| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-મૂલટીકા • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
૨. વેદનાત્તિકવણ્ણના
2. Vedanāttikavaṇṇanā
૧. વેદનારૂપનિબ્બાનાનિ પન તિકમુત્તકાનિ પટિચ્ચાદિનિયમં પચ્ચયુપ્પન્નવચનઞ્ચ ન લભન્તિ. પટિચ્ચવારાદીસુ પન છસુ યતો હેતુપચ્ચયાદિતો તિકધમ્માનં ઉપ્પત્તિ વુત્તા, તત્થ યથાનુરૂપતો આરમ્મણાદિપચ્ચયભાવેન લબ્ભન્તીતિ વેદિતબ્બાનીતિ.
1. Vedanārūpanibbānāni pana tikamuttakāni paṭiccādiniyamaṃ paccayuppannavacanañca na labhanti. Paṭiccavārādīsu pana chasu yato hetupaccayādito tikadhammānaṃ uppatti vuttā, tattha yathānurūpato ārammaṇādipaccayabhāvena labbhantīti veditabbānīti.
૧૦. સબ્બઅરૂપધમ્મપરિગ્ગાહકા પન સહજાતાદયો પચ્ચયાતિ ઇમિના કુસલત્તિકેપિ પરિહીનં સહજાતં રૂપારૂપધમ્મપરિગ્ગાહકત્તા આદિમ્હિ ઠપેત્વા આદિસદ્દેન સબ્બારૂપધમ્મપરિગ્ગાહકવચનેન ચ પચ્ચયુપ્પન્નવસેન સબ્બઅરૂપધમ્મપરિગ્ગાહકાનં આરમ્મણાદીનં પરિહાનિં દસ્સેતીતિ દટ્ઠબ્બં. તેન કુસલત્તિકપરિહીનાનં સબ્બટ્ઠાનિકાનં ચતુન્નં સબ્બતિકાદીસુ પરિહાનિ દસ્સિતા હોતિ. પચ્છાજાતપચ્ચયઞ્ચ વિનાવ ઉપ્પત્તિતોતિ એતેન પન પચ્છાજાતપચ્ચયસ્સ અનુલોમે પરિહાનિં, પચ્ચનીયે ચ લાભં દસ્સેતિ. સહજાતાદયોતિ વા સહજાતમૂલકા સહજાતનિબન્ધના પટિચ્ચાદિં ફરન્તેહિ સહજાતધમ્મેહિ વિના પચ્ચયા અહોન્તાતિ વુત્તં હોતિ. કસ્મા પન સહજાતનિબન્ધના સબ્બારૂપધમ્મપરિગ્ગાહકા ચ યે, તેવ પરિહાયન્તિ , ન પન યો સહજાતાનિબન્ધનો સબ્બારૂપધમ્મપરિગ્ગાહકો ચ ન હોતિ, સો પચ્છાજાતોતિ તત્થ કારણં વદન્તો ‘‘સહજાતાદીહિ વિના અનુપ્પત્તિતો પચ્છાજાતપચ્ચયઞ્ચ વિનાવ ઉપ્પત્તિતો’’તિ આહ. તત્થ સહજાતાદીહિ વિનાતિ સહજાતનિબન્ધનેહિ સબ્બારૂપધમ્મપરિગ્ગાહકેહિ ચ વિનાતિ અત્થો. અથ વા સહજાતનિબન્ધનાનમેવ પરિહાનિ, ન પચ્છાજાતસ્સ સહજાતાનિબન્ધનસ્સાતિ એત્થેવ કારણં વદન્તો ‘‘સહજાતાદીહિ વિના અનુપ્પત્તિતો પચ્છાજાતપચ્ચયઞ્ચ વિનાવ ઉપ્પત્તિતો’’તિ આહ. સહજાતનિબન્ધનાપિ પન સબ્બઅરૂપધમ્મપરિગ્ગાહકાયેવ પરિહાયન્તીતિ દસ્સિતમેતન્તિ.
10. Sabbaarūpadhammapariggāhakā pana sahajātādayo paccayāti iminā kusalattikepi parihīnaṃ sahajātaṃ rūpārūpadhammapariggāhakattā ādimhi ṭhapetvā ādisaddena sabbārūpadhammapariggāhakavacanena ca paccayuppannavasena sabbaarūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīnaṃ parihāniṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Tena kusalattikaparihīnānaṃ sabbaṭṭhānikānaṃ catunnaṃ sabbatikādīsu parihāni dassitā hoti. Pacchājātapaccayañca vināva uppattitoti etena pana pacchājātapaccayassa anulome parihāniṃ, paccanīye ca lābhaṃ dasseti. Sahajātādayoti vā sahajātamūlakā sahajātanibandhanā paṭiccādiṃ pharantehi sahajātadhammehi vinā paccayā ahontāti vuttaṃ hoti. Kasmā pana sahajātanibandhanā sabbārūpadhammapariggāhakā ca ye, teva parihāyanti , na pana yo sahajātānibandhano sabbārūpadhammapariggāhako ca na hoti, so pacchājātoti tattha kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Tattha sahajātādīhi vināti sahajātanibandhanehi sabbārūpadhammapariggāhakehi ca vināti attho. Atha vā sahajātanibandhanānameva parihāni, na pacchājātassa sahajātānibandhanassāti ettheva kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Sahajātanibandhanāpi pana sabbaarūpadhammapariggāhakāyeva parihāyantīti dassitametanti.
૧૭. નવિપાકેપિ એસેવ નયોતિ નયદસ્સનમેવ કરોતિ, ન ચ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નસામઞ્ઞદસ્સનં. સુખાય હિ અદુક્ખમસુખાય ચ વેદનાય સમ્પયુત્તે ધમ્મે પટિચ્ચ તાહિ વેદનાહિ સમ્પયુત્તા અહેતુકકિરિયધમ્મા વિચિકિચ્છુદ્ધચ્ચસહજાતમોહો ચાતિ અયઞ્હેત્થ નયોતિ. નવિપ્પયુત્તે એકન્તિ આરુપ્પે આવજ્જનવસેન વુત્તન્તિ ઇદં આવજ્જનાહેતુકમોહાનં વસેન વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.
17. Navipākepi eseva nayoti nayadassanameva karoti, na ca paccayapaccayuppannasāmaññadassanaṃ. Sukhāya hi adukkhamasukhāya ca vedanāya sampayutte dhamme paṭicca tāhi vedanāhi sampayuttā ahetukakiriyadhammā vicikicchuddhaccasahajātamoho cāti ayañhettha nayoti. Navippayutte ekanti āruppe āvajjanavasena vuttanti idaṃ āvajjanāhetukamohānaṃ vasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
૨૫-૩૭. અનુલોમપચ્ચનીયે યથા કુસલત્તિકં, એવં ગણેતબ્બન્તિ હેતુમૂલકાદીનં નયાનં એકમૂલકદ્વિમૂલકાદિવસેન ચ યોજેત્વા ગહેતબ્બતાસામઞ્ઞં સન્ધાય વુત્તં, ન ગણનસામઞ્ઞં. ઇતો પરેસુપિ એવરૂપેસુ એસેવ નયો. અહેતુકસ્સ પન ચિત્તુપ્પાદસ્સાતિઆદિ નહેતુમૂલકં સન્ધાય વુત્તં, ‘‘અહેતુકસ્સ પન ચિત્તુપ્પાદસ્સ મોહસ્સ ચા’’તિ પનેત્થ વત્તબ્બં. મોહસ્સ ચાપિ હિ અહેતુકસ્સ અધિપતિઅભાવતો અધિપતિનો નહેતુમૂલકે અનુલોમતો અટ્ઠાનન્તિ. પરિવત્તેત્વાપીતિ નહેતુપચ્ચયા નઅધિપતિપચ્ચયા આરમ્મણે તીણીતિ એવં પુરતો ઠિતમ્પિ આરમ્મણાદિં પચ્છતો યોજેત્વાતિ અત્થો.
25-37. Anulomapaccanīye yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ekamūlakadvimūlakādivasena ca yojetvā gahetabbatāsāmaññaṃ sandhāya vuttaṃ, na gaṇanasāmaññaṃ. Ito paresupi evarūpesu eseva nayo. Ahetukassa pana cittuppādassātiādi nahetumūlakaṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘ahetukassa pana cittuppādassa mohassa cā’’ti panettha vattabbaṃ. Mohassa cāpi hi ahetukassa adhipatiabhāvato adhipatino nahetumūlake anulomato aṭṭhānanti. Parivattetvāpīti nahetupaccayā naadhipatipaccayā ārammaṇe tīṇīti evaṃ purato ṭhitampi ārammaṇādiṃ pacchato yojetvāti attho.
૩૯. પઞ્હાવારે દોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતીતિ એતેન તંસમ્પયુત્તે દસ્સેતિ. ઉપનિસ્સયવિભઙ્ગે ‘‘સદ્ધાપઞ્ચકેસુ માનં જપ્પેતિ દિટ્ઠિં ગણ્હાતીતિ કત્તબ્બં, અવસેસેસુ ન કત્તબ્બ’’ન્તિ ઇદં પાઠગતિદસ્સનત્થં વુત્તં, ન પન રાગાદીહિ માનદિટ્ઠીનં અનુપ્પત્તિતો. કુસલત્તિકેપિ હિ રાગાદીસુ ‘‘માનં જપ્પેતિ દિટ્ઠિં ગણ્હાતી’’તિ પાળિ ન વુત્તા, ‘‘રાગો દોસો મોહો માનો દિટ્ઠિ પત્થના રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ માનસ્સ દિટ્ઠિયા પત્થનાય ઉપનિસ્સયપચ્ચયેન પચ્ચયો’’તિ (પટ્ઠા॰ ૧.૨.૫૩) પન રાગાદીનં માનદિટ્ઠિઉપનિસ્સયભાવો વુત્તો. તથા ઇધાપિ દટ્ઠબ્બન્તિ . ‘‘સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તેન પન ચિત્તેન ગામઘાતં નિગમઘાતં કરોતી’’તિ સોમનસ્સસમ્પયુત્તલોભસહગતચિત્તેન ગામનિગમવિલુપ્પનં સન્ધાય વુત્તં.
39. Pañhāvāre domanassaṃ uppajjatīti etena taṃsampayutte dasseti. Upanissayavibhaṅge ‘‘saddhāpañcakesu mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātīti kattabbaṃ, avasesesu na kattabba’’nti idaṃ pāṭhagatidassanatthaṃ vuttaṃ, na pana rāgādīhi mānadiṭṭhīnaṃ anuppattito. Kusalattikepi hi rāgādīsu ‘‘mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātī’’ti pāḷi na vuttā, ‘‘rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassa dosassa mohassa mānassa diṭṭhiyā patthanāya upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.2.53) pana rāgādīnaṃ mānadiṭṭhiupanissayabhāvo vutto. Tathā idhāpi daṭṭhabbanti . ‘‘Sukhāya vedanāya sampayuttena pana cittena gāmaghātaṃ nigamaghātaṃ karotī’’ti somanassasampayuttalobhasahagatacittena gāmanigamaviluppanaṃ sandhāya vuttaṃ.
૬૨. સુદ્ધાનન્તિ પચ્ચયપચ્ચયુપ્પન્નપદાનં અનઞ્ઞત્તં દસ્સેતિ. પુરેજાતપચ્છાજાતા પનેત્થ ન વિજ્જન્તિ. ન હિ પુરેજાતા પચ્છાજાતા વા અરૂપધમ્મા અરૂપધમ્માનં પચ્ચયા હોન્તીતિ એત્થ પુરેજાતાતિ ઇમસ્મિં તિકે વુચ્ચમાના અધિકારપ્પત્તા સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તાદયોવ અરૂપધમ્માનં પુરેજાતા હુત્વા પચ્ચયા ન હોન્તિ પુરેજાતત્તાભાવતોતિ અધિપ્પાયો, તથા પચ્છાજાતત્તાભાવતો પચ્છાજાતા વા હુત્વા ન હોન્તીતિ.
62. Suddhānanti paccayapaccayuppannapadānaṃ anaññattaṃ dasseti. Purejātapacchājātā panettha na vijjanti.Na hi purejātā pacchājātā vā arūpadhammā arūpadhammānaṃ paccayā hontīti ettha purejātāti imasmiṃ tike vuccamānā adhikārappattā sukhāya vedanāya sampayuttādayova arūpadhammānaṃ purejātā hutvā paccayā na honti purejātattābhāvatoti adhippāyo, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā vā hutvā na hontīti.
૬૩-૬૪. સાધિપતિઅમોહવસેનાતિ અધિપતિભાવસહિતામોહવસેનાતિ અત્થો.
63-64. Sādhipatiamohavasenāti adhipatibhāvasahitāmohavasenāti attho.
૮૩-૮૭. નહેતુપચ્ચયા…પે॰… નઉપનિસ્સયે અટ્ઠાતિ નહેતુપચ્ચયા નારમ્મણપચ્ચયા નઉપનિસ્સયે અટ્ઠાતિ એવં સઙ્ખિપિત્વા ઉદ્ધરતિ. નાનાક્ખણિકકમ્મપચ્ચયવસેન વેદિતબ્બાતિ ઇદં ‘‘દુક્ખાય વેદનાય સમ્પયુત્તો સુખાય વેદનાય સમ્પયુત્તસ્સા’’તિ એતં વજ્જેત્વા અવસેસેસુ અટ્ઠસુપિ નાનાક્ખણિકકમ્મપચ્ચયસમ્ભવં સન્ધાય વુત્તં. ન હિ સહજાતપચ્ચયો અટ્ઠસુપિ લબ્ભતિ, અથ ખો તીસ્વેવાતિ.
83-87. Nahetupaccayā…pe… naupanissaye aṭṭhāti nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhāti evaṃ saṅkhipitvā uddharati. Nānākkhaṇikakammapaccayavasena veditabbāti idaṃ ‘‘dukkhāya vedanāya sampayutto sukhāya vedanāya sampayuttassā’’ti etaṃ vajjetvā avasesesu aṭṭhasupi nānākkhaṇikakammapaccayasambhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi sahajātapaccayo aṭṭhasupi labbhati, atha kho tīsvevāti.
વેદનાત્તિકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / પઞ્ચપકરણ-અનુટીકા • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ૨. વેદનાત્તિકવણ્ણના • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
