Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૫. વિસાખપઞ્ચાલપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના

    5. Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā

    ઉક્ખિપે નો ચ પરિક્ખિપે પરેતિ આયસ્મતો વિસાખસ્સ પઞ્ચાલપુત્તસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયં પુઞ્ઞં ઉપચિનન્તો ઇતો ચુદ્દસે કપ્પે પચ્ચન્તગામે દલિદ્દકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં ફલપરિયેસનં ચરન્તેહિ તસ્મિં ગામે મનુસ્સેહિ સદ્ધિં અરઞ્ઞં ગતો તત્થ એકં પચ્ચેકબુદ્ધં દિસ્વા પસન્નમાનસો વલ્લિફલં અદાસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે મગધરટ્ઠે મણ્ડલિકરાજકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિસાખોતિ લદ્ધનામો પઞ્ચાલરાજધીતુયા પુત્તભાવતો પચ્છા પઞ્ચાલપુત્તોતિ પઞ્ઞાયિત્થ. સો પિતરિ મતે રજ્જં કારેન્તો સત્થરિ અત્તનો ગામસમીપગતે સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા ધમ્મં સુત્વા પટિલદ્ધસદ્ધો પબ્બજિત્વા સત્થારા સદ્ધિં સાવત્થિં ગતો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા નચિરસ્સેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૩૯.૩૧-૩૬) –

    Naukkhipe no ca parikkhipe pareti āyasmato visākhassa pañcālaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito cuddase kappe paccantagāme daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ phalapariyesanaṃ carantehi tasmiṃ gāme manussehi saddhiṃ araññaṃ gato tattha ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso valliphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe maṇḍalikarājakule nibbattitvā visākhoti laddhanāmo pañcālarājadhītuyā puttabhāvato pacchā pañcālaputtoti paññāyittha. So pitari mate rajjaṃ kārento satthari attano gāmasamīpagate satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthārā saddhiṃ sāvatthiṃ gato vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.39.31-36) –

    ‘‘સબ્બે જના સમાગમ્મ, અગમિંસુ વનં તદા;

    ‘‘Sabbe janā samāgamma, agamiṃsu vanaṃ tadā;

    ફલમન્વેસમાના તે, અલભિંસુ ફલં તદા.

    Phalamanvesamānā te, alabhiṃsu phalaṃ tadā.

    ‘‘તત્થદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, સયમ્ભું અપરાજિતં;

    ‘‘Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ;

    પસન્નચિત્તો સુમનો, વલ્લિફલમદાસહં.

    Pasannacitto sumano, valliphalamadāsahaṃ.

    ‘‘ચતુદ્દસે ઇતો કપ્પે, યં ફલમદદિં તદા;

    ‘‘Catuddase ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    છળભિઞ્ઞો પન હુત્વા થેરો ઞાતીનં અનુકમ્પાય જાતિભૂમિં અગમાસિ. તત્થ મનુસ્સા થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા કાલેન કાલં ધમ્મં સુણન્તા એકદિવસં ‘‘કતિહિ નુ ખો, ભન્તે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતો ધમ્મકથિકો હોતી’’તિ ધમ્મકથિકલક્ખણં પુચ્છિંસુ. થેરો તેસં ધમ્મકથિકલક્ખણં કથેન્તો –

    Chaḷabhiñño pana hutvā thero ñātīnaṃ anukampāya jātibhūmiṃ agamāsi. Tattha manussā theraṃ upasaṅkamitvā kālena kālaṃ dhammaṃ suṇantā ekadivasaṃ ‘‘katihi nu kho, bhante, aṅgehi samannāgato dhammakathiko hotī’’ti dhammakathikalakkhaṇaṃ pucchiṃsu. Thero tesaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ kathento –

    ૨૦૯.

    209.

    ‘‘ન ઉક્ખિપે નો ચ પરિક્ખિપે પરે, ન ઓક્ખિપે પારગતં ન એરયે;

    ‘‘Na ukkhipe no ca parikkhipe pare, na okkhipe pāragataṃ na eraye;

    ન ચત્તવણ્ણં પરિસાસુ બ્યાહરે, અનુદ્ધતો સમ્મિતભાણિ સુબ્બતો.

    Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhare, anuddhato sammitabhāṇi subbato.

    ૨૧૦.

    210.

    ‘‘સુસુખુમનિપુણત્થદસ્સિના, મતિકુસલેન નિવાતવુત્તિના;

    ‘‘Susukhumanipuṇatthadassinā, matikusalena nivātavuttinā;

    સંસેવિતબુદ્ધસીલિના, નિબ્બાનં ન હિ તેન દુલ્લભ’’ન્તિ. –

    Saṃsevitabuddhasīlinā, nibbānaṃ na hi tena dullabha’’nti. –

    ગાથાદ્વયં અભાસિ.

    Gāthādvayaṃ abhāsi.

    તત્થ ન ઉક્ખિપેતિ અત્તાનં ન ઉક્ખિપેય્ય, જાતિઆદીહિ બાહુસચ્ચાદીહિ ચ અત્તુક્કંસનં ન કરેય્ય. નો ચ પરિક્ખિપે પરેતિ પરે પરપુગ્ગલે તેહેવ જાતિઆદીહિ નો પરિક્ખિપે પરિચ્છિન્દિત્વા ન ખિપેય્ય ગુણપરિધંસનવસેન વા ન ખિપેય્ય. ન ઓક્ખિપે પરે ઇચ્ચેવં સમ્બન્ધો. પરે ઓજ્ઝાપનવસેન ન ઓક્ખિપે હેટ્ઠતો કત્વા પરે ન ઓલોકાપેય્ય, ન ઓજ્ઝાપેય્યાતિ અત્થો. ‘‘ન ઉક્ખિપે’’તિ કેચિ પઠન્તિ, સો એવત્થો. પારગતન્તિ સંસારપારં વિય વિજ્જાય પારં ગતં ખીણાસવં તેવિજ્જં છળભિઞ્ઞં વા ન એરયે ન ઘટ્ટયે ન આસાદેય્ય. ન ચત્તવણ્ણં પરિસાસુ બ્યાહરેતિ અત્તનો વણ્ણં ગુણં લાભસક્કારસિલોકં નિકામયમાનો ખત્તિયપરિસાદીસુ ન ભાસેય્ય. અનુદ્ધતોતિ ઉદ્ધચ્ચરહિતો. ઉદ્ધતસ્સ હિ વચનં નાદિયન્તિ. સમ્મિતભાણીતિ સમ્મદેવ મિતભાણી, કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસઞ્હિતમેવ વાચં ભાસનસીલોતિ અત્થો. ઇતો અઞ્ઞથા વદન્તસ્સ વચનં અગહણીયં હોતિ. સુબ્બતોતિ સુન્દરવતો સીલસમ્પન્નો. ‘‘સિયા’’તિ કિરિયાપદં આનેત્વા યોજેતબ્બં.

    Tattha na ukkhipeti attānaṃ na ukkhipeyya, jātiādīhi bāhusaccādīhi ca attukkaṃsanaṃ na kareyya. No ca parikkhipe pareti pare parapuggale teheva jātiādīhi no parikkhipe paricchinditvā na khipeyya guṇaparidhaṃsanavasena vā na khipeyya. Na okkhipe pare iccevaṃ sambandho. Pare ojjhāpanavasena na okkhipe heṭṭhato katvā pare na olokāpeyya, na ojjhāpeyyāti attho. ‘‘Na ukkhipe’’ti keci paṭhanti, so evattho. Pāragatanti saṃsārapāraṃ viya vijjāya pāraṃ gataṃ khīṇāsavaṃ tevijjaṃ chaḷabhiññaṃ vā na eraye na ghaṭṭaye na āsādeyya. Na cattavaṇṇaṃ parisāsu byāhareti attano vaṇṇaṃ guṇaṃ lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno khattiyaparisādīsu na bhāseyya. Anuddhatoti uddhaccarahito. Uddhatassa hi vacanaṃ nādiyanti. Sammitabhāṇīti sammadeva mitabhāṇī, kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasañhitameva vācaṃ bhāsanasīloti attho. Ito aññathā vadantassa vacanaṃ agahaṇīyaṃ hoti. Subbatoti sundaravato sīlasampanno. ‘‘Siyā’’ti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.

    એવં થેરો સઙ્ખેપેનેવ ધમ્મકથિકલક્ખણં વત્વા તેસં ગુણાનં અત્તનિ લબ્ભમાનતં અધિમુચ્ચિત્વા ભિય્યોસોમત્તાય અભિપ્પસન્નં મહાજનં ઞત્વા ‘‘એવંવિધસ્સ ધમ્મકથિકસ્સ વિમુત્તાયતનસન્નિસ્સિતસ્સ ન નિબ્બાનં દુલ્લભં, અથ ખો સુલભમેવા’’તિ દસ્સેન્તો ‘‘સુસુખુમનિપુણત્થદસ્સિના’’તિ દુતિયગાથમાહ. તસ્સત્થો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ.

    Evaṃ thero saṅkhepeneva dhammakathikalakkhaṇaṃ vatvā tesaṃ guṇānaṃ attani labbhamānataṃ adhimuccitvā bhiyyosomattāya abhippasannaṃ mahājanaṃ ñatvā ‘‘evaṃvidhassa dhammakathikassa vimuttāyatanasannissitassa na nibbānaṃ dullabhaṃ, atha kho sulabhamevā’’ti dassento ‘‘susukhumanipuṇatthadassinā’’ti dutiyagāthamāha. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.

    વિસાખપઞ્ચાલપુત્તત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Visākhapañcālaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૫. વિસાખપઞ્ચાલપુત્તત્થેરગાથા • 5. Visākhapañcālaputtattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact