Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / થેરગાથા-અટ્ઠકથા • Theragāthā-aṭṭhakathā |
૯. યસોજત્થેરગાથાવણ્ણના
9. Yasojattheragāthāvaṇṇanā
કાલપબ્બઙ્ગસઙ્કાસોતિ આયસ્મતો યસોજત્થેરસ્સ ગાથા. કા ઉપ્પત્તિ? અયમ્પિ પુરિમબુદ્ધેસુ કતાધિકારો તત્થ તત્થ ભવે પુઞ્ઞાનિ ઉપચિનન્તો વિપસ્સિસ્સ ભગવતો કાલે આરામગોપકકુલે નિબ્બત્તિત્વા વિઞ્ઞુતં પત્તો એકદિવસં વિપસ્સિં ભગવન્તં આકાસેન ગચ્છન્તં દિસ્વા પસન્નમાનસો લબુજફલં અદાસિ.
Kālapabbaṅgasaṅkāsoti āyasmato yasojattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle ārāmagopakakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ ākāsena gacchantaṃ disvā pasannamānaso labujaphalaṃ adāsi.
સો તેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તો ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે સાવત્થિનગરદ્વારે કેવટ્ટગામે પઞ્ચકુલસતજેટ્ઠકસ્સ કેવટ્ટસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, યસોજોતિસ્સ નામં અકંસુ. સો વયપ્પત્તો અત્તનો સહાયેહિ કેવટ્ટપુત્તેહિ સદ્ધિં મચ્છગહણત્થં અચિરવતિયં નદિયં જાલં ખિપિ. તત્થેકો સુવણ્ણવણ્ણો મહામચ્છો અન્તોજાલં પાવિસિ. તં તે રઞ્ઞો પસેનદિસ્સ દસ્સેસું . રાજા ‘‘ઇમસ્સ સુવણ્ણવણ્ણસ્સ મચ્છસ્સ વણ્ણકારણં ભગવા જાનાતી’’તિ મચ્છં ગાહાપેત્વા ભગવતો દસ્સેસિ. ભગવા ‘‘અયં કસ્સપસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાસને ઓસક્કમાને પબ્બજિત્વા મિચ્છા પટિપજ્જન્તો સાસનં ઓસક્કાપેત્વા નિરયે નિબ્બત્તો એકં બુદ્ધન્તરં નિરયે પચ્ચિત્વા તતો ચુતો અચિરવતિયં મચ્છો હુત્વા નિબ્બત્તો’’તિ વત્વા તસ્સ ભગિનીનઞ્ચ નિરયે નિબ્બત્તભાવં, તસ્સ ભાતિકત્થેરસ્સ પરિનિબ્બુતભાવઞ્ચ તેનેવ કથાપેત્વા ઇમિસ્સા અટ્ઠુપ્પત્તિયા કપિલસુત્તં દેસેસિ.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagaradvāre kevaṭṭagāme pañcakulasatajeṭṭhakassa kevaṭṭassa putto hutvā nibbatti, yasojotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto attano sahāyehi kevaṭṭaputtehi saddhiṃ macchagahaṇatthaṃ aciravatiyaṃ nadiyaṃ jālaṃ khipi. Tattheko suvaṇṇavaṇṇo mahāmaccho antojālaṃ pāvisi. Taṃ te rañño pasenadissa dassesuṃ . Rājā ‘‘imassa suvaṇṇavaṇṇassa macchassa vaṇṇakāraṇaṃ bhagavā jānātī’’ti macchaṃ gāhāpetvā bhagavato dassesi. Bhagavā ‘‘ayaṃ kassapassa sammāsambuddhassa sāsane osakkamāne pabbajitvā micchā paṭipajjanto sāsanaṃ osakkāpetvā niraye nibbatto ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā tato cuto aciravatiyaṃ maccho hutvā nibbatto’’ti vatvā tassa bhaginīnañca niraye nibbattabhāvaṃ, tassa bhātikattherassa parinibbutabhāvañca teneva kathāpetvā imissā aṭṭhuppattiyā kapilasuttaṃ desesi.
સત્થુ દેસનં સુત્વા યસોજો સંવેગજાતો સદ્ધિં અત્તનો સહાયેહિ ભગવતો સન્તિકે પબ્બજિત્વા પતિરૂપે ઠાને વસન્તો એકદિવસં સપરિસો ભગવન્તં વન્દિતું જેતવનં અગમાસિ. તસ્સ આગમને સેનાસનપઞ્ઞાપનાદિના વિહારે ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દો અહોસિ. તં સુત્વા ‘‘ભગવા સપરિસં યસોજં પણામેસી’’તિ (ઉદા॰ ૨૩) સબ્બં ઉદાને આગતનયેન વેદિતબ્બં. પણામિતો પન આયસ્મા યસોજો કસાભિહતો ભદ્દો અસ્સાજાનીયો વિય સંવિગ્ગમાનસો સદ્ધિં પરિસાય વગ્ગુમુદાય નદિયા તીરે વસન્તો ઘટેન્તો વાયમન્તો વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા અન્તોવસ્સેયેવ છળભિઞ્ઞો અહોસિ. તેન વુત્તં અપદાને (અપ॰ થેર ૨.૪૭.૩૨-૩૯) –
Satthu desanaṃ sutvā yasojo saṃvegajāto saddhiṃ attano sahāyehi bhagavato santike pabbajitvā patirūpe ṭhāne vasanto ekadivasaṃ sapariso bhagavantaṃ vandituṃ jetavanaṃ agamāsi. Tassa āgamane senāsanapaññāpanādinā vihāre uccāsaddamahāsaddo ahosi. Taṃ sutvā ‘‘bhagavā saparisaṃ yasojaṃ paṇāmesī’’ti (udā. 23) sabbaṃ udāne āgatanayena veditabbaṃ. Paṇāmito pana āyasmā yasojo kasābhihato bhaddo assājānīyo viya saṃviggamānaso saddhiṃ parisāya vaggumudāya nadiyā tīre vasanto ghaṭento vāyamanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā antovasseyeva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.32-39) –
‘‘નગરે બન્ધુમતિયા, આરામિકો અહં તદા;
‘‘Nagare bandhumatiyā, ārāmiko ahaṃ tadā;
અદ્દસં વિરજં બુદ્ધં, ગચ્છન્તં અનિલઞ્જસે.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase.
‘‘લબુજં ફલમાદાય, બુદ્ધસેટ્ઠસ્સદાસહં;
‘‘Labujaṃ phalamādāya, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
આકાસેવ ઠિતો સન્તો, પટિગ્ગણ્હિ મહાયસો.
Ākāseva ṭhito santo, paṭiggaṇhi mahāyaso.
‘‘વિત્તિસઞ્જાનનો મય્હં, દિટ્ઠધમ્મસુખાવહો;
‘‘Vittisañjānano mayhaṃ, diṭṭhadhammasukhāvaho;
ફલં બુદ્ધસ્સ દત્વાન, વિપ્પસન્નેન ચેતસા.
Phalaṃ buddhassa datvāna, vippasannena cetasā.
‘‘અધિગઞ્છિં તદા પીતિં, વિપુલં સુખમુત્તમં;
‘‘Adhigañchiṃ tadā pītiṃ, vipulaṃ sukhamuttamaṃ;
ઉપ્પજ્જતેવ રતનં, નિબ્બત્તસ્સ તહિં તહિં.
Uppajjateva ratanaṃ, nibbattassa tahiṃ tahiṃ.
‘‘એકનવુતિતો કપ્પે, યં ફલં અદદિં તદા;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
દુગ્ગતિં નાભિજાનામિ, ફલદાનસ્સિદં ફલં.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘કિલેસા ઝાપિતા મય્હં…પે॰… કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
છળભિઞ્ઞં પન સમાનં સપરિસં આયસ્મન્તં યસોજં સત્થા પક્કોસિત્વા આનેઞ્જસમાપત્તિના પટિસન્થારમકાસિ. સો સબ્બેપિ ધુતઙ્ગધમ્મે સમાદાય વત્તતિ. તેનસ્સ સરીરં કિસં અહોસિ લૂખં દુબ્બણ્ણં, તં ભગવા પરમપ્પિચ્છતાય પસંસન્તો –
Chaḷabhiññaṃ pana samānaṃ saparisaṃ āyasmantaṃ yasojaṃ satthā pakkositvā āneñjasamāpattinā paṭisanthāramakāsi. So sabbepi dhutaṅgadhamme samādāya vattati. Tenassa sarīraṃ kisaṃ ahosi lūkhaṃ dubbaṇṇaṃ, taṃ bhagavā paramappicchatāya pasaṃsanto –
૨૪૩.
243.
‘‘કાલપબ્બઙ્ગસઙ્કાસો , કિસો ધમનિસન્થતો;
‘‘Kālapabbaṅgasaṅkāso , kiso dhamanisanthato;
મત્તઞ્ઞૂ અન્નપાનમ્હિ, અદીનમાનસો નરો’’તિ. – પઠમં ગાથમાહ;
Mattaññū annapānamhi, adīnamānaso naro’’ti. – paṭhamaṃ gāthamāha;
તત્થ કાલપબ્બઙ્ગસઙ્કાસોતિ મંસૂપચયવિગમેન કિસદુસણ્ઠિતસરીરાવયવતાય દન્તિલતાપબ્બસદિસઙ્ગો, તેનાહ ‘‘કિસો ધમનિસન્થતો’’તિ. કિસોતિ મોનેય્યપટિપદાપૂરણેન કિસસરીરો. ધમનિસન્થતોતિ ધમનીહિ સન્થતગત્તો અપ્પમંસલોહિતતાય પાકટીહિ કણ્ડરસિરાહિ વિતતસરીરો. મત્તઞ્ઞૂતિ પરિયેસનપટિગ્ગહણપરિભોગવિસ્સજ્જનેસુ પમાણઞ્ઞૂ. અદીનમાનસોતિ કોસજ્જાદીહિ અનભિભૂતત્તા અલીનચિત્તો અકુસીતવુત્તિ. નરોતિ પુરિસો, પોરિસસ્સ ધુરસ્સ વહનતો પોરિસલક્ખણસમ્પન્નો પુરિસધોરય્હોતિ અધિપ્પાયો.
Tattha kālapabbaṅgasaṅkāsoti maṃsūpacayavigamena kisadusaṇṭhitasarīrāvayavatāya dantilatāpabbasadisaṅgo, tenāha ‘‘kiso dhamanisanthato’’ti. Kisoti moneyyapaṭipadāpūraṇena kisasarīro. Dhamanisanthatoti dhamanīhi santhatagatto appamaṃsalohitatāya pākaṭīhi kaṇḍarasirāhi vitatasarīro. Mattaññūti pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogavissajjanesu pamāṇaññū. Adīnamānasoti kosajjādīhi anabhibhūtattā alīnacitto akusītavutti. Naroti puriso, porisassa dhurassa vahanato porisalakkhaṇasampanno purisadhorayhoti adhippāyo.
એવં થેરો સત્થારા પસટ્ઠો પસટ્ઠભાવાનુરૂપં અત્તનો અધિવાસનખન્તિવીરિયારમ્ભવિવેકાભિરતિકિત્તનમુખેન ભિક્ખૂનં ધમ્મં કથેન્તો –
Evaṃ thero satthārā pasaṭṭho pasaṭṭhabhāvānurūpaṃ attano adhivāsanakhantivīriyārambhavivekābhiratikittanamukhena bhikkhūnaṃ dhammaṃ kathento –
૨૪૪.
244.
‘‘ફુટ્ઠો ડંસેહિ મકસેહિ, અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને;
‘‘Phuṭṭho ḍaṃsehi makasehi, araññasmiṃ brahāvane;
નાગો સઙ્ગામસીસેવ, સતો તત્રાધિવાસયે.
Nāgo saṅgāmasīseva, sato tatrādhivāsaye.
૨૪૫.
245.
‘‘યથા બ્રહ્મા તથા એકો, યથા દેવો તથા દુવે;
‘‘Yathā brahmā tathā eko, yathā devo tathā duve;
યથા ગામો તથા તયો, કોલાહલં તતુત્તરિ’’ન્તિ. –
Yathā gāmo tathā tayo, kolāhalaṃ tatuttari’’nti. –
ઇમા દ્વે ગાથા અભાસિ.
Imā dve gāthā abhāsi.
તત્થ નાગો સઙ્ગામસીસેવાતિ યથા નામ આજાનેય્યો હત્થિનાગો યુદ્ધમણ્ડલે અસિસત્તિતોમરાદિપ્પહારે અધિવાસેત્વા પરસેનં વિદ્ધંસેતિ, એવં ભિક્ખુ અરઞ્ઞસ્મિં બ્રહાવને અરઞ્ઞાનિયં ડંસાદિપરિસ્સયે સતો સમ્પજાનો અધિવાસેય્ય, અધિવાસેત્વા ચ ભાવનાબલેન મારબલં વિધમેય્ય.
Tattha nāgo saṅgāmasīsevāti yathā nāma ājāneyyo hatthināgo yuddhamaṇḍale asisattitomarādippahāre adhivāsetvā parasenaṃ viddhaṃseti, evaṃ bhikkhu araññasmiṃ brahāvane araññāniyaṃ ḍaṃsādiparissaye sato sampajāno adhivāseyya, adhivāsetvā ca bhāvanābalena mārabalaṃ vidhameyya.
યથા બ્રહ્માતિ યથા બ્રહ્મા એકકો ચિત્તપ્પકોપરહિતો ઝાનસુખેન નિચ્ચમેવ સુખિતો વિહરતિ તથા એકોતિ ભિક્ખુપિ એકો અદુતિયો વિવેકસુખમનુબ્રૂહેન્તો સુખં વિહરતિ. એકસ્સ સામઞ્ઞસુખં પણીતન્તિ હિ વુત્તં. એતેન એકવિહારી ભિક્ખુ ‘‘બ્રહ્મસમો’’તિ ઓવાદં દેતિ. યથા દેવો તથા દુવેતિ યથા દેવાનં અન્તરન્તરા ચિત્તપ્પકોપોપિ સિયા, તથા દ્વિન્નં ભિક્ખૂનં સહવાસે ઘટ્ટનાપિ ભવેય્યાતિ સદુતિયવાસેન ભિક્ખુ ‘‘દેવસમો’’તિ વુત્તો. યથા ગામો તથા તયોતિ અસ્મિમેવ પાઠે તિણ્ણં ભિક્ખૂનં સહવાસો ગામવાસસદિસો વિવેકવાસો ન હોતીતિ અધિપ્પાયો . કોલાહલં તતુત્તરિન્તિ તતો તયતો ઉપરિ ચ બહૂનં સંવાસો કોલાહલં ઉચ્ચાસદ્દમહાસદ્દમહાજનસન્નિપાતસદિસો, તસ્મા એકવિહારિના ભવિતબ્બન્તિ અધિપ્પાયોતિ.
Yathā brahmāti yathā brahmā ekako cittappakoparahito jhānasukhena niccameva sukhito viharati tathā ekoti bhikkhupi eko adutiyo vivekasukhamanubrūhento sukhaṃ viharati. Ekassa sāmaññasukhaṃ paṇītanti hi vuttaṃ. Etena ekavihārī bhikkhu ‘‘brahmasamo’’ti ovādaṃ deti. Yathā devo tathā duveti yathā devānaṃ antarantarā cittappakopopi siyā, tathā dvinnaṃ bhikkhūnaṃ sahavāse ghaṭṭanāpi bhaveyyāti sadutiyavāsena bhikkhu ‘‘devasamo’’ti vutto. Yathā gāmo tathā tayoti asmimeva pāṭhe tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ sahavāso gāmavāsasadiso vivekavāso na hotīti adhippāyo . Kolāhalaṃ tatuttarinti tato tayato upari ca bahūnaṃ saṃvāso kolāhalaṃ uccāsaddamahāsaddamahājanasannipātasadiso, tasmā ekavihārinā bhavitabbanti adhippāyoti.
યસોજત્થેરગાથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Yasojattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / થેરગાથાપાળિ • Theragāthāpāḷi / ૯. યસોજત્થેરગાથા • 9. Yasojattheragāthā