Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
અભિભાયતનકથાવણ્ણના
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
૨૦૪. પટિભાગનિમિત્તભૂતં કસિણારમ્મણસઙ્ખાતં આયતનં કારણં એતસ્સાતિ કસિણાયતનં, ઝાનં. અથ વા આરમ્મણસ્સ અનવસેસફરણટ્ઠેન કસિણઞ્ચ તં આયતનઞ્ચ યોગિનો સુખવિસેસાનં અધિટ્ઠાનભાવતો મનાયતનધમ્માયતનભાવતો ચાતિ સસમ્પયુત્તં ઝાનં કસિણાયતનં. તેનેવાહ ‘‘સતિપિ અભિભાયતનાનં કસિણાયતનત્તે’’તિ. ભાવનાય નિમિત્તં ભાવનાનિમિત્તં, આરમ્મણસ્સ પરિત્તપ્પમાણતા સુવિસુદ્ધનીલાદિતા ચ, તદેવ નાનત્તં. ભાવના એવ વા પુબ્બભાગભૂતા ભાવનાનિમિત્તં, તસ્સ નાનત્તં ભાવનાનિમિત્તનાનત્તં. પુબ્બભાગભાવના હિ યથાવુત્તવિસેસે આરમ્મણે પવત્તિઆકારવિસેસતો નાનાસભાવાતિ. કસિણનિમિત્તસ્સ અભિભવનકભાવનાનિમિત્તનાનત્તં કસિણ…પે॰… નાનત્તં, તતોતિ યોજેતબ્બં.
204. Paṭibhāganimittabhūtaṃ kasiṇārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ kāraṇaṃ etassāti kasiṇāyatanaṃ, jhānaṃ. Atha vā ārammaṇassa anavasesapharaṇaṭṭhena kasiṇañca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cāti sasampayuttaṃ jhānaṃ kasiṇāyatanaṃ. Tenevāha ‘‘satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte’’ti. Bhāvanāya nimittaṃ bhāvanānimittaṃ, ārammaṇassa parittappamāṇatā suvisuddhanīlāditā ca, tadeva nānattaṃ. Bhāvanā eva vā pubbabhāgabhūtā bhāvanānimittaṃ, tassa nānattaṃ bhāvanānimittanānattaṃ. Pubbabhāgabhāvanā hi yathāvuttavisese ārammaṇe pavattiākāravisesato nānāsabhāvāti. Kasiṇanimittassa abhibhavanakabhāvanānimittanānattaṃ kasiṇa…pe… nānattaṃ, tatoti yojetabbaṃ.
એત્થ ચ પુરિમાનિ ચત્તારિ અભિભાયતનાનિ ભૂતકસિણારમ્મણાનિ, ભૂતકસિણેસુ ચ યં સુવણ્ણં દુબ્બણ્ણન્તિ ચ ન સક્કા વત્તું. તત્થ પવત્તિતાનિ સબ્બત્થ વા વણ્ણાભોગરહિતેન પવત્તિતાનિ પઠમતતિયાભિભાયતનાનીતિ દુતિયચતુત્થાનિ વણ્ણકસિણારમ્મણાનિ. યદિ એવં દુતિયચતુત્થેહિ પઞ્ચમાદીનં કો વિસેસોતિ ‘‘પઞ્ચમાદીનિ વણ્ણતો રમણીયતરાનિ, ન તથા ઇતરાની’’તિ વદન્તિ. પુરિમાનિપિ ચત્તારિ અટ્ઠ કસિણારમ્મણાનેવ, તસ્મા તં નેસં મતિમત્તં ‘‘અટ્ઠસુ કસિણેસૂ’’તિ વુત્તત્તા. વિમોક્ખેસુ ચ પઠમદુતિયવિમોક્ખા અટ્ઠ કસિણારમ્મણા. તતિયો વણ્ણકસિણારમ્મણો. પઠમદુતિયાપિ વા વણ્ણકસિણારમ્મણા એવ ‘‘બહિદ્ધા નીલકસિણાદિરૂપાનિ ઝાનચક્ખુના પસ્સતી’’તિ વુત્તત્તા. આરમ્મણમનુઞ્ઞતાય હિ તત્થ અનિગ્ગતિતભાવેન તેસં પવત્તીતિ. એવં સન્તે તતિયસ્સ ઇતરેહિ કો વિસેસોતિ? સુભાકારાભોગો. તતિયો એવ હિ સુભન્તિ આભુજનવસેન પવત્તતિ, ન ઇતરેતિ.
Ettha ca purimāni cattāri abhibhāyatanāni bhūtakasiṇārammaṇāni, bhūtakasiṇesu ca yaṃ suvaṇṇaṃ dubbaṇṇanti ca na sakkā vattuṃ. Tattha pavattitāni sabbattha vā vaṇṇābhogarahitena pavattitāni paṭhamatatiyābhibhāyatanānīti dutiyacatutthāni vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Yadi evaṃ dutiyacatutthehi pañcamādīnaṃ ko visesoti ‘‘pañcamādīni vaṇṇato ramaṇīyatarāni, na tathā itarānī’’ti vadanti. Purimānipi cattāri aṭṭha kasiṇārammaṇāneva, tasmā taṃ nesaṃ matimattaṃ ‘‘aṭṭhasu kasiṇesū’’ti vuttattā. Vimokkhesu ca paṭhamadutiyavimokkhā aṭṭha kasiṇārammaṇā. Tatiyo vaṇṇakasiṇārammaṇo. Paṭhamadutiyāpi vā vaṇṇakasiṇārammaṇā eva ‘‘bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passatī’’ti vuttattā. Ārammaṇamanuññatāya hi tattha aniggatitabhāvena tesaṃ pavattīti. Evaṃ sante tatiyassa itarehi ko visesoti? Subhākārābhogo. Tatiyo eva hi subhanti ābhujanavasena pavattati, na itareti.
ઞાણં અપ્પનાપઞ્ઞા. વિજ્જમાનેપીતિ અપિ-સદ્દેન અવિજ્જમાનેપીતિ દસ્સેતિ. પરિત્તપ્પમાણતા અભિભવનસ્સ કારણં ઇમેસુ ચતૂસુ અભિભાયતનેસૂતિ અધિપ્પાયો. નનુ ચ સબ્બત્થ ‘‘સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ વચનતો વણ્ણાભોગસહિતાનિયેવ ગહિતાનીતિ? ન ગહિતાનીતિ દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ ચા’’તિઆદિમાહ. તત્થાતિ આગમેસુ. તથા અપ્પમાણાનીતિ વણ્ણાભોગરહિતાનિ ચ સબ્બાનિ અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનીતિ અત્થો. યદિ એવં કથં વિસિટ્ઠાનં વણ્ણાભોગેન રહિતાનં સહિતાનઞ્ચ એકજ્ઝં મનસિ કરોતિ? ન એકજ્ઝં, વિસુંયેવ પન તેસુ મનસિકારો. યદિ વિસું કથમેકન્તિ? પરિત્તભાવસામઞ્ઞતો. યદિ એવં ‘‘સુવણ્ણદુબ્બણ્ણગ્ગહણં અતિરિચ્છતી’’તિ, નાતિરિચ્છતીતિ દસ્સેન્તો ‘‘અત્થિ હિ એસો પરિયાયો’’તિઆદિમાહ. તત્થ યદિદં વણ્ણાભોગજનિતં વિસેસં અગ્ગહેત્વા પરિત્તસામઞ્ઞેન એકત્તં નેત્વા ‘‘પરિત્તાનિ અભિભુય્યા’’તિ વત્વા પુન તદન્તોગધધમ્મપ્પભેદં વિનેય્યવસેન દસ્સેતું ‘‘તાનિ ચે કદાચિ વણ્ણવસેન આભુજિતાનિ હોન્તિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ અભિભુય્યા’’તિ વત્તબ્બતાય વણ્ણાભોગરહિતાનિ સહિતાનિ ચ વિસું મનસિ કત્વા ઉભયત્થાપિ વણ્ણાભોગરહિતપરિત્તાભિભવને તં સહિતપરિત્તાભિભવને ચ પરિત્તાભિભવનસ્સ સામઞ્ઞં ગહેત્વા એકન્તિ વચનં, એસો પરિયાયો વિજ્જતીતિ અયમધિપ્પાયો.
Ñāṇaṃ appanāpaññā. Vijjamānepīti api-saddena avijjamānepīti dasseti. Parittappamāṇatā abhibhavanassa kāraṇaṃ imesu catūsu abhibhāyatanesūti adhippāyo. Nanu ca sabbattha ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vacanato vaṇṇābhogasahitāniyeva gahitānīti? Na gahitānīti dassento ‘‘tattha cā’’tiādimāha. Tatthāti āgamesu. Tathā appamāṇānīti vaṇṇābhogarahitāni ca sabbāni appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānīti attho. Yadi evaṃ kathaṃ visiṭṭhānaṃ vaṇṇābhogena rahitānaṃ sahitānañca ekajjhaṃ manasi karoti? Na ekajjhaṃ, visuṃyeva pana tesu manasikāro. Yadi visuṃ kathamekanti? Parittabhāvasāmaññato. Yadi evaṃ ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇaggahaṇaṃ atiricchatī’’ti, nātiricchatīti dassento ‘‘atthi hi eso pariyāyo’’tiādimāha. Tattha yadidaṃ vaṇṇābhogajanitaṃ visesaṃ aggahetvā parittasāmaññena ekattaṃ netvā ‘‘parittāni abhibhuyyā’’ti vatvā puna tadantogadhadhammappabhedaṃ vineyyavasena dassetuṃ ‘‘tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti vattabbatāya vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ manasi katvā ubhayatthāpi vaṇṇābhogarahitaparittābhibhavane taṃ sahitaparittābhibhavane ca parittābhibhavanassa sāmaññaṃ gahetvā ekanti vacanaṃ, eso pariyāyo vijjatīti ayamadhippāyo.
એવં સુત્તન્તાભિધમ્મપાઠવિસેસતો અટ્ઠકથાય વિરોધાભાવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ સુત્તન્તાભિધમ્મપાઠાનં અવિરોધં અધિપ્પાયવિભાવનેન દસ્સેતું ‘‘તત્થચા’’તિઆદિમાહ. એવં અભિધમ્મે વણ્ણાભોગરહિતાનિ સહિતાનિ ચ વિસું વુત્તાનિ. સુત્તન્તે પન ‘‘ઉભયાનિ એકજ્ઝ’’ન્તિ વુત્તં, તં કથં વિઞ્ઞાયતીતિ આહ ‘‘તદેત’’ન્તિઆદિ. તત્થ આગતસ્સાતિ સુત્તન્તે આગતસ્સ. તત્થ હિ ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી’’તિ આગતં. અવચનતોતિ અભિધમ્મે અવચનતો. યદિપિ વિમોક્ખા વિસું દેસિતા, કસિણાયતનભાવો વિય પન અભિભાયતનાનં વિમોક્ખકિચ્ચતાપિ અત્થીતિ અભિભાયતનવિમોક્ખાનં ઇધાપિ સઙ્કરો દુન્નિવારોતિ ચોદનં મનસિ કત્વા આહ ‘‘સબ્બવિમોક્ખકિચ્ચસાધારણવચનભાવતો’’તિ. તેન યથા અભિભાયતનદેસનાયં અભિભાયતનકિચ્ચાનિ નિરવસેસતો વુત્તાનિ, એવં વિમોક્ખદેસનાયં વિમોક્ખકિચ્ચાનીતિ ઇધ તેસં અસઙ્કરોયેવાતિ દસ્સેતિ.
Evaṃ suttantābhidhammapāṭhavisesato aṭṭhakathāya virodhābhāvaṃ dassetvā idāni suttantābhidhammapāṭhānaṃ avirodhaṃ adhippāyavibhāvanena dassetuṃ ‘‘tatthacā’’tiādimāha. Evaṃ abhidhamme vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ vuttāni. Suttante pana ‘‘ubhayāni ekajjha’’nti vuttaṃ, taṃ kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tadeta’’ntiādi. Tattha āgatassāti suttante āgatassa. Tattha hi ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgataṃ. Avacanatoti abhidhamme avacanato. Yadipi vimokkhā visuṃ desitā, kasiṇāyatanabhāvo viya pana abhibhāyatanānaṃ vimokkhakiccatāpi atthīti abhibhāyatanavimokkhānaṃ idhāpi saṅkaro dunnivāroti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato’’ti. Tena yathā abhibhāyatanadesanāyaṃ abhibhāyatanakiccāni niravasesato vuttāni, evaṃ vimokkhadesanāyaṃ vimokkhakiccānīti idha tesaṃ asaṅkaroyevāti dasseti.
યે ચ યથાવુત્તં વવત્થાનં ન સમ્પટિચ્છન્તિ, તેહિ સુત્તન્તાભિધમ્મપાઠભેદે અઞ્ઞં કારણં વત્તબ્બં સિયા. કિમેત્થ વત્તબ્બં, નનુ અટ્ઠકથાયં ‘‘કસ્મા પન યથા સુત્તન્તે’’તિઆદિં વત્વા ‘‘અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતો’’તિ કારણં વુત્તન્તિ. ન તં તસ્સ કારણવચનન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘અજ્ઝત્તરૂપાન’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ યન્તિ ઇધ સુત્તન્તે ચ ‘‘બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૬૫) વુત્તવચનં સન્ધાયાહ. બહિદ્ધા રૂપાનિયેવ હિ અભિભવનીયાનીતિ. અઞ્ઞહેતુકન્તિ દેસનાવિલાસતો અઞ્ઞં અભિભવનીયહેતુ એતસ્સાતિ અઞ્ઞહેતુકં. અજ્ઝત્તઅરૂપસઞ્ઞિતાય એવ, ન સુત્તન્તે વિય અજ્ઝત્તરૂપસઞ્ઞિતાય ચાતિ અત્થો. અવિભૂતત્તાતિ ઇદં ઞાણુત્તરાનં સહ નિમિત્તુપ્પાદનેન અપ્પનાનિબ્બત્તનં આરમ્મણસ્સ અભિભવો ન સુટ્ઠુ વિભૂતભાવમન્તરેન સમ્ભવતીતિ કત્વા વુત્તં. નનુ ચ અટ્ઠકથાયં પાઠદ્વયવિસેસસ્સ દેસનાવિલાસો કારણભાવેન વુત્તોતિ આહ ‘‘દેસનાવિલાસો ચ યથાવુત્તવવત્થાનવસેન વેદિતબ્બો’’તિ. દેસનાવિલાસો હિ નામ વિનેય્યજ્ઝાસયાનુરૂપં વિજ્જમાનસ્સેવ પરિયાયસ્સ વિભાવનં ન યસ્સ કસ્સચીતિ. તત્થ ચ ‘‘પરિયાયદેસનત્તા’’તિઆદિના વુત્તપ્પકારવવત્થાનં દેસનાવિલાસનિબન્ધનમાહ. તથા ચેવ હિ પુરતો દેસનાવિલાસો વિભાવિતો.
Ye ca yathāvuttaṃ vavatthānaṃ na sampaṭicchanti, tehi suttantābhidhammapāṭhabhede aññaṃ kāraṇaṃ vattabbaṃ siyā. Kimettha vattabbaṃ, nanu aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā pana yathā suttante’’tiādiṃ vatvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vuttanti. Na taṃ tassa kāraṇavacananti dassento ‘‘ajjhattarūpāna’’ntiādimāha. Tattha yanti idha suttante ca ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti (a. ni. 8.65) vuttavacanaṃ sandhāyāha. Bahiddhā rūpāniyeva hi abhibhavanīyānīti. Aññahetukanti desanāvilāsato aññaṃ abhibhavanīyahetu etassāti aññahetukaṃ. Ajjhattaarūpasaññitāya eva, na suttante viya ajjhattarūpasaññitāya cāti attho. Avibhūtattāti idaṃ ñāṇuttarānaṃ saha nimittuppādanena appanānibbattanaṃ ārammaṇassa abhibhavo na suṭṭhu vibhūtabhāvamantarena sambhavatīti katvā vuttaṃ. Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ pāṭhadvayavisesassa desanāvilāso kāraṇabhāvena vuttoti āha ‘‘desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo’’ti. Desanāvilāso hi nāma vineyyajjhāsayānurūpaṃ vijjamānasseva pariyāyassa vibhāvanaṃ na yassa kassacīti. Tattha ca ‘‘pariyāyadesanattā’’tiādinā vuttappakāravavatthānaṃ desanāvilāsanibandhanamāha. Tathā ceva hi purato desanāvilāso vibhāvito.
અભિભાયતનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / રૂપાવચરકુસલં • Rūpāvacarakusalaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / અભિભાયતનકથા • Abhibhāyatanakathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / અભિભાયતનકથાવણ્ણના • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā