Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā |
[૨૩૩] ૩. વિકણ્ણકજાતકવણ્ણના
[233] 3. Vikaṇṇakajātakavaṇṇanā
કામં યહિં ઇચ્છસિ તેન ગચ્છાતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો એકં ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખું આરબ્ભ કથેસિ. સો હિ ધમ્મસભં આનીતો ‘‘સચ્ચં કિર, ત્વં ભિક્ખુ, ઉક્કણ્ઠિતો’’તિ સત્થારા પુટ્ઠો ‘‘સચ્ચ’’ન્તિ વત્વા ‘‘કસ્મા ઉક્કણ્ઠિતોસી’’તિ વુત્તે ‘‘કામગુણકારણા’’તિ આહ. અથ નં સત્થા ‘‘કામગુણા નામેતે ભિક્ખુ વિકણ્ણકસલ્લસદિસા, સકિં હદયે પતિટ્ઠં લભમાના વિકણ્ણકં વિય વિદ્ધં સુંસુમારં મરણમેવ પાપેન્તી’’તિ વત્વા અતીતં આહરિ.
Kāmaṃyahiṃ icchasi tena gacchāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So hi dhammasabhaṃ ānīto ‘‘saccaṃ kira, tvaṃ bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti satthārā puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kasmā ukkaṇṭhitosī’’ti vutte ‘‘kāmaguṇakāraṇā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘kāmaguṇā nāmete bhikkhu vikaṇṇakasallasadisā, sakiṃ hadaye patiṭṭhaṃ labhamānā vikaṇṇakaṃ viya viddhaṃ suṃsumāraṃ maraṇameva pāpentī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
અતીતે બોધિસત્તો બારાણસિયં ધમ્મેન રજ્જં કારેન્તો એકદિવસં ઉય્યાનં ગન્ત્વા પોક્ખરણીતીરં સમ્પાપુણિ. નચ્ચગીતાસુ કુસલા નચ્ચગીતાનિ પયોજેસું, પોક્ખરણિયં મચ્છકચ્છપા ગીતસદ્દલોલતાય સન્નિપતિત્વા રઞ્ઞાવ સદ્ધિં ગચ્છન્તિ. રાજા તાલક્ખન્ધપ્પમાણં મચ્છઘટં દિસ્વા ‘‘કિં નુ ખો ઇમે મચ્છા મયા સદ્ધિંયેવ ચરન્તી’’તિ અમચ્ચે પુચ્છિ. અમચ્ચા ‘‘એતે, દેવ, ઉપટ્ઠહન્તી’’તિ આહંસુ. રાજા ‘‘એતે કિર મં ઉપટ્ઠહન્તી’’તિ તુસ્સિત્વા તેસં નિચ્ચભત્તં પટ્ઠપેસિ. દેવસિકં તણ્ડુલમ્બણં પાચેસિ. મચ્છા ભત્તવેલાય એકચ્ચે આગચ્છન્તિ, એકચ્ચે નાગચ્છન્તિ, ભત્તં નસ્સતિ. રઞ્ઞો તમત્થં આરોચેસું. રાજા ‘‘ઇતો પટ્ઠાય સત્તવેલાય ભેરિં પહરિત્વા ભેરિસઞ્ઞાય મચ્છેસુ સન્નિપતિતેસુ ભત્તં દેથા’’તિ આહ. તતો પટ્ઠાય ભત્તકમ્મિકો ભેરિં પહરાપેત્વા સન્નિપતિતાનં મચ્છાનં ભત્તં દેતિ. તેપિ ભેરિસઞ્ઞાય સન્નિપતિત્વા ભુઞ્જન્તિ.
Atīte bodhisatto bārāṇasiyaṃ dhammena rajjaṃ kārento ekadivasaṃ uyyānaṃ gantvā pokkharaṇītīraṃ sampāpuṇi. Naccagītāsu kusalā naccagītāni payojesuṃ, pokkharaṇiyaṃ macchakacchapā gītasaddalolatāya sannipatitvā raññāva saddhiṃ gacchanti. Rājā tālakkhandhappamāṇaṃ macchaghaṭaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho ime macchā mayā saddhiṃyeva carantī’’ti amacce pucchi. Amaccā ‘‘ete, deva, upaṭṭhahantī’’ti āhaṃsu. Rājā ‘‘ete kira maṃ upaṭṭhahantī’’ti tussitvā tesaṃ niccabhattaṃ paṭṭhapesi. Devasikaṃ taṇḍulambaṇaṃ pācesi. Macchā bhattavelāya ekacce āgacchanti, ekacce nāgacchanti, bhattaṃ nassati. Rañño tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘ito paṭṭhāya sattavelāya bheriṃ paharitvā bherisaññāya macchesu sannipatitesu bhattaṃ dethā’’ti āha. Tato paṭṭhāya bhattakammiko bheriṃ paharāpetvā sannipatitānaṃ macchānaṃ bhattaṃ deti. Tepi bherisaññāya sannipatitvā bhuñjanti.
તેસુ એવં સન્નિપતિત્વા ભુઞ્જન્તેસુ એકો સુંસુમારો આગન્ત્વા મચ્છે ખાદિ. ભત્તકમ્મિકો રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા તં સુત્વા ‘‘સુંસુમારં મચ્છાનં ખાદનકાલે વિકણ્ણકેન વિજ્ઝિત્વા ગણ્હા’’તિ આહ . સો ‘‘સાધૂ’’તિ ગન્ત્વા નાવાય ઠત્વા મચ્છે ખાદિતું આગતં સુંસુમારં વિકણ્ણકેન પહરિ, તં તસ્સ અન્તોપિટ્ઠિં પાવિસિ. સો વેદનાપ્પત્તો હુત્વા તં ગહેત્વાવ પલાયિ. ભત્તકમ્મિકો તસ્સ વિદ્ધભાવં ઞત્વા તં આલપન્તો પઠમં ગાથમાહ –
Tesu evaṃ sannipatitvā bhuñjantesu eko suṃsumāro āgantvā macche khādi. Bhattakammiko rañño ārocesi. Rājā taṃ sutvā ‘‘suṃsumāraṃ macchānaṃ khādanakāle vikaṇṇakena vijjhitvā gaṇhā’’ti āha . So ‘‘sādhū’’ti gantvā nāvāya ṭhatvā macche khādituṃ āgataṃ suṃsumāraṃ vikaṇṇakena pahari, taṃ tassa antopiṭṭhiṃ pāvisi. So vedanāppatto hutvā taṃ gahetvāva palāyi. Bhattakammiko tassa viddhabhāvaṃ ñatvā taṃ ālapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
૧૬૫.
165.
‘‘કામં યહિં ઇચ્છસિ તેન ગચ્છ, વિદ્ધોસિ મમ્મમ્હિ વિકણ્ણકેન;
‘‘Kāmaṃ yahiṃ icchasi tena gaccha, viddhosi mammamhi vikaṇṇakena;
હતોસિ ભત્તેન સુવાદિતેન, લોલો ચ મચ્છે અનુબન્ધમાનો’’તિ.
Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamāno’’ti.
તત્થ કામન્તિ એકંસેન. યહિં ઇચ્છસિ તેન ગચ્છાતિ યસ્મિં ઇચ્છસિ, તસ્મિં ગચ્છ. મમ્મમ્હીતિ મમ્મટ્ઠાને. વિકણ્ણકેનાતિ વિકણ્ણકસલ્લેન. હતોસિ ભત્તેન સુવાદિતેન, લોલો ચ મચ્છે અનુબન્ધમાનોતિ ત્વં ભેરિવાદિતસઞ્ઞાય ભત્તે દીયમાને લોલો હુત્વા ખાદનત્થાય મચ્છે અનુબન્ધમાનો તેન સવાદિતેન ભત્તેન હતો, ગતટ્ઠાનેપિ તે જીવિતં નત્થીતિ અત્થો. સો અત્તનો વસનટ્ઠાનં ગન્ત્વા જીવિતક્ખયં પત્તો.
Tattha kāmanti ekaṃsena. Yahiṃ icchasi tena gacchāti yasmiṃ icchasi, tasmiṃ gaccha. Mammamhīti mammaṭṭhāne. Vikaṇṇakenāti vikaṇṇakasallena. Hatosi bhattena suvāditena, lolo ca macche anubandhamānoti tvaṃ bherivāditasaññāya bhatte dīyamāne lolo hutvā khādanatthāya macche anubandhamāno tena savāditena bhattena hato, gataṭṭhānepi te jīvitaṃ natthīti attho. So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā jīvitakkhayaṃ patto.
સત્થા ઇમં કારણં દસ્સેત્વા અભિસમ્બુદ્ધો હુત્વા દુતિયં ગાથમાહ –
Satthā imaṃ kāraṇaṃ dassetvā abhisambuddho hutvā dutiyaṃ gāthamāha –
૧૬૬.
166.
‘‘એવમ્પિ લોકામિસં ઓપતન્તો, વિહઞ્ઞતી ચિત્તવસાનુવત્તી;
‘‘Evampi lokāmisaṃ opatanto, vihaññatī cittavasānuvattī;
સો હઞ્ઞતી ઞાતિસખાન મજ્ઝે, મચ્છાનુગો સોરિવ સુંસુમારો’’તિ.
So haññatī ñātisakhāna majjhe, macchānugo soriva suṃsumāro’’ti.
તત્થ લોકામિસન્તિ પઞ્ચ કામગુણા. તે હિ લોકો ઇટ્ઠતો કન્તતો મનાપતો ગણ્હાતિ, તસ્મા ‘‘લોકામિસ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. ઓપતન્તોતિ તં લોકામિસં અનુપતન્તો કિલેસવસેન ચિત્તવસાનુવત્તી પુગ્ગલો વિહઞ્ઞતિ કિલમતિ, સો હઞ્ઞતીતિ સો એવરૂપો પુગ્ગલો ઞાતીનઞ્ચ સખાનઞ્ચ મજ્ઝે સો વિકણ્ણકેન વિદ્ધો મચ્છાનુગો સુંસુમારો વિય પઞ્ચ કામગુણે મનાપાતિ ગહેત્વા હઞ્ઞતિ કિલમતિ મહાવિનાસં પાપુણાતિયેવાતિ.
Tattha lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Te hi loko iṭṭhato kantato manāpato gaṇhāti, tasmā ‘‘lokāmisa’’nti vuccati. Opatantoti taṃ lokāmisaṃ anupatanto kilesavasena cittavasānuvattī puggalo vihaññati kilamati, so haññatīti so evarūpo puggalo ñātīnañca sakhānañca majjhe so vikaṇṇakena viddho macchānugo suṃsumāro viya pañca kāmaguṇe manāpāti gahetvā haññati kilamati mahāvināsaṃ pāpuṇātiyevāti.
એવં સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા સચ્ચાનિ પકાસેત્વા જાતકં સમોધાનેસિ, સચ્ચપરિયોસાને ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુ સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ. ‘‘તદા સુંસુમારો દેવદત્તો, મચ્છા બુદ્ધપરિસા, બારાણસિરાજા પન અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā suṃsumāro devadatto, macchā buddhaparisā, bārāṇasirājā pana ahameva ahosi’’nti.
વિકણ્ણકજાતકવણ્ણના તતિયા.
Vikaṇṇakajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૨૩૩. વિકણ્ણજાતકં • 233. Vikaṇṇajātakaṃ