Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પઞ્ચપકરણ-અટ્ઠકથા • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
૨૦. વિપ્પયુત્તપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના
20. Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā
૨૦. વિપ્પયુત્તપચ્ચયનિદ્દેસે રૂપિનો ધમ્મા અરૂપીનન્તિ ઇદં તાવ હદયવત્થુનો ચેવ ચક્ખુન્દ્રિયાદીનઞ્ચ વસેન વેદિતબ્બં. રૂપધમ્મેસુ હિ એતેયેવ છ કોટ્ઠાસા અરૂપક્ખન્ધાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયા હોન્તિ. રૂપાયતનાદયો પન આરમ્મણધમ્મા કિઞ્ચાપિ વિપ્પયુત્તધમ્મા, વિપ્પયુત્તપચ્ચયા પન ન હોન્તિ. કિં કારણા? સમ્પયોગાસઙ્કાય અભાવતો. અરૂપિનો હિ ખન્ધા ચક્ખાદીનં વત્થૂનં અબ્ભન્તરતો નિક્ખમન્તા વિય ઉપ્પજ્જન્તિ. તત્થ આસઙ્કા હોતિ – ‘‘કિં નુ ખો એતે એતેહિ સમ્પયુત્તા, ઉદાહુ વિપ્પયુત્તા’’તિ. આરમ્મણધમ્મા પન વત્થુનિસ્સયેન ઉપ્પજ્જમાનાનં આરમ્મણમત્તા હોન્તીતિ નત્થિ તેસુ સમ્પયોગાસઙ્કા. ઇતિ સમ્પયોગાસઙ્કાય અભાવતો ન તે વિપ્પયુત્તપચ્ચયા. હદયવત્થુઆદીસુ એવ પનાયં વિપ્પયુત્તપચ્ચયતા વેદિતબ્બા. વુત્તમ્પિ ચેતં પઞ્હાવારે – વત્થુ કુસલાનં ખન્ધાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. વત્થુ અકુસલાનં ખન્ધાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. ચક્ખાયતનં ચક્ખુવિઞ્ઞાણસ્સ વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. સોત… ઘાન… જિવ્હા… કાયાયતનં કાયવિઞ્ઞાણસ્સ વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. વત્થુ વિપાકાબ્યાકતાનં કિરિયાબ્યાકતાનં ખન્ધાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ.
20. Vippayuttapaccayaniddese rūpino dhammā arūpīnanti idaṃ tāva hadayavatthuno ceva cakkhundriyādīnañca vasena veditabbaṃ. Rūpadhammesu hi eteyeva cha koṭṭhāsā arūpakkhandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayā honti. Rūpāyatanādayo pana ārammaṇadhammā kiñcāpi vippayuttadhammā, vippayuttapaccayā pana na honti. Kiṃ kāraṇā? Sampayogāsaṅkāya abhāvato. Arūpino hi khandhā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ abbhantarato nikkhamantā viya uppajjanti. Tattha āsaṅkā hoti – ‘‘kiṃ nu kho ete etehi sampayuttā, udāhu vippayuttā’’ti. Ārammaṇadhammā pana vatthunissayena uppajjamānānaṃ ārammaṇamattā hontīti natthi tesu sampayogāsaṅkā. Iti sampayogāsaṅkāya abhāvato na te vippayuttapaccayā. Hadayavatthuādīsu eva panāyaṃ vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – vatthu kusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu akusalānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Sota… ghāna… jivhā… kāyāyatanaṃ kāyaviññāṇassa vippayuttapaccayena paccayo. Vatthu vipākābyākatānaṃ kiriyābyākatānaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayena paccayoti.
અરૂપિનો ધમ્મા રૂપીનન્તિ ઇદં પન ચતુન્નં ખન્ધાનં વસેન વેદિતબ્બં. અરૂપધમ્મેસુ હિ ચત્તારો ખન્ધાવ સહજાતપુરેજાતાનં રૂપધમ્માનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયા હોન્તિ, નિબ્બાનં પન અરૂપમ્પિ સમાનં રૂપસ્સ વિપ્પયુત્તપચ્ચયો ન હોતિ. ‘‘ચતૂહિ સમ્પયોગો ચતૂહિ વિપ્પયોગો’’તિ હિ વુત્તં. ઇતિ ચતુન્નં અરૂપક્ખન્ધાનંયેવ વિપ્પયુત્તપચ્ચયતા વેદિતબ્બા. વુત્તમ્પિ ચેતં પઞ્હાવારે – સહજાતા કુસલા ખન્ધા ચિત્તસમુટ્ઠાનાનં રૂપાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. પચ્છાજાતા કુસલા ખન્ધા પુરેજાતસ્સ ઇમસ્સ કાયસ્સ વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. પટિસન્ધિક્ખણે વિપાકાબ્યાકતા ખન્ધા કટત્તારૂપાનં વિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો, ખન્ધા વત્થુસ્સાતિ. એવં તાવેત્થ પાળિવણ્ણના વેદિતબ્બા.
Arūpinodhammā rūpīnanti idaṃ pana catunnaṃ khandhānaṃ vasena veditabbaṃ. Arūpadhammesu hi cattāro khandhāva sahajātapurejātānaṃ rūpadhammānaṃ vippayuttapaccayā honti, nibbānaṃ pana arūpampi samānaṃ rūpassa vippayuttapaccayo na hoti. ‘‘Catūhi sampayogo catūhi vippayogo’’ti hi vuttaṃ. Iti catunnaṃ arūpakkhandhānaṃyeva vippayuttapaccayatā veditabbā. Vuttampi cetaṃ pañhāvāre – sahajātā kusalā khandhā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo. Pacchājātā kusalā khandhā purejātassa imassa kāyassa vippayuttapaccayena paccayo. Paṭisandhikkhaṇe vipākābyākatā khandhā kaṭattārūpānaṃ vippayuttapaccayena paccayo, khandhā vatthussāti. Evaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
અયં પન વિપ્પયુત્તપચ્ચયો નામ સઙ્ખેપતો પઞ્ચવોકારભવે વત્તમાના રૂપારૂપધમ્મા. તેસુ રૂપં વત્થુનો ચક્ખાદીનઞ્ચ વસેન છધા ભિન્નં, અરૂપં પઞ્ચવોકારભવે ઉપ્પન્નકુસલાકુસલવિપાકકિરિયવસેન ચતુધા ભિન્નં. તસ્સ ભૂમિતો કામાવચરાદિવસેન ચતુધા, એકધા, તિધા, તિધાતિ એકદસધા ભેદો હોતિ. આરુપ્પવિપાકઞ્હિ વિપ્પયુત્તપચ્ચયો ન હોતીતિ એવમેત્થ નાનપ્પકારભેદતો વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયો.
Ayaṃ pana vippayuttapaccayo nāma saṅkhepato pañcavokārabhave vattamānā rūpārūpadhammā. Tesu rūpaṃ vatthuno cakkhādīnañca vasena chadhā bhinnaṃ, arūpaṃ pañcavokārabhave uppannakusalākusalavipākakiriyavasena catudhā bhinnaṃ. Tassa bhūmito kāmāvacarādivasena catudhā, ekadhā, tidhā, tidhāti ekadasadhā bhedo hoti. Āruppavipākañhi vippayuttapaccayo na hotīti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
એવં ભિન્ને પનેત્થ પઞ્ચવોકારભવે ઉપ્પન્નં ચતુભૂમકમ્પિ કુસલં અકુસલઞ્ચ અત્તના સમુટ્ઠાપિતચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપસ્સ સહજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ. ઉપ્પાદક્ખણં પન અતિક્કમિત્વા ઠિતિક્ખણં પત્તસ્સ પુરેજાતસ્સ ચતુસમુટ્ઠાનિકતિસમુટ્ઠાનિકરૂપકાયસ્સ પચ્છાજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ. એત્થ ચ તિસમુટ્ઠાનિકકાયોતિ આહારસમુટ્ઠાનસ્સ અભાવતો બ્રહ્મપારિસજ્જાદીનં કાયો વેદિતબ્બો. કામાવચરરૂપાવચરવિપાકં પન પવત્તે ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપસ્સ, પટિસન્ધિયં કટત્તારૂપસ્સ ચ સહજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો હોતિ. લોકુત્તરવિપાકં ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપસ્સેવ. તિવિધમ્પિ પનેતં પુરેજાતસ્સ ચતુસમુટ્ઠાનિકતિસમુટ્ઠાનિકકાયસ્સ પચ્છાજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. તેભૂમકમ્પિ કિરિયં ચિત્તસમુટ્ઠાનસ્સ સહજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો, પુરેજાતસ્સ ચતુસમુટ્ઠાનિકતિસમુટ્ઠાનિકકાયસ્સ પચ્છાજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. છધા ઠિતેસુ પન રૂપેસુ વત્થુરૂપં પટિસન્ધિક્ખણે કામાવચરરૂપાવચરવિપાકાનં સહજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો, પવત્તે ઉપ્પજ્જમાનાનં ચતુભૂમકકુસલાનં અકુસલાનં દ્વિપઞ્ચવિઞ્ઞાણવજ્જાનં તેભૂમકવિપાકાનં તેભૂમકકિરિયાનઞ્ચ પુરેજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયો. ચક્ખાયતનાદીનિ ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદીનં પુરેજાતવિપ્પયુત્તપચ્ચયેન પચ્ચયોતિ એવમેત્થ પચ્ચયુપ્પન્નતોપિ વિઞ્ઞાતબ્બો વિનિચ્છયોતિ.
Evaṃ bhinne panettha pañcavokārabhave uppannaṃ catubhūmakampi kusalaṃ akusalañca attanā samuṭṭhāpitacittasamuṭṭhānarūpassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Uppādakkhaṇaṃ pana atikkamitvā ṭhitikkhaṇaṃ pattassa purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikarūpakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Ettha ca tisamuṭṭhānikakāyoti āhārasamuṭṭhānassa abhāvato brahmapārisajjādīnaṃ kāyo veditabbo. Kāmāvacararūpāvacaravipākaṃ pana pavatte cittasamuṭṭhānarūpassa, paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpassa ca sahajātavippayuttapaccayena paccayo hoti. Lokuttaravipākaṃ cittasamuṭṭhānarūpasseva. Tividhampi panetaṃ purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Tebhūmakampi kiriyaṃ cittasamuṭṭhānassa sahajātavippayuttapaccayena paccayo, purejātassa catusamuṭṭhānikatisamuṭṭhānikakāyassa pacchājātavippayuttapaccayena paccayo. Chadhā ṭhitesu pana rūpesu vatthurūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kāmāvacararūpāvacaravipākānaṃ sahajātavippayuttapaccayena paccayo, pavatte uppajjamānānaṃ catubhūmakakusalānaṃ akusalānaṃ dvipañcaviññāṇavajjānaṃ tebhūmakavipākānaṃ tebhūmakakiriyānañca purejātavippayuttapaccayena paccayo. Cakkhāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ purejātavippayuttapaccayena paccayoti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
વિપ્પયુત્તપચ્ચયનિદ્દેસવણ્ણના.
Vippayuttapaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / પટ્ઠાનપાળિ • Paṭṭhānapāḷi / (૨) પચ્ચયનિદ્દેસો • (2) Paccayaniddeso