Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સંયુત્તનિકાય (ટીકા) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)

    ૮. વિભઙ્ગસુત્તવણ્ણના

    8. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā

    . એકેન પરિયાયેન અટ્ઠઙ્ગિકમગ્ગં વિભજિત્વાતિ ‘‘સમ્માદિટ્ઠી’’તિઆદિના એકેન પરિયાયેન અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં વિભાગેન દસ્સેત્વા ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠી’’તિઆદિના પુન અપરેન પરિયાયેન વિભજિતુકામો. ઉગ્ગહધારણપરિચયઞાણાનિપિ સવનઞાણે એવ અવરોધં ગચ્છન્તીતિ ‘‘સવનસમ્મસનપટિવેધપચ્ચવેક્ખણવસેના’’તિ વુત્તં.

    8.Ekena pariyāyena aṭṭhaṅgikamaggaṃ vibhajitvāti ‘‘sammādiṭṭhī’’tiādinā ekena pariyāyena ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ vibhāgena dassetvā ‘‘katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhī’’tiādinā puna aparena pariyāyena vibhajitukāmo. Uggahadhāraṇaparicayañāṇānipi savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantīti ‘‘savanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇavasenā’’ti vuttaṃ.

    કમ્મટ્ઠાનાભિનિવેસોતિ કમ્મટ્ઠાનપટિપત્તિ. પુરિમાનિ દ્વે સચ્ચાનિ ઉગ્ગણ્હિત્વાતિ સમ્બન્ધો. ઇટ્ઠં કન્તં મનાપન્તિ નિરોધમગ્ગેસુ નિન્નભાવં દસ્સેતિ, ન અભિનન્દનં, તન્નિન્નભાવો એવ ચ તત્થ કમ્મકરણં દટ્ઠબ્બં. એકેનેવાકારેન સચ્ચાનં પટિવેધનિમિત્તતા, સો એવ અભિમુખભાવો તેસં સમાગમોતિ એકાભિસમયો.

    Kammaṭṭhānābhinivesoti kammaṭṭhānapaṭipatti. Purimāni dve saccāni uggaṇhitvāti sambandho. Iṭṭhaṃ kantaṃ manāpanti nirodhamaggesu ninnabhāvaṃ dasseti, na abhinandanaṃ, tanninnabhāvo eva ca tattha kammakaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevākārena saccānaṃ paṭivedhanimittatā, so eva abhimukhabhāvo tesaṃ samāgamoti ekābhisamayo.

    અસ્સાતિ ઞાણસ્સ, યોગિનો વા. એત્થ ચ કેચિ ‘‘લોકિયઞાણમ્પિ પટિવેધો સબ્બસ્સ યાથાવબોધભાવતો’’તિ વદન્તિ. નનુ ઉગ્ગહાદિપટિવેધો ચ પટિવેધોવ, ન ચ સો લોકુત્તરોતિ? તં ન, કેવલેન પટિવેધ-સદ્દેન ઉગ્ગહાદિપટિવેધાનં અવચનીયત્તા, પટિવેધનિમિત્તત્તા વા ઉગ્ગહાદિવસેન પવત્તં દુક્ખાદીસુ પુબ્બભાગે ઞાણં ‘‘પટિવેધો’’તિ વુચ્ચતિ, ન પટિવેધત્તા, પટિવેધભૂતમેવ પન ઞાણં ઉજુકં પટિવેધોતિ વત્તબ્બતં અરહતિ. કિચ્ચતોતિ પરિઞ્ઞાદિકિચ્ચતો. આરમ્મણપટિવેધોતિ સચ્છિકિરિયાપટિવેધમાહ. કિચ્ચતોતિ અસમ્મોહપટિવેધં. ઉગ્ગહાદીહિ સચ્ચસ્સ પરિગ્ગણ્હનં પરિગ્ગહો.

    Assāti ñāṇassa, yogino vā. Ettha ca keci ‘‘lokiyañāṇampi paṭivedho sabbassa yāthāvabodhabhāvato’’ti vadanti. Nanu uggahādipaṭivedho ca paṭivedhova, na ca so lokuttaroti? Taṃ na, kevalena paṭivedha-saddena uggahādipaṭivedhānaṃ avacanīyattā, paṭivedhanimittattā vā uggahādivasena pavattaṃ dukkhādīsu pubbabhāge ñāṇaṃ ‘‘paṭivedho’’ti vuccati, na paṭivedhattā, paṭivedhabhūtameva pana ñāṇaṃ ujukaṃ paṭivedhoti vattabbataṃ arahati. Kiccatoti pariññādikiccato. Ārammaṇapaṭivedhoti sacchikiriyāpaṭivedhamāha. Kiccatoti asammohapaṭivedhaṃ. Uggahādīhi saccassa pariggaṇhanaṃ pariggaho.

    દુદ્દસત્તાતિ અનધિગતઞાણેન યાથાવસરસલક્ખણતો દટ્ઠું અસક્કુણેય્યત્તા ઉપ્પત્તિતો પાકટાનિપિ. તેનાહ ‘‘દુક્ખસચ્ચં હી’’તિઆદિ. ઉભયન્તિ પુરિમં સચ્ચદ્વયં. પયોગોતિ કિરિયા, વાયામો વા. તસ્સ મહન્તતરસ્સ ઇચ્છિતબ્બતં દુક્કરતરતઞ્ચ ઉપમાહિ દસ્સેતિ ‘‘ભવગ્ગગ્ગહણત્થ’’ન્તિઆદિના. યથા પુરિમં સચ્ચદ્વયં વિય કેનચિ પરિયાયેન અપાકટતાય પરમગમ્ભીરત્તા ઉગ્ગહાદિવસેન પુબ્બભાગે પવત્તિભેદં ગહેત્વા ‘‘દુક્ખે ઞાણ’’ન્તિઆદિના ચતુબ્બિધં કત્વા વુત્તં. એકમેવ તં ઞાણં હોતિ એકાભિસમયવસેનેવ પવત્તનતો.

    Duddasattāti anadhigatañāṇena yāthāvasarasalakkhaṇato daṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā uppattito pākaṭānipi. Tenāha ‘‘dukkhasaccaṃ hī’’tiādi. Ubhayanti purimaṃ saccadvayaṃ. Payogoti kiriyā, vāyāmo vā. Tassa mahantatarassa icchitabbataṃ dukkarataratañca upamāhi dasseti ‘‘bhavaggaggahaṇattha’’ntiādinā. Yathā purimaṃ saccadvayaṃ viya kenaci pariyāyena apākaṭatāya paramagambhīrattā uggahādivasena pubbabhāge pavattibhedaṃ gahetvā ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādinā catubbidhaṃ katvā vuttaṃ. Ekameva taṃ ñāṇaṃ hoti ekābhisamayavaseneva pavattanato.

    કામપચ્ચનીકટ્ઠેનાતિ કામાનં ઉજુપચ્ચનીકભાવેન. કામતો નિસ્સટભાવેનાતિ કામેહિ વિસંયુત્તભાવેન. કામં સમ્મસન્તસ્સાતિ દુવિધમ્પિ કામં અનિચ્ચાદિતો સમ્મસન્તસ્સ. પજ્જતિ પવત્તતિ એતેનાતિ પદં, કામસ્સ પદન્તિ કામપદં, કામસ્સ ઉપ્પત્તિકારણસ્સ ઘાતો સમુગ્ઘાતો, તં કામપદઘાતં. તેનાહ ‘‘કામવૂપસમ’’ન્તિ. કામેહિ વિવિત્તં કામવિવિત્તં. સો એવ ચ નેસં અન્તો સમુચ્છેદવિવેકેતિ કત્વા તસ્મિં સાધેતબ્બે ઉપ્પન્નોતિ વુત્તં ‘‘કામવિવિત્તન્તે ઉપ્પન્નો’’તિ. કામતો નિક્ખમતીતિ નિક્ખમો, સો એવ નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પો. ઇમસ્મિઞ્ચ નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પસ્સ સદ્દત્થવિભાવેન યથાવુત્તો કામપચ્ચનીકટ્ઠાદિકો અત્થનિદ્ધારણવિસેસો અન્તોગધો.

    Kāmapaccanīkaṭṭhenāti kāmānaṃ ujupaccanīkabhāvena. Kāmato nissaṭabhāvenāti kāmehi visaṃyuttabhāvena. Kāmaṃ sammasantassāti duvidhampi kāmaṃ aniccādito sammasantassa. Pajjati pavattati etenāti padaṃ, kāmassa padanti kāmapadaṃ, kāmassa uppattikāraṇassa ghāto samugghāto, taṃ kāmapadaghātaṃ. Tenāha ‘‘kāmavūpasama’’nti. Kāmehi vivittaṃ kāmavivittaṃ. So eva ca nesaṃ anto samucchedaviveketi katvā tasmiṃ sādhetabbe uppannoti vuttaṃ ‘‘kāmavivittante uppanno’’ti. Kāmato nikkhamatīti nikkhamo, so eva nekkhammasaṅkappo. Imasmiñca nekkhammasaṅkappassa saddatthavibhāvena yathāvutto kāmapaccanīkaṭṭhādiko atthaniddhāraṇaviseso antogadho.

    એસેવ નયોતિ ઇમિના બ્યાપાદપચ્ચનીકટ્ઠેન વિહિંસાય પચ્ચનીકટ્ઠેનાતિઆદિકં અબ્યાપાદાવિહિંસાસઙ્કપ્પાનં અત્થુદ્ધારણવિધિં અતિદિસતિ. નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પાદયોતિ આદિ-સદ્દેન અબ્યાપાદઅવિહિંસાસઙ્કપ્પે એવ સઙ્ગણ્હાતિ. કામ…પે॰… સઞ્ઞાનન્તિ કામવિતક્કાદિવિરતિસમ્પયુત્તાનં નેક્ખમ્માદિસઞ્ઞાનં. નાનત્તાતિ નાનાખણિકત્તા. તીસુ ઠાનેસૂતિ તિપ્પકારેસુ કારણેસુ. ઉપ્પન્નસ્સાતિ ઉપ્પજ્જનારહસ્સ. ભૂમિલદ્ધઉપ્પન્નં ઇધાધિપ્પેતં. એસ નયો ઇતો પરેસુપિ. પદચ્છેદતોતિ કારણુપચ્છેદતો. પદન્તિ હિ ઉપ્પત્તિકારણન્તિ વુત્તોવાયમત્થો. અનુપ્પત્તિસાધનવસેનાતિ યથા સઙ્કપ્પો આયતિં નુપ્પજ્જતિ, એવં અનુપ્પત્તિસાધનવસેન. સમ્માદિટ્ઠિ વિય એકોવ કુસલસઙ્કપ્પો ઉપ્પજ્જતિ.

    Eseva nayoti iminā byāpādapaccanīkaṭṭhena vihiṃsāya paccanīkaṭṭhenātiādikaṃ abyāpādāvihiṃsāsaṅkappānaṃ atthuddhāraṇavidhiṃ atidisati. Nekkhammasaṅkappādayoti ādi-saddena abyāpādaavihiṃsāsaṅkappe eva saṅgaṇhāti. Kāma…pe… saññānanti kāmavitakkādiviratisampayuttānaṃ nekkhammādisaññānaṃ. Nānattāti nānākhaṇikattā. Tīsu ṭhānesūti tippakāresu kāraṇesu. Uppannassāti uppajjanārahassa. Bhūmiladdhauppannaṃ idhādhippetaṃ. Esa nayo ito paresupi. Padacchedatoti kāraṇupacchedato. Padanti hi uppattikāraṇanti vuttovāyamattho. Anuppattisādhanavasenāti yathā saṅkappo āyatiṃ nuppajjati, evaṃ anuppattisādhanavasena. Sammādiṭṭhi viya ekova kusalasaṅkappo uppajjati.

    ચતૂસુ ઠાનેસૂતિ વિસંવાદનાદીસુ ચતૂસુ વીતિક્કમટ્ઠાનેસુ. પબ્બજિતાનં મિચ્છાજીવો નામ આહારનિમિત્તકોતિ આહ ‘‘ખાદનીયભોજનીયાદીનં અત્થાયા’’તિ. સબ્બસો અનેસનાય પહાનં સમ્માઆજીવોતિ આહ ‘‘બુદ્ધપ્પસત્થેન આજીવેના’’તિ. કમ્મપથપત્તાનં વસેન ‘‘સત્તસુ ઠાનેસૂ’’તિ વુત્તં. અકમ્મપથપત્તાય હિ અનેસનાય સો પદઘાતં કરોતિયેવ.

    Catūsu ṭhānesūti visaṃvādanādīsu catūsu vītikkamaṭṭhānesu. Pabbajitānaṃ micchājīvo nāma āhāranimittakoti āha ‘‘khādanīyabhojanīyādīnaṃ atthāyā’’ti. Sabbaso anesanāya pahānaṃ sammāājīvoti āha ‘‘buddhappasatthena ājīvenā’’ti. Kammapathapattānaṃ vasena ‘‘sattasu ṭhānesū’’ti vuttaṃ. Akammapathapattāya hi anesanāya so padaghātaṃ karotiyeva.

    તથારૂપે વા આરમ્મણેતિ યસ્મિં આરમ્મણે ઇમસ્સ પુબ્બે કિલેસા ન ઉપ્પન્ના, તસ્મિં એવ. અનુપ્પન્નાનન્તિ અનુપ્પાદસ્સપિ પત્થનાવસેન અનુપ્પન્નાનં. વીરિયચ્છન્દન્તિ વીરિયસ્સ નિબ્બત્તેતુકામતાછન્દં. ‘‘છન્દસમ્પયુત્તવીરિયઞ્ચા’’તિ વદન્તિ. વીરિયમેવ પન અનુપ્પન્નાકુસલાનુપ્પાદને લબ્ભમાનછન્દતાય ધુરસમ્પગ્ગહતાય છન્દપરિયાયેન વુત્તં. તથા હિ વીરિયં – ‘‘અનિક્ખિત્તછન્દતા અનિક્ખિત્તધુરતા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૨૬) નિદ્દિટ્ઠં. કોસજ્જપક્ખે પતિતું અદત્વા ચિત્તં પગ્ગહિતં કરોતિ. પધાનન્તિ પધાનભૂતવીરિયં.

    Tathārūpe vā ārammaṇeti yasmiṃ ārammaṇe imassa pubbe kilesā na uppannā, tasmiṃ eva. Anuppannānanti anuppādassapi patthanāvasena anuppannānaṃ. Vīriyacchandanti vīriyassa nibbattetukāmatāchandaṃ. ‘‘Chandasampayuttavīriyañcā’’ti vadanti. Vīriyameva pana anuppannākusalānuppādane labbhamānachandatāya dhurasampaggahatāya chandapariyāyena vuttaṃ. Tathā hi vīriyaṃ – ‘‘anikkhittachandatā anikkhittadhuratā’’ti (dha. sa. 26) niddiṭṭhaṃ. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā cittaṃ paggahitaṃ karoti. Padhānanti padhānabhūtavīriyaṃ.

    ઉપ્પત્તિપબન્ધવસેનાતિ નિરન્તરુપ્પાદનવસેન. ચતૂસુ ઠાનેસુ કિચ્ચસાધનવસેનાતિ યથાવુત્તેસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ પધાનકિચ્ચસ્સ નિપ્ફાદનવસેન અનુપ્પાદનાદિવસેન. કિચ્ચસાધનવસેનાતિ કાયવેદનાચિત્તધમ્મેસુ સુભસુખનિચ્ચઅત્તગાહવિધમનવસેન અસુભદુક્ખાનિચ્ચાનત્તસાધનવસેન.

    Uppattipabandhavasenāti nirantaruppādanavasena. Catūsu ṭhānesu kiccasādhanavasenāti yathāvuttesu catūsu ṭhānesu padhānakiccassa nipphādanavasena anuppādanādivasena. Kiccasādhanavasenāti kāyavedanācittadhammesu subhasukhaniccaattagāhavidhamanavasena asubhadukkhāniccānattasādhanavasena.

    અયન્તિ યથાવુત્તો સદિસાસદિસતાવિસેસો. અસ્સાતિ મગ્ગસ્સ. એત્થ કથન્તિ યદિ રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનતો પટ્ઠાય યાવ સબ્બભવગ્ગા ઝાનઙ્ગમગ્ગઙ્ગબોજ્ઝઙ્ગાનં સદિસતા, એવં સન્તે ‘‘આરુપ્પે ચતુક્કપઞ્ચકજ્ઝાનં ઉપ્પજ્જતિ, તઞ્ચ લોકુત્તર’’ન્તિ એત્થ કથં અત્થો ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘એત્થાપી’’તિઆદિ. તંઝાનિકાવાતિ પઠમજ્ઝાનાદીસુ યં ઝાનં મગ્ગપટિલાભસ્સ પાદકભૂતં, તંઝાનિકાવ અસ્સ અરિયસ્સ ઉપરિપિ તયો મગ્ગા . એવન્તિ વુત્તાકારેન. પાદકજ્ઝાનમેવ નિયમેતિ આરુપ્પે ચતુક્કપઞ્ચકજ્ઝાનુપ્પત્તિયં. વિપસ્સનાય આરમ્મણભૂતા ખન્ધાતિ સમ્મસિતખન્ધે વદન્તિ. પુગ્ગલજ્ઝાસયો નિયમેતિ પાદકસમ્મસિતજ્ઝાનાનં ભેદે. યસ્મા સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણમેવ અરિયમગ્ગસ્સ બોજ્ઝઙ્ગાદિવિસેસં નિયમેતિ, તતો દુતિયાદિપાદકજ્ઝાનતો ઉપ્પન્નસ્સ સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણસ્સ પાદકજ્ઝાનાતિક્કન્તાનં અઙ્ગાનં અસમાપજ્જિતુકામતાવિરાગભાવતો ઇતરસ્સ ચ અતબ્ભાવતો તીસુપિ વાદેસુ વિપસ્સનાવ નિયમેતીતિ વેદિતબ્બો, તસ્મા વિપસ્સનાનિયમેનેવ હિ પઠમવાદેપિ અપાદકજ્ઝાનાદિપાદકાપિ મગ્ગા પઠમજ્ઝાનિકા હોન્તિ. ઇતરેહિ ચ પાદકજ્ઝાનેહિ વિપસ્સનાનિયમેહિ તંતંઝાનિકાવ. એવં સેસવાદેસુ વિપસ્સનાનિયમો યથાસમ્ભવં યોજેતબ્બો. દુતિયવાદે તંતંઝાનિકતા સમ્મસિતસઙ્ખારવિપસ્સનાનિયમેહિ હોતિ. તત્ર હિ વિપસ્સના તંતંવિરાગભાવના ભાવેતબ્બા, ન સોમનસ્સસહગતા ઉપેક્ખાસહગતા હુત્વા ઝાનઙ્ગાદિનિયમં મગ્ગસ્સ કરોતીતિ એવં વિપસ્સનાનિયમો વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. ઇમસ્મિઞ્ચ વાદે પાદકસમ્મસિતજ્ઝાનુપનિસ્સયસબ્ભાવે અજ્ઝાસયો એકન્તેન હોતીતિ ‘‘પુગ્ગલજ્ઝાસયો નિયમેતીતિ વદન્તી’’તિ વુત્તં, અટ્ઠકથાયં પન વિસુદ્ધિમગ્ગસ્સ એતિસ્સા અટ્ઠકથાય એકસઙ્ગહિતત્તા ‘‘તેસં વાદવિનિચ્છયો…પે॰… વેદિતબ્બો’’તિ વુત્તં. પુબ્બભાગેતિ વિપસ્સનાક્ખણે.

    Ayanti yathāvutto sadisāsadisatāviseso. Assāti maggassa. Ettha kathanti yadi rūpāvacaracatutthajjhānato paṭṭhāya yāva sabbabhavaggā jhānaṅgamaggaṅgabojjhaṅgānaṃ sadisatā, evaṃ sante ‘‘āruppe catukkapañcakajjhānaṃ uppajjati, tañca lokuttara’’nti ettha kathaṃ attho gahetabboti āha ‘‘etthāpī’’tiādi. Taṃjhānikāvāti paṭhamajjhānādīsu yaṃ jhānaṃ maggapaṭilābhassa pādakabhūtaṃ, taṃjhānikāva assa ariyassa uparipi tayo maggā. Evanti vuttākārena. Pādakajjhānameva niyameti āruppe catukkapañcakajjhānuppattiyaṃ. Vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhāti sammasitakhandhe vadanti. Puggalajjhāsayo niyameti pādakasammasitajjhānānaṃ bhede. Yasmā saṅkhārupekkhāñāṇameva ariyamaggassa bojjhaṅgādivisesaṃ niyameti, tato dutiyādipādakajjhānato uppannassa saṅkhārupekkhāñāṇassa pādakajjhānātikkantānaṃ aṅgānaṃ asamāpajjitukāmatāvirāgabhāvato itarassa ca atabbhāvato tīsupi vādesu vipassanāva niyametīti veditabbo, tasmā vipassanāniyameneva hi paṭhamavādepi apādakajjhānādipādakāpi maggā paṭhamajjhānikā honti. Itarehi ca pādakajjhānehi vipassanāniyamehi taṃtaṃjhānikāva. Evaṃ sesavādesu vipassanāniyamo yathāsambhavaṃ yojetabbo. Dutiyavāde taṃtaṃjhānikatā sammasitasaṅkhāravipassanāniyamehi hoti. Tatra hi vipassanā taṃtaṃvirāgabhāvanā bhāvetabbā, na somanassasahagatā upekkhāsahagatā hutvā jhānaṅgādiniyamaṃ maggassa karotīti evaṃ vipassanāniyamo vuttanayeneva veditabbo. Imasmiñca vāde pādakasammasitajjhānupanissayasabbhāve ajjhāsayo ekantena hotīti ‘‘puggalajjhāsayo niyametīti vadantī’’ti vuttaṃ, aṭṭhakathāyaṃ pana visuddhimaggassa etissā aṭṭhakathāya ekasaṅgahitattā ‘‘tesaṃ vādavinicchayo…pe… veditabbo’’ti vuttaṃ. Pubbabhāgeti vipassanākkhaṇe.

    વિભઙ્ગસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Vibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / સંયુત્તનિકાય • Saṃyuttanikāya / ૮. વિભઙ્ગસુત્તં • 8. Vibhaṅgasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / સંયુત્તનિકાય (અટ્ઠકથા) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ૮. વિભઙ્ગસુત્તવણ્ણના • 8. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact