Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૩. વનવચ્છત્થેરગાથાવણ્ણના
3. Vanavacchattheragāthāvaṇṇanā
અચ્છોદિકા પુથુસિલાતિ આયસ્મતો વનવચ્છત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં કુસલબીજં રોપેન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો પરસ્સ કમ્મં કત્વા જીવન્તો કસ્સચિ અપરાધં કત્વા મરણભયેન તજ્જિતો પલાયન્તો અન્તરામગ્ગે બોધિરુક્ખં દિસ્વા પસન્નમાનસો તસ્સ મૂલં સમ્મજ્જિત્વા પિણ્ડિબન્ધેહિ અસોકપુપ્ફેહિ પૂજં કત્વા વન્દિત્વા બોધિં અભિમુખો નમસ્સમાનો પલ્લઙ્કેન નિસિન્નો મારેતું આગતે પચ્ચત્થિકે દિસ્વા તેસુ ચિત્તં અકોપેત્વા બોધિં એવ આવજ્જેન્તો સતપોરિસે પપાતે પપતિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા અપરાપરં પુઞ્ઞાનિ કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે રાજગહે વિભવસમ્પન્નસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, ‘‘વચ્છો’’તિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો બિમ્બિસારસમાગમે પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૬.૭-૧૪) –
Acchodikā puthusilāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parassa kammaṃ katvā jīvanto kassaci aparādhaṃ katvā maraṇabhayena tajjito palāyanto antarāmagge bodhirukkhaṃ disvā pasannamānaso tassa mūlaṃ sammajjitvā piṇḍibandhehi asokapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā bodhiṃ abhimukho namassamāno pallaṅkena nisinno māretuṃ āgate paccatthike disvā tesu cittaṃ akopetvā bodhiṃ eva āvajjento sataporise papāte papati. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ‘‘vaccho’’tissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bimbisārasamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.7-14) –
‘‘પરકમ્માયને યુત્તો, અપરાધં અકાસહં;
‘‘Parakammāyane yutto, aparādhaṃ akāsahaṃ;
વનન્તં અભિધાવિસ્સં, ભયવેરસમપ્પિતો.
Vanantaṃ abhidhāvissaṃ, bhayaverasamappito.
‘‘પુપ્ફિતં પાદપં દિસ્વા, પિણ્ડિબન્ધં સુનિમ્મિતં;
‘‘Pupphitaṃ pādapaṃ disvā, piṇḍibandhaṃ sunimmitaṃ;
તમ્બપુપ્ફં ગહેત્વાન, બોધિયં ઓકિરિં અહં.
Tambapupphaṃ gahetvāna, bodhiyaṃ okiriṃ ahaṃ.
‘‘સમ્મજ્જિત્વાન તં બોધિં, પાટલિં પાદપુત્તમં;
‘‘Sammajjitvāna taṃ bodhiṃ, pāṭaliṃ pādaputtamaṃ;
પલ્લઙ્કં આભુજિત્વાન, બોધિમૂલે ઉપાવિસિં.
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, bodhimūle upāvisiṃ.
‘‘ગતમગ્ગં ગવેસન્તા, આગચ્છું મમ સન્તિકં;
‘‘Gatamaggaṃ gavesantā, āgacchuṃ mama santikaṃ;
તે ચ દિસ્વાનહં તત્થ, આવજ્જિં બોધિમુત્તમં.
Te ca disvānahaṃ tattha, āvajjiṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘વન્દિત્વાન અહં બોધિં, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
‘‘Vanditvāna ahaṃ bodhiṃ, vippasannena cetasā;
અનેકતાલે પપતિં, ગિરિદુગ્ગે ભયાનકે.
Anekatāle papatiṃ, giridugge bhayānake.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં પુપ્ફમભિરોપયિં;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, બોધિપૂજાયિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, bodhipūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ઇતો ચ તતિયે કપ્પે, રાજા સુસઞ્ઞતો અહં;
‘‘Ito ca tatiye kappe, rājā susaññato ahaṃ;
સત્તરતનસમ્પન્નો, ચક્કવત્તી મહબ્બલો.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા વિવેકાભિરતિયા વનેયેવ વસિ, તેન વનવચ્છોતિ સમઞ્ઞા ઉદપાદિ. અથ કદાચિ થેરો ઞાતિજનાનુગ્ગહત્થં રાજગહં ગતો તત્થ ઞાતકેહિ ઉપટ્ઠિયમાનો કતિપાહં વસિત્વા ગમનાકારં સન્દસ્સેતિ. તં ઞાતકા, ‘‘ભન્તે, અમ્હાકં અનુગ્ગહત્થં ધુરવિહારે વસથ, મયં ઉપટ્ઠહિસ્સામા’’તિ યાચિંસુ. થેરો તેસં પબ્બતરામણેય્યકિત્તનાપદેસેન વિવેકાભિરતિં નિવેદેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā vivekābhiratiyā vaneyeva vasi, tena vanavacchoti samaññā udapādi. Atha kadāci thero ñātijanānuggahatthaṃ rājagahaṃ gato tattha ñātakehi upaṭṭhiyamāno katipāhaṃ vasitvā gamanākāraṃ sandasseti. Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, amhākaṃ anuggahatthaṃ dhuravihāre vasatha, mayaṃ upaṭṭhahissāmā’’ti yāciṃsu. Thero tesaṃ pabbatarāmaṇeyyakittanāpadesena vivekābhiratiṃ nivedento –
૧૧૩.
113.
‘‘અચ્છોદિકા પુથુસિલા, ગોનઙ્ગુલમિગાયુતા;
‘‘Acchodikā puthusilā, gonaṅgulamigāyutā;
અમ્બુસેવાલસઞ્છન્ના, તે સેલા રમયન્તિ મ’’ન્તિ. – ગાથં અભાસિ;
Ambusevālasañchannā, te selā ramayanti ma’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
તત્થ અચ્છોદિકાતિ અચ્છં અબહલં સુખુમં ઉદકં એતેસૂતિ ‘‘અચ્છોદકા’’તિ વત્તબ્બે લિઙ્ગવિપલ્લાસેન અચ્છોદિકા’’તિ વુત્તં. એતેન તેસં ઉદકસમ્પત્તિં દસ્સેતિ. પુથુસિલાતિ પુથુલા વિત્થતા મુદુસુખસમ્ફસ્સા સિલા એતેસૂતિ પુથુસિલા. એતેન નિસજ્જનટ્ઠાનસમ્પત્તિં દસ્સેતિ. ગુન્નં વિય નઙ્ગુલં નઙ્ગુટ્ઠં એતેસન્તિ ગોનઙ્ગુલા, કાળમક્કટા, ‘‘પકતિમક્કટા’’તિપિ વદન્તિયેવ . ગોનઙ્ગુલેહિ ચ પસદાદિકેહિ મિગેહિ ચ તહં તહં વિચરન્તેહિ આયુતા મિસ્સિતાતિ ગોનઙ્ગુલમિગાયુતા . એતેન તેસં અમનુસ્સૂપચારિતાય અરઞ્ઞલક્ખણૂપેતતં દસ્સેતિ. અમ્બુસેવાલસઞ્છન્નાતિ પસવનતો સતતં પગ્ઘરમાનસલિલતાય તહં તહં ઉદકસેવાલસઞ્છાદિતા. તે સેલા રમયન્તિ મન્તિ યત્થાહં વસામિ; તે એદિસા સેલા પબ્બતા વિવેકાભિરતિયા મં રમયન્તિ, તસ્મા તત્થેવાહં ગચ્છામીતિ અધિપ્પાયો. ઇદમેવ ચ થેરસ્સ અઞ્ઞાબ્યાકરણં અહોસિ.
Tattha acchodikāti acchaṃ abahalaṃ sukhumaṃ udakaṃ etesūti ‘‘acchodakā’’ti vattabbe liṅgavipallāsena acchodikā’’ti vuttaṃ. Etena tesaṃ udakasampattiṃ dasseti. Puthusilāti puthulā vitthatā mudusukhasamphassā silā etesūti puthusilā. Etena nisajjanaṭṭhānasampattiṃ dasseti. Gunnaṃ viya naṅgulaṃ naṅguṭṭhaṃ etesanti gonaṅgulā, kāḷamakkaṭā, ‘‘pakatimakkaṭā’’tipi vadantiyeva . Gonaṅgulehi ca pasadādikehi migehi ca tahaṃ tahaṃ vicarantehi āyutā missitāti gonaṅgulamigāyutā. Etena tesaṃ amanussūpacāritāya araññalakkhaṇūpetataṃ dasseti. Ambusevālasañchannāti pasavanato satataṃ paggharamānasalilatāya tahaṃ tahaṃ udakasevālasañchāditā. Te selā ramayanti manti yatthāhaṃ vasāmi; te edisā selā pabbatā vivekābhiratiyā maṃ ramayanti, tasmā tatthevāhaṃ gacchāmīti adhippāyo. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
વનવચ્છત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vanavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૩. વનવચ્છત્થેરગાથા • 3. Vanavacchattheragāthā