Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / જાતક-અટ્ઠકથા • Jātaka-aṭṭhakathā

    [૩૪૦] ૧૦. વિસય્હજાતકવણ્ણના

    [340] 10. Visayhajātakavaṇṇanā

    અદાસિ દાનાનીતિ ઇદં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અનાથપિણ્ડિકં આરબ્ભ કથેસિ. વત્થુ હેટ્ઠા ખદિરઙ્ગારજાતકે (જા॰ ૧.૧.૪૦) વિત્થારિતમેવ. ઇધ પન સત્થા અનાથપિણ્ડિકં. આમન્તેત્વા ‘‘પોરાણકપણ્ડિતાપિ ગહપતિ ‘દાનં મા દદાસી’તિ આકાસે ઠત્વા વારેન્તં સક્કં દેવાનમિન્દં પટિબાહિત્વા દાનં અદંસુયેવા’’તિ વત્વા તેન યાચિતો અતીતં આહરિ.

    Adāsidānānīti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā khadiraṅgārajātake (jā. 1.1.40) vitthāritameva. Idha pana satthā anāthapiṇḍikaṃ. Āmantetvā ‘‘porāṇakapaṇḍitāpi gahapati ‘dānaṃ mā dadāsī’ti ākāse ṭhatvā vārentaṃ sakkaṃ devānamindaṃ paṭibāhitvā dānaṃ adaṃsuyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.

    અતીતે બારાણસિયં બ્રહ્મદત્તે રજ્જં કારેન્તે બોધિસત્તો અસીતિકોટિવિભવો વિસય્હો નામ સેટ્ઠિ હુત્વા પઞ્ચહિ સીલેહિ સમન્નાગતો દાનજ્ઝાસયો દાનાભિરતો અહોસિ. સો ચતૂસુ નગરદ્વારેસુ, નગરમજ્ઝે, અત્તનો ઘરદ્વારેતિ છસુ ઠાનેસુ દાનસાલાયો કારેત્વા દાનં પવત્તેસિ, દિવસે દિવસે છ સતસહસ્સાનિ વિસ્સજ્જેતિ. બોધિસત્તસ્સ ચ વનિબ્બકયાચકાનઞ્ચ એકસદિસમેવ ભત્તં હોતિ. તસ્સ જમ્બુદીપં ઉન્નઙ્ગલં કત્વા દાનં દદતો દાનાનુભાવેન સક્કસ્સ ભવનં કમ્પિ, સક્કસ્સ દેવરઞ્ઞો પણ્ડુકમ્બલસિલાસનં ઉણ્હાકારં દસ્સેસિ. સક્કો ‘‘કો નુ ખો મં ઠાના ચાવેતુકામો’’તિ ઉપધારેન્તો મહાસેટ્ઠિં દિસ્વા ‘‘અયં વિસય્હો અતિવિય પત્થરિત્વા સકલજમ્બુદીપં ઉન્નઙ્ગલં કરોન્તો દાનં દેતિ, ઇમિના દાનેન મં ચાવેત્વા સયં સક્કો ભવિસ્સતિ મઞ્ઞે, ધનમસ્સ નાસેત્વા એતં દલિદ્દં કત્વા યથા દાનં ન દેતિ, તથા કરિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા સબ્બં ધનધઞ્ઞં તેલમધુફાણિતસક્કરાદીનિ અન્તમસો દાસકમ્મકરપોરિસમ્પિ અન્તરધાપેસિ.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavo visayho nāma seṭṭhi hutvā pañcahi sīlehi samannāgato dānajjhāsayo dānābhirato ahosi. So catūsu nagaradvāresu, nagaramajjhe, attano gharadvāreti chasu ṭhānesu dānasālāyo kāretvā dānaṃ pavattesi, divase divase cha satasahassāni vissajjeti. Bodhisattassa ca vanibbakayācakānañca ekasadisameva bhattaṃ hoti. Tassa jambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā dānaṃ dadato dānānubhāvena sakkassa bhavanaṃ kampi, sakkassa devarañño paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti upadhārento mahāseṭṭhiṃ disvā ‘‘ayaṃ visayho ativiya pattharitvā sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ karonto dānaṃ deti, iminā dānena maṃ cāvetvā sayaṃ sakko bhavissati maññe, dhanamassa nāsetvā etaṃ daliddaṃ katvā yathā dānaṃ na deti, tathā karissāmī’’ti cintetvā sabbaṃ dhanadhaññaṃ telamadhuphāṇitasakkarādīni antamaso dāsakammakaraporisampi antaradhāpesi.

    તદા દાનબ્યાવટા આગન્ત્વા ‘‘સામિ દાનગ્ગં પચ્છિન્નં, ઠપિતઠપિતટ્ઠાને ન કિઞ્ચિ પસ્સામા’’તિ આરોચયિંસુ. ‘‘ઇતો પરિબ્બયં હરથ, મા દાનં પચ્છિન્દથા’’તિ ભરિયં પક્કોસાપેત્વા ‘‘ભદ્દે, દાનં પવત્તાપેહી’’તિ આહ. સા સકલગેહં વિચિનિત્વા અડ્ઢમાસકમત્તમ્પિ અદિસ્વા ‘‘અય્ય, અમ્હાકં નિવત્થવત્થં ઠપેત્વા અઞ્ઞં કિઞ્ચિ ન પસ્સામિ, સકલગેહં તુચ્છ’’ન્તિ આહ. સત્તરતનગબ્ભેસુ દ્વારં વિવરાપેત્વા ન કિઞ્ચિ અદ્દસ, સેટ્ઠિઞ્ચ ભરિયઞ્ચ ઠપેત્વા અઞ્ઞે દાસકમ્મકરાપિ ન પઞ્ઞાયિંસુ. પુન મહાસત્તો. ભરિયં આમન્તેત્વા ‘‘ભદ્દે, ન સક્કા દાનં પચ્છિન્દિતું, સકલનિવેસનં વિચિનિત્વા કિઞ્ચિ ઉપધારેહી’’તિ આહ. તસ્મિં ખણે એકો તિણહારકો અસિતઞ્ચ કાજઞ્ચ તિણબન્ધનરજ્જુઞ્ચ દ્વારન્તરે છડ્ડેત્વા પલાયિ. સેટ્ઠિભરિયા તં દિસ્વા ‘‘સામિ, ઇદં ઠપેત્વા અઞ્ઞં ન પસ્સામી’’તિ આહરિત્વા અદાસિ. મહાસત્તો ‘‘ભદ્દે, મયા એત્તકં કાલં તિણં નામ ન લાયિતપુબ્બં, અજ્જ પન તિણં લાયિત્વા આહરિત્વા વિક્કિણિત્વા યથાનુચ્છવિકં દાનં દસ્સામી’’તિ દાનુપચ્છેદભયેન અસિતઞ્ચેવ કાજઞ્ચ રજ્જુઞ્ચ ગહેત્વા નગરા નિક્ખમિત્વા તિણવત્થું ગન્ત્વા તિણં લાયિત્વા ‘‘એકો અમ્હાકં ભવિસ્સતિ, એકેન દાનં દસ્સામી’’તિ દ્વે તિણકલાપે બન્ધિત્વા કાજે લગ્ગેત્વા આદાય ગન્ત્વા નગરદ્વારે વિક્કિણિત્વા માસકે ગહેત્વા એકં કોટ્ઠાસં યાચકાનં અદાસિ. યાચકા બહૂ, તેસં ‘‘મય્હમ્પિ દેહિ, મય્હમ્પિ દેહી’’તિ વદન્તાનં ઇતરમ્પિ કોટ્ઠાસં દત્વા તં દિવસં સદ્ધિં ભરિયાય અનાહારો વીતિનામેસિ. ઇમિના નિયામેન છ દિવસા વીતિવત્તા.

    Tadā dānabyāvaṭā āgantvā ‘‘sāmi dānaggaṃ pacchinnaṃ, ṭhapitaṭhapitaṭṭhāne na kiñci passāmā’’ti ārocayiṃsu. ‘‘Ito paribbayaṃ haratha, mā dānaṃ pacchindathā’’ti bhariyaṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, dānaṃ pavattāpehī’’ti āha. Sā sakalagehaṃ vicinitvā aḍḍhamāsakamattampi adisvā ‘‘ayya, amhākaṃ nivatthavatthaṃ ṭhapetvā aññaṃ kiñci na passāmi, sakalagehaṃ tuccha’’nti āha. Sattaratanagabbhesu dvāraṃ vivarāpetvā na kiñci addasa, seṭṭhiñca bhariyañca ṭhapetvā aññe dāsakammakarāpi na paññāyiṃsu. Puna mahāsatto. Bhariyaṃ āmantetvā ‘‘bhadde, na sakkā dānaṃ pacchindituṃ, sakalanivesanaṃ vicinitvā kiñci upadhārehī’’ti āha. Tasmiṃ khaṇe eko tiṇahārako asitañca kājañca tiṇabandhanarajjuñca dvārantare chaḍḍetvā palāyi. Seṭṭhibhariyā taṃ disvā ‘‘sāmi, idaṃ ṭhapetvā aññaṃ na passāmī’’ti āharitvā adāsi. Mahāsatto ‘‘bhadde, mayā ettakaṃ kālaṃ tiṇaṃ nāma na lāyitapubbaṃ, ajja pana tiṇaṃ lāyitvā āharitvā vikkiṇitvā yathānucchavikaṃ dānaṃ dassāmī’’ti dānupacchedabhayena asitañceva kājañca rajjuñca gahetvā nagarā nikkhamitvā tiṇavatthuṃ gantvā tiṇaṃ lāyitvā ‘‘eko amhākaṃ bhavissati, ekena dānaṃ dassāmī’’ti dve tiṇakalāpe bandhitvā kāje laggetvā ādāya gantvā nagaradvāre vikkiṇitvā māsake gahetvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ yācakānaṃ adāsi. Yācakā bahū, tesaṃ ‘‘mayhampi dehi, mayhampi dehī’’ti vadantānaṃ itarampi koṭṭhāsaṃ datvā taṃ divasaṃ saddhiṃ bhariyāya anāhāro vītināmesi. Iminā niyāmena cha divasā vītivattā.

    અથસ્સ સત્તમે દિવસે તિણં આહરમાનસ્સ સત્તાહં નિરાહારસ્સ અતિસુખુમાલસ્સ નલાટે સૂરિયાતપેન પહટમત્તે અક્ખીનિ ભમિંસુ. સો સતિં પચ્ચુપટ્ઠાપેતું અસક્કોન્તો તિણં અવત્થરિત્વા પતિ. સક્કો તસ્સ કિરિયં ઉપધારયમાનો વિચરતિ. સો તઙ્ખણઞ્ઞેવ આગન્ત્વા આકાસે ઠત્વા પઠમં ગાથમાહ –

    Athassa sattame divase tiṇaṃ āharamānassa sattāhaṃ nirāhārassa atisukhumālassa nalāṭe sūriyātapena pahaṭamatte akkhīni bhamiṃsu. So satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto tiṇaṃ avattharitvā pati. Sakko tassa kiriyaṃ upadhārayamāno vicarati. So taṅkhaṇaññeva āgantvā ākāse ṭhatvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    ૧૫૭.

    157.

    ‘‘અદાસિ દાનાનિ પુરે વિસય્હ, દદતો ચ તે ખયધમ્મો અહોસિ;

    ‘‘Adāsi dānāni pure visayha, dadato ca te khayadhammo ahosi;

    ઇતો પરં ચે ન દદેય્ય દાનં, તિટ્ઠેય્યું તે સંયમન્તસ્સ ભોગા’’તિ.

    Ito paraṃ ce na dadeyya dānaṃ, tiṭṭheyyuṃ te saṃyamantassa bhogā’’ti.

    તસ્સત્થો – અમ્ભો વિસય્હ ત્વં ઇતો પુબ્બે તવ ગેહે ધને વિજ્જમાને સકલજમ્બુદીપં ઉન્નઙ્ગલં કરિત્વા દાનાનિ અદાસિ. તસ્સ ચ તે એવં દદતો ભોગાનં ખયધમ્મો ખયસભાવો અહોસિ, સબ્બં સાપતેય્યં ખીણં, ઇતો પરં ચેપિ ત્વં દાનં ન દદેય્ય, કસ્સચિ કિઞ્ચિ ન દદેય્યાસિ, તવ સંયમન્તસ્સ અદદન્તસ્સ ભોગા તથેવ તિટ્ઠેય્યું, ‘‘ઇતો પટ્ઠાય ન દસ્સામી’’તિ ત્વં મય્હં પટિઞ્ઞં દેહિ, અહં તે ભોગે દસ્સેસ્સામીતિ.

    Tassattho – ambho visayha tvaṃ ito pubbe tava gehe dhane vijjamāne sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ karitvā dānāni adāsi. Tassa ca te evaṃ dadato bhogānaṃ khayadhammo khayasabhāvo ahosi, sabbaṃ sāpateyyaṃ khīṇaṃ, ito paraṃ cepi tvaṃ dānaṃ na dadeyya, kassaci kiñci na dadeyyāsi, tava saṃyamantassa adadantassa bhogā tatheva tiṭṭheyyuṃ, ‘‘ito paṭṭhāya na dassāmī’’ti tvaṃ mayhaṃ paṭiññaṃ dehi, ahaṃ te bhoge dassessāmīti.

    મહાસત્તો તસ્સ વચનં સુત્વા ‘‘કોસિ ત્વ’’ન્તિ આહ. ‘‘સક્કોહમસ્મી’’તિ. બોધિસત્તો ‘‘સક્કો નામ સયં દાનં દત્વા સીલં સમાદિયિત્વા ઉપોસથકમ્મં કત્વા સત્ત વત્તપદાનિ પૂરેત્વા સક્કત્તં પત્તો, ત્વં પન અત્તનો ઇસ્સરિયકારણં દાનં વારેસિ, અનરિયં વત કરોસી’’તિ વત્વા તિસ્સો ગાથા અભાસિ –

    Mahāsatto tassa vacanaṃ sutvā ‘‘kosi tva’’nti āha. ‘‘Sakkohamasmī’’ti. Bodhisatto ‘‘sakko nāma sayaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā satta vattapadāni pūretvā sakkattaṃ patto, tvaṃ pana attano issariyakāraṇaṃ dānaṃ vāresi, anariyaṃ vata karosī’’ti vatvā tisso gāthā abhāsi –

    ૧૫૮.

    158.

    ‘‘અનરિયમરિયેન સહસ્સનેત્ત, સુદુગ્ગતેનાપિ અકિચ્ચમાહુ;

    ‘‘Anariyamariyena sahassanetta, suduggatenāpi akiccamāhu;

    મા વો ધનં તં અહુ દેવરાજ, યં ભોગહેતુ વિજહેમુ સદ્ધં.

    Mā vo dhanaṃ taṃ ahu devarāja, yaṃ bhogahetu vijahemu saddhaṃ.

    ૧૫૯.

    159.

    ‘‘યેન એકો રથો યાતિ, યાતિ તેનપરો રથો;

    ‘‘Yena eko ratho yāti, yāti tenaparo ratho;

    પોરાણં નિહિતં વત્તં, વત્તતઞ્ઞેવ વાસવ.

    Porāṇaṃ nihitaṃ vattaṃ, vattataññeva vāsava.

    ૧૬૦.

    160.

    ‘‘યદિ હેસ્સતિ દસ્સામ, અસન્તે કિં દદામસે;

    ‘‘Yadi hessati dassāma, asante kiṃ dadāmase;

    એવંભૂતાપિ દસ્સામ, મા દાનં પમદમ્હસે’’તિ.

    Evaṃbhūtāpi dassāma, mā dānaṃ pamadamhase’’ti.

    તત્થ અનરિયન્તિ લામકં પાપકમ્મં. અરિયેનાતિ પરિસુદ્ધાચારેન અરિયેન. સુદુગ્ગતેનાપીતિ સુદલિદ્દેનાપિ. અકિચ્ચમાહૂતિ અકત્તબ્બન્તિ બુદ્ધાદયો અરિયા વદન્તિ, ત્વં પન મં અનરિયં મગ્ગં આરોચેસીતિ અધિપ્પાયો. વોતિ નિપાતમત્તં. યં ભોગહેતૂતિ યસ્સ ધનસ્સ પરિભુઞ્જનહેતુ મયં દાનસદ્ધં વિજહેમુ પરિચ્ચજેય્યામ, તં ધનમેવ મા અહુ, ન નો તેન ધનેન અત્થોતિ દીપેતિ.

    Tattha anariyanti lāmakaṃ pāpakammaṃ. Ariyenāti parisuddhācārena ariyena. Suduggatenāpīti sudaliddenāpi. Akiccamāhūti akattabbanti buddhādayo ariyā vadanti, tvaṃ pana maṃ anariyaṃ maggaṃ ārocesīti adhippāyo. Voti nipātamattaṃ. Yaṃ bhogahetūti yassa dhanassa paribhuñjanahetu mayaṃ dānasaddhaṃ vijahemu pariccajeyyāma, taṃ dhanameva mā ahu, na no tena dhanena atthoti dīpeti.

    રથોતિ યંકિઞ્ચિ યાનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – યેન મગ્ગેન એકો રથો યાતિ, અઞ્ઞોપિ રથો ‘‘રથસ્સ ગતમગ્ગો એસો’’તિ તેનેવ મગ્ગેન યાતિ. પોરાણં નિહિતં વત્તન્તિ યં મયા પુબ્બે નિહિતં વત્તં, તં મયિ ધરન્તે વત્તતુયેવ, મા તિટ્ઠતૂતિ અત્થો. એવંભૂતાતિ એવં તિણહારકભૂતાપિ મયં યાવ જીવામ, તાવ દસ્સામયેવ. કિંકારણા? મા દાનં પમદમ્હસેતિ. અદદન્તો હિ દાનં પમજ્જતિ નામ ન સરતિ ન સલ્લક્ખેતિ, અહં પન જીવમાનો દાનં પમુસ્સિતું ન ઇચ્છામિ, તસ્મા દાનં દસ્સામિયેવાતિ દીપેતિ.

    Rathoti yaṃkiñci yānaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yena maggena eko ratho yāti, aññopi ratho ‘‘rathassa gatamaggo eso’’ti teneva maggena yāti. Porāṇaṃ nihitaṃ vattanti yaṃ mayā pubbe nihitaṃ vattaṃ, taṃ mayi dharante vattatuyeva, mā tiṭṭhatūti attho. Evaṃbhūtāti evaṃ tiṇahārakabhūtāpi mayaṃ yāva jīvāma, tāva dassāmayeva. Kiṃkāraṇā? Mā dānaṃ pamadamhaseti. Adadanto hi dānaṃ pamajjati nāma na sarati na sallakkheti, ahaṃ pana jīvamāno dānaṃ pamussituṃ na icchāmi, tasmā dānaṃ dassāmiyevāti dīpeti.

    સક્કો તં પટિબાહિતું અસક્કોન્તો ‘‘કિમત્થાય દાનં દદાસી’’તિ પુચ્છિ. બોધિસત્તો ‘‘નેવ સક્કત્તં, ન બ્રહ્મત્તં પત્થયમાનો, સબ્બઞ્ઞુતં પત્થેન્તો પનાહં દદામી’’તિ આહ. સક્કો તસ્સ વચનં સુત્વા તુટ્ઠો હત્થેન પિટ્ઠિં પરિમજ્જિ. બોધિસત્તસ્સ તઙ્ખણઞ્ઞેવ પરિમજ્જિતમત્તસ્સેવ સકલસરીરં પરિપૂરિ. સક્કાનુભાવેન ચસ્સ સબ્બો વિભવપરિચ્છેદો પટિપાકતિકોવ અહોસિ. સક્કો ‘‘મહાસેટ્ઠિ, ત્વં ઇતો પટ્ઠાય દિવસે દિવસે દ્વાદસ સતસહસ્સાનિ વિસ્સજ્જેન્તો દાનં દદાહી’’તિ તસ્સ ગેહે અપરિમાણં ધનં કત્વા તં ઉય્યોજેત્વા સકટ્ઠાનમેવ ગતો.

    Sakko taṃ paṭibāhituṃ asakkonto ‘‘kimatthāya dānaṃ dadāsī’’ti pucchi. Bodhisatto ‘‘neva sakkattaṃ, na brahmattaṃ patthayamāno, sabbaññutaṃ patthento panāhaṃ dadāmī’’ti āha. Sakko tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭho hatthena piṭṭhiṃ parimajji. Bodhisattassa taṅkhaṇaññeva parimajjitamattasseva sakalasarīraṃ paripūri. Sakkānubhāvena cassa sabbo vibhavaparicchedo paṭipākatikova ahosi. Sakko ‘‘mahāseṭṭhi, tvaṃ ito paṭṭhāya divase divase dvādasa satasahassāni vissajjento dānaṃ dadāhī’’ti tassa gehe aparimāṇaṃ dhanaṃ katvā taṃ uyyojetvā sakaṭṭhānameva gato.

    સત્થા ઇમં ધમ્મદેસનં આહરિત્વા જાતકં સમોધાનેસિ – ‘‘તદા સેટ્ઠિભરિયા રાહુલમાતા અહોસિ, વિસય્હો પન સેટ્ઠિ અહમેવ અહોસિ’’ન્તિ.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā seṭṭhibhariyā rāhulamātā ahosi, visayho pana seṭṭhi ahameva ahosi’’nti.

    વિસય્હજાતકવણ્ણના દસમા.

    Visayhajātakavaṇṇanā dasamā.

    કોકિલવગ્ગો ચતુત્થો.

    Kokilavaggo catuttho.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / જાતકપાળિ • Jātakapāḷi / ૩૪૦. વિસય્હજાતકં • 340. Visayhajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact