Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૬. વઙ્ગન્તપુત્તઉપસેનત્થેરગાથાવણ્ણના
6. Vaṅgantaputtaupasenattheragāthāvaṇṇanā
વિવિત્તં અપ્પનિગ્ઘોસન્તિઆદિકા આયસ્મતો ઉપસેનત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયં કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વયપ્પત્તો સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા ધમ્મં સુણમાનો સત્થારં એકં ભિક્ખું સમન્તપાસાદિકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેન્તં દિસ્વા સત્થુ અધિકારકમ્મં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેત્વા યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે નાલકગામે રૂપસારીબ્રાહ્મણિયા કુચ્છિમ્હિ નિબ્બત્તિ, ઉપસેનોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો વયપ્પત્તો તયો વેદે ઉગ્ગહેત્વા સત્થુ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પદાય એકવસ્સિકો ‘‘અરિયગબ્ભં વડ્ઢેમી’’તિ એકં કુલપુત્તં અત્તનો સન્તિકે ઉપસમ્પાદેત્વા તેન સદ્ધિં સત્થુ સન્તિકં ગતો. સત્થારા ચસ્સ તસ્સ અવસ્સિકસ્સ ભિક્ખુનો સદ્ધિવિહારિકભાવં સુત્વા, ‘‘અતિલહું ખો ત્વં, મોઘપુરિસ, બાહુલ્લાય આવત્તો’’તિ (મહાવ॰ ૭૫) ગરહિતો. ‘‘ઇદાનાહં યદિપિ પરિસં નિસ્સાય સત્થારા ગરહિતો, પરિસંયેવ પન નિસ્સાય સત્થુ પાસંસોપિ ભવિસ્સામી’’તિ વિપસ્સનાય કમ્મં કરોન્તો નચિરસ્સેવ અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૨.૮૬-૯૬) –
Vivittaṃappanigghosantiādikā āyasmato upasenattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇamāno satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme rūpasārībrāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti, upasenotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto tayo vede uggahetvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadāya ekavassiko ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike upasampādetvā tena saddhiṃ satthu santikaṃ gato. Satthārā cassa tassa avassikassa bhikkhuno saddhivihārikabhāvaṃ sutvā, ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti (mahāva. 75) garahito. ‘‘Idānāhaṃ yadipi parisaṃ nissāya satthārā garahito, parisaṃyeva pana nissāya satthu pāsaṃsopi bhavissāmī’’ti vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.86-96) –
‘‘પદુમુત્તરં ભગવન્તં, લોકજેટ્ઠં નરાસભં;
‘‘Padumuttaraṃ bhagavantaṃ, lokajeṭṭhaṃ narāsabhaṃ;
પબ્ભારમ્હિ નિસીદન્તં, ઉપગચ્છિં નરુત્તમં.
Pabbhāramhi nisīdantaṃ, upagacchiṃ naruttamaṃ.
‘‘કણિકારપુપ્ફં દિસ્વા, વણ્ટે છેત્વાનહં તદા;
‘‘Kaṇikārapupphaṃ disvā, vaṇṭe chetvānahaṃ tadā;
અલઙ્કરિત્વા છત્તમ્હિ, બુદ્ધસ્સ અભિરોપયિં.
Alaṅkaritvā chattamhi, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘પિણ્ડપાતઞ્ચ પાદાસિં, પરમન્નં સુભોજનં;
‘‘Piṇḍapātañca pādāsiṃ, paramannaṃ subhojanaṃ;
બુદ્ધેન નવમે તત્થ, સમણે અટ્ઠ ભોજયિં.
Buddhena navame tattha, samaṇe aṭṭha bhojayiṃ.
‘‘અનુમોદિ મહાવીરો, સયમ્ભૂ અગ્ગપુગ્ગલો;
‘‘Anumodi mahāvīro, sayambhū aggapuggalo;
ઇમિના છત્તદાનેન, પરમન્નપવેચ્છના.
Iminā chattadānena, paramannapavecchanā.
‘‘તેન ચિત્તપ્પસાદેન, સમ્પત્તિમનુભોસ્સસિ;
‘‘Tena cittappasādena, sampattimanubhossasi;
છત્તિંસક્ખત્તું દેવિન્દો, દેવરજ્જં કરિસ્સતિ.
Chattiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘એકવીસતિક્ખત્તુઞ્ચ, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ;
‘‘Ekavīsatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
પદેસરજ્જં વિપુલં, ગણનાતો અસઙ્ખિયં.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘સતસહસ્સિતો કપ્પે, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘સાસને દિબ્બમાનમ્હિ, મનુસ્સત્તં ગમિસ્સતિ;
‘‘Sāsane dibbamānamhi, manussattaṃ gamissati;
તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો.
Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito.
‘‘ઉપસેનોતિ નામેન, હેસ્સતિ સત્થુ સાવકો;
‘‘Upasenoti nāmena, hessati satthu sāvako;
સમન્તપાસાદિકત્તા, અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસ્સતિ.
Samantapāsādikattā, aggaṭṭhāne ṭhapessati.
‘‘ચરિમં વત્તતે મય્હં, ભવા સબ્બે સમૂહતા;
‘‘Carimaṃ vattate mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ધારેમિ અન્તિમં દેહં, જેત્વા મારં સવાહનં.
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, jetvā māraṃ savāhanaṃ.
‘‘પટિસમ્ભિદા ચતસ્સો…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા સયમ્પિ સબ્બે ધુતઙ્ગધમ્મે સમાદાય વત્તતિ, અઞ્ઞેપિ તદત્થાય સમાદપેતિ , તેન નં ભગવા સમન્તપાસાદિકાનં અગ્ગટ્ઠાને ઠપેસિ. સો અપરેન સમયેન કોસમ્બિયં કલહે ઉપ્પન્ને ભિક્ખુસઙ્ઘે ચ દ્વિધાભૂતે એકેન ભિક્ખુના તં કલહં પરિવજ્જિતુકામેન ‘‘એતરહિ ખો કલહો ઉપ્પન્નો, સઙ્ઘો દ્વિધાભૂતો, કથં નુ ખો મયા પટિપજ્જિતબ્બ’’ન્તિ પુટ્ઠો વિવેકવાસતો પટ્ઠાય તસ્સ પટિપત્તિં કથેન્તો –
Arahattaṃ pana patvā sayampi sabbe dhutaṅgadhamme samādāya vattati, aññepi tadatthāya samādapeti , tena naṃ bhagavā samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. So aparena samayena kosambiyaṃ kalahe uppanne bhikkhusaṅghe ca dvidhābhūte ekena bhikkhunā taṃ kalahaṃ parivajjitukāmena ‘‘etarahi kho kalaho uppanno, saṅgho dvidhābhūto, kathaṃ nu kho mayā paṭipajjitabba’’nti puṭṭho vivekavāsato paṭṭhāya tassa paṭipattiṃ kathento –
૫૭૭.
577.
‘‘વિવિત્તં અપ્પનિગ્ઘોસં, વાળમિગનિસેવિતં;
‘‘Vivittaṃ appanigghosaṃ, vāḷamiganisevitaṃ;
સેવે સેનાસનં ભિક્ખુ, પટિસલ્લાનકારણા.
Seve senāsanaṃ bhikkhu, paṭisallānakāraṇā.
૫૭૮.
578.
‘‘સઙ્કારપુઞ્જા આહત્વા, સુસાના રથિયાહિ ચ;
‘‘Saṅkārapuñjā āhatvā, susānā rathiyāhi ca;
તતો સઙ્ઘાટિકં કત્વા, લૂખં ધારેય્ય ચીવરં.
Tato saṅghāṭikaṃ katvā, lūkhaṃ dhāreyya cīvaraṃ.
૫૭૯.
579.
‘‘નીચં મનં કરિત્વાન, સપદાનં કુલા કુલં;
‘‘Nīcaṃ manaṃ karitvāna, sapadānaṃ kulā kulaṃ;
પિણ્ડિકાય ચરે ભિક્ખુ, ગુત્તદ્વારો સુસંવુતો.
Piṇḍikāya care bhikkhu, guttadvāro susaṃvuto.
૫૮૦.
580.
‘‘લૂખેનપિ વા સન્તુસ્સે, નાઞ્ઞં પત્થે રસં બહું;
‘‘Lūkhenapi vā santusse, nāññaṃ patthe rasaṃ bahuṃ;
રસેસુ અનુગિદ્ધસ્સ, ઝાને ન રમતી મનો.
Rasesu anugiddhassa, jhāne na ramatī mano.
૫૮૧.
581.
‘‘અપ્પિચ્છો ચેવ સન્તુટ્ઠો, પવિવિત્તો વસે મુનિ;
‘‘Appiccho ceva santuṭṭho, pavivitto vase muni;
અસંસટ્ઠો ગહટ્ઠેહિ, અનાગારેહિ ચૂભયં.
Asaṃsaṭṭho gahaṭṭhehi, anāgārehi cūbhayaṃ.
૫૮૨.
582.
‘‘યથા જળો વ મૂગો વ, અત્તાનં દસ્સયે તથા;
‘‘Yathā jaḷo va mūgo va, attānaṃ dassaye tathā;
નાતિવેલં સમ્ભાસેય્ય, સઙ્ઘમજ્ઝમ્હિ પણ્ડિતો.
Nātivelaṃ sambhāseyya, saṅghamajjhamhi paṇḍito.
૫૮૩.
583.
‘‘ન સો ઉપવદે કઞ્ચિ, ઉપઘાતં વિવજ્જયે;
‘‘Na so upavade kañci, upaghātaṃ vivajjaye;
સંવુતો પાતિમોક્ખસ્મિં, મત્તઞ્ઞૂ ચસ્સ ભોજને.
Saṃvuto pātimokkhasmiṃ, mattaññū cassa bhojane.
૫૮૪. ‘‘સુગ્ગહીતનિમિત્તસ્સ, ચિત્તસ્સુપ્પાદકોવિદો.
584. ‘‘Suggahītanimittassa, cittassuppādakovido.
સમથં અનુયુઞ્જેય્ય, કાલેન ચ વિપસ્સનં.
Samathaṃ anuyuñjeyya, kālena ca vipassanaṃ.
૫૮૫.
585.
‘‘વીરિયસાતચ્ચસમ્પન્નો, યુત્તયોગો સદા સિયા;
‘‘Vīriyasātaccasampanno, yuttayogo sadā siyā;
ન ચ અપ્પત્વા દુક્ખન્તં, વિસ્સાસં એય્ય પણ્ડિતો.
Na ca appatvā dukkhantaṃ, vissāsaṃ eyya paṇḍito.
૫૮૬.
586.
‘‘એવં વિહરમાનસ્સ, સુદ્ધિકામસ્સ ભિક્ખુનો;
‘‘Evaṃ viharamānassa, suddhikāmassa bhikkhuno;
ખીયન્તિ આસવા સબ્બે, નિબ્બુતિઞ્ચાધિગચ્છતી’’તિ. –
Khīyanti āsavā sabbe, nibbutiñcādhigacchatī’’ti. –
ઇમા ગાથા અભાસિ.
Imā gāthā abhāsi.
તત્થ વિવિત્તન્તિ, જનવિવિત્તં સુઞ્ઞં અરઞ્ઞાદિં. અપ્પનિગ્ઘોસન્તિ, નિસ્સદ્દં સદ્દસઙ્ઘટ્ટનરહિતં. વાળમિગનિસેવિતન્તિ, સીહબ્યગ્ઘદીપિવાળમિગેહિ ચરિતં. ઇમિનાપિ જનવિવેકંયેવ દસ્સેતિ પન્તસેનાસનભાવદીપનતો. સેનાસનન્તિ, સયિતું આસયિતુઞ્ચ યુત્તભાવેન વસનટ્ઠાનં ઇધ સેનાસનન્તિ અધિપ્પેતં. પટિસલ્લાનકારણાતિ, પટિસલ્લાનનિમિત્તં, નાનારમ્મણતો નિવત્તેત્વા કમ્મટ્ઠાનેયેવ ચિત્તસ્સ પટિ પટિ સમ્મદેવ અલ્લીયનત્થં.
Tattha vivittanti, janavivittaṃ suññaṃ araññādiṃ. Appanigghosanti, nissaddaṃ saddasaṅghaṭṭanarahitaṃ. Vāḷamiganisevitanti, sīhabyagghadīpivāḷamigehi caritaṃ. Imināpi janavivekaṃyeva dasseti pantasenāsanabhāvadīpanato. Senāsananti, sayituṃ āsayituñca yuttabhāvena vasanaṭṭhānaṃ idha senāsananti adhippetaṃ. Paṭisallānakāraṇāti, paṭisallānanimittaṃ, nānārammaṇato nivattetvā kammaṭṭhāneyeva cittassa paṭi paṭi sammadeva allīyanatthaṃ.
એવં ભાવનાનુરૂપં સેનાસનં નિદ્દિસન્તો સેનાસને સન્તોસં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ચીવરાદીસુપિ તં દસ્સેતું ‘‘સંકારપુઞ્જા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ સંકારપુઞ્જાતિ સંકારાનં પુઞ્જં સંકારપુઞ્જં, તતો કચવરટ્ઠાના. આહત્વાતિ આહરિત્વા. તતોતિ તથા આહટચોળક્ખણ્ડેહિ. કરણે હિ ઇદં નિસ્સક્કવચનં લૂખન્તિ સત્થલૂખરજનલૂખાદિના લૂખં અવણ્ણામટ્ઠં. ધારેય્યાતિ નિવાસનાદિવસેન પરિહરેય્ય, એતેન ચીવરસન્તોસં વદતિ.
Evaṃ bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ niddisanto senāsane santosaṃ dassetvā idāni cīvarādīsupi taṃ dassetuṃ ‘‘saṃkārapuñjā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṃkārapuñjāti saṃkārānaṃ puñjaṃ saṃkārapuñjaṃ, tato kacavaraṭṭhānā. Āhatvāti āharitvā. Tatoti tathā āhaṭacoḷakkhaṇḍehi. Karaṇe hi idaṃ nissakkavacanaṃ lūkhanti satthalūkharajanalūkhādinā lūkhaṃ avaṇṇāmaṭṭhaṃ. Dhāreyyāti nivāsanādivasena parihareyya, etena cīvarasantosaṃ vadati.
નીચ મનં કરિત્વાનાતિ ‘‘અન્તમિદં, ભિક્ખવે, જીવિકાન’’ન્તિઆદિકં (ઇતિવુ॰ ૯૧; સં॰ નિ॰ ૩.૮૦) સુગતોવાદં અનુસ્સરિત્વા નિહતમાનદપ્પં ચિત્તં કત્વા. સપદાનન્તિ ઘરેસુ અવખણ્ડરહિતં; અનુઘરન્તિ અત્થો. તેનાહ ‘‘કુલા કુલ’’ન્તિ. કુલા કુલન્તિ કુલતો કુલં, કુલાનુપુબ્બિયા ઘરપટિપાટિયાતિ અત્થો. પિણ્ડિકાયાતિ મિસ્સકભિક્ખાય, ઇમિના પિણ્ડપાતસન્તોસં વદતિ. ગુત્તદ્વારોતિ સુપિહિતચક્ખાદિદ્વારો. સુસંવુતોતિ હત્થકુક્કુચ્ચાદીનં અભાવેન સુટ્ઠુ સંવુતો.
Nīca manaṃ karitvānāti ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikāna’’ntiādikaṃ (itivu. 91; saṃ. ni. 3.80) sugatovādaṃ anussaritvā nihatamānadappaṃ cittaṃ katvā. Sapadānanti gharesu avakhaṇḍarahitaṃ; anugharanti attho. Tenāha ‘‘kulā kula’’nti. Kulā kulanti kulato kulaṃ, kulānupubbiyā gharapaṭipāṭiyāti attho. Piṇḍikāyāti missakabhikkhāya, iminā piṇḍapātasantosaṃ vadati. Guttadvāroti supihitacakkhādidvāro. Susaṃvutoti hatthakukkuccādīnaṃ abhāvena suṭṭhu saṃvuto.
લૂખેનપિ વાતિ અપિસદ્દો સમુચ્ચયે, વા-સદ્દો વિકપ્પે. ઉભયેનપિ લૂખેનપિ અપ્પેનપિ યેન કેનચિ સુલભેન ઇતરીતરેન સન્તુસ્સે સમં સમ્મા તુસ્સેય્ય. તેનાહ ‘‘નાઞ્ઞં પત્થે રસં બહુ’’ન્તિ. નાઞ્ઞં પત્થે રસં બહુન્તિ અત્તના યથાલદ્ધતો અઞ્ઞં મધુરાદિરસં બહું પણીતઞ્ચ ન પત્થેય્ય ન પિહેય્ય, ઇમિના ગિલાનપચ્ચયેપિ સન્તોસો દસ્સિતો હોતિ. રસેસુ ગેધવારણત્થં પન કારણં વદન્તો રસેસુ અનુગિદ્ધસ્સ, ઝાને ન રમતી મનો’’તિ આહ. ઇન્દ્રિયસંવરમ્પિ અપરિપૂરેન્તસ્સ કુતો વિક્ખિત્તચિત્તસમાધાનન્તિ અધિપ્પાયો.
Lūkhenapi vāti apisaddo samuccaye, vā-saddo vikappe. Ubhayenapi lūkhenapi appenapi yena kenaci sulabhena itarītarena santusse samaṃ sammā tusseyya. Tenāha ‘‘nāññaṃ patthe rasaṃ bahu’’nti. Nāññaṃ patthe rasaṃ bahunti attanā yathāladdhato aññaṃ madhurādirasaṃ bahuṃ paṇītañca na pattheyya na piheyya, iminā gilānapaccayepi santoso dassito hoti. Rasesu gedhavāraṇatthaṃ pana kāraṇaṃ vadanto rasesu anugiddhassa, jhāne na ramatī mano’’ti āha. Indriyasaṃvarampi aparipūrentassa kuto vikkhittacittasamādhānanti adhippāyo.
એવં ચતૂસુ પચ્ચયેસુ સલ્લેખપટિપત્તિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અવસિટ્ઠકથાવત્થૂનિ દસ્સેતું ‘‘અપ્પિચ્છો ચેવા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અપ્પિચ્છોતિ, અનિચ્છો ચતૂસુ પચ્ચયેસુ ઇચ્છારહિતો, તેન ચતુબ્બિધપચ્ચયેસુ તણ્હુપ્પાદવિક્ખમ્ભનમાહ. સન્તુટ્ઠોતિ, ચતૂસુ પચ્ચયેસુ યથાલાભસન્તોસાદિના સન્તુટ્ઠો. યો હિ –
Evaṃ catūsu paccayesu sallekhapaṭipattiṃ dassetvā idāni avasiṭṭhakathāvatthūni dassetuṃ ‘‘appiccho cevā’’tiādi vuttaṃ. Tattha appicchoti, aniccho catūsu paccayesu icchārahito, tena catubbidhapaccayesu taṇhuppādavikkhambhanamāha. Santuṭṭhoti, catūsu paccayesu yathālābhasantosādinā santuṭṭho. Yo hi –
‘‘અતીતં નાનુસોચેય્ય, નપ્પજપ્પેય્યનાગતં;
‘‘Atītaṃ nānusoceyya, nappajappeyyanāgataṃ;
પચ્ચુપ્પન્નેન યાપેય્ય, સો ‘સન્તુટ્ઠો’તિ પવુચ્ચતી’’તિ.
Paccuppannena yāpeyya, so ‘santuṭṭho’ti pavuccatī’’ti.
પવિવિત્તોતિ ગણસઙ્ગણિકં પહાય કાયેન પવિવિત્તો વૂપકટ્ઠો. ચિત્તવિવેકાદિકે હિ પરતો વક્ખતિ. વસેતિ સબ્બત્થ યોજેતબ્બં. મોનેય્યધમ્મસમન્નાગમેન મુનિ. અસંસટ્ઠોતિ દસ્સનસવનસમુલ્લપનસમ્ભોગકાયસંસગ્ગાનં અભાવેન અસંસટ્ઠો યથાવુત્તસંસગ્ગરહિતો. ઉભયન્તિ, ગહટ્ઠેહિ અનાગારેહિ ચાતિ ઉભયેહિપિ અસંસટ્ઠો. કરણે હિ ઇદં પચ્ચત્તવચનં.
Pavivittoti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya kāyena pavivitto vūpakaṭṭho. Cittavivekādike hi parato vakkhati. Vaseti sabbattha yojetabbaṃ. Moneyyadhammasamannāgamena muni. Asaṃsaṭṭhoti dassanasavanasamullapanasambhogakāyasaṃsaggānaṃ abhāvena asaṃsaṭṭho yathāvuttasaṃsaggarahito. Ubhayanti, gahaṭṭhehi anāgārehi cāti ubhayehipi asaṃsaṭṭho. Karaṇe hi idaṃ paccattavacanaṃ.
અત્તાનં દસ્સયે તથાતિ અજળો અમૂગોપિ સમાનો યથા જળો વા મૂગો વા, તથા અત્તાનં દસ્સેય્ય, એતેન પાગબ્બિયપ્પહાનમાહ. જળો વ મૂગો વાતિ ચ ગાથાસુખત્થં રસ્સત્તં કતં, સમુચ્ચયત્થો ચ વાસદ્દો. નાતિવેલં સમ્ભાસેય્યાતિ અતિવેલં અતિક્કન્તપમાણં ન ભાસેય્ય, મત્તભાણી અસ્સાતિ અત્થો. સઙ્ઘમજ્ઝમ્હીતિ ભિક્ખુસઙ્ઘે, જનસમૂહે વા.
Attānaṃ dassaye tathāti ajaḷo amūgopi samāno yathā jaḷo vā mūgo vā, tathā attānaṃ dasseyya, etena pāgabbiyappahānamāha. Jaḷo va mūgo vāti ca gāthāsukhatthaṃ rassattaṃ kataṃ, samuccayattho ca vāsaddo. Nātivelaṃ sambhāseyyāti ativelaṃ atikkantapamāṇaṃ na bhāseyya, mattabhāṇī assāti attho. Saṅghamajjhamhīti bhikkhusaṅghe, janasamūhe vā.
ન સો ઉપવદે કઞ્ચીતિ સો યથાવુત્તપટિપત્તિકો ભિક્ખુ હીનં વા મજ્ઝિમં વા ઉક્કટ્ઠં વા યંકિઞ્ચિ ન વાચાય ઉપવદેય્ય. ઉપઘાતં વિવજ્જયેતિ કાયેન ઉપઘાતં પરિવિહેઠનં વજ્જેય્ય. સંવુતો પાતિમોક્ખસ્મિન્તિ પાતિમોક્ખમ્હિ પાતિમોક્ખસંવરસીલે સંવુતો અસ્સ, પાતિમોક્ખસંવરેન પિહિતકાયવાચો સિયાતિ અત્થો. મત્તઞ્ઞૂ ચસ્સ ભોજનેતિ પરિયેસનપટિગ્ગહણપરિભોગવિસ્સજ્જનેસુ ભોજને પમાણઞ્ઞૂ સિયા.
Na so upavade kañcīti so yathāvuttapaṭipattiko bhikkhu hīnaṃ vā majjhimaṃ vā ukkaṭṭhaṃ vā yaṃkiñci na vācāya upavadeyya. Upaghātaṃ vivajjayeti kāyena upaghātaṃ pariviheṭhanaṃ vajjeyya. Saṃvuto pātimokkhasminti pātimokkhamhi pātimokkhasaṃvarasīle saṃvuto assa, pātimokkhasaṃvarena pihitakāyavāco siyāti attho. Mattaññū cassa bhojaneti pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogavissajjanesu bhojane pamāṇaññū siyā.
સુગ્ગહીતનિમિત્તસ્સાતિ ‘‘એવં મે મનસિ કરોતો ચિત્તં સમાહિતં અહોસી’’તિ તદાકારં સલ્લક્ખેન્તો સુટ્ઠુ ગહિતસમાધિનિમિત્તો અસ્સ. ‘‘સુગ્ગહીતનિમિત્તો સો’’તિપિ પાઠો, સો યોગીતિ અત્થો. ચિત્તસ્સુપ્પાદકોવિદોતિ એવં ભાવયતો ચિત્તં લીનં હોતિ, ‘‘એવં ઉદ્ધત’’ન્તિ લીનસ્સ ઉદ્ધતસ્સ ચ ચિત્તસ્સ ઉપ્પત્તિકારણે કુસલો અસ્સ. લીને હિ ચિત્તે ધમ્મવિચયવીરિયપીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગા ભાવેતબ્બા, ઉદ્ધતે પસ્સદ્ધિસમાધિઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગા. સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો પન સબ્બત્થ ઇચ્છિતબ્બો. તેનાહ ભગવા – ‘‘યસ્મિઞ્ચ ખો, ભિક્ખવે, સમયે લીનં ચિત્તં હોતિ, કાલો તસ્મિં સમયે ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાયા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૫.૨૩૪). સમથં અનુયુઞ્જેય્યાતિ સમથભાવનં ભાવેય્ય, અનુપ્પન્નં સમાધિં ઉપ્પાદેય્ય, ઉપ્પન્નઞ્ચ યાવ વસીભાવપ્પત્તિ, તાવ વડ્ઢેય્ય બ્યૂહેય્યાતિ અત્થો. કાલેન ચ વિપસ્સનન્તિ યથાલદ્ધં સમાધિં નિકન્તિયા અપરિયાદાનેન હાનભાગિયં ઠિતિભાગિયં વા અકત્વા નિબ્બેધભાગિયંવ કત્વા કાલેન વિપસ્સનઞ્ચ અનુયુઞ્જેય્ય. અથ વા કાલેન ચ વિપસ્સનન્તિ સમથં અનુયુઞ્જન્તો તસ્સ થિરીભૂતકાલે સઙ્કોચં અનાપજ્જિત્વા અરિયમગ્ગાધિગમાય વિપસ્સનં અનુયુઞ્જેય્ય. યથાહ –
Suggahītanimittassāti ‘‘evaṃ me manasi karoto cittaṃ samāhitaṃ ahosī’’ti tadākāraṃ sallakkhento suṭṭhu gahitasamādhinimitto assa. ‘‘Suggahītanimitto so’’tipi pāṭho, so yogīti attho. Cittassuppādakovidoti evaṃ bhāvayato cittaṃ līnaṃ hoti, ‘‘evaṃ uddhata’’nti līnassa uddhatassa ca cittassa uppattikāraṇe kusalo assa. Līne hi citte dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgā bhāvetabbā, uddhate passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgā. Satisambojjhaṅgo pana sabbattha icchitabbo. Tenāha bhagavā – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.234). Samathaṃ anuyuñjeyyāti samathabhāvanaṃ bhāveyya, anuppannaṃ samādhiṃ uppādeyya, uppannañca yāva vasībhāvappatti, tāva vaḍḍheyya byūheyyāti attho. Kālena ca vipassananti yathāladdhaṃ samādhiṃ nikantiyā apariyādānena hānabhāgiyaṃ ṭhitibhāgiyaṃ vā akatvā nibbedhabhāgiyaṃva katvā kālena vipassanañca anuyuñjeyya. Atha vā kālena ca vipassananti samathaṃ anuyuñjanto tassa thirībhūtakāle saṅkocaṃ anāpajjitvā ariyamaggādhigamāya vipassanaṃ anuyuñjeyya. Yathāha –
‘‘અથ વા સમાધિલાભેન, વિવિત્તસયનેન વા;
‘‘Atha vā samādhilābhena, vivittasayanena vā;
ભિક્ખુ વિસ્સાસમાપાદિ, અપ્પત્તો આસવક્ખય’’ન્તિ. (ધ॰ પ॰ ૨૭૧-૨૭૨);
Bhikkhu vissāsamāpādi, appatto āsavakkhaya’’nti. (dha. pa. 271-272);
તેન વુત્તં – ‘‘વીરિયસાતચ્ચસમ્પન્નો’’તિઆદિ. સતતભાવો સાતચ્ચં, વીરિયસ્સ સાતચ્ચં, તેન સમ્પન્નો સમન્નાગતો, સતતપવત્તવીરિયો, નિચ્ચપગ્ગહિતવીરિયોતિ અત્થો. યુત્તયોગો સદા સિયાતિ સબ્બકાલં ભાવનાનુયુત્તો સિયા. દુક્ખન્તન્તિ વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તં પરિયોસાનં નિરોધં નિબ્બાનં અપ્પત્વા વિસ્સાસં ન એય્ય ન ગચ્છેય્ય. ‘‘અહં પરિસુદ્ધસીલો ઝાનલાભી અભિઞ્ઞાલાભી વિપસ્સનં મત્થકં પાપેત્વા ઠિતો’’તિ વા વિસ્સટ્ઠો ન ભવેય્યાતિ અત્થો.
Tena vuttaṃ – ‘‘vīriyasātaccasampanno’’tiādi. Satatabhāvo sātaccaṃ, vīriyassa sātaccaṃ, tena sampanno samannāgato, satatapavattavīriyo, niccapaggahitavīriyoti attho. Yuttayogo sadā siyāti sabbakālaṃ bhāvanānuyutto siyā. Dukkhantanti vaṭṭadukkhassa antaṃ pariyosānaṃ nirodhaṃ nibbānaṃ appatvā vissāsaṃ na eyya na gaccheyya. ‘‘Ahaṃ parisuddhasīlo jhānalābhī abhiññālābhī vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā ṭhito’’ti vā vissaṭṭho na bhaveyyāti attho.
એવં વિહરમાનસ્સાતિ, એવં વિવિત્તસેનાસનસેવનાદિના વિપસ્સનાવસેન યુત્તયોગતાપરિયોસાનેન વિધિના વિહરન્તસ્સ. સુદ્ધિકામસ્સાતિ, ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં અચ્ચન્તવિસુદ્ધિં નિબ્બાનં અરહત્તઞ્ચ ઇચ્છન્તસ્સ. સંસારે ભયસ્સ ઇક્ખતો ભિક્ખુનો, કામાસવાદયો સબ્બે આસવા ખીયન્તિ ખયં અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ, તેસં ખયગમનેનેવ સઉપાદિસેસઅનુપાદિસેસપભેદં દુવિધમ્પિ નિબ્બાનં અધિગચ્છતિ પાપુણાતિ.
Evaṃ viharamānassāti, evaṃ vivittasenāsanasevanādinā vipassanāvasena yuttayogatāpariyosānena vidhinā viharantassa. Suddhikāmassāti, ñāṇadassanavisuddhiṃ accantavisuddhiṃ nibbānaṃ arahattañca icchantassa. Saṃsāre bhayassa ikkhato bhikkhuno, kāmāsavādayo sabbe āsavā khīyanti khayaṃ abbhatthaṃ gacchanti, tesaṃ khayagamaneneva saupādisesaanupādisesapabhedaṃ duvidhampi nibbānaṃ adhigacchati pāpuṇāti.
એવં થેરો તસ્સ ભિક્ખુનો ઓવાદદાનાપદેસેન અત્તના તથાપટિપન્નભાવં દીપેન્તો અઞ્ઞં બ્યાકાસિ.
Evaṃ thero tassa bhikkhuno ovādadānāpadesena attanā tathāpaṭipannabhāvaṃ dīpento aññaṃ byākāsi.
વઙ્ગન્તપુત્તઉપસેનત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vaṅgantaputtaupasenattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૬. વઙ્ગન્તપુત્તઉપસેનત્થેરગાથા • 6. Vaṅgantaputtaupasenattheragāthā