Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૭. સત્તમવગ્ગો
7. Sattamavaggo
૧. વપ્પત્થેરગાથાવણ્ણના
1. Vappattheragāthāvaṇṇanā
પસ્સતિ પસ્સોતિ આયસ્મતો વપ્પત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? સો કિર પદુમુત્તરસ્સ ભગવતો કાલે હંસવતીનગરે કુલગેહે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો ‘‘અસુકો ચ અસુકો ચ થેરો સત્થુ પઠમં ધમ્મપટિગ્ગાહકા અહેસુ’’ન્તિ થોમનં સુત્વા ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પત્થનં પટ્ઠપેસિ – ‘‘અહમ્પિ ભગવા અનાગતે તાદિસસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પઠમં ધમ્મપટિગ્ગાહકાનં અઞ્ઞતરો ભવેય્ય’’ન્તિ, સત્થુ સન્તિકે સરણગમનઞ્ચ પવેદેસિ. સો યાવજીવં પુઞ્ઞાનિ કત્વા તતો ચુતો દેવમનુસ્સેસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે કપિલવત્થુસ્મિં વાસેટ્ઠસ્સ નામ બ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, વપ્પોતિસ્સ નામં અહોસિ. સો અસિતેન ઇસિના ‘‘સિદ્ધત્થકુમારો સબ્બઞ્ઞૂ ભવિસ્સતી’’તિ બ્યાકતો કોણ્ડઞ્ઞપ્પમુખેહિ બ્રાહ્મણપુત્તેહિ સદ્ધિં ઘરાવાસં પહાય તાપસપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા ‘‘તસ્મિં સબ્બઞ્ઞુતં પત્તે તસ્સ સન્તિકે ધમ્મં સુત્વા અમતં પાપુણિસ્સામી’’તિ ઉરુવેલાયં વિહરન્તં મહાસત્તં છબ્બસ્સાનિ પધાનં પદહન્તં ઉપટ્ઠહિત્વા ઓળારિકાહારપરિભોગેન નિબ્બિજ્જિત્વા ઇસિપતનં ગતો. અભિસમ્બુજ્ઝિત્વા સત્થારા સત્તસત્તાહાનિ વીતિનામેત્વા ઇસિપતનં ગન્ત્વા ધમ્મચક્કે પવત્તિતે પાટિપદદિવસે સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠિતો પઞ્ચમિયં પક્ખસ્સ અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞાદીહિ સદ્ધિં અરહત્તં પાપુણિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૧૨.૨૦-૩૦) –
Passatipassoti āyasmato vappattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ‘‘asuko ca asuko ca thero satthu paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakā ahesu’’nti thomanaṃ sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘ahampi bhagavā anāgate tādisassa sammāsambuddhassa paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ aññataro bhaveyya’’nti, satthu santike saraṇagamanañca pavedesi. So yāvajīvaṃ puññāni katvā tato cuto devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ vāseṭṭhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vappotissa nāmaṃ ahosi. So asitena isinā ‘‘siddhatthakumāro sabbaññū bhavissatī’’ti byākato koṇḍaññappamukhehi brāhmaṇaputtehi saddhiṃ gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā ‘‘tasmiṃ sabbaññutaṃ patte tassa santike dhammaṃ sutvā amataṃ pāpuṇissāmī’’ti uruvelāyaṃ viharantaṃ mahāsattaṃ chabbassāni padhānaṃ padahantaṃ upaṭṭhahitvā oḷārikāhāraparibhogena nibbijjitvā isipatanaṃ gato. Abhisambujjhitvā satthārā sattasattāhāni vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakke pavattite pāṭipadadivase sotāpattiphale patiṭṭhito pañcamiyaṃ pakkhassa aññāsikoṇḍaññādīhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.20-30) –
‘‘ઉભિન્નં દેવરાજૂનં, સઙ્ગામો સમુપટ્ઠિતો;
‘‘Ubhinnaṃ devarājūnaṃ, saṅgāmo samupaṭṭhito;
અહોસિ સમુપબ્યૂળ્હો, મહાઘોસો અવત્તથ.
Ahosi samupabyūḷho, mahāghoso avattatha.
‘‘પદુમુત્તરો લોકવિદૂ, આહુતીનં પટિગ્ગહો;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
અન્તલિક્ખે ઠિતો સત્થા, સંવેજેસિ મહાજનં.
Antalikkhe ṭhito satthā, saṃvejesi mahājanaṃ.
‘‘સબ્બે દેવા અત્તમના, નિક્ખિત્તકવચાવુધા;
‘‘Sabbe devā attamanā, nikkhittakavacāvudhā;
સમ્બુદ્ધં અભિવાદેત્વા, એકગ્ગાસિંસુ તાવદે.
Sambuddhaṃ abhivādetvā, ekaggāsiṃsu tāvade.
‘‘મય્હં સઙ્કપ્પમઞ્ઞાય, વાચાસભિમુદીરયિ;
‘‘Mayhaṃ saṅkappamaññāya, vācāsabhimudīrayi;
અનુકમ્પકો લોકવિદૂ, નિબ્બાપેસિ મહાજનં.
Anukampako lokavidū, nibbāpesi mahājanaṃ.
‘‘પદુટ્ઠચિત્તો મનુજો, એકપાણં વિહેઠયં;
‘‘Paduṭṭhacitto manujo, ekapāṇaṃ viheṭhayaṃ;
તેન ચિત્તપ્પદોસેન, અપાયં ઉપપજ્જતિ.
Tena cittappadosena, apāyaṃ upapajjati.
‘‘સઙ્ગામસીસે નાગોવ, બહૂ પાણે વિહેઠયં;
‘‘Saṅgāmasīse nāgova, bahū pāṇe viheṭhayaṃ;
નિબ્બાપેથ સકં ચિત્તં, મા હઞ્ઞિત્થો પુનપ્પુનં.
Nibbāpetha sakaṃ cittaṃ, mā haññittho punappunaṃ.
‘‘દ્વિન્નમ્પિ યક્ખરાજૂનં, સેના સા વિમ્હિતા અહુ;
‘‘Dvinnampi yakkharājūnaṃ, senā sā vimhitā ahu;
સરણઞ્ચ ઉપાગચ્છું, લોકજેટ્ઠં સુતાદિનં.
Saraṇañca upāgacchuṃ, lokajeṭṭhaṃ sutādinaṃ.
‘‘સઞ્ઞાપેત્વાન જનતં, પદમુદ્ધરિ ચક્ખુમા;
‘‘Saññāpetvāna janataṃ, padamuddhari cakkhumā;
પેક્ખમાનોવ દેવેહિ, પક્કામિ ઉત્તરામુખો.
Pekkhamānova devehi, pakkāmi uttarāmukho.
‘‘પઠમં સરણં ગચ્છિં, દ્વિપદિન્દસ્સ તાદિનો;
‘‘Paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchiṃ, dvipadindassa tādino;
કપ્પાનં સતસહસ્સં, દુગ્ગતિં નુપપજ્જહં.
Kappānaṃ satasahassaṃ, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘મહાદુન્દુભિનામા ચ, સોળસાસું રથેસભા;
‘‘Mahādundubhināmā ca, soḷasāsuṃ rathesabhā;
તિંસકપ્પસહસ્સમ્હિ, રાજાનો ચક્કવત્તિનો.
Tiṃsakappasahassamhi, rājāno cakkavattino.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
અરહત્તં પન પત્વા અત્તના પટિલદ્ધસમ્પત્તિં પચ્ચવેક્ખણમુખેન સત્થુ ગુણમહન્તતં પચ્ચવેક્ખિત્વા ‘‘ઈદિસં નામ સત્થારં બાહુલિકાદિવાદેન સમુદાચરિમ્હ. અહો પુથુજ્જનભાવો નામ અન્ધકરણો અચક્ખુકરણો અરિયભાવોયેવ ચક્ખુકરણો’’તિ દસ્સેન્તો ‘‘પસ્સતિ પસ્સો’’તિ ગાથં અભાસિ.
Arahattaṃ pana patvā attanā paṭiladdhasampattiṃ paccavekkhaṇamukhena satthu guṇamahantataṃ paccavekkhitvā ‘‘īdisaṃ nāma satthāraṃ bāhulikādivādena samudācarimha. Aho puthujjanabhāvo nāma andhakaraṇo acakkhukaraṇo ariyabhāvoyeva cakkhukaraṇo’’ti dassento ‘‘passati passo’’ti gāthaṃ abhāsi.
૬૧. તત્થ પસ્સતિ પસ્સોતિ પસ્સતિ સમ્માદિટ્ઠિયા ધમ્મે અવિપરીતં જાનાતિ બુજ્ઝતીતિ પસ્સો, દસ્સનસમ્પન્નો અરિયો, સો પસ્સન્તં અવિપરીતદસ્સાવિં ‘‘અયં અવિપરીતદસ્સાવી’’તિ પસ્સતિ પઞ્ઞાચક્ખુના ધમ્માધમ્મં યથાસભાવતો જાનાતિ. ન કેવલં પસ્સન્તમેવ, અથ ખો અપસ્સન્તઞ્ચ પસ્સતિ, યો પઞ્ઞાચક્ખુવિરહિતો ધમ્મે યથાસભાવતો ન પસ્સતિ, તમ્પિ અપસ્સન્તં પુથુજ્જનં ‘‘અન્ધો વતાયં ભવં અચક્ખુકો’’તિ અત્તનો પઞ્ઞાચક્ખુના પસ્સતિ. અપસ્સન્તો અપસ્સન્તં, પસ્સન્તઞ્ચ ન પસ્સતીતિ અપસ્સન્તો પઞ્ઞાચક્ખુરહિતો અન્ધબાલો તાદિસં અન્ધબાલં અયં ધમ્માધમ્મં યથાસભાવતો ન પસ્સતીતિ યથા અપસ્સન્તં ન પસ્સતિ ન જાનાતિ, એવં અત્તનો પઞ્ઞાચક્ખુના ધમ્માધમ્મં યથાસભાવતો પસ્સન્તઞ્ચ પણ્ડિતં ‘‘અયં એવંવિધો’’તિ ન પસ્સતિ ન જાનાતિ, તસ્મા અહમ્પિ પુબ્બે દસ્સનરહિતો સકલં ઞેય્યં હત્થામલકં વિય પસ્સન્તં ભગવન્તં અપસ્સન્તમ્પિ પૂરણાદિં યથાસભાવતો ન પસ્સિં, ઇદાનિ પન બુદ્ધાનુભાવેન સમ્પન્નો ઉભયેપિ યથાસભાવતો પસ્સામીતિ સેવિતબ્બાસેવિતબ્બેસુ અત્તનો અવિપરીતપટિપત્તિં દસ્સેતિ.
61. Tattha passati passoti passati sammādiṭṭhiyā dhamme aviparītaṃ jānāti bujjhatīti passo, dassanasampanno ariyo, so passantaṃ aviparītadassāviṃ ‘‘ayaṃ aviparītadassāvī’’ti passati paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato jānāti. Na kevalaṃ passantameva, atha kho apassantañca passati, yo paññācakkhuvirahito dhamme yathāsabhāvato na passati, tampi apassantaṃ puthujjanaṃ ‘‘andho vatāyaṃ bhavaṃ acakkhuko’’ti attano paññācakkhunā passati. Apassanto apassantaṃ, passantañca na passatīti apassanto paññācakkhurahito andhabālo tādisaṃ andhabālaṃ ayaṃ dhammādhammaṃ yathāsabhāvato na passatīti yathā apassantaṃ na passati na jānāti, evaṃ attano paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato passantañca paṇḍitaṃ ‘‘ayaṃ evaṃvidho’’ti na passati na jānāti, tasmā ahampi pubbe dassanarahito sakalaṃ ñeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya passantaṃ bhagavantaṃ apassantampi pūraṇādiṃ yathāsabhāvato na passiṃ, idāni pana buddhānubhāvena sampanno ubhayepi yathāsabhāvato passāmīti sevitabbāsevitabbesu attano aviparītapaṭipattiṃ dasseti.
વપ્પત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vappattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૧. વપ્પત્થેરગાથા • 1. Vappattheragāthā