthataṃ.
‘‘ચતુદ્દસેસુ કપ્પેસુ, દેવલોકે રમિં અહં;
‘‘Catuddasesu kappesu, devaloke ramiṃ ahaṃ;
એકસત્તતિક્ખત્તુઞ્ચ, દેવરજ્જમકારયિં.
Ekasattatikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ.
‘‘ચતુત્તિંસતિક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી અહોસહં;
‘‘Catuttiṃsatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ;
પદેસરજ્જં વિપુલં, ગણનાતો અસઙ્ખિયં.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘ધમ્મપાસાદમારુય્હ, સબ્બાકારવરૂપમં;
‘‘Dhammapāsādamāruyha, sabbākāravarūpamaṃ;
યદિચ્છકાહં વિહરે, સક્યપુત્તસ્સ સાસને.
Yadicchakāhaṃ vihare, sakyaputtassa sāsane.
‘‘એકતિંસે ઇતો કપ્પે, યં કમ્મમકરિં તદા;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, નળકુટિયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, naḷakuṭiyidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા પુથુજ્જનકાલે અત્તનો ચિત્તસ્સ રૂપાદિઆરમ્મણેસુ યથાકામપ્પવત્તિયા, ઇદાનિ અરિયમગ્ગેન નિગ્ગહિતભાવસ્સ ચ વિભાવનેન અઞ્ઞં બ્યાકરોન્તો –
Arahattaṃ pana patvā puthujjanakāle attano cittassa rūpādiārammaṇesu yathākāmappavattiyā, idāni ariyamaggena niggahitabhāvassa ca vibhāvanena aññaṃ byākaronto –
૧૨૫.
125.
‘‘મક્કટો પઞ્ચદ્વારાયં, કુટિકાયં પસક્કિય;
‘‘Makkaṭo pañcadvārāyaṃ, kuṭikāyaṃ pasakkiya;
દ્વારેન અનુપરિયેતિ, ઘટ્ટયન્તો મુહું મુહું.
Dvārena anupariyeti, ghaṭṭayanto muhuṃ muhuṃ.
૧૨૬.
126.
‘‘તિટ્ઠ મક્કટ મા ધાવિ, ન હિ તે તં યથા પુરે;
‘‘Tiṭṭha makkaṭa mā dhāvi, na hi te taṃ yathā pure;
નિગ્ગહીતોસિ પઞ્ઞાય, નેવ દૂરં ગમિસ્સસી’’તિ. – ગાથાદ્વયં અભાસિ;
Niggahītosi paññāya, neva dūraṃ gamissasī’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
તત્થ ઘટ્ટયન્તોતિ અત્તનો લોલભાવેન રુક્ખસ્સ અઞ્ઞં સાખં મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞસ્સ ગહણેન અનેકવારં તત્થ રુક્ખં ચાલેન્તો ફલૂપભોગમક્કટો વિય તેન તેન ચક્ખાદિદ્વારેન રૂપાદિઆરમ્મણેસુ અઞ્ઞં મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞં ગણ્હન્તો ચિત્તસન્તાનસ્સ સમાદાનવસેન નિચ્ચલં ઠાતું અપ્પદાનેન અભિક્ખણં ઘટ્ટયન્તો ચાલેન્તો તસ્મિંયેવ રૂપાદિઆરમ્મણે અનુપરિવત્તતિ યથાકામં વિચરતિ. વત્તમાનસમીપતાય ચેત્થ વત્તમાનવચનં. એવં અનુપરિયન્તો ચ તિટ્ઠ, મક્કટ, મા ધાવિ ત્વં, ચિત્તમક્કટ, ઇદાનિ તિટ્ઠ મા ધાવિ, ઇતો પટ્ઠાય તે ધાવિતું ન સક્કા, તસ્મા ન હિ તે તં યથા પૂરે યસ્મા તં અત્તભાવગેહં પુબ્બે વિય ન તે સેવિતં પિહિતદ્વારભાવતો, કિઞ્ચ નિગ્ગહીતોસિ પઞ્ઞાય સયઞ્ચ ઇદાનિ મગ્ગપઞ્ઞાય કિલેસાભિસઙ્ખારસઙ્ખાતાનં પાદાનં છેદનેન અચ્ચન્તિકં નિગ્ગહં પત્તોસિ, તસ્મા નેવ દૂરં ગમિસ્સસિ ઇતો અત્તભાવતો દૂરં દુતિયાદિઅત્તભાવં નેવ ગમિસ્સસિ યાવચરિમકચિત્તં એવ તે ગમનન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘નેતો દૂર’’ન્તિપિ પાઠો, સો એવત્થો.
Tattha ghaṭṭayantoti attano lolabhāvena rukkhassa aññaṃ sākhaṃ muñcitvā aññassa gahaṇena anekavāraṃ tattha rukkhaṃ cālento phalūpabhogamakkaṭo viya tena tena cakkhādidvārena rūpādiārammaṇesu aññaṃ muñcitvā aññaṃ gaṇhanto cittasantānassa samādānavasena niccalaṃ ṭhātuṃ appadānena abhikkhaṇaṃ ghaṭṭayanto cālento tasmiṃyeva rūpādiārammaṇe anuparivattati yathākāmaṃ vicarati. Vattamānasamīpatāya cettha vattamānavacanaṃ. Evaṃ anupariyanto ca tiṭṭha, makkaṭa, mā dhāvi tvaṃ, cittamakkaṭa, idāni tiṭṭha mā dhāvi, ito paṭṭhāya te dhāvituṃ na sakkā, tasmā na hi te taṃ yathā pūre yasmā taṃ attabhāvagehaṃ pubbe viya na te sevitaṃ pihitadvārabhāvato, kiñca niggahītosi paññāya sayañca idāni maggapaññāya kilesābhisaṅkhārasaṅkhātānaṃ pādānaṃ chedanena accantikaṃ niggahaṃ pattosi, tasmā neva dūraṃ gamissasi ito attabhāvato dūraṃ dutiyādiattabhāvaṃ neva gamissasi yāvacarimakacittaṃ eva te gamananti dasseti. ‘‘Neto dūra’’ntipi pāṭho, so evattho.
વલ્લિયત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Valliyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. વલ્લિયત્થેરગાથા • 3. Valliyattheragāthā