Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
અભિભાયતનકથાવણ્ણના
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
૨૦૪. અઞ્ઞમ્પીતિ કેવલં કસિણાયતનસઙ્ખાતમેવ અહુત્વા અભિભાયતનસઙ્ખાતમ્પિ પવત્તતીતિ સતિપિ અભિભાયતનાનં કસિણાયતનત્તે કસિણાયતનભાવતો અઞ્ઞો અભિભાયતનભાવો કસિણનિમિત્તાભિભવનકભાવનાનિમિત્તનાનત્તતોતિ દસ્સેતિ. તત્થ અભિભવતીતિ અભિભુ, પરિકમ્મં, ઞાણં વા. અભિભુ આયતનં એતસ્સાતિ અભિભાયતનં, ઝાનં. અભિભવિતબ્બં વા આરમ્મણસઙ્ખાતં આયતનં એતસ્સાતિ અભિભાયતનં, ઝાનં. આરમ્મણાભિભવનતો અભિભુ ચ તં આયતનઞ્ચ યોગિનો સુખવિસેસાનં અધિટ્ઠાનભાવતો મનાયતનધમ્માયતનભાવતો ચાતિપિ સસમ્પયુત્તં ઝાનં અભિભાયતનં. મગ્ગપ્પટિબદ્ધતાય તદા સમાપત્તિતો વુટ્ઠિતસ્સ આભોગો પુબ્બભાગભાવનાવસેન ઝાનક્ખણે પવત્તં અભિભવનાકારં ગહેત્વા પવત્તો વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બો. આગમેસુ પન ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો…પે॰… પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ. અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૭૩; મ॰ નિ॰ ૨.૨૪૯; અ॰ નિ॰ ૮.૬૫) ઇમેસં ચતુન્નં અભિભાયતનાનં આગતત્તા આગમટ્ઠકથાસુ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૭૩; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨. ૨૪૯-૨૫૦; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૮.૬૫) ‘‘વણ્ણવસેન આભોગે વિજ્જમાનેપિ પરિત્તઅપ્પમાણવસેનેવ ઇમાનિ અભિભાયતનાનિ દેસિતાની’’તિ વુત્તં. પરિત્તઅપ્પમાણતા હિ અભિભવનસ્સ કારણં વણ્ણાભોગે સતિપિ અસતિપિ. તત્થ ચ વણ્ણાભોગરહિતાનિ સહિતાનિ ચ સબ્બાનિ પરિત્તાનિ ‘‘સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ વુત્તાનિ, તથા અપ્પમાણાનીતિ દટ્ઠબ્બાનિ. અત્થિ હિ એસો પરિયાયો પરિત્તાનિ અભિભુય્ય તાનિ ચે કદાચિ વણ્ણવસેન આભુજિતાનિ હોન્તિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ અભિભુય્યાતિ. ઇધ પન નિપ્પરિયાયદેસનત્તા વણ્ણાભોગરહિતાનિ વિસું વુત્તાનિ સહિતાનિ ચ. અત્થિ હિ ઉભયત્થ અભિભવનવિસેસોતિ.
204. Aññampīti kevalaṃ kasiṇāyatanasaṅkhātameva ahutvā abhibhāyatanasaṅkhātampi pavattatīti satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte kasiṇāyatanabhāvato añño abhibhāyatanabhāvo kasiṇanimittābhibhavanakabhāvanānimittanānattatoti dasseti. Tattha abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Maggappaṭibaddhatāya tadā samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavatto vuttoti daṭṭhabbo. Āgamesu pana ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko…pe… parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dī. ni. 2.173; ma. ni. 2.249; a. ni. 8.65) imesaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā āgamaṭṭhakathāsu (dī. ni. aṭṭha. 2.173; ma. ni. aṭṭha. 2. 249-250; a. ni. aṭṭha. 3.8.65) ‘‘vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittaappamāṇavaseneva imāni abhibhāyatanāni desitānī’’ti vuttaṃ. Parittaappamāṇatā hi abhibhavanassa kāraṇaṃ vaṇṇābhoge satipi asatipi. Tattha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni parittāni ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā appamāṇānīti daṭṭhabbāni. Atthi hi eso pariyāyo parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Idha pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni sahitāni ca. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti.
તત્થ ચ પરિયાયદેસનત્તા વિમોક્ખાનમ્પિ અભિભવનપરિયાયો અત્થીતિ ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી’’તિ અભિભાયતનદ્વયં વુત્તં, તતિયચતુત્થઅભિભાયતનેસુ દુતિયવિમોક્ખો વણ્ણાભિભાયતનેસુ તતિયવિમોક્ખો ચ અભિભવનપ્પવત્તિતો સઙ્ગહિતો, ઇધ પન નિપ્પરિયાયદેસનત્તા વિમોક્ખાભિભાયતનાનિ અસઙ્કરતો દસ્સેતું વિમોક્ખે વજ્જેત્વા અભિભાયતનાનિ કથિતાનિ. સબ્બાનિ ચ વિમોક્ખકિચ્ચાનિ વિમોક્ખદેસનાય વુત્તાનિ, તદેતં ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી’’તિ આગતસ્સ અભિભાયતનદ્વયસ્સ અભિભાયતનેસુ અવચનતો ‘‘રૂપી રૂપાનિ પસ્સતી’’તિઆદીનઞ્ચ સબ્બવિમોક્ખકિચ્ચસાધારણવચનભાવતો વવત્થાનં કતન્તિ વિઞ્ઞાયતિ.
Tattha ca pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti abhibhāyatanadvayaṃ vuttaṃ, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito, idha pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni. Sabbāni ca vimokkhakiccāni vimokkhadesanāya vuttāni, tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.
અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતોતિ ઇદં કત્થચિપિ ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપાનિ પસ્સતી’’તિ અવત્વા સબ્બત્થ યં વુત્તં ‘‘બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતી’’તિ, તસ્સ કારણવચનં. તેન યં અઞ્ઞહેતુકં, તં તેન હેતુના વુત્તં. યં પન દેસનાવિલાસહેતુકં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞિતાય એવ ઇધ વચનં, ન તસ્સ અઞ્ઞં કારણં મગ્ગિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતા ચ બહિદ્ધારૂપાનં વિય અવિભૂતત્તા, દેસનાવિલાસો ચ યથાવુત્તવવત્થાનવસેન વેદિતબ્બો. સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનીતિ એતેનેવ સિદ્ધત્તા નીલાદિઅભિભાયતનાનિ ન વત્તબ્બાનીતિ ચે? ન, નીલાદીસુ કતાધિકારાનં નીલાદિભાવસ્સેવ અભિભવનકારણત્તા. ન હિ તેસં પરિસુદ્ધાપરિસુદ્ધવણ્ણપરિત્તતા તદપ્પમાણતા વા અભિભવનકારણં, અથ ખો નીલાદિભાવો એવાતિ.
Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatoti idaṃ katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva idha vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā, desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo. Suvaṇṇadubbaṇṇānīti eteneva siddhattā nīlādiabhibhāyatanāni na vattabbānīti ce? Na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇaparittatā tadappamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti.
અભિભાયતનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / રૂપાવચરકુસલં • Rūpāvacarakusalaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / અભિભાયતનકથા • Abhibhāyatanakathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / અભિભાયતનકથાવણ્ણના • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā