Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā

    યાગુમધુગોળકાદિકથાવણ્ણના

    Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā

    ૨૮૩. યથાધમ્મો કારેતબ્બોતિ ઇદં સઙ્ગીતિકારકવચનં. ન હિ ભગવા તમેવ સિક્ખાપદં દ્વિક્ખત્તું પઞ્ઞપેસિ, એવં એવરૂપેસૂતિ એકે. પઠમપઞ્ઞત્તમેવ સન્ધાય વુત્તં, તથાપિ ન ચ તે ભિક્ખૂ સાપત્તિકા જાતા. કથં? પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદસ્સ અટ્ઠુપ્પત્તિયા. ‘‘અપિચ મયં કાલસ્સેવ પિણ્ડાય ચરિત્વા ભુઞ્જિમ્હા’’તિ વુત્તં. માતિકાવિભઙ્ગે (પાચિ॰ ૨૨૭) ચ ‘‘પરમ્પરભોજનં નામ પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરેન ભોજનેન નિમન્તિતો, તં ઠપેત્વા અઞ્ઞં પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભોજનં ભુઞ્જતિ, એતં પરમ્પરભોજનં નામા’’તિ વુત્તં, તસ્મા અઞ્ઞં ભોજનં નામ નિમન્તનતો લદ્ધં યં કિઞ્ચીતિ સિદ્ધં. યસ્મા ન ભોજ્જયાગુનિમન્તનતો લદ્ધભોજનં, તસ્મા ‘‘એત્થ અનાપત્તી’’તિ તે ભિક્ખૂ પરિભુઞ્જિંસૂતિ. એત્થ ‘‘યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ વુત્તત્તા પન અઞ્ઞનિમન્તનતો લદ્ધભોજનમેવ ભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તિ, નેતરન્તિ અનુઞ્ઞાતં. તતો પટ્ઠાય તસ્સ અનાપત્તિવારે ‘‘નિચ્ચભત્તે સલાકભત્તે પક્ખિકે ઉપોસથિકે પાટિપદિકે’’તિ વુત્તં. પુબ્બે વેસાલિયા પઞ્ઞત્તકાલે નત્થિ, યદિ અત્થિ, અટ્ઠુપ્પત્તિમાતિકાવિભઙ્ગવિરોધો, તસ્મા ‘‘અપિચ મયં કાલસ્સેવ પિણ્ડાય ચરિત્વા ભુઞ્જિમ્હા’’તિ અટ્ઠુપ્પત્તિયં વુત્તત્તા, પદભાજનેપિ ‘‘અઞ્ઞં પઞ્ચન્નં ભોજનાનં અઞ્ઞતરં ભોજનં ભુઞ્જતી’’તિ અવિસેસેન વુત્તત્તા ચ પઠમં વા પચ્છા વા નિમન્તિતં ભોજનં ઠપેત્વા અનિમન્તિતમેવ ભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તિ, નેતરન્તિ કિઞ્ચાપિ આપન્નં, ‘‘ન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞત્ર નિમન્તિતેન અઞ્ઞસ્સ ભોજ્જયાગુ પરિભુઞ્જિતબ્બા’’તિ વુત્તત્તા પન પઠમનિમન્તિતભોજનતો અઞ્ઞં પચ્છા લદ્ધં નિમન્તિતભોજનં, નિચ્ચભત્તાદીનિ ચ ભુઞ્જન્તસ્સ આપત્તીતિ આપજ્જમાનં વિય જાતન્તિ અનુપઞ્ઞત્તિપ્પસઙ્ગનિવારણં, અનિમન્તનભોજને આપત્તિપ્પસઙ્ગનિવારણઞ્ચ કરોન્તો, પઠમપઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદમેવ ઇમિના અત્થેન પરિણામેન્તો ચ ‘‘યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ ભગવા આહ, તસ્મા તતો પટ્ઠાય પચ્છા નિમન્તનભોજનં ભુઞ્જન્તસ્સેવ આપત્તિ. તેસુ ન નિચ્ચભત્તાદીનીતિ આપન્નં. તેનેવાયસ્મા ઉપાલિત્થેરો તસ્સ અનાપત્તિવારે ‘‘નિચ્ચભત્તે’’તિઆદીનિ પઞ્ચ પદાનિ પક્ખિપિત્વા સઙ્ગાયિ. અધિપ્પાયઞ્ઞૂ હિ તે મહાનાગા, તસ્મા પઠમમેવ યં ભગવતા વુત્તં ‘‘પઞ્ચ ભોજનાનિ ઠપેત્વા સબ્બત્થ અનાપત્તી’’તિ વચનં, પચ્છાપિ તં અનુરક્ખન્તેન અભોજનં મધુગોળકં અપરામસિત્વા ભોજ્જયાગુ એવ વુત્તાતિ એવં આચરિયો.

    283.Yathādhammo kāretabboti idaṃ saṅgītikārakavacanaṃ. Na hi bhagavā tameva sikkhāpadaṃ dvikkhattuṃ paññapesi, evaṃ evarūpesūti eke. Paṭhamapaññattameva sandhāya vuttaṃ, tathāpi na ca te bhikkhū sāpattikā jātā. Kathaṃ? Paramparabhojanasikkhāpadassa aṭṭhuppattiyā. ‘‘Apica mayaṃ kālasseva piṇḍāya caritvā bhuñjimhā’’ti vuttaṃ. Mātikāvibhaṅge (pāci. 227) ca ‘‘paramparabhojanaṃ nāma pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena bhojanena nimantito, taṃ ṭhapetvā aññaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ bhuñjati, etaṃ paramparabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ, tasmā aññaṃ bhojanaṃ nāma nimantanato laddhaṃ yaṃ kiñcīti siddhaṃ. Yasmā na bhojjayāgunimantanato laddhabhojanaṃ, tasmā ‘‘ettha anāpattī’’ti te bhikkhū paribhuñjiṃsūti. Ettha ‘‘yathādhammo kāretabbo’’ti vuttattā pana aññanimantanato laddhabhojanameva bhuñjantassa āpatti, netaranti anuññātaṃ. Tato paṭṭhāya tassa anāpattivāre ‘‘niccabhatte salākabhatte pakkhike uposathike pāṭipadike’’ti vuttaṃ. Pubbe vesāliyā paññattakāle natthi, yadi atthi, aṭṭhuppattimātikāvibhaṅgavirodho, tasmā ‘‘apica mayaṃ kālasseva piṇḍāya caritvā bhuñjimhā’’ti aṭṭhuppattiyaṃ vuttattā, padabhājanepi ‘‘aññaṃ pañcannaṃ bhojanānaṃ aññataraṃ bhojanaṃ bhuñjatī’’ti avisesena vuttattā ca paṭhamaṃ vā pacchā vā nimantitaṃ bhojanaṃ ṭhapetvā animantitameva bhuñjantassa āpatti, netaranti kiñcāpi āpannaṃ, ‘‘na, bhikkhave, aññatra nimantitena aññassa bhojjayāgu paribhuñjitabbā’’ti vuttattā pana paṭhamanimantitabhojanato aññaṃ pacchā laddhaṃ nimantitabhojanaṃ, niccabhattādīni ca bhuñjantassa āpattīti āpajjamānaṃ viya jātanti anupaññattippasaṅganivāraṇaṃ, animantanabhojane āpattippasaṅganivāraṇañca karonto, paṭhamapaññattisikkhāpadameva iminā atthena pariṇāmento ca ‘‘yathādhammo kāretabbo’’ti bhagavā āha, tasmā tato paṭṭhāya pacchā nimantanabhojanaṃ bhuñjantasseva āpatti. Tesu na niccabhattādīnīti āpannaṃ. Tenevāyasmā upālitthero tassa anāpattivāre ‘‘niccabhatte’’tiādīni pañca padāni pakkhipitvā saṅgāyi. Adhippāyaññū hi te mahānāgā, tasmā paṭhamameva yaṃ bhagavatā vuttaṃ ‘‘pañca bhojanāni ṭhapetvā sabbattha anāpattī’’ti vacanaṃ, pacchāpi taṃ anurakkhantena abhojanaṃ madhugoḷakaṃ aparāmasitvā bhojjayāgu eva vuttāti evaṃ ācariyo.

    એત્થાહ – યથા પચ્છાલદ્ધલેસેન થેરેન નિચ્ચભત્તાદિપક્ખેપો કતો, એવં કથિનક્ખન્ધકે પરમ્પરભોજનં પક્ખિપિત્વા ‘‘અત્થતકથિનાનં વો, ભિક્ખવે, છ કપ્પિસ્સન્તી’’તિ કિમત્થં ન વુચ્ચન્તિ? વુચ્ચતે – યથાવુત્તલેસનિદસ્સનત્થં. અઞ્ઞથા ઇદં સિક્ખાપદં વેસાલિયં, અન્ધકવિન્દે ચાતિ ઉભયત્થ ઉપડ્ઢુપડ્ઢેન પઞ્ઞત્તં સિયા. નો ચે, સાપત્તિકા ભિક્ખૂ સિયું, ન ચ તે સાપત્તિકા અપ્પટિક્ખિત્તેપિ તેસં કુક્કુચ્ચદસ્સનતો. ‘‘તેન હિ, બ્રાહ્મણ, ભિક્ખૂનં દેહીતિ. ભિક્ખૂ કુક્કુચ્ચાયન્તા ન પટિગ્ગણ્હન્તી’’તિ હિ વુત્તં. તેસઞ્હિ ‘‘પરિભુઞ્જથા’’તિ ભગવતો આણત્તિયા પરિભુત્તાનમ્પિ ‘‘ઓદિસ્સકં નુ ખો ઇદં અમ્હાક’’ન્તિ વિમતિપ્પત્તાનં વિમતિવિનોદનત્થં ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યાગુઞ્ચ મધુગોળકઞ્ચા’’તિ વુત્તં. એવમિધાપેતે પઞ્ઞત્તં પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદં ઓમદ્દિત્વા પરમ્પરભોજનં કથં ભુઞ્જિસ્સન્તીતિ. એત્થાહુ કેચિ આચરિયા પરમ્પરભોજનસિક્ખાપદેનેવ ‘‘અઞ્ઞસ્સ ભોજનં ન કપ્પતી’’તિ જાનન્તાપિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યાગુઞ્ચા’’તિ વિસું અનુઞ્ઞાતત્તા ‘‘પટગ્ગિદાનમહાવિકટાદિ વિય કપ્પતી’’તિ સઞ્ઞાય ભુઞ્જિંસુ. તેન વુત્તં ‘‘અપિચ મયં કાલસ્સેવ ભોજ્જયાગુયા ધાતા’’તિઆદિ, તં અયુત્તં તત્થ અટ્ઠુપ્પત્તિમાતિકાવિભઙ્ગવિરોધેન અનાપત્તિવારે નિચ્ચભત્તાદીનં અસમ્ભવપ્પસઙ્ગતો, ભિક્ખૂનં સાપત્તિકભાવાનતિક્કમનતો, મિચ્છાગાહહેતુપ્પસઙ્ગેન ભગવતા અનુઞ્ઞાતપ્પસઙ્ગતો ચ. તે હિ ભિક્ખૂ યસ્મા ભગવા કત્થચિ વિનયવસેન કપ્પિયમ્પિ ‘‘ગાથાભિગીતં મે અભોજનેય્ય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૯૪; સુ॰ નિ॰ ૮૧; મિ॰ પ॰ ૪.૫.૯) પટિક્ખિપતિ, તસ્મા ભગવતો અધિપ્પાયં પતિ ‘‘કુક્કુચ્ચાયન્તા ન પટિગ્ગણ્હન્તી’’તિ વુત્તં, સિક્ખાપદં પતિ ભગવાપિ અત્તનો અધિપ્પાયપ્પકાસનત્થમેવ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યાગુઞ્ચા’’તિ આહ. દુરવગ્ગાહો હિ ભગવતો અધિપ્પાયો. તથા હિ ભારદ્વાજસ્સ પાયાસં અભોજનેય્યન્તિ અકતવિઞ્ઞત્તિપ્પસઙ્ગતો પટિક્ખિપિ. આનન્દત્થેરેન વિઞ્ઞાપેત્વા સજ્જિતં તેકટુલયાગું પન ‘‘યદપિ, આનન્દ, વિઞ્ઞત્તં, તદપિ અકપ્પિય’’ન્તિ અવત્વા ‘‘યદપિ, આનન્દ, અન્તોવુત્થ’’ન્તિઆદિમેવાહ. તેન નો ચે તં અન્તોવુત્થં કપ્પતીતિ અધિપ્પાયદસ્સનેન પણીતભોજનસૂપોદનવિઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદાનિ ઉપત્થમ્ભેતિ ભગવતોપિ કપ્પતિ, પગેવ અમ્હાકન્તિ.

    Etthāha – yathā pacchāladdhalesena therena niccabhattādipakkhepo kato, evaṃ kathinakkhandhake paramparabhojanaṃ pakkhipitvā ‘‘atthatakathinānaṃ vo, bhikkhave, cha kappissantī’’ti kimatthaṃ na vuccanti? Vuccate – yathāvuttalesanidassanatthaṃ. Aññathā idaṃ sikkhāpadaṃ vesāliyaṃ, andhakavinde cāti ubhayattha upaḍḍhupaḍḍhena paññattaṃ siyā. No ce, sāpattikā bhikkhū siyuṃ, na ca te sāpattikā appaṭikkhittepi tesaṃ kukkuccadassanato. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, bhikkhūnaṃ dehīti. Bhikkhū kukkuccāyantā na paṭiggaṇhantī’’ti hi vuttaṃ. Tesañhi ‘‘paribhuñjathā’’ti bhagavato āṇattiyā paribhuttānampi ‘‘odissakaṃ nu kho idaṃ amhāka’’nti vimatippattānaṃ vimativinodanatthaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yāguñca madhugoḷakañcā’’ti vuttaṃ. Evamidhāpete paññattaṃ paramparabhojanasikkhāpadaṃ omadditvā paramparabhojanaṃ kathaṃ bhuñjissantīti. Etthāhu keci ācariyā paramparabhojanasikkhāpadeneva ‘‘aññassa bhojanaṃ na kappatī’’ti jānantāpi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yāguñcā’’ti visuṃ anuññātattā ‘‘paṭaggidānamahāvikaṭādi viya kappatī’’ti saññāya bhuñjiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘apica mayaṃ kālasseva bhojjayāguyā dhātā’’tiādi, taṃ ayuttaṃ tattha aṭṭhuppattimātikāvibhaṅgavirodhena anāpattivāre niccabhattādīnaṃ asambhavappasaṅgato, bhikkhūnaṃ sāpattikabhāvānatikkamanato, micchāgāhahetuppasaṅgena bhagavatā anuññātappasaṅgato ca. Te hi bhikkhū yasmā bhagavā katthaci vinayavasena kappiyampi ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’nti (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81; mi. pa. 4.5.9) paṭikkhipati, tasmā bhagavato adhippāyaṃ pati ‘‘kukkuccāyantā na paṭiggaṇhantī’’ti vuttaṃ, sikkhāpadaṃ pati bhagavāpi attano adhippāyappakāsanatthameva ‘‘anujānāmi, bhikkhave, yāguñcā’’ti āha. Duravaggāho hi bhagavato adhippāyo. Tathā hi bhāradvājassa pāyāsaṃ abhojaneyyanti akataviññattippasaṅgato paṭikkhipi. Ānandattherena viññāpetvā sajjitaṃ tekaṭulayāguṃ pana ‘‘yadapi, ānanda, viññattaṃ, tadapi akappiya’’nti avatvā ‘‘yadapi, ānanda, antovuttha’’ntiādimevāha. Tena no ce taṃ antovutthaṃ kappatīti adhippāyadassanena paṇītabhojanasūpodanaviññattisikkhāpadāni upatthambheti bhagavatopi kappati, pageva amhākanti.

    ૨૮૪. ગિલાનસ્સેવ ભગવતા ગુળો અનુઞ્ઞાતોતિ ‘‘યાનિ ખો પન તાનિ ગિલાનાનં ભિક્ખૂનં પટિસાયનીયાની’’તિ (પારા॰ ૬૨૨) વચનવસેન વુત્તં, તેનેવ તે ઇધ પટિગ્ગહણે કુક્કુચ્ચાયિંસુ. ઇધ પન ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગિલાનસ્સ ગુળોદક’’ન્તિ વત્તબ્બે ગુળાધિકારત્તા પુબ્બે અનુઞ્ઞાતઞ્ચ વત્વા અગિલાનસ્સ ગુળોદકં અનુઞ્ઞાતં, તેન ગિલાનેન સતિ પચ્ચયે ગુળો પરિભુઞ્જિતબ્બો, ગુળોદકં અસતિ પચ્ચયેપિ વટ્ટતીતિ ઇમં વિસેસં દીપેતિ. તત્થ ‘‘ગુળોદકં કાલિકેસુ સત્તાહકાલિકં, ભગવતા ઓદિસ્સાનુઞ્ઞાતત્તા સત્તાહાતિક્કમેન દુક્કટ’’ન્તિ વદન્તિ, તં ન યુત્તં, ઉદકસમ્ભિન્નત્તા સત્તાહકાલિકભાવં જહતિ. ‘‘યથા અમ્બાદિ ઉદકસમ્ભિન્નં યામકાલિકં જાતં, તથા સત્તાહકાલિકં જહિત્વા તદનન્તરે યાવજીવિકે ઠિત’’ન્તિ વદન્તિ, તં યુત્તં, તઞ્ચ ભગવતા ઓદિસ્સાનુઞ્ઞાતત્તા પચ્ચવેક્ખણાભાવે દોસો નત્થિ. ‘‘ગુળોદક’ન્તિ વુત્તત્તા ઉદકગતિક’’ન્તિ વદન્તિ. યદિ ઉદકમિસ્સં ઉદકગતિકં હોતિ, મધુપિ સિયા તં તથા અનુઞ્ઞાતત્તા. મા હોતુ, અપ્પટિગ્ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતબ્બં સિયા ઉદકગતિકત્તા, તઞ્ચ ન હોતિ, ‘‘સબ્બત્થાપિ ઉપપરિક્ખિત્વા ગહેતબ્બ’’ન્તિ અઞ્ઞતરસ્મિં ગણ્ઠિપદે વુત્તં.

    284.Gilānasseva bhagavatā guḷo anuññātoti ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisāyanīyānī’’ti (pārā. 622) vacanavasena vuttaṃ, teneva te idha paṭiggahaṇe kukkuccāyiṃsu. Idha pana ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gilānassa guḷodaka’’nti vattabbe guḷādhikārattā pubbe anuññātañca vatvā agilānassa guḷodakaṃ anuññātaṃ, tena gilānena sati paccaye guḷo paribhuñjitabbo, guḷodakaṃ asati paccayepi vaṭṭatīti imaṃ visesaṃ dīpeti. Tattha ‘‘guḷodakaṃ kālikesu sattāhakālikaṃ, bhagavatā odissānuññātattā sattāhātikkamena dukkaṭa’’nti vadanti, taṃ na yuttaṃ, udakasambhinnattā sattāhakālikabhāvaṃ jahati. ‘‘Yathā ambādi udakasambhinnaṃ yāmakālikaṃ jātaṃ, tathā sattāhakālikaṃ jahitvā tadanantare yāvajīvike ṭhita’’nti vadanti, taṃ yuttaṃ, tañca bhagavatā odissānuññātattā paccavekkhaṇābhāve doso natthi. ‘‘Guḷodaka’nti vuttattā udakagatika’’nti vadanti. Yadi udakamissaṃ udakagatikaṃ hoti, madhupi siyā taṃ tathā anuññātattā. Mā hotu, appaṭiggahetvā paribhuñjitabbaṃ siyā udakagatikattā, tañca na hoti, ‘‘sabbatthāpi upaparikkhitvā gahetabba’’nti aññatarasmiṃ gaṇṭhipade vuttaṃ.

    ૨૮૫. સુઞ્ઞાગારન્તિ ચતુત્થજ્ઝાનં.

    285.Suññāgāranti catutthajjhānaṃ.







    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā
    યાગુમધુગોળકાદિકથા • Yāgumadhugoḷakādikathā
    પાટલિગામવત્થુકથા • Pāṭaligāmavatthukathā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā
    યાગુમધુગોળકાદિકથાવણ્ણના • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
    પાટલિગામવત્થુકથાવણ્ણના • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / યાગુમધુગોળકાદિકથાવણ્ણના • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi
    ૧૭૦. યાગુમધુગોળકાદિકથા • 170. Yāgumadhugoḷakādikathā
    ૧૭૩. પાટલિગામવત્થુકથા • 173. Pāṭaligāmavatthukathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact