Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā

    ૭. યસત્થેરગાથાવણ્ણના

    7. Yasattheragāthāvaṇṇanā

    સુવિલિત્તો સુવસનોતિ આયસ્મતો યસત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે વિવટ્ટૂપનિસ્સયાનિ પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો સુમેધસ્સ ભગવતો કાલે મહાનુભાવો નાગરાજા હુત્વા બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં અત્તનો ભવનં નેત્વા મહાદાનં પવત્તેસિ. ભગવન્તં મહગ્ઘેન તિચીવરેન અચ્છાદેસિ, એકમેકઞ્ચ ભિક્ખું મહગ્ઘેનેવ પચ્ચેકદુસ્સયુગેન સબ્બેન સમણપરિક્ખારેન અચ્છાદેસિ. સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો સિદ્ધત્થસ્સ ભગવતો કાલે સેટ્ઠિપુત્તો હુત્વા મહાબોધિમણ્ડં સત્તહિ રતનેહિ પૂજેસિ. કસ્સપસ્સ ભગવતો કાલે સાસને પબ્બજિત્વા સમણધમ્મં અકાસિ. એવં સુગતીસુયેવ સંસરન્તો ઇમસ્મિં અમ્હાકં ભગવતો કાલે બારાણસિયં મહાવિભવસ્સ સેટ્ઠિનો પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, યસો નામ નામેન પરમસુખુમાલો. ‘‘તસ્સ તયો પાસાદા’’તિ સબ્બં ખન્ધકે (મહાવ॰ ૨૫) આગતનયેન વેદિતબ્બં.

    Suvilittosuvasanoti āyasmato yasattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle mahānubhāvo nāgarājā hutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ attano bhavanaṃ netvā mahādānaṃ pavattesi. Bhagavantaṃ mahagghena ticīvarena acchādesi, ekamekañca bhikkhuṃ mahaggheneva paccekadussayugena sabbena samaṇaparikkhārena acchādesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto siddhatthassa bhagavato kāle seṭṭhiputto hutvā mahābodhimaṇḍaṃ sattahi ratanehi pūjesi. Kassapassa bhagavato kāle sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi. Evaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ amhākaṃ bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ mahāvibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, yaso nāma nāmena paramasukhumālo. ‘‘Tassa tayo pāsādā’’ti sabbaṃ khandhake (mahāva. 25) āgatanayena veditabbaṃ.

    સો પુબ્બહેતુના ચોદિયમાનો રત્તિભાગે નિદ્દાભિભૂતસ્સ પરિજનસ્સ વિપ્પકારં દિસ્વા સઞ્જાતસંવેગો સુવણ્ણપાદુકારૂળ્હોવ ગેહતો નિગ્ગતો દેવતાવિવટેન નગરદ્વારેન નિક્ખમિત્વા ઇસિપતનસમીપં ગતો ‘‘ઉપદ્દુતં વત, ભો, ઉપસ્સટ્ઠં વત, ભો’’તિ આહ. તેન સમયેન ભગવતા ઇસિપતને વિહરન્તેન તસ્સેવ અનુગ્ગણ્હનત્થં અબ્ભોકાસે ચઙ્કમન્તેન ‘‘એહિ, યસ, ઇદં અનુપદ્દુતં, ઇદં અનુપસ્સટ્ઠ’’ન્તિ વુત્તો, ‘‘અનુપદ્દુતં અનુપસ્સટ્ઠં કિર અત્થી’’તિ સોમનસ્સજાતો સુવણ્ણપાદુકા ઓરુય્હ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એકમન્તં નિસિન્નો સત્થારા અનુપુબ્બિકથં કથેત્વા સચ્ચદેસનાય કતાય સચ્ચપરિયોસાને સોતાપન્નો હુત્વા ગવેસનત્થં આગતસ્સ પિતુ ભગવતા સચ્ચદેસનાય કરિયમાનાય અરહત્તં સચ્છાકાસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૧.૪૦.૪૫૬-૪૮૩) –

    So pubbahetunā codiyamāno rattibhāge niddābhibhūtassa parijanassa vippakāraṃ disvā sañjātasaṃvego suvaṇṇapādukārūḷhova gehato niggato devatāvivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā isipatanasamīpaṃ gato ‘‘upaddutaṃ vata, bho, upassaṭṭhaṃ vata, bho’’ti āha. Tena samayena bhagavatā isipatane viharantena tasseva anuggaṇhanatthaṃ abbhokāse caṅkamantena ‘‘ehi, yasa, idaṃ anupaddutaṃ, idaṃ anupassaṭṭha’’nti vutto, ‘‘anupaddutaṃ anupassaṭṭhaṃ kira atthī’’ti somanassajāto suvaṇṇapādukā oruyha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisinno satthārā anupubbikathaṃ kathetvā saccadesanāya katāya saccapariyosāne sotāpanno hutvā gavesanatthaṃ āgatassa pitu bhagavatā saccadesanāya kariyamānāya arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.456-483) –

    ‘‘મહાસમુદ્દં ઓગ્ગય્હ, ભવનં મે સુનિમ્મિતં;

    ‘‘Mahāsamuddaṃ oggayha, bhavanaṃ me sunimmitaṃ;

    સુનિમ્મિતા પોક્ખરણી, ચક્કવાકપકૂજિતા.

    Sunimmitā pokkharaṇī, cakkavākapakūjitā.

    ‘‘મન્દાલકેહિ સઞ્છન્ના, પદુમુપ્પલકેહિ ચ;

    ‘‘Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca;

    નદી ચ સન્દતે તત્થ, સુપતિત્થા મનોરમા.

    Nadī ca sandate tattha, supatitthā manoramā.

    ‘‘મચ્છકચ્છપસઞ્છન્ના, નાનાદિજસમોત્થતા;

    ‘‘Macchakacchapasañchannā, nānādijasamotthatā;

    મયૂરકોઞ્ચાભિરુદા, કોકિલાદીહિ વગ્ગુહિ.

    Mayūrakoñcābhirudā, kokilādīhi vagguhi.

    ‘‘પારેવતા રવિહંસા ચ, ચક્કવાકા નદીચરા;

    ‘‘Pārevatā ravihaṃsā ca, cakkavākā nadīcarā;

    દિન્દિભા સાળિકા ચેત્થ, પમ્મકા જીવજીવકા.

    Dindibhā sāḷikā cettha, pammakā jīvajīvakā.

    ‘‘હંસા કોઞ્ચાપિ નદિતા, કોસિયા પિઙ્ગલા બહૂ;

    ‘‘Haṃsā koñcāpi naditā, kosiyā piṅgalā bahū;

    સત્તરતનસમ્પન્ના, મણિમુત્તિકવાલુકા.

    Sattaratanasampannā, maṇimuttikavālukā.

    ‘‘સબ્બસોણ્ણમયા રુક્ખા, નાનાગન્ધસમેરિતા;

    ‘‘Sabbasoṇṇamayā rukkhā, nānāgandhasameritā;

    ઉજ્જોતેન્તિ દિવારત્તિં, ભવનં સબ્બકાલિકં.

    Ujjotenti divārattiṃ, bhavanaṃ sabbakālikaṃ.

    ‘‘સટ્ઠિતૂરિયસહસ્સાનિ, સાયં પાતો પવજ્જરે;

    ‘‘Saṭṭhitūriyasahassāni, sāyaṃ pāto pavajjare;

    સોળસિત્થિસહસ્સાનિ, પરિવારેન્તિ મં સદા.

    Soḷasitthisahassāni, parivārenti maṃ sadā.

    ‘‘અભિનિક્ખમ્મ ભવના, સુમેધં લોકનાયકં;

    ‘‘Abhinikkhamma bhavanā, sumedhaṃ lokanāyakaṃ;

    પસન્નચિત્તો સુમનો, વન્દયિં તં મહાયસં.

    Pasannacitto sumano, vandayiṃ taṃ mahāyasaṃ.

    ‘‘સમ્બુદ્ધં અભિવાદેત્વા, સસઙ્ઘં તં નિમન્તયિં;

    ‘‘Sambuddhaṃ abhivādetvā, sasaṅghaṃ taṃ nimantayiṃ;

    અધિવાસેસિ સો ધીરો, સુમેધો લોકનાયકો.

    Adhivāsesi so dhīro, sumedho lokanāyako.

    ‘‘મમ ધમ્મકથં કત્વા, ઉય્યોજેસિ મહામુનિ;

    ‘‘Mama dhammakathaṃ katvā, uyyojesi mahāmuni;

    સમ્બુદ્ધં અભિવાદેત્વા, ભવનં મે ઉપાગમિં.

    Sambuddhaṃ abhivādetvā, bhavanaṃ me upāgamiṃ.

    ‘‘આમન્તયિં પરિજનં, સબ્બે સન્નિપતાથ વો;

    ‘‘Āmantayiṃ parijanaṃ, sabbe sannipatātha vo;

    પુબ્બણ્હસમયં બુદ્ધો, ભવનં આગમિસ્સતિ.

    Pubbaṇhasamayaṃ buddho, bhavanaṃ āgamissati.

    ‘‘લાભા અમ્હં સુલદ્ધં નો, યે વસામ તવન્તિકે;

    ‘‘Lābhā amhaṃ suladdhaṃ no, ye vasāma tavantike;

    મયમ્પિ બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, પૂજં કસ્સામ સત્થુનો.

    Mayampi buddhaseṭṭhassa, pūjaṃ kassāma satthuno.

    ‘‘અન્નં પાનં પટ્ઠપેત્વા, કાલં આરોચયિં અહં;

    ‘‘Annaṃ pānaṃ paṭṭhapetvā, kālaṃ ārocayiṃ ahaṃ;

    વસીસતસહસ્સેહિ, ઉપેસિ લોકનાયકો.

    Vasīsatasahassehi, upesi lokanāyako.

    ‘‘પઞ્ચઙ્ગિકેહિ તૂરિયેહિ, પચ્ચુગ્ગમનમકાસહં;

    ‘‘Pañcaṅgikehi tūriyehi, paccuggamanamakāsahaṃ;

    સબ્બસોણ્ણમયે પીઠે, નિસીદિ પુરિસુત્તમો.

    Sabbasoṇṇamaye pīṭhe, nisīdi purisuttamo.

    ‘‘ઉપરિચ્છદનં આસિ, સબ્બસોણ્ણમયં તદા;

    ‘‘Uparicchadanaṃ āsi, sabbasoṇṇamayaṃ tadā;

    બીજનિયો પવાયન્તિ, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ અન્તરે.

    Bījaniyo pavāyanti, bhikkhusaṅghassa antare.

    ‘‘પહૂતેનન્નપાનેન, ભિક્ખુસઙ્ઘમતપ્પયિં;

    ‘‘Pahūtenannapānena, bhikkhusaṅghamatappayiṃ;

    પચ્ચેકદુસ્સયુગળે, ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સદાસહં.

    Paccekadussayugaḷe, bhikkhusaṅghassadāsahaṃ.

    ‘‘યં વદન્તિ સુમેધોતિ, લોકાહુતિપટિગ્ગહં;

    ‘‘Yaṃ vadanti sumedhoti, lokāhutipaṭiggahaṃ;

    ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, ઇમા ગાથા અભાસથ.

    Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.

    ‘‘યો મે અન્નેન પાનેન, સબ્બે ઇમે ચ તપ્પયિં;

    ‘‘Yo me annena pānena, sabbe ime ca tappayiṃ;

    તમહં કિત્તયિસ્સામિ, સુણાથ મમ ભાસતો.

    Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.

    ‘‘અટ્ઠારસે કપ્પસતે, દેવલોકે રમિસ્સતિ;

    ‘‘Aṭṭhārase kappasate, devaloke ramissati;

    સહસ્સક્ખત્તું રાજા ચ, ચક્કવત્તી ભવિસ્સતિ.

    Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati.

    ‘‘ઉપપજ્જતિ યં યોનિં, દેવત્તં અથ માનુસં;

    ‘‘Upapajjati yaṃ yoniṃ, devattaṃ atha mānusaṃ;

    સબ્બદા સબ્બસોવણ્ણં, છદનં ધારયિસ્સતિ.

    Sabbadā sabbasovaṇṇaṃ, chadanaṃ dhārayissati.

    ‘‘તિંસકપ્પસહસ્સમ્હિ, ઓક્કાકકુલસમ્ભવો;

    ‘‘Tiṃsakappasahassamhi, okkākakulasambhavo;

    ગોતમો નામ ગોત્તેન, સત્થા લોકે ભવિસ્સતિ.

    Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.

    ‘‘તસ્સ ધમ્મેસુ દાયાદો, ઓરસો ધમ્મનિમ્મિતો;

    ‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;

    સબ્બાસવે પરિઞ્ઞાય, નિબ્બાયિસ્સતિનાસવો.

    Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.

    ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘે નિસીદિત્વા, સીહનાદં નદિસ્સતિ;

    ‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, sīhanādaṃ nadissati;

    ચિતકે છત્તં ધારેન્તિ, હેટ્ઠા છત્તમ્હિ ડય્હથ.

    Citake chattaṃ dhārenti, heṭṭhā chattamhi ḍayhatha.

    ‘‘સામઞ્ઞં મે અનુપ્પત્તં, કિલેસા ઝાપિતા મયા;

    ‘‘Sāmaññaṃ me anuppattaṃ, kilesā jhāpitā mayā;

    મણ્ડપે રુક્ખમૂલે વા, સન્તાપો મે ન વિજ્જતિ.

    Maṇḍape rukkhamūle vā, santāpo me na vijjati.

    ‘‘તિંસકપ્પસહસ્સમ્હિ, યં દાનમદદિં તદા;

    ‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ dānamadadiṃ tadā;

    દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, સબ્બદાનસ્સિદં ફલં.

    Duggatiṃ nābhijānāmi, sabbadānassidaṃ phalaṃ.

    ‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.

    ‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.

    અથ ભગવા આયસ્મન્તં યસં દક્ખિણં બાહું પસારેત્વા ‘‘એહિ ભિક્ખૂ’’તિ આહ. વચનસમનન્તરમેવ દ્વઙ્ગુલમત્તકેસમસ્સુ અટ્ઠપરિક્ખારધરો વસ્સસટ્ઠિકત્થેરો વિય અહોસિ. સો અત્તનો પટિપત્તિં પચ્ચવેક્ખિત્વા ઉદાનેન્તો એહિભિક્ખુભાવપ્પત્તિતો પુરિમાવત્થવસેન –

    Atha bhagavā āyasmantaṃ yasaṃ dakkhiṇaṃ bāhuṃ pasāretvā ‘‘ehi bhikkhū’’ti āha. Vacanasamanantarameva dvaṅgulamattakesamassu aṭṭhaparikkhāradharo vassasaṭṭhikatthero viya ahosi. So attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānento ehibhikkhubhāvappattito purimāvatthavasena –

    ૧૧૭.

    117.

    ‘‘સુવિલિત્તો સુવસનો, સબ્બાભરણભૂસિતો;

    ‘‘Suvilitto suvasano, sabbābharaṇabhūsito;

    તિસ્સો વિજ્જા અજ્ઝગમિં, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ. – ગાથં અભાસિ;

    Tisso vijjā ajjhagamiṃ, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – gāthaṃ abhāsi;

    તત્થ સુવિલિત્તોતિ સુન્દરેન કુઙ્કુમચન્દનાનુલેપનેન વિલિત્તગત્તો. સુવસનોતિ સુટ્ઠુ મહગ્ઘકાસિકવત્થવસનો. સબ્બાભરણભૂસિતોતિ સીસૂપગાદીહિ સબ્બેહિ આભરણેહિ અલઙ્કતો. અજ્ઝગમિન્તિ અધિગચ્છિં. સેસં વુત્તનયમેવ.

    Tattha suvilittoti sundarena kuṅkumacandanānulepanena vilittagatto. Suvasanoti suṭṭhu mahagghakāsikavatthavasano. Sabbābharaṇabhūsitoti sīsūpagādīhi sabbehi ābharaṇehi alaṅkato. Ajjhagaminti adhigacchiṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    યસત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Yasattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૭. યસત્થેરગાથા • 7. Yasattheragāthā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact