Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
အဘိညေယ္ယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
Abhiññeyyaniddesavaṇṇanā
၂. ဣဒာနိ ဝိသ္သဇ္ဇနုဒ္ဒေသသင္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒသ္သေတုံ ကထံ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယ္ယာတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဝာရော အာရဒ္ဓော။ တတ္ထ အဘိညေယ္ယနိဒ္ဒေသာဒီသု ပဉ္စသု အာဒိတော ဧကကာဒိဝသေန ဒသ ဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဒသုတ္တရပရိယာယေန သံသန္ဒေတ္ဝာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု အဘိညေယ္ယနိဒ္ဒေသေ တာဝ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝာဒီသု သညာဘဝာဒီသု ဧကဝောကာရဘဝာဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဌိတီတိ စေတ္ထ သကက္ခဏေ အတ္ထိတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဣတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဌိတိဟေတု အာဟာရော နာ ဧကော ဓမ္မော အဓိကေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗော။ ပစ္စယေ ဟိ အဘိညာတေ ပစ္စယုပ္ပန္နာပိ အဘိညာတာ ဟောန္တိ ဥဘိန္နမ္ပိ အညမညာပေက္ခတ္တာ။ ဧတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အသညသတ္တာ ဒေဝာ အဟေတုကာ အနာဟာရာ အဖသ္သကာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၁၀၁၇), တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေသဉ္ဟိ ဈာနံ အာဟာရောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရာ ဘူတာနံ ဝာ သတ္တာနံ ဌိတိယာ, သမ္ဘဝေသီနံ ဝာ အနုဂ္ဂဟာယ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩဠာရိကော ဝာ သုခုမော ဝာ, ဖသ္သော ဒုတိယော, မနောသဉ္စေတနာ တတိယာ, ဝိညာဏံ စတုတ္ထ’’န္တိ (သံ. နိ. ၂.၁၁) ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဣဒမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတသ္မိဉ္ဟိ သုတ္တေ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာဝ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော။ သဗ္ဗသင္ခတဓမ္မာနဉ္ဟိ ပစ္စယော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, သော စ ယံ ယံ ဖလံ ဇနေတိ, တံ တံ အာဟရတိ နာမ။ တသ္မာ အာဟာရောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝာဟ –
2. Idāni vissajjanuddesasaṅgahite dhamme pabhedato dassetuṃ kathaṃ ime dhammā abhiññeyyātiādi niddesavāro āraddho. Tattha abhiññeyyaniddesādīsu pañcasu ādito ekakādivasena dasa dasa vissajjanāni dasuttarapariyāyena saṃsandetvā uddiṭṭhāni. Tesu abhiññeyyaniddese tāva sabbe sattāti kāmabhavādīsu saññābhavādīsu ekavokārabhavādīsu ca sabbabhavesu sabbe sattā. Āhāraṭṭhitikāti āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā. Ṭhitīti cettha sakakkhaṇe atthitā adhippetā. Iti sabbasattānaṃ ṭhitihetu āhāro nā eko dhammo adhikena ñāṇena jānitabbo. Paccaye hi abhiññāte paccayuppannāpi abhiññātā honti ubhinnampi aññamaññāpekkhattā. Etena ñātapariññā vuttā hoti. Nanu ca evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘asaññasattā devā ahetukā anāhārā aphassakā’’tiādi (vibha. 1017), taṃ virujjhatīti. Tañca na virujjhati. Tesañhi jhānaṃ āhāroti. Evaṃ santepi ‘‘cattārome, bhikkhave, āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā, sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro? Kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catuttha’’nti (saṃ. ni. 2.11) idaṃ virujjhatīti. Idampi na virujjhati. Etasmiñhi sutte nippariyāyena āhāralakkhaṇāva dhammā āhārāti vuttā. Idha pana pariyāyena paccayo āhāroti vutto. Sabbasaṅkhatadhammānañhi paccayo laddhuṃ vaṭṭati, so ca yaṃ yaṃ phalaṃ janeti, taṃ taṃ āharati nāma. Tasmā āhāroti vuccati. Tenevāha –
‘‘အဝိဇ္ဇမ္ပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သာဟာရံ ဝဒာမိ, နော အနာဟာရံ။ ကော စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ အာဟာရော? ‘ပဉ္စ နီဝရဏာ’တိသ္သ ဝစနီယံ။ ပဉ္စ နီဝရဏေပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သာဟာရေ ဝဒာမိ, နော အနာဟာရေ။ ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ အာဟာရော။ ‘အယောနိသော မနသိကာရော’တိသ္သ ဝစနီယ’’န္တိအာဒိ (အ. နိ. ၁၀.၆၁)။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။
‘‘Avijjampāhaṃ, bhikkhave, sāhāraṃ vadāmi, no anāhāraṃ. Ko ca, bhikkhave, avijjāya āhāro? ‘Pañca nīvaraṇā’tissa vacanīyaṃ. Pañca nīvaraṇepāhaṃ, bhikkhave, sāhāre vadāmi, no anāhāre. Ko ca, bhikkhave, pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ āhāro. ‘Ayoniso manasikāro’tissa vacanīya’’ntiādi (a. ni. 10.61). Ayaṃ idha adhippeto.
ဧတသ္မိဉ္ဟိ ပစ္စယာဟာရေ ဂဟိတေ ပရိယာယာဟာရောပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ သဗ္ဗော ဂဟိတောဝ ဟောတိ။
Etasmiñhi paccayāhāre gahite pariyāyāhāropi nippariyāyāhāropi sabbo gahitova hoti.
တတ္ထ အသညဘဝေ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝာယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဓီ စိတ္တံ, ဓီ စိတ္တံ, စိတ္တသ္သ နာမ အဘာဝောယေဝ သာဓု။ စိတ္တဉ္ဟိ နိသ္သာယ ဝဓဗန္ဓနာဒိပစ္စယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တေ အသတိ နတ္ထေတ’’န္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံကတ္ဝာ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော ယသ္သ ဣရိယာပထော မနုသ္သလောကေ ပဏိဟိတော အဟောသိ, သော တေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္တကံ အဒ္ဓာနံ နိပန္နော ဝိယ နိသိန္နော ဝိယ ဌိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝရူပာနဉ္စ သတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ တေ ဟိ ယံ ဈာနံ ဘာဝေတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တာ , တဒေ နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယထာ ဇိယာဝေဂေန ခိတ္တသရော ယာဝ ဇိယာဝေဂော အတ္ထိ, တာဝ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ယာဝ ဈာနပစ္စယော အတ္ထိ, တာဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ခီဏဝေဂော သရော ဝိယ ပတန္တိ။
Tattha asaññabhave paccayāhāro labbhati. Anuppanne hi buddhe titthāyatane pabbajitvā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā tato vuṭṭhāya ‘‘dhī cittaṃ, dhī cittaṃ, cittassa nāma abhāvoyeva sādhu. Cittañhi nissāya vadhabandhanādipaccayaṃ dukkhaṃ uppajjati, citte asati nattheta’’nti khantiṃ ruciṃ uppādetvā aparihīnajjhānā kālaṃkatvā asaññabhave nibbattanti. Yo yassa iriyāpatho manussaloke paṇihito ahosi, so tena iriyāpathena nibbattitvā pañca kappasatāni tiṭṭhati. Ettakaṃ addhānaṃ nipanno viya nisinno viya ṭhito viya hoti. Evarūpānañca sattānaṃ paccayāhāro labbhati. Te hi yaṃ jhānaṃ bhāvetvā nibbattā , tade nesaṃ paccayo hoti. Yathā jiyāvegena khittasaro yāva jiyāvego atthi, tāva gacchati, evaṃ yāva jhānapaccayo atthi, tāva tiṭṭhanti. Tasmiṃ niṭṭhite khīṇavego saro viya patanti.
ယေ ပန တေ နေရယိကာ ‘‘နေဝုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော န ပုညဖလူပဇီဝိနော’’တိ ဝုတ္တာ, တေသံ ကော အာဟာရောတိ? တေသံ ကမ္မမေဝ အာဟာရောတိ။ ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီတိ? ‘‘ပဉ္စ, န ပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ နနု ‘‘ပစ္စယော အာဟာရော’’တိ ဝုတ္တော, တသ္မာ ယေန ကမ္မေန တေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ, တဒေဝ တေသံ ဌိတိပစ္စယတ္တာ အာဟာရော။ ယံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘န တာဝ ကာလံ ကရောတိ, ယာဝ န တံ ပာပကမ္မံ ဗ္ယန္တီ ဟောတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၃၆; မ. နိ. ၃.၂၅၀)။ တသ္မာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာတိ အတ္ထော။ ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ အာရဗ္ဘာတိ စေတ္ထ ဝိဝာဒော န ကာတဗ္ဗော။ မုခေ ဥပ္ပန္နခေဠောပိ ဟိ တေသံ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတိ။ ခေဠော ဟိ နိရယေ ဒုက္ခဝေဒနီယော ဟုတ္ဝာ ပစ္စယော ဟောတိ, သဂ္ဂေ သုခဝေဒနီယော။ ဣတိ ကာမဘဝေ နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော အာဟာရာ, ရူပာရူပဘဝေသု ဌပေတ္ဝာ အသညဘဝံ သေသာနံ တယော , အသညာနဉ္စေဝ အဝသေသာနဉ္စ ပစ္စယာဟာရောတိ ဣမိနာ အာဟာရေန သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။
Ye pana te nerayikā ‘‘nevuṭṭhānaphalūpajīvino na puññaphalūpajīvino’’ti vuttā, tesaṃ ko āhāroti? Tesaṃ kammameva āhāroti. Kiṃ pañca āhārā atthīti? ‘‘Pañca, na pañcā’’ti idaṃ na vattabbaṃ. Nanu ‘‘paccayo āhāro’’ti vutto, tasmā yena kammena te niraye nibbattā, tadeva tesaṃ ṭhitipaccayattā āhāro. Yaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘na tāva kālaṃ karoti, yāva na taṃ pāpakammaṃ byantī hotī’’ti (a. ni. 3.36; ma. ni. 3.250). Tasmā āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikāti attho. Kabaḷīkāraṃ āhāraṃ ārabbhāti cettha vivādo na kātabbo. Mukhe uppannakheḷopi hi tesaṃ āhārakiccaṃ sādheti. Kheḷo hi niraye dukkhavedanīyo hutvā paccayo hoti, sagge sukhavedanīyo. Iti kāmabhave nippariyāyena cattāro āhārā, rūpārūpabhavesu ṭhapetvā asaññabhavaṃ sesānaṃ tayo , asaññānañceva avasesānañca paccayāhāroti iminā āhārena sabbe sattā āhāraṭṭhitikā.
သဗ္ဗေ သတ္တာတိ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝတောပိ ဟိ ဓမ္မပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ – ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ, ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာတိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ, ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ, ယထယိဒံ စိတ္တံ။ စိတ္တံ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၂) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင္ခာရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယ္ယ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၆၈) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခာယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယ ဒေဝမနုသ္သာန’’န္တိ (အ. နိ. ၁.၁၇၀, ၃၀၉), ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလသ္သ ဘိက္ခဝေ, ပာတုဘာဝာ မဟတော စက္ခုသ္သ ပာတုဘာဝော ဟောတီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၇၅-၁၈၆) ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ တာသု ဣဓ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ ။ ဥပရိ ယာဝ ဒသကာ ဓမ္မာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဝိသေသေန ဝာ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နဓမ္မာနံယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သင္ခာရေ ဥပာဒာယ သတ္တောတိ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတော ဝာ ဖလောပစာရေန သင္ခာရာ ‘‘သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကောစိ သတ္တော ပစ္စယဋ္ဌိတိကော အတ္ထိ အညတ္ရ သင္ခာရေဟိ, ဝောဟာရဝသေန ပန ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။
Sabbe sattāti ca puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā, sabbe saṅkhārāti adhippāyo. Bhagavatopi hi dhammapuggalānaṃ vasena catubbidhā desanā – dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā, dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā dhammadesanāti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ kammaniyaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ, bhikkhave, bhāvitaṃ kammaniyaṃ hotī’’ti (a. ni. 1.22) evarūpī dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (a. ni. 1.268) evarūpī dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti (a. ni. 1.170, 309), evarūpī puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Ekapuggalassa bhikkhave, pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hotī’’ti (a. ni. 1.175-186) evarūpī puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā. Tāsu idha puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā . Upari yāva dasakā dhammānaṃyeva gahitattā sattaggahaṇena dhammaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ, visesena vā sattasantānapariyāpannadhammānaṃyeva adhikena ñāṇena sabhāvato upaparikkhitabbattā sattaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ, saṅkhāre upādāya sattoti paññattimattasambhavato vā phalopacārena saṅkhārā ‘‘sattā’’ti vuttāti veditabbaṃ. Na hi koci satto paccayaṭṭhitiko atthi aññatra saṅkhārehi, vohāravasena pana evaṃ vuccati. Evametena ñātapariññā vuttā hoti.
ဒ္ဝေ ဓာတုယောတိ သင္ခတာ စ ဓာတု အသင္ခတာ စ ဓာတု။ တတ္ထ အနေကေဟိ ပစ္စယေဟိ သင္ဂမ္မ ကတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သင္ခတာ ဓာတု, ကေဟိစိ ပစ္စယေဟိ အကတံ နိဗ္ဗာနံ အသင္ခတာ ဓာတု။
Dve dhātuyoti saṅkhatā ca dhātu asaṅkhatā ca dhātu. Tattha anekehi paccayehi saṅgamma katā pañcakkhandhā saṅkhatā dhātu, kehici paccayehi akataṃ nibbānaṃ asaṅkhatā dhātu.
တိသ္သော ဓာတုယောတိ ကာမဓာတု ရူပဓာတု အရူပဓာတု (ဝိဘ. ၁၈၁-၁၈၂)။ တတ္ထ ကတမာ ကာမဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ အန္တောကရိတ္ဝာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓာ ဓာတူ အာယတနာ ရူပာ ဝေဒနာ သညာ သင္ခာရာ ဝိညာဏံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု (ဝိဘ. ၁၈၂; ဓ. သ. ၁၂၈၇)။ တတ္ထ ကတမာ ရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော ဗ္ရဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတ္ဝာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နသ္သ ဝာ ဥပပန္နသ္သ ဝာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိသ္သ ဝာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ ရူပဓာတု။ တတ္ထ ကတမာ အရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေ ဒေဝေ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တောကရိတ္ဝာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နသ္သ ဝာ ဥပပန္နသ္သ ဝာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိသ္သ ဝာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ အရူပဓာတု။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာမဓာတူတိ ကာမဘဝော ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ, ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝော ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝော စတ္တာရော ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒသုတ္တရပရိယာယေန ယောဇနာ။
Tisso dhātuyoti kāmadhātu rūpadhātu arūpadhātu (vibha. 181-182). Tattha katamā kāmadhātu? Heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ karitvā uparito paranimmitavasavattī deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhā dhātū āyatanā rūpā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Ayaṃ vuccati kāmadhātu (vibha. 182; dha. sa. 1287). Tattha katamā rūpadhātu? Heṭṭhato brahmalokaṃ pariyantaṃ karitvā uparito akaniṭṭhe deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā. Ayaṃ vuccati rūpadhātu. Tattha katamā arūpadhātu? Heṭṭhato ākāsānañcāyatanūpage deve pariyantaṃ karitvā uparito nevasaññānāsaññāyatanūpage deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā. Ayaṃ vuccati arūpadhātu. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kāmadhātūti kāmabhavo pañcakkhandhā labbhanti, rūpadhātūti rūpabhavo pañcakkhandhā labbhanti. Arūpadhātūti arūpabhavo cattāro khandhā labbhantī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ dasuttarapariyāyena yojanā.
သင္ဂီတိပရိယာယေန ပန ‘‘တိသ္သော ကုသလဓာတုယော – နေက္ခမ္မဓာတု အဗ္ယာပာဒဓာတု အဝိဟိံသာဓာတု။ အပရာပိ တိသ္သော ဓာတုယော – ရူပဓာတု အရူပဓာတု နိရောဓဓာတု။ အပရာပိ တိသ္သော ဓာတုယော – ဟီနာ ဓာတု မဇ္ဈိမာ ဓာတု ပဏီတာ ဓာတူ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၃.၃၀၅) ဝုတ္တာ ဓာတုယောပိ ဧတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ (ဝိဘ. ၁၈၁-၁၈၂)။ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော။ပေ.။ သမ္မာသင္ကပ္ပော။ အယံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဓာတု။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မဓာတု။ အဗ္ယာပာဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော။ပေ.။ သမ္မာသင္ကပ္ပော အဗ္ယာပာဒဓာတု။ ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တံ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဗ္ယာပာဒဓာတု။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော။ပေ.။ သမ္မာသင္ကပ္ပော အဝိဟိံသာဓာတု။ ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာယိတတ္တံ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတု (ဝိဘ. ၁၈၂)။ ရူပာရူပဓာတုယော ဝုတ္တာယေဝ။ နိရောဓဓာတု နိဗ္ဗာနံ။ ဟီနာ ဓာတု ဒ္ဝာဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒာ, မဇ္ဈိမာ ဓာတု အဝသေသာ တေဘူမကဓမ္မာ။ ပဏီတာ ဓာတု နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ သဗ္ဗာပိ စ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတု။
Saṅgītipariyāyena pana ‘‘tisso kusaladhātuyo – nekkhammadhātu abyāpādadhātu avihiṃsādhātu. Aparāpi tisso dhātuyo – rūpadhātu arūpadhātu nirodhadhātu. Aparāpi tisso dhātuyo – hīnā dhātu majjhimā dhātu paṇītā dhātū’’ti (dī. ni. 1.3.305) vuttā dhātuyopi ettha yujjanti (vibha. 181-182). Nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati nekkhammadhātu. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātu. Abyāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo abyāpādadhātu. Yā sattesu metti mettāyanā mettāyitattaṃ mettācetovimutti. Ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇāyitattaṃ karuṇācetovimutti. Ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu (vibha. 182). Rūpārūpadhātuyo vuttāyeva. Nirodhadhātu nibbānaṃ. Hīnā dhātu dvādasākusalacittuppādā, majjhimā dhātu avasesā tebhūmakadhammā. Paṇītā dhātu nava lokuttaradhammā. Sabbāpi ca nijjīvaṭṭhena dhātu.
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ အရိယသစ္စံ။ ဣမေသံ ဝဏ္ဏနာ သစ္စဝိသ္သဇ္ဇနေသုယေဝ ဘဝိသ္သတိ။
Cattāri ariyasaccānīti dukkhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ. Imesaṃ vaṇṇanā saccavissajjanesuyeva bhavissati.
ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ အတ္တနော ဟိတတ္ထာယ ပရေဟိ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာသဝနံ, ပရေသံ ဟိတတ္ထာယ အတ္တနော ယထာသုတဓမ္မဒေသနာ, ယထာသုတသ္သ ဓမ္မသ္သ သဇ္ဈာယကရဏံ, ယထာသုတသ္သ ဓမ္မသ္သ စေတသာ အနုဝိတက္ကနံ, ကသိဏာသုဘာဒီသု အနုကူလံ အာရမ္မဏန္တိ, ဣမာနိ ပဉ္စ ဝိမုစ္စနကာရဏာနိ။ ယထာဟ –
Pañca vimuttāyatanānīti attano hitatthāya parehi pavattitadhammadesanāsavanaṃ, paresaṃ hitatthāya attano yathāsutadhammadesanā, yathāsutassa dhammassa sajjhāyakaraṇaṃ, yathāsutassa dhammassa cetasā anuvitakkanaṃ, kasiṇāsubhādīsu anukūlaṃ ārammaṇanti, imāni pañca vimuccanakāraṇāni. Yathāha –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, ယထာ ယထာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ, တသ္သ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပာမောဇ္ဇံ ဇာယတိ, ပမုဒိတသ္သ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနသ္သ ကာယော ပသ္သမ္ဘတိ, ပသ္သဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ, ဣဒံ ပဌမံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati, idaṃ paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ.
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော န ဟေဝ ခော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, အပိ စ ခော ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ။ ယထာ ယထာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော။ပေ.။ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ dutiyaṃ vimuttāyatanaṃ.
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, အပိ စ ခော ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ။ ယထာ ယထာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော။ပေ.။ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ တတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ tatiyaṃ vimuttāyatanaṃ.
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ, အပိ စ ခော ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ။ ယထာ ယထာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော။ပေ.။ သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ catutthaṃ vimuttāyatanaṃ.
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝာ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗ္ရဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ, အပိ စ ခ္ဝသ္သ အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ, ယထာ ယထာ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ။ တသ္သ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပာမောဇ္ဇံ ဇာယတိ , ပမုဒိတသ္သ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနသ္သ ကာယော ပသ္သမ္ဘတိ, ပသ္သဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ ဝိမုတ္တာယတန’’န္တိ (အ. နိ. ၅.၂၆; ဒီ. နိ. ၃.၃၂၂)။
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati, api ca khvassa aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya, yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati , pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ pañcamaṃ vimuttāyatana’’nti (a. ni. 5.26; dī. ni. 3.322).
ဆ အနုတ္တရိယာနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရာနိ, အနုတ္တရာနိ ဧဝ အနုတ္တရိယာနိ, ဇေဋ္ဌကာနီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Cha anuttariyānīti ettha natthi etesaṃ uttaranti anuttarāni, anuttarāni eva anuttariyāni, jeṭṭhakānīti attho. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ဆယိမာနိ (အ. နိ. ၆.၈, ၃၀), ဘိက္ခဝေ, အနုတ္တရိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ, ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ, အနုသ္သတာနုတ္တရိယန္တိ။
‘‘Chayimāni (a. ni. 6.8, 30), bhikkhave, anuttariyāni. Katamāni cha? Dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyanti.
‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဟတ္ထိရတနမ္ပိ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ, အသ္သရတနမ္ပိ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ, မဏိရတနမ္ပိ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ, သမဏံ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဒသ္သနံ, နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒာမိ။ တဉ္စ ခော ဧတံ, ဘိက္ခဝေ, ဒသ္သနံ ဟီနံ ဂမ္မံ ပောထုဇ္ဇနိကံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ န နိဗ္ဗိဒာယ န ဝိရာဂာယ န နိရောဓာယ န ဥပသမာယ န အဘိညာယ န သမ္ဗောဓာယ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဒသ္သနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ သောကပရိဒေဝာနံ သမတိက္ကမာယ ဒုက္ခဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာယ ဉာယသ္သ အဓိဂမာယ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ ဒသ္သနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ။
‘‘Katamañca, bhikkhave, dassanānuttariyaṃ? Idha, bhikkhave, ekacco hatthiratanampi dassanāya gacchati, assaratanampi dassanāya gacchati, maṇiratanampi dassanāya gacchati, uccāvacaṃ vā pana dassanāya gacchati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ dassanāya gacchati. Atthetaṃ, bhikkhave, dassanaṃ, netaṃ natthīti vadāmi. Tañca kho etaṃ, bhikkhave, dassanaṃ hīnaṃ gammaṃ pothujjanikaṃ anariyaṃ anatthasaṃhitaṃ na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, dassanānaṃ sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dassanānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ.
‘‘သဝနာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဘေရိသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဝီဏာသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဂီတသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, သမဏသ္သ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ မိစ္ဆာပဋိပန္နသ္သ ဓမ္မသ္သဝနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနံ, နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒာမိ ။ တဉ္စ ခော ဧတံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနံ ဟီနံ။ပေ.။ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတသ္သ ဝာ တထာဂတသာဝကသ္သ ဝာ ဓမ္မသ္သဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတသ္သ ဝာ တထာဂတသာဝကသ္သ ဝာ ဓမ္မသ္သဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သဝနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ။
‘‘Savanānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco bherisaddampi savanāya gacchati, vīṇāsaddampi savanāya gacchati, gītasaddampi savanāya gacchati, uccāvacaṃ vā pana savanāya gacchati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa dhammassavanāya gacchati. Atthetaṃ, bhikkhave, savanaṃ, netaṃ natthīti vadāmi . Tañca kho etaṃ, bhikkhave, savanaṃ hīnaṃ…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgatassa vā tathāgatasāvakassa vā dhammassavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, savanānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgatassa vā tathāgatasāvakassa vā dhammassavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, savanānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ.
‘‘လာဘာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဒာရလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဓနလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန လာဘမ္ပိ လဘတိ။ သမဏေ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ အတ္ထေသော, ဘိက္ခဝေ, လာဘော, နေသော နတ္ထီတိ ဝဒာမိ။ သော စ ခော ဧသော, ဘိက္ခဝေ, လာဘော ဟီနော။ပေ.။ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေ ဝာ တထာဂတသာဝကေ ဝာ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, လာဘာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတေ ဝာ တထာဂတသာဝကေ ဝာ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, လာဘာနုတ္တရိယံ ။ ဣတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ။
‘‘Lābhānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco puttalābhampi labhati, dāralābhampi labhati, dhanalābhampi labhati, uccāvacaṃ vā pana lābhampi labhati. Samaṇe vā brāhmaṇe vā micchādiṭṭhike micchāpaṭipanne saddhaṃ paṭilabhati. Attheso, bhikkhave, lābho, neso natthīti vadāmi. So ca kho eso, bhikkhave, lābho hīno…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgate vā tathāgatasāvake vā saddhaṃ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, lābhānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgate vā tathāgatasāvake vā saddhaṃ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, lābhānuttariyaṃ . Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ.
‘‘သိက္ခာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဟတ္ထိသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, အသ္သသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ရထသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ဓနုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ထရုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန သိက္ခတိ, သမဏသ္သ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသ္သ မိစ္ဆာပဋိပန္နသ္သ သိက္ခတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒာမိ။ သာ စ ခော ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာ ဟီနာ။ပေ.။ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ , သိက္ခာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ။
‘‘Sikkhānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco hatthismimpi sikkhati, assasmimpi sikkhati, rathasmimpi sikkhati, dhanusmimpi sikkhati, tharusmimpi sikkhati, uccāvacaṃ vā pana sikkhati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa sikkhati. Atthesā, bhikkhave, sikkhā, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, sikkhā hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave , sikkhānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sikkhānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ.
‘‘ပာရိစရိယာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ခတ္တိယမ္ပိ ပရိစရတိ, ဗ္ရာဟ္မဏမ္ပိ ပရိစရတိ, ဂဟပတိမ္ပိ ပရိစရတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန ပရိစရတိ, သမဏံ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ပရိစရတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, ပာရိစရိယာ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒာမိ။ သာ စ ခော ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, ပာရိစရိယာ ဟီနာ။ပေ.။ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ပာရိစရိယာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒသ္သနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ, ပာရိစရိယာနုတ္တရိယံ။
‘‘Pāricariyānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco khattiyampi paricarati, brāhmaṇampi paricarati, gahapatimpi paricarati, uccāvacaṃ vā pana paricarati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ paricarati. Atthesā, bhikkhave, pāricariyā, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, pāricariyā hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, pāricariyānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, pāricariyānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ.
‘‘အနုသ္သတာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ အနုသ္သရတိ, ဒာရလာဘမ္ပိ အနုသ္သရတိ, ဓနလာဘမ္ပိ အနုသ္သရတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝာ ပန အနုသ္သရတိ, သမဏံ ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဝာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ အနုသ္သရတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, အနုသ္သတိ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒာမိ။ သာ စ ခော ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, အနုသ္သတိ ဟီနာ။ပေ.။ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ အနုသ္သရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒာနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, အနုသ္သတီနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ပေ.။ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝာ တထာဂတသာဝကံ ဝာ အနုသ္သရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓော နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, အနုသ္သတာနုတ္တရိယံ။ ဣမာနိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဆ အနုတ္တရိယာနီ’’တိ (အ. နိ. ၆.၃၀)။
‘‘Anussatānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco puttalābhampi anussarati, dāralābhampi anussarati, dhanalābhampi anussarati, uccāvacaṃ vā pana anussarati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ anussarati. Atthesā, bhikkhave, anussati, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, anussati hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, anussatīnaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, anussatānuttariyaṃ. Imāni kho, bhikkhave, cha anuttariyānī’’ti (a. ni. 6.30).
သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတသ္သ ဒသာတိ နိဒ္ဒသော။ နိဒ္ဒသသ္သ နိဒ္ဒသဘာဝသ္သ ဝတ္ထူနိ ကာရဏာနိ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ခီဏာသဝော ဟိ ဒသဝသ္သကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော ပုန ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝာ ပုန ဒသဝသ္သော န ဟောတီတိ နိဒ္ဒသောတိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝသ္သောဝ န ဟောတိ, နဝဝသ္သောပိ။ပေ.။ ဧကမုဟုတ္တိကောပိ န ဟောတိယေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝသ္သကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော, သတ္တဝသ္သိကကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတောပိ နိသ္သတ္တော နိဒ္ဒသော နိမုဟုတ္တော ဟောတိယေဝ။ တိတ္ထိယသမယေ ဥပ္ပန္နဝောဟာရံ ပန သာသနေ ခီဏာသဝသ္သ အာရောပေတ္ဝာ တတ္ထ တာဒိသသ္သ အဘာဝံ, ဣဓ စ သဗ္ဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ဘဂဝာ တာဒိသသဘာဝသ္သ ကာရဏာနိ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။ ယထာဟ –
Satta niddasavatthūnīti ettha natthi etassa dasāti niddaso. Niddasassa niddasabhāvassa vatthūni kāraṇāni niddasavatthūni. Khīṇāsavo hi dasavassakāle parinibbuto puna paṭisandhiyā abhāvā puna dasavasso na hotīti niddasoti vuccati. Na kevalañca dasavassova na hoti, navavassopi…pe… ekamuhuttikopi na hotiyeva. Na kevalañca dasavassakāle parinibbuto, sattavassikakāle parinibbutopi nissatto niddaso nimuhutto hotiyeva. Titthiyasamaye uppannavohāraṃ pana sāsane khīṇāsavassa āropetvā tattha tādisassa abhāvaṃ, idha ca sabbhāvaṃ dassento bhagavā tādisasabhāvassa kāraṇāni ‘‘satta niddasavatthūnī’’ti āha. Yathāha –
‘‘သတ္တိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သိက္ခာသမာဒာနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ သိက္ခာသမာဒာနေ အဝိဂတပေမော။ ဓမ္မနိသန္တိယာ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဓမ္မနိသန္တိယာ အဝိဂတပေမော။ ဣစ္ဆာဝိနယေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဣစ္ဆာဝိနယေ အဝိဂတပေမော။ ပဋိသလ္လာနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ပဋိသလ္လာနေ အဝိဂတပေမော။ ဝီရိယာရမ္ဘေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဝီရိယာရမ္ဘေ အဝိဂတပေမော ။ သတိနေပက္ကေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ သတိနေပက္ကေ အဝိဂတပေမော။ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ အဝိဂတပေမော။ ဣမာနိ ခော, ဘိက္ခဝေ, သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ (အ. နိ. ၇.၂၀)။
‘‘Sattimāni, bhikkhave, niddasavatthūni. Katamāni satta? Idha, bhikkhave, bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti, āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemo. Dhammanisantiyā tibbacchando hoti, āyatiñca dhammanisantiyā avigatapemo. Icchāvinaye tibbacchando hoti, āyatiñca icchāvinaye avigatapemo. Paṭisallāne tibbacchando hoti, āyatiñca paṭisallāne avigatapemo. Vīriyārambhe tibbacchando hoti, āyatiñca vīriyārambhe avigatapemo . Satinepakke tibbacchando hoti, āyatiñca satinepakke avigatapemo. Diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti, āyatiñca diṭṭhipaṭivedhe avigatapemo. Imāni kho, bhikkhave, satta niddasavatthūnī’’ti (a. ni. 7.20).
ထေရောပိ တထေဝ ဒေသနံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။
Theropi tatheva desanaṃ uddharitvā ‘‘satta niddasavatthūnī’’ti āha.
အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနီတိ ဧတ္ထ အဘိဘုယ္ယမာနာနိ အာယတနာနိ ဧတေသံ ဈာနာနန္တိ အဘိဘာယတနာနိ, ဈာနာနိ။ အာယတနာနီတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနသင္ခာတာနိ ကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ဉာဏုတ္တရိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ‘‘ကိံ ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န မယ္ဟံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’’တိ, တာနိ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝိတ္ဝာ သမာပဇ္ဇတိ, သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပ္ပာဒိတာနိ ဈာနာနိ ‘‘အဘိဘာယတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
Aṭṭha abhibhāyatanānīti ettha abhibhuyyamānāni āyatanāni etesaṃ jhānānanti abhibhāyatanāni, jhānāni. Āyatanānīti adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanasaṅkhātāni kasiṇārammaṇāni. Ñāṇuttariko hi puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha ārammaṇe samāpajjitabbaṃ. Na mayhaṃ cittekaggatākaraṇe bhāro atthī’’ti, tāni ārammaṇāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ nibbattetīti attho. Evaṃ uppāditāni jhānāni ‘‘abhibhāyatanānī’’ti vuccanti.
‘‘ကတမာနိ (အ. နိ. ၈.၆၅) အဋ္ဌ? အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဌမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Katamāni (a. ni. 8.65) aṭṭha? Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ တတိယံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ catutthaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒသ္သနာနိ နီလနိဘာသာနိ။ သေယ္ယထာပိ နာမ ဥမာပုပ္ဖံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒသ္သနံ နီလနိဘာသံ, သေယ္ယထာပိ ဝာ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယ္ယကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒသ္သနံ နီလနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒသ္သနာနိ နီလနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni. Seyyathāpi nāma umāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒသ္သနာနိ ပီတနိဘာသာနိ။ သေယ္ယထာပိ နာမ ကဏိကာရပုပ္ဖံ ပီတံ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒသ္သနံ ပီတနိဘာသံ, သေယ္ယထာပိ ဝာ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယ္ယကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ ပီတံ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒသ္သနံ ပီတနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒသ္သနာနိ ပီတနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဆဋ္ဌံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni. Seyyathāpi nāma kaṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒသ္သနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ။ သေယ္ယထာပိ နာမ ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒသ္သနံ လောဟိတကနိဘာသံ, သေယ္ယထာပိ ဝာ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယ္ယကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒသ္သနံ လောဟိတကနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒသ္သနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ သတ္တမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni. Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ဩဒာတာနိ ဩဒာတဝဏ္ဏာနိ ဩဒာတနိဒသ္သနာနိ ဩဒာတနိဘာသာနိ။ သေယ္ယထာပိ နာမ ဩသဓိတာရကာ ဩဒာတာ ဩဒာတဝဏ္ဏာ ဩဒာတနိဒသ္သနာ ဩဒာတနိဘာသာ, သေယ္ယထာပိ ဝာ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယ္ယကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ ဩဒာတံ ဩဒာတဝဏ္ဏံ ဩဒာတနိဒသ္သနံ ဩဒာတနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတိ ဩဒာတာနိ ဩဒာတဝဏ္ဏာနိ ဩဒာတနိဒသ္သနာနိ ဩဒာတနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယ္ယ ဇာနာမိ ပသ္သာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ အဋ္ဌမံ အဘိဘာယတနံ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနိ (အ. နိ. ၈.၆၅; ဒီ. နိ. ၃.၃၅၈)။
‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. Imāni aṭṭha abhibhāyatanāni (a. ni. 8.65; dī. ni. 3.358).
နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာတိ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနု အနုပုဗ္ဗံ, အနုပုဗ္ဗံ ဝိဟရိတဗ္ဗတော သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဝိဟာရာ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, အနုပဋိပာဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဟာရာတိ အတ္ထော။
Nava anupubbavihārāti pubbaṃ pubbaṃ anu anupubbaṃ, anupubbaṃ viharitabbato samāpajjitabbato vihārā anupubbavihārā, anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbavihārāti attho.
‘‘ကတမေ နဝ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ပီတိယာ စ ဝိရာဂာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော, သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ, တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သုခသ္သ စ ပဟာနာ ဒုက္ခသ္သ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနသ္သဒောမနသ္သာနံ အတ္ထင္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပာရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (အ. နိ. ၉.၃၃; ဒီ. နိ. ၃.၃၄၃, ၃၅၉) ဝုတ္တာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဝ။
‘‘Katame nava? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 9.33; dī. ni. 3.343, 359) vuttā nava anupubbavihārāva.
ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနိ နိဇ္ဇရယန္တိ နာသယန္တီတိ နိဇ္ဇရာနိ။ ဝတ္ထူနီတိ ကာရဏာနိ။ နိဇ္ဇရာနိ စ တာနိ ဝတ္ထူနိ စာတိ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။
Dasa nijjaravatthūnīti micchādiṭṭhādīni nijjarayanti nāsayantīti nijjarāni. Vatthūnīti kāraṇāni. Nijjarāni ca tāni vatthūni cāti nijjaravatthūni. Sammādiṭṭhādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.
‘‘ကတမာနိ (အ. နိ. ၁၀.၁၀၆; ဒီ. နိ. ၃.၃၆၀) ဒသ? သမ္မာဒိဋ္ဌိကသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Katamāni (a. ni. 10.106; dī. ni. 3.360) dasa? Sammādiṭṭhikassa, bhikkhave, micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchādiṭṭhipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammādiṭṭhipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာသင္ကပ္ပသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသင္ကပ္ပော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသင္ကပ္ပပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ , တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသင္ကပ္ပပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāsaṅkappassa, bhikkhave, micchāsaṅkappo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāsaṅkappapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti , te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsaṅkappapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာဝာစသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝာစာ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝာစာပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝာစာပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāvācassa, bhikkhave, micchāvācā nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāvācāpaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvācāpaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာကမ္မန္တသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာကမ္မန္တော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာကမ္မန္တပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာကမ္မန္တပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammākammantassa, bhikkhave, micchākammanto nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchākammantapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammākammantapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာအာဇီဝသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာအာဇီဝော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာအာဇီဝပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာအာဇီဝပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāājīvassa, bhikkhave, micchāājīvo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāājīvapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāājīvapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာဝာယာမသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝာယာမော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝာယာမပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝာယာမပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāvāyāmassa, bhikkhave, micchāvāyāmo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāvāyāmapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvāyāmapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာသတိသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသတိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသတိပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသတိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāsatissa, bhikkhave, micchāsati nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāsatipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsatipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာသမာဓိသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသမာဓိ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသမာဓိပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသမာဓိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāsamādhissa, bhikkhave, micchāsamādhi nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāsamādhipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsamādhipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာဉာဏိသ္သ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဉာဏံ နိဇ္ဇိဏ္ဏံ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဉာဏပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဉာဏပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘Sammāñāṇissa, bhikkhave, micchāñāṇaṃ nijjiṇṇaṃ hoti. Ye ca micchāñāṇapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāñāṇapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
‘‘သမ္မာဝိမုတ္တိသ္သ , ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိပစ္စယာ အနေကေ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စသ္သ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝိမုတ္တိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ (အ. နိ. ၁၀.၁၀၆; ဒီ. နိ. ၃.၃၆၀) ဝုတ္တာနိ ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။
‘‘Sammāvimuttissa , bhikkhave, micchāvimutti nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāvimuttipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvimuttipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantī’’ti (a. ni. 10.106; dī. ni. 3.360) vuttāni dasa nijjaravatthūni.
၃. သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယ္ယန္တိအာဒိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဣဓ အာဟရိတ္ဝာ ဒသ္သိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ-ဣတိ စ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပာတော။ စက္ခာဒီနိ တိံသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဆသု ဒ္ဝာရေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတ္ဝာ ဒ္ဝာရာရမ္မဏပဝတ္တိက္ကမေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု ပညာစက္ခု စ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခု ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခူတိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေန္တော’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၈၃; ၂.၃၃၉; မဟာဝ. ၉) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ. ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂; မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပာဒိ ဉာဏံ ဥဒပာဒီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁; မဟာဝ. ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၈၅) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပာဒီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၃၉၅) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင္ခာတံ ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။
3.Sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyyantiādi bhagavatā vuttaṃ idha āharitvā dassitanti veditabbaṃ. Kiñca-iti ca-kāro padapūraṇamatte nipāto. Cakkhādīni tiṃsa vissajjanāni chasu dvāresu ekekasmiṃ pañca pañca katvā dvārārammaṇapavattikkamena niddiṭṭhāni. Tattha duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu paññācakkhu ca. Tesu buddhacakkhu samantacakkhu ñāṇacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhūti pañcavidhaṃ paññācakkhu. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (ma. ni. 1.283; 2.339; mahāva. 9) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.285) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ dhammacakkhu nāma.
မံသစက္ခုပိ သသမ္ဘာရစက္ခု , ပသာဒစက္ခူတိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ယ္ဝာယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ ဗဟိဒ္ဓာ အက္ခိပခုမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော အက္ခိကူပကမဇ္ဈာ နိက္ခန္တေန န္ဟာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင္ဂေ အာဗဒ္ဓော သေတကဏ္ဟာတိကဏ္ဟမဏ္ဍလဝိစိတ္တော မံသပိဏ္ဍော, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓော စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ပသာဒော, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တဒေတံ တသ္သ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တသ္သ ကဏ္ဟမဏ္ဍလသ္သ မဇ္ဈေ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ပိစုပဋလာနိ ဝိယ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗ္ယာပေတ္ဝာ ပမာဏတော မုဂ္ဂဝိဒလမတ္တံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ တံ စက္ခတီတိ စက္ခု, ရူပံ အသ္သာဒေတိ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ ရူပယန္တီတိ ရူပာ, ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ ဟဒယင္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ စက္ခုတော ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ, စက္ခုသ္သ ဝာ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ ဖုသတီတိ ဖသ္သော။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ မဏ္ဍေတ္ဝာ သမ္ဖသ္သောတိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုတော ပဝတ္တော သမ္ဖသ္သော စက္ခုသမ္ဖသ္သော။ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖသ္သပစ္စယာ။ ဝေဒယိတန္တိ ဝိန္ဒနံ, ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ တဒေဝ သုခယတီတိ သုခံ, ယသ္သုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝာ ခာဒတိ, ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ယသ္သုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ န ဒုက္ခံ န သုခန္တိ အဒုက္ခမသုခံ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန စက္ခုသမ္ဖသ္သော အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတ အညမညနိသ္သယ ဝိပာကအာဟာရသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ, သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပယုတ္တာယ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိသ္သယနတ္ထိဝိဂတဝသေနပဉ္စဓာ, သန္တီရဏာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ ဥပနိသ္သယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
Maṃsacakkhupi sasambhāracakkhu , pasādacakkhūti duvidhaṃ hoti. Yvāyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena upari bhamukaṭṭhikena ubhato akkhikūṭehi bahiddhā akkhipakhumehi paricchinno akkhikūpakamajjhā nikkhantena nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho setakaṇhātikaṇhamaṇḍalavicitto maṃsapiṇḍo, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yo pana ettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Idamidhādhippetaṃ. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidese diṭṭhimaṇḍale sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya satta akkhipaṭalāni byāpetvā pamāṇato muggavidalamattaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Taṃ cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti vibhāveti cāti attho. Rūpayantīti rūpā, vaṇṇavikāraṃ āpajjamānā hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsentīti attho. Cakkhuto pavattaṃ viññāṇaṃ, cakkhussa vā viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Phusatīti phasso. Upasaggena padaṃ maṇḍetvā samphassoti vuttaṃ. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. Cakkhusamphassapaccayāti cakkhuviññāṇasampayuttaphassapaccayā. Vedayitanti vindanaṃ, vedanāti attho. Tadeva sukhayatīti sukhaṃ, yassuppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ. Dukkhayatīti dukkhaṃ, yassuppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Na dukkhaṃ na sukhanti adukkhamasukhaṃ. Ma-kāro padasandhivasena vutto. So pana cakkhusamphasso attanā sampayuttāya vedanāya sahajāta aññamaññanissaya vipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti, sampaṭicchanasampayuttāya anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatavasenapañcadhā, santīraṇādisampayuttānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.
သုဏာတီတိ သောတံ။ တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလသ္သ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သပ္ပန္တီတိ သဒ္ဒာ, ဥဒာဟရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ တံ သသမ္ဘာရဃာနဗိလသ္သ အန္တော အဇပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဂန္ဓယန္တီတိ ဂန္ဓာ, အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစေန္တီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတမဝ္ဟာယတီတိ ဇိဝ္ဟာ, သာယနဋ္ဌေန ဝာ ဇိဝ္ဟာ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝ္ဟာယ အတိအဂ္ဂမူလပသ္သာနိ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဥပရိမတလမဇ္ဈေ ဘိန္နဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဇိဝ္ဟာဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ ရသန္တိ တေ သတ္တာတိ ရသာ, အသ္သာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ သော ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပာဒိဏ္ဏပ္ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ယေဘုယ္ယေန ကာယပသာဒော ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒ္ဝာရဘာဝံ သာဓယမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဖုသီယန္တီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ မုနာတီတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ ။ မနောတိ သဟာဝဇ္ဇနံ ဘဝင္ဂံ။ ဓမ္မာတိ ဒ္ဝာဒသပဘေဒာ ဓမ္မာရမ္မဏာ ဓမ္မာ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနမနောဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖသ္သောတိ တံသမ္ပယုတ္တော ဖသ္သော။ သော သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ ဝိပာကပစ္စယဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ သတ္တဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, အနန္တရာယ တေဟေဝ, သေသာနံ ဥပနိသ္သယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
Suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Sappantīti saddā, udāharīyantīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ. Taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Gandhayantīti gandhā, attano vatthuṃ sūcentīti attho. Jīvitamavhāyatīti jivhā, sāyanaṭṭhena vā jivhā. Sā sasambhārajivhāya atiaggamūlapassāni vajjetvā uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati. Rasanti te sattāti rasā, assādentīti attho. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. So yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇappavatti nāma atthi, tattha yebhuyyena kāyapasādo kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati. Phusīyantīti phoṭṭhabbā. Munātīti mano, vijānātīti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Manoti sahāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ. Dhammāti dvādasapabhedā dhammārammaṇā dhammā. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Manosamphassoti taṃsampayutto phasso. So sampayuttāya vedanāya vipākapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayo hoti, anantarāya teheva, sesānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.
ရူပာဒီနိ ပဉ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ခန္ဓဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီတာဒီဟိ ရုပ္ပတိ ပီဠီယတီတိ ရူပံ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သင္ခရောန္တီတိ သင္ခာရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ စက္ခာဒီနိ ဓမ္မဝိစာရပရိယန္တာနိ ဒသ ဆက္ကဝသေန, သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ပိယရူပသာတရူပဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာဒိကာ ဝေဒနာ တံတံသမ္ပယုတ္တာဝ။ ရူပေသု သညာ ရူပသညာ။ သဉ္စေတယတီတိ သဉ္စေတနာ, အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ တသတီတိ တဏ္ဟာ, ပိပာသတီတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော, ဝိတက္ကနံ ဝာ ဝိတက္ကော, ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏေ တေန စိတ္တံ ဝိစရတီတိ ဝိစာရော, ဝိစရဏံ ဝာ ဝိစာရော, အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Rūpādīni pañca vissajjanāni khandhavasena niddiṭṭhāni. Sītādīhi ruppati pīḷīyatīti rūpaṃ. Vedayatīti vedanā. Sañjānātīti saññā. Saṅkharontīti saṅkhārā. Vijānātīti viññāṇaṃ. Cakkhādīni dhammavicārapariyantāni dasa chakkavasena, saṭṭhi vissajjanāni piyarūpasātarūpavasena niddiṭṭhāni. Cakkhusamphassajādikā vedanā taṃtaṃsampayuttāva. Rūpesu saññā rūpasaññā. Sañcetayatīti sañcetanā, abhisandahatīti attho. Tasatīti taṇhā, pipāsatīti attho. Vitakketīti vitakko, vitakkanaṃ vā vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Ārammaṇe tena cittaṃ vicaratīti vicāro, vicaraṇaṃ vā vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti.
၄. ပထဝီဓာတာဒီနိ ဆ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ သံခိတ္တေန နာမရူပဝဝတ္ထာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပတ္ထဋတ္တာ ပထဝီ။ အပ္ပေတိ, အာပီယတိ, အပ္ပာယတီတိ ဝာ အာပော။ တေဇယတီတိ တေဇော။ ဝာယတီတိ ဝာယော။ န ကသ္သတိ န နိကသ္သတိ, ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ ဘိန္ဒိတုံ ဝာ န သက္ကာတိ အာကာသော။ နိသ္သတ္တဋ္ဌေန ဓာတု။
4.Pathavīdhātādīni cha vissajjanāni saṃkhittena nāmarūpavavatthānavasena niddiṭṭhāni. Patthaṭattā pathavī. Appeti, āpīyati, appāyatīti vā āpo. Tejayatīti tejo. Vāyatīti vāyo. Na kassati na nikassati, kasituṃ chindituṃ bhindituṃ vā na sakkāti ākāso. Nissattaṭṭhena dhātu.
ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ကသိဏဘာဝနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကသိဏန္တိ သကလဖရဏဝသေန ကသိဏမဏ္ဍလမ္ပိ တသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တမ္ပိ တဒာရမ္မဏံ ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ အာဒိမ္ဟိ စတ္တာရိ မဟာဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ, တတော ပရာနိ စတ္တာရိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ အာကာသကသိဏန္တိ ပရိစ္ဆေဒာကာသော, တဒာရမ္မဏဉ္စ ဈာနံ, ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော, တဒာရမ္မဏဉ္စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏံ, တဒာရမ္မဏဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။
Pathavīkasiṇādīni dasa vissajjanāni kasiṇabhāvanāvasena niddiṭṭhāni. Kasiṇanti sakalapharaṇavasena kasiṇamaṇḍalampi tasmiṃ upaṭṭhitanimittampi tadārammaṇaṃ jhānampi vuccati. Idha pana jhānaṃ adhippetaṃ. Ādimhi cattāri mahābhūtakasiṇārammaṇāni jhānāni, tato parāni cattāri vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Ākāsakasiṇanti paricchedākāso, tadārammaṇañca jhānaṃ, kasiṇugghāṭimākāso, tadārammaṇañca ākāsānañcāyatanaṃ. Viññāṇakasiṇanti ākāsānañcāyatanaviññāṇaṃ, tadārammaṇañca viññāṇañcāyatanaṃ.
ကေသာဒီနိ ဒ္ဝတ္တိံသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဒ္ဝတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု ပန ကေသာဒီသု ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကာယဂတာသတိဝသေန အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဝဏ္ဏတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတေသု စတုဓာတုဝဝတ္ထာနကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ကေသာတိအာဒီနိ စ ပဋိကူလတော ဝဏ္ဏတော ဝာ ဥပဋ္ဌိတာနံ တဒာရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ, ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတသ္သ တေ စ ကောဋ္ဌာသာ တဒာရမ္မဏာ စ ဓာတုဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Kesādīni dvattiṃsa vissajjanāni dvattiṃsākārakammaṭṭhānavasena niddiṭṭhāni. Tesu pana kesādīsu paṭikūlato upaṭṭhitesu kāyagatāsativasena asubhakammaṭṭhānaṃ hoti, vaṇṇato upaṭṭhitesu kasiṇakammaṭṭhānaṃ hoti, dhātuto upaṭṭhitesu catudhātuvavatthānakammaṭṭhānaṃ hoti, kesātiādīni ca paṭikūlato vaṇṇato vā upaṭṭhitānaṃ tadārammaṇāni jhānāni, dhātuto upaṭṭhitassa te ca koṭṭhāsā tadārammaṇā ca dhātubhāvanā veditabbā.
ကေသာ ဥဘောသု ပသ္သေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပုရတော နလာဋန္တေန, ပစ္ဆတော စ ဂလဝာဋကေန ပရိစ္ဆိန္နာ သီသကဋာဟဝေဌနစမ္မေ ဝီဟဂ္ဂမတ္တံ ပဝိသိတ္ဝာ ဌိတာ အနေကသတသဟသ္သသင္ခာ။
Kesā ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi purato nalāṭantena, pacchato ca galavāṭakena paricchinnā sīsakaṭāhaveṭhanacamme vīhaggamattaṃ pavisitvā ṭhitā anekasatasahassasaṅkhā.
လောမာ ဌပေတ္ဝာ ကေသာဒီနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသံ ဟတ္ထတလပာဒတလာနိ စ ယေဘုယ္ယေန သရီရစမ္မေ နဝနဝုတိယာ လောမကူပသဟသ္သေသု လိက္ခာမတ္တံ ပဝိသိတ္ဝာ ဌိတာ။
Lomā ṭhapetvā kesādīnaṃ patiṭṭhitokāsaṃ hatthatalapādatalāni ca yebhuyyena sarīracamme navanavutiyā lomakūpasahassesu likkhāmattaṃ pavisitvā ṭhitā.
နခာ အင္ဂုလီနံ အဂ္ဂပိဋ္ဌေသု ဌိတာ ဝီသတိ။
Nakhā aṅgulīnaṃ aggapiṭṭhesu ṭhitā vīsati.
ဒန္တာ ဒ္ဝီသု ဟဏုကဋ္ဌိကေသု ဌိတာ ယေဘုယ္ယေန ဒ္ဝတ္တိံသ။
Dantā dvīsu haṇukaṭṭhikesu ṭhitā yebhuyyena dvattiṃsa.
တစော သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ပာကဋကိလောမကသ္သ ဥပရိ ဆဝိယာ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ စမ္မံ။
Taco sakalasarīraṃ pariyonandhitvā pākaṭakilomakassa upari chaviyā heṭṭhā ṭhitaṃ cammaṃ.
မံသံ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ အနုလိမ္ပိတ္ဝာ ဌိတာနိ နဝမံသပေသိသတာနိ။
Maṃsaṃ sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni anulimpitvā ṭhitāni navamaṃsapesisatāni.
န္ဟာရူ သကလသရီရေ အဋ္ဌီနိ အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဌိတာနိ နဝ န္ဟာရုသတာနိ။
Nhārū sakalasarīre aṭṭhīni ābandhitvā ṭhitāni nava nhārusatāni.
အဋ္ဌီ သကလသရီရေ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌီနံ ဥပရိ ဌိတာနိ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ။
Aṭṭhī sakalasarīre heṭṭhā aṭṭhīnaṃ upari ṭhitāni sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni.
အဋ္ဌိမိဉ္ဇာ တေသံ တေသံ အဋ္ဌီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ မိဉ္ဇာ။
Aṭṭhimiñjā tesaṃ tesaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantare ṭhitā miñjā.
ဝက္ကံ ဂလဝာဋကာ နိက္ခန္တေန ဧကမူလေန ထောကံ ဂန္တ္ဝာ ဒ္ဝိဓာ ဘိန္နေန ထူလန္ဟာရုနာ ဝိနိဗဒ္ဓာ ဟုတ္ဝာ ဟဒယမံသံ ပရိက္ခိပိတ္ဝာ ဌိတာ ဒ္ဝေ မံသပိဏ္ဍိကာ။
Vakkaṃ galavāṭakā nikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhā hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitā dve maṃsapiṇḍikā.
ဟဒယံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒ္ဝိန္နံ ထနာနံ မဇ္ဈေ ဌိတံ အန္တော စိတ္တသန္နိသ္သယံ အဍ္ဎပသတမတ္တလောဟိတပုဏ္ဏံ ပုန္နာဂဋ္ဌိပတိဋ္ဌာနမတ္တာဝာဋကံ ဟဒယမံသံ။
Hadayaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ majjhe ṭhitaṃ anto cittasannissayaṃ aḍḍhapasatamattalohitapuṇṇaṃ punnāgaṭṭhipatiṭṭhānamattāvāṭakaṃ hadayamaṃsaṃ.
ယကနံ ဒ္ဝိန္နံ ထနာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဒက္ခိဏပသ္သံ နိသ္သာယ ဌိတံ ယမကမံသပဋလံ။
Yakanaṃ dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitaṃ yamakamaṃsapaṭalaṃ.
ကိလောမကံ ဟဒယဝက္ကာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတ္ဝာ ဌိတံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင္ခာတဉ္စ သကလသရီရေ စမ္မသ္သ ဟေဋ္ဌတော မံသံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ဌိတံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင္ခာတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပရိယောနဟနမံသံ။
Kilomakaṃ hadayavakkāni paṭicchādetvā ṭhitaṃ paṭicchannakilomakasaṅkhātañca sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ appaṭicchannakilomakasaṅkhātañcāti duvidhaṃ pariyonahanamaṃsaṃ.
ပိဟကံ ဟဒယသ္သ ဝာမပသ္သေ ဥဒရပဋလသ္သ မတ္ထကပသ္သံ နိသ္သာယ ဌိတံ ဥဒရဇိဝ္ဟာမံသံ။
Pihakaṃ hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ udarajivhāmaṃsaṃ.
ပပ္ဖာသံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒ္ဝိန္နံ ထနာနံ အန္တရေ ဟဒယယကနာနံ ဥပရိ ဆာဒေတ္ဝာ ဩလမ္ဗန္တံ ဌိတံ ဒ္ဝတ္တိံသမံသခဏ္ဍပ္ပဘေဒံ ပပ္ဖာသမံသံ။
Papphāsaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antare hadayayakanānaṃ upari chādetvā olambantaṃ ṭhitaṃ dvattiṃsamaṃsakhaṇḍappabhedaṃ papphāsamaṃsaṃ.
အန္တံ ဥပရိ ဂလဝာဋကေ ဟေဋ္ဌာ ကရီသမဂ္ဂေ ဝိနိဗန္ဓတ္တာ ဂလဝာဋကကရီသမဂ္ဂပရိယန္တေ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ ပုရိသသ္သ ဒ္ဝတ္တိံသဟတ္ထာ ဣတ္ထိယာ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထာ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု ဩဘဂ္ဂာ အန္တဝဋ္ဋိ။
Antaṃ upari galavāṭake heṭṭhā karīsamagge vinibandhattā galavāṭakakarīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitā purisassa dvattiṃsahatthā itthiyā aṭṭhavīsatihatthā ekavīsatiyā ṭhānesu obhaggā antavaṭṭi.
အန္တဂုဏံ အန္တဘောဂေ ဧကတော အဂလန္တေ အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဧကဝီသတိယာ အန္တဘောဂာနံ အန္တရာ ဌိတံ ဗန္ဓနံ။
Antaguṇaṃ antabhoge ekato agalante ābandhitvā ekavīsatiyā antabhogānaṃ antarā ṭhitaṃ bandhanaṃ.
ဥဒရိယံ ဒန္တမုသလသဉ္စုဏ္ဏိတံ ဇိဝ္ဟာဟတ္ထပရိဝတ္တိတံ ခေဠလာလာပလိဗုဒ္ဓံ တံခဏဝိဂတဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒိသမ္ပဒံ တန္တဝာယခလိသုဝာနဝမထုသဒိသံ နိပတိတ္ဝာ ပိတ္တသေမ္ဟဝာတပလိဝေဌိတံ ဟုတ္ဝာ ဥဒရဂ္ဂိသန္တာပဝေဂကုထိတံ ကိမိကုလာကုလံ ဥပရူပရိ ဖေဏဗုဗ္ဗုဠကာနိ မုဉ္စန္တံ ပရမကသမ္ဗုကဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝံ အာပဇ္ဇိတ္ဝာ အာမာသယသင္ခာတေ ဥပရိနာဘိအန္တပဋလေ ဌိတံ နာနပ္ပကာရကံ အသိတပီတခာယိတသာယိတံ။
Udariyaṃ dantamusalasañcuṇṇitaṃ jivhāhatthaparivattitaṃ kheḷalālāpalibuddhaṃ taṃkhaṇavigatavaṇṇagandharasādisampadaṃ tantavāyakhalisuvānavamathusadisaṃ nipatitvā pittasemhavātapaliveṭhitaṃ hutvā udaraggisantāpavegakuthitaṃ kimikulākulaṃ uparūpari pheṇabubbuḷakāni muñcantaṃ paramakasambukaduggandhajegucchabhāvaṃ āpajjitvā āmāsayasaṅkhāte uparinābhiantapaṭale ṭhitaṃ nānappakārakaṃ asitapītakhāyitasāyitaṃ.
ကရီသံ ပက္ကာသယသင္ခာတေ ဟေဋ္ဌာ နာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ အန္တရေ ဥဗ္ဗေဓေန အဋ္ဌင္ဂုလမတ္တေ အန္တာဝသာနေ ဌိတံ ဝစ္စံ။
Karīsaṃ pakkāsayasaṅkhāte heṭṭhā nābhipiṭṭhikaṇṭakamūlānaṃ antare ubbedhena aṭṭhaṅgulamatte antāvasāne ṭhitaṃ vaccaṃ.
ပိတ္တံ ဟဒယမံသပပ္ဖာသာနံ အန္တရေ ယကနမံသံ နိသ္သာယ ဌိတံ မဟာကောသာတကီကောသကသဒိသေ ပိတ္တကောသကေ ဌိတံ ဗဒ္ဓပိတ္တသင္ခာတဉ္စ, ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတ္ဝာ အဝသေသံ သရီရံ ဗ္ယာပေတ္ဝာ ဌိတံ အဗဒ္ဓပိတ္တသင္ခာတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပိတ္တံ။
Pittaṃ hadayamaṃsapapphāsānaṃ antare yakanamaṃsaṃ nissāya ṭhitaṃ mahākosātakīkosakasadise pittakosake ṭhitaṃ baddhapittasaṅkhātañca, kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca ṭhapetvā avasesaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ abaddhapittasaṅkhātañcāti duvidhaṃ pittaṃ.
သေမ္ဟံ ဥဒရပဋလေ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရပ္ပမာဏံ သေမ္ဟံ။
Semhaṃ udarapaṭale ṭhitaṃ ekapatthapūrappamāṇaṃ semhaṃ.
ပုဗ္ဗော ခာဏုကဏ္ဋကပဟရဏဂ္ဂိဇာလာဒီဟိ အဘိဟတေ ဝာ သရီရပ္ပဒေသေ အဗ္ဘန္တရဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝာ ဥပ္ပန္နေသု ဂဏ္ဍပီဠကာဒီသု ပရိပက္ကလောဟိတပရိဏာမော။ လောဟိတံ ယကနသ္သ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပူရေတ္ဝာ ဟဒယဝက္ကပပ္ဖာသာနံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရန္တံ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖာသေ တေမယမာနံ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရမတ္တံ သန္နိစိတလောဟိတသင္ခာတဉ္စ, ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတ္ဝာ ဓမနိဇာလာနုသာရေန သဗ္ဗံ ဥပာဒိဏ္ဏသရီရံ ဖရိတ္ဝာ ဌိတံ သံသရဏလောဟိတသင္ခာတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ လောဟိတံ။
Pubbo khāṇukaṇṭakapaharaṇaggijālādīhi abhihate vā sarīrappadese abbhantaradhātukkhobhavasena vā uppannesu gaṇḍapīḷakādīsu paripakkalohitapariṇāmo. Lohitaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā hadayavakkapapphāsānaṃ upari thokaṃ thokaṃ paggharantaṃ vakkahadayayakanapapphāse temayamānaṃ ṭhitaṃ ekapatthapūramattaṃ sannicitalohitasaṅkhātañca, kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca ṭhapetvā dhamanijālānusārena sabbaṃ upādiṇṇasarīraṃ pharitvā ṭhitaṃ saṃsaraṇalohitasaṅkhātañcāti duvidhaṃ lohitaṃ.
သေဒော အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိကာရာဒီဟိ သန္တတ္တေ သရီရေ သဗ္ဗကေသလောမကူပဝိဝရေဟိ ပဂ္ဃရဏကအာပောဓာတု။
Sedo aggisantāpasūriyasantāpautuvikārādīhi santatte sarīre sabbakesalomakūpavivarehi paggharaṇakaāpodhātu.
မေဒော ထူလသ္သ သကလသရီရေ စမ္မမံသန္တရေ ကိသသ္သ ဇင္ဃမံသာဒီနိ နိသ္သာယ ဌိတော ထိနသိနေဟော။
Medo thūlassa sakalasarīre cammamaṃsantare kisassa jaṅghamaṃsādīni nissāya ṭhito thinasineho.
အသ္သု သောမနသ္သဒောမနသ္သဝိသဘာဂာဟာရဥတူဟိ သမုဋ္ဌဟိတ္ဝာ အက္ခိကူပကေ ပူရေတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တီ ဝာ ပဂ္ဃရန္တီ ဝာ အာပောဓာတု။
Assu somanassadomanassavisabhāgāhārautūhi samuṭṭhahitvā akkhikūpake pūretvā tiṭṭhantī vā paggharantī vā āpodhātu.
ဝသာ အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိသဘာဂေဟိ ဥသ္မာဇာတေသု ယေဘုယ္ယေန ဟတ္ထတလဟတ္ထပိဋ္ဌိပာဒတလပာဒပိဋ္ဌိနာသာပုဋနလာဋအံသကူဋေသု ဌိတော ဝိလီနသိနေဟော။
Vasā aggisantāpasūriyasantāpautuvisabhāgehi usmājātesu yebhuyyena hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsāpuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhito vilīnasineho.
ခေဠော တထာရူပံ အာဟာရံ ပသ္သန္တသ္သ ဝာ သရန္တသ္သ ဝာ မုခေ ဝာ ဌပေန္တသ္သ ဟဒယံ ဝာ အာကိလာယန္တသ္သ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝာ ဇိဂုစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေန္တသ္သ ဘိယ္ယော ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဥဘောဟိ ကပောလပသ္သေဟိ ဩရုယ္ဟ ဇိဝ္ဟာယ တိဋ္ဌမာနာ ဖေဏမိသ္သာ အာပောဓာတု။
Kheḷo tathārūpaṃ āhāraṃ passantassa vā sarantassa vā mukhe vā ṭhapentassa hadayaṃ vā ākilāyantassa kismiñcideva vā jigucchaṃ uppādentassa bhiyyo uppajjitvā ubhohi kapolapassehi oruyha jivhāya tiṭṭhamānā pheṇamissā āpodhātu.
သိင္ဃာဏိကာ ဝိသဘာဂာဟာရဥတုဝသေန သဉ္ဇာတဓာတုက္ခောဘသ္သ ဝာ ရောဒန္တသ္သ ဝာ အန္တောသီသေ မတ္ထလုင္ဂတော ဂလိတ္ဝာ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတ္ဝာ နာသာပုဋေ ပူရေတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တံ ဝာ ပဂ္ဃရန္တံ ဝာ ပူတိ အသုစိ ပိစ္ဆိလံ။
Siṅghāṇikā visabhāgāhārautuvasena sañjātadhātukkhobhassa vā rodantassa vā antosīse matthaluṅgato galitvā tālumatthakavivarena otaritvā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhantaṃ vā paggharantaṃ vā pūti asuci picchilaṃ.
လသိကာ အဋ္ဌိသန္ဓီနံ အဗ္ဘဉ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနံ အသီတိသတသန္ဓီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ပိစ္ဆိလကုဏပံ။
Lasikā aṭṭhisandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānaṃ asītisatasandhīnaṃ abbhantare ṭhitaṃ picchilakuṇapaṃ.
မုတ္တံ အာဟာရဥတုဝသေန ဝတ္ထိပုဋဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ အာပောဓာတု။
Muttaṃ āhārautuvasena vatthipuṭabbhantare ṭhitā āpodhātu.
မတ္ထလုင္ဂံ သီသကဋာဟဗ္ဘန္တရေ စတ္တာရော သိဗ္ဗိနိမဂ္ဂေ နိသ္သာယ ဌိတော စတုပိဏ္ဍသမောဓာနော မိဉ္ဇရာသိ။
Matthaluṅgaṃ sīsakaṭāhabbhantare cattāro sibbinimagge nissāya ṭhito catupiṇḍasamodhāno miñjarāsi.
စက္ခာယတနာဒီနိ ဒ္ဝာဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဒ္ဝာဒသာယတနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတသ္သ စ နယနတော အာယတနံ။ စက္ခုရူပာဒီသု ဟိ တံတံဒ္ဝာရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ, ဝာယမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ပန အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ, ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတီဝ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ ယာဝ န နိဝတ္တတိ, တာဝ နယန္တိ, ပဝတ္တယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Cakkhāyatanādīni dvādasa vissajjanāni dvādasāyatanavasena niddiṭṭhāni. Āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanaṃ. Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭanti, vāyamantīti vuttaṃ hoti. Te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti, vitthārentīti vuttaṃ hoti. Idañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ yāva na nivattati, tāva nayanti, pavattayantīti vuttaṃ hoti.
အပိစ နိဝာသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣသ္သရာယတနံ ဝာသုဒေဝာယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝာသဋ္ဌာနံ ‘‘အာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဟင္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတ္ရ တတ္ရေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပာပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၁၀၂; ၅.၂၃) ကာရဏံ။ စက္ခုအာဒီသု စာပိ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော နေသံ နိဝာသဋ္ဌာနံ , စက္ခာဒီသု စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိသ္သယတ္တာ တဒာရမ္မဏတ္တာ စာတိ စက္ခာဒယော စ နေသံ အာကရော, တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုဒ္ဝာရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ, တံနိသ္သယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သဉ္ဇာတိဒေသော, စက္ခာဒီနံ အဘာဝေ အဘာဝတော စက္ခာဒယော စ နေသံ ကာရဏန္တိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။
Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena ākaraṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena sañjātidesaṭṭhena kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ . Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ ‘‘āyatana’’nti vuccati. ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 3.102; 5.23) kāraṇaṃ. Cakkhuādīsu cāpi te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo nesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ , cakkhādīsu ca te ākiṇṇā tannissayattā tadārammaṇattā cāti cakkhādayo ca nesaṃ ākaro, tattha tattha vatthudvārārammaṇavasena samosaraṇato cakkhādayo ca nesaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ, taṃnissayārammaṇabhāvena tattheva uppattito cakkhādayo ca nesaṃ sañjātideso, cakkhādīnaṃ abhāve abhāvato cakkhādayo ca nesaṃ kāraṇanti yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ. Evaṃ sesānipi.
စက္ခုဓာတာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဒဟတိ, ဓီယတေ, ဝိဓာနံ ဝိဓီယတေ, ဧတာယ, ဧတ္ထ ဝာ ဓီယတီတိ ဓာတု။ လောကိယာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာ ဟုတ္ဝာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိံ, အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ။ ဘာရဟာရေဟိ စ ဘာရော ဝိယ သတ္တေဟိ ဓီယန္တေ, ဓာရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝိဓာနမတ္တမေဝ စေတာ အဝသဝတ္တနတော။ ဧတာဟိ စ ကရဏဘူတာဟိ သံသာရဒုက္ခံ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ။ တထာဝိဟိတဉ္စေတံ ဧတာသ္ဝေဝ ဓီယတိ, ဌပီယတီတိ အတ္ထော။ အပိစ ယထာ တိတ္ထိယာနံ အတ္တာ နာမ သဘာဝတော နတ္ထိ, န ဧဝမေတာ။ ဧတာ ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။ ယထာ စ လောကေ ဝိစိတ္တာ ဟရိတာလမနောသိလာဒယော သေလာဝယဝာ ဓာတုယောတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမေတာပိ ဓာတုယော ဝိယာတိ ဓာတုယော။ ဝိစိတ္တာ ဟေတာ ဉာဏနေယ္ယာဝယဝာတိ။ ယထာ ဝာ သရီရသင္ခာတသ္သ သမုဒာယသ္သ အဝယဝဘူတေသု ရသသောဏိတာဒီသု အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နေသု ဓာတုသမညာ, ဧဝမေဝေတေသုပိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင္ခာတသ္သ အတ္တဘာဝသ္သ အဝယဝေသု ဓာတုသမညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နာ ဟေတေ စက္ခာဒယောတိ။ အပိစ ဓာတူတိ နိဇ္ဇီဝမတ္တသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ဘဂဝာ ‘‘ဆဓာတုရော အယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၃၄၃-၃၄၄) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနံ အကာသီတိ။ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ ဓာတု စာတိ စက္ခုဓာတု။ ဧဝံ သေသာပိ။ မနောဓာတူတိ စ တိသ္သော မနောဓာတုယော။ ဓမ္မဓာတူတိ ဝေဒနာသညာသင္ခာရက္ခန္ဓာ သောဠသ သုခုမရူပာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဆသတ္တတိ မနောဝိညာဏဓာတုယော။
Cakkhudhātādīni aṭṭhārasa vissajjanāni aṭṭhārasadhātuvasena niddiṭṭhāni. Cakkhādīsu ekeko dhammo yathāsambhavaṃ vidahati, dhīyate, vidhānaṃ vidhīyate, etāya, ettha vā dhīyatīti dhātu. Lokiyā hi dhātuyo kāraṇabhāvena vavatthitā hutvā suvaṇṇarajatādidhātuyo viya suvaṇṇarajatādiṃ, anekappakāraṃ saṃsāradukkhaṃ vidahanti. Bhārahārehi ca bhāro viya sattehi dhīyante, dhārīyantīti attho. Dukkhavidhānamattameva cetā avasavattanato. Etāhi ca karaṇabhūtāhi saṃsāradukkhaṃ sattehi anuvidhīyati. Tathāvihitañcetaṃ etāsveva dhīyati, ṭhapīyatīti attho. Apica yathā titthiyānaṃ attā nāma sabhāvato natthi, na evametā. Etā pana attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyo. Yathā ca loke vicittā haritālamanosilādayo selāvayavā dhātuyoti vuccanti, evametāpi dhātuyo viyāti dhātuyo. Vicittā hetā ñāṇaneyyāvayavāti. Yathā vā sarīrasaṅkhātassa samudāyassa avayavabhūtesu rasasoṇitādīsu aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnesu dhātusamaññā, evamevetesupi pañcakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa avayavesu dhātusamaññā veditabbā. Aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnā hete cakkhādayoti. Apica dhātūti nijjīvamattassetaṃ adhivacanaṃ. Tathā hi bhagavā ‘‘chadhāturo ayaṃ bhikkhu puriso’’tiādīsu (ma. ni. 3.343-344) jīvasaññāsamūhananatthaṃ dhātudesanaṃ akāsīti. Yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ dhātu cāti cakkhudhātu. Evaṃ sesāpi. Manodhātūti ca tisso manodhātuyo. Dhammadhātūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā soḷasa sukhumarūpāni nibbānañca. Manoviññāṇadhātūti chasattati manoviññāṇadhātuyo.
စက္ခုန္ဒ္ရိယာဒီနိ ဗာဝီသတိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဗာဝီသတိန္ဒ္ရိယဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုမေဝ ဒသ္သနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ။ သောတမေဝ သဝနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သောတိန္ဒ္ရိယံ။ ဃာနမေဝ ဃာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဃာနိန္ဒ္ရိယံ။ ဇိဝ္ဟာ ဧဝ သာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇိဝ္ဟိန္ဒ္ရိယံ။ ကာယော ဧဝ ဖုသနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ကာယိန္ဒ္ရိယံ။ မနတေ ဣတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာလိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ မနတိ ဇာနာတီတိ မနော, တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ မနိန္ဒ္ရိယံ။
Cakkhundriyādīni bāvīsati vissajjanāni bāvīsatindriyavasena niddiṭṭhāni. Cakkhumeva dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ. Sotameva savanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sotindriyaṃ. Ghānameva ghāyanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti ghānindriyaṃ. Jivhā eva sāyanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jivhindriyaṃ. Kāyo eva phusanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ. Manate iti mano, vijānātīti attho. Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāliyā minamāno viya mahātulāya dhārayamāno viya ca ārammaṇaṃ manati jānātīti mano, tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ.
ဇီဝန္တိ တေန တံသဟဇာတာ ဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ, တဒေဝ အနုပာလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ တံ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယန္တိ ဒုဝိဓံ။ သဗ္ဗကမ္မဇရူပသဟဇံ သဟဇရူပာနုပာလနံ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ, သဗ္ဗစိတ္တသဟဇံ သဟဇအရူပာနုပာလနံ အရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။
Jīvanti tena taṃsahajātā dhammāti jīvitaṃ, tadeva anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ. Taṃ rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyanti duvidhaṃ. Sabbakammajarūpasahajaṃ sahajarūpānupālanaṃ rūpajīvitindriyaṃ, sabbacittasahajaṃ sahajaarūpānupālanaṃ arūpajīvitindriyaṃ.
ထီယတိ သင္ဃာတံ ဂစ္ဆတိ ဧတိသ္သာ ဂဗ္ဘောတိ ဣတ္ထီ, ဣတ္ထိလိင္ဂာဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, နိယမတော ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ။
Thīyati saṅghātaṃ gacchati etissā gabbhoti itthī, itthiliṅgādīsu indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, niyamato itthiyā eva indriyaṃ itthindriyaṃ.
ပုံ-ဝုစ္စတိ နိရယော, ပုံ သင္ခာတေ နိရယေ ရိသီယတိ ဟိံသီယတီတိ ပုရိသော, ပုရိသလိင္ဂာဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, နိယမတော ပုရိသသ္သေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ။ ဒ္ဝီသုပေတေသု ဧကေကံ သဘာဝကသ္သ ဧကေကသ္သ ကမ္မဇရူပသဟဇံ ဟောတိ။
Puṃ-vuccati nirayo, puṃ saṅkhāte niraye risīyati hiṃsīyatīti puriso, purisaliṅgādīsu indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, niyamato purisasseva indriyaṃ purisindriyaṃ. Dvīsupetesu ekekaṃ sabhāvakassa ekekassa kammajarūpasahajaṃ hoti.
ကုသလဝိပာကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ကာယိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, သုခမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ သုခိန္ဒ္ရိယံ။
Kusalavipākakāyaviññāṇasampayuttaṃ sukhaṃ, kāyikasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, sukhameva indriyaṃ sukhindriyaṃ.
အကုသလဝိပာကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ ဒုက္ခံ, ကာယိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, ဒုက္ခမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဒုက္ခိန္ဒ္ရိယံ။
Akusalavipākakāyaviññāṇasampayuttaṃ dukkhaṃ, kāyikaasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, dukkhameva indriyaṃ dukkhindriyaṃ.
ပီတိသောမနသ္သယောဂတော သောဘနံ မနော အသ္သာတိ သုမနော, သုမနသ္သ ဘာဝော သောမနသ္သံ, စေတသိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, သောမနသ္သမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ။
Pītisomanassayogato sobhanaṃ mano assāti sumano, sumanassa bhāvo somanassaṃ, cetasikasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, somanassameva indriyaṃ somanassindriyaṃ.
ဒောမနသ္သယောဂတော ဒုဋ္ဌု မနော အသ္သာတိ, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝာ ကုစ္ဆိတံ မနော အသ္သာတိ ဒုမ္မနော, ဒုမ္မနသ္သ ဘာဝော ဒောမနသ္သံ, စေတသိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, ဒောမနသ္သမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ။ သုခဒုက္ခာကာရပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ တေနာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ဥပေက္ခာ, မဇ္ဈတ္တလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, ဥပေက္ခာ ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယံ။
Domanassayogato duṭṭhu mano assāti, hīnavedanattā vā kucchitaṃ mano assāti dummano, dummanassa bhāvo domanassaṃ, cetasikaasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, domanassameva indriyaṃ domanassindriyaṃ. Sukhadukkhākārapavattiṃ upekkhati majjhattākārasaṇṭhitattā tenākārena pavattatīti upekkhā, majjhattalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, upekkhā eva indriyaṃ upekkhindriyaṃ.
သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝာ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟနမတ္တမေဝ ဝာ ဧသာတိ သဒ္ဓာ, အသ္သဒ္ဓိယသ္သ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒ္ရိယံ, အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဝာ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, သဒ္ဓာယေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ။
Saddahanti etāya, sayaṃ vā saddahati, saddahanamattameva vā esāti saddhā, assaddhiyassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, adhimokkhalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, saddhāyeva indriyaṃ saddhindriyaṃ.
ဝီရဘာဝော ဝီရိယံ, ဝီရာနံ ဝာ ကမ္မံ, ဝိဓိနာ ဝာ နယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ, ကောသဇ္ဇသ္သ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒ္ရိယံ, ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ ဝာ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, ဝီရိယမေဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ။
Vīrabhāvo vīriyaṃ, vīrānaṃ vā kammaṃ, vidhinā vā nayena īrayitabbaṃ pavattayitabbanti vīriyaṃ, kosajjassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, paggahaṇalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, vīriyameva indriyaṃ vīriyindriyaṃ.
သရန္တိ တာယ, သယံ ဝာ သရတိ, သရဏမတ္တမေဝ ဝာ ဧသာတိ သတိ, မုဋ္ဌသစ္စသ္သ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒ္ရိယံ, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဝာ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, သတိ ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ။
Saranti tāya, sayaṃ vā sarati, saraṇamattameva vā esāti sati, muṭṭhasaccassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, upaṭṭhānalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, sati eva indriyaṃ satindriyaṃ.
အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမ္မာ အာဓိယတိ ဌပေတီတိ သမာဓိ, ဝိက္ခေပသ္သ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒ္ရိယံ, အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဝာ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, သမာဓိ ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ။
Ārammaṇe cittaṃ sammā ādhiyati ṭhapetīti samādhi, vikkhepassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, avikkhepalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, samādhi eva indriyaṃ samādhindriyaṃ.
‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အရိယသစ္စာနိ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ပညာပနဝသေန ပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒ္ရိယံ, ဒသ္သနလက္ခဏေ ဝာ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒ္ရိယံ, ပညာ ဧဝ ဣန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ။
‘‘Idaṃ dukkha’’ntiādinā nayena ariyasaccāni pajānātīti paññā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘aniccaṃ dukkhamanattāti paññāpanavasena paññā’’ti vuttaṃ. Avijjāya abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, dassanalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, paññā eva indriyaṃ paññindriyaṃ.
အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနညာတံ အမတံ ပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝာ ဇာနိသ္သာမီတိ ပဋိပန္နသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏသ္သေတံ နာမံ။
Anamatagge saṃsāravaṭṭe anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmīti paṭipannassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyaṃ. Sotāpattimaggañāṇassetaṃ nāmaṃ.
ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ တေသံယေဝ တေန မဂ္ဂေန ဉာတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနမေဝ ဇာနနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အာဇာနနကံ ဣန္ဒ္ရိယံ အညိန္ဒ္ရိယံ။ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ဆသု ဌာနေသု ဉာဏသ္သေတံ နာမံ။
Paṭhamamaggena ñātaṃ mariyādaṃ anatikkamitvā tesaṃyeva tena maggena ñātānaṃ catusaccadhammānameva jānanato indriyaṭṭhasambhavato ca ājānanakaṃ indriyaṃ aññindriyaṃ. Sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ nāmaṃ.
အညာတာဝိနော စတုသစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စသ္သ ခီဏာသဝသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ, အညာတာဝီနံ ဝာ စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတကိစ္စာနံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဌိတာနံ ဓမ္မာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဣန္ဒဋ္ဌသာဓနေန အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ။ အရဟတ္တဖလဉာဏသ္သေတံ နာမံ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ယထာယောဂံ ဣန္ဒလိင္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ဘဂဝာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ပရမိသ္သရိယဘာဝတော ဣန္ဒော, ကုသလာကုသလဉ္စ ကမ္မံ ကမ္မေသု ကသ္သစိ ဣသ္သရိယာဘာဝတော။ တေနေဝေတ္ထ ကမ္မဇနိတာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ကုသလာကုသလကမ္မံ ဥလ္လိင္ဂေန္တိ , တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ဣန္ဒလိင္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ယထာဘူတတော ပကာသိတာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာနိ စာတိ ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ တေနေဝ စ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ကာနိစိ ဂောစရာသေဝနာယ, ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယ သေဝိတာနီတိ ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ အပိ စ အာဓိပစ္စသင္ခာတေန ဣသ္သရိယဋ္ဌေနပိ ဧတာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိယဉ္ဟိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စံ တသ္မိံ တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာတိ။
Aññātāvino catusaccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ, aññātāvīnaṃ vā catūsu saccesu niṭṭhitakiccānaṃ cattāri saccāni paṭivijjhitvā ṭhitānaṃ dhammānaṃ abbhantare indaṭṭhasādhanena aññātāvindriyaṃ. Arahattaphalañāṇassetaṃ nāmaṃ. Sabbānipetāni yathāyogaṃ indaliṅgaṭṭhena indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena indajuṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Bhagavā hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo, kusalākusalañca kammaṃ kammesu kassaci issariyābhāvato. Tenevettha kammajanitāni indriyāni kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti , tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Sabbāneva panetāni bhagavatā munindena yathābhūtato pakāsitāni abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Teneva ca bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni. Api ca ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenapi etāni indriyāni. Cakkhuviññāṇādipavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ tasmiṃ tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti.
၅.
5.
ကာမဓာတုအာဒီနိ ဒ္ဝာဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဘဝပ္ပဘေဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမရာဂသင္ခာတေန ကာမေန ယုတ္တာ ဓာတု ကာမဓာတု, ကာမသင္ခာတာ ဝာ ဓာတု ကာမဓာတု။
Kāmadhātuādīni dvādasa vissajjanāni bhavappabhedavasena niddiṭṭhāni. Kāmarāgasaṅkhātena kāmena yuttā dhātu kāmadhātu, kāmasaṅkhātā vā dhātu kāmadhātu.
ကာမံ ပဟာယ ရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု ရူပဓာတု, ရူပသင္ခာတာ ဝာ ဓာတု ရူပဓာတု။
Kāmaṃ pahāya rūpena yuttā dhātu rūpadhātu, rūpasaṅkhātā vā dhātu rūpadhātu.
ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု အရူပဓာတု, အရူပသင္ခာတာ ဝာ ဓာတု အရူပဓာတု။
Kāmañca rūpañca pahāya arūpena yuttā dhātu arūpadhātu, arūpasaṅkhātā vā dhātu arūpadhātu.
တာ ဧဝ ဓာတုယော ပုန ဘဝပရိယာယေန ဝုတ္တာ။ ဘဝတီတိ ဟိ ဘဝောတိ ဝုစ္စတိ။ သညာယ ယုတ္တော ဘဝော သညာဘဝော, သညာသဟဂတော ဝာ ဘဝော သညာဘဝော, သညာ ဝာ ဧတ္ထ ဘဝေ အတ္ထီတိ သညာဘဝော။ သော ကာမဘဝော စ အသညာဘဝမုတ္တော ရူပဘဝော စ နေဝသညာနာသညာဘဝမုတ္တော အရူပဘဝော စ ဟောတိ။
Tā eva dhātuyo puna bhavapariyāyena vuttā. Bhavatīti hi bhavoti vuccati. Saññāya yutto bhavo saññābhavo, saññāsahagato vā bhavo saññābhavo, saññā vā ettha bhave atthīti saññābhavo. So kāmabhavo ca asaññābhavamutto rūpabhavo ca nevasaññānāsaññābhavamutto arūpabhavo ca hoti.
န သညာဘဝော အသညာဘဝော, သော ရူပဘဝေကဒေသော။
Na saññābhavo asaññābhavo, so rūpabhavekadeso.
ဩဠာရိကတ္တာဘာဝတော နေဝသညာ, သုခုမတ္တေန သမ္ဘဝတော နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ, တာယ ယုတ္တော ဘဝော နေဝသညာနာသညာဘဝော။ အထ ဝာ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝာ, သုခုမာယ စ ဘာဝာ နေဝသညာနာသညာ အသ္မိံ ဘဝေတိ နေဝသညာနာသညာဘဝော, သော အရူပဘဝေကဒေသော။
Oḷārikattābhāvato nevasaññā, sukhumattena sambhavato nāsaññāti nevasaññānāsaññā, tāya yutto bhavo nevasaññānāsaññābhavo. Atha vā oḷārikāya saññāya abhāvā, sukhumāya ca bhāvā nevasaññānāsaññā asmiṃ bhaveti nevasaññānāsaññābhavo, so arūpabhavekadeso.
ဧကေန ရူပက္ခန္ဓေန ဝောကိဏ္ဏော ဘဝော ဧကေန ဝောကာရော အသ္သ ဘဝသ္သာတိ ဧကဝောကာရဘဝော, သော အသညဘဝောဝ။
Ekena rūpakkhandhena vokiṇṇo bhavo ekena vokāro assa bhavassāti ekavokārabhavo, so asaññabhavova.
စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ ဝောကိဏ္ဏော ဘဝော စတူဟိ ဝောကာရော အသ္သ ဘဝသ္သာတိ စတုဝောကာရဘဝော , သော အရူပဘဝော ဧဝ။
Catūhi arūpakkhandhehi vokiṇṇo bhavo catūhi vokāro assa bhavassāti catuvokārabhavo, so arūpabhavo eva.
ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝောကိဏ္ဏော ဘဝော ပဉ္စဟိ ဝောကာရော အသ္သ ဘဝသ္သာတိ ပဉ္စဝောကာရဘဝော, သော ကာမဘဝော စ ရူပဘဝေကဒေသော စ ဟောတိ။
Pañcahi khandhehi vokiṇṇo bhavo pañcahi vokāro assa bhavassāti pañcavokārabhavo, so kāmabhavo ca rūpabhavekadeso ca hoti.
၆. ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဒ္ဝာဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဈာနသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဈာနန္တိ ဣဓ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ပဌမံ ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ဒုတိယံ ဈာနံ။ သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ တတိယံ ဈာနံ။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ စတုတ္ထံ ဈာနံ။
6.Paṭhamajjhānādīni dvādasa vissajjanāni jhānasamāpattivasena niddiṭṭhāni. Jhānanti idha brahmavihāramattaṃ adhippetaṃ. Vitakkavicārapītisukhacittekaggatāsampayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ. Pītisukhacittekaggatāsampayuttaṃ dutiyaṃ jhānaṃ. Sukhacittekaggatāsampayuttaṃ tatiyaṃ jhānaṃ. Upekkhācittekaggatāsampayuttaṃ catutthaṃ jhānaṃ.
မေဒတိ မေဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ, သိနိယ္ဟတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝာ ဘဝာ, မိတ္တသ္သ ဝာ ဧသာ ပဝတ္တီတိ မေတ္တာ, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ မုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စာဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ, စေတသော ဝိမုတ္တိ စေတောဝိမုတ္တိ, မေတ္တာ ဧဝ စေတောဝိမုတ္တိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။
Medati mejjatīti mettā, siniyhatīti attho. Mitte vā bhavā, mittassa vā esā pavattīti mettā, paccanīkadhammehi muttattā ārammaṇe cādhimuttattā vimutti, cetaso vimutti cetovimutti, mettā eva cetovimutti mettācetovimutti.
ကရုဏာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
Karuṇā vuttatthā eva.
မောဒန္တိ တာယ တံသမင္ဂိနော, သယံ ဝာ မောဒတိ, မောဒနမတ္တမေဝ ဝာ တန္တိ မုဒိတာ။ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဗ္ယာပာရပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ မေတ္တာဒယော တယော ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ ပဌမာဒီဟိ တီဟိ ဈာနေဟိ ယုတ္တာ။ ဥပေက္ခာဗ္ရဟ္မဝိဟာရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ယုတ္တော။
Modanti tāya taṃsamaṅgino, sayaṃ vā modati, modanamattameva vā tanti muditā. ‘‘Averā hontū’’tiādibyāpārappahānena majjhattabhāvūpagamanena ca upekkhatīti upekkhā. Mettādayo tayo brahmavihārā paṭhamādīhi tīhi jhānehi yuttā. Upekkhābrahmavihāro catutthajjhānena yutto.
ဖရဏဝသေန နတ္ထိ ဧတသ္သ အန္တောတိ အနန္တော။ အာကာသော အနန္တော အာကာသာနန္တော, ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသော ။ အာကာသာနန္တောယေဝ အာကာသာနဉ္စံ, တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမသ္သ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မသ္သ ဈာနသ္သ ‘‘ဒေဝာနံ ဒေဝာယတနမိဝာ’’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနမေဝ သမာပတ္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ။ ဖရဏဝသေန စ နတ္ထိ ဧတသ္သ အန္တောတိ အနန္တံ, တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ။ အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ, ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ အဝတ္ဝာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္ဟေတ္ထ ရုဠ္ဟိသဒ္ဒော။ တံ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမသ္သ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မသ္သ ဈာနသ္သ ‘‘ဒေဝာနံ ဒေဝာယတနမိဝာ’’တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ နတ္ထိ ဧတသ္သ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အန္တမသော ဘင္ဂမတ္တမ္ပိ အသ္သ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနသ္သ ဘာဝော အာကိဉ္စညံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာဘာဝသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမသ္သ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မသ္သ ဈာနသ္သ ‘‘ဒေဝာနံ ဒေဝာယတနမိဝာ’’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော, သုခုမာယ စ ဘာဝတော နေဝသ္သ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မသ္သ ဈာနသ္သ သညာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝာ ယာယမေတ္ထ သညာ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ, သင္ခာရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ, နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အာကိဉ္စညာယတနာရမ္မဏာယ သမာပတ္တိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ န ကေဝလံ ဧတ္ထ သညာ ဧဒိသီ, အထ ခော ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာ နာဝေဒနာ။ စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံ နာစိတ္တံ။ ဖသ္သောပိ နေဝဖသ္သော နာဖသ္သော။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ။
Pharaṇavasena natthi etassa antoti ananto. Ākāso ananto ākāsānanto, kasiṇugghāṭimākāso . Ākāsānantoyeva ākāsānañcaṃ, taṃ ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti ākāsānañcāyatanaṃ. Ākāsānañcāyatanameva samāpatti ākāsānañcāyatanasamāpatti. Pharaṇavasena ca natthi etassa antoti anantaṃ, taṃ ākāsārammaṇaṃ viññāṇaṃ. Anantameva ānañcaṃ, viññāṇaṃ ānañcaṃ ‘‘viññāṇānañca’’nti avatvā ‘‘viññāṇañca’’nti vuttaṃ. Ayañhettha ruḷhisaddo. Taṃ viññāṇañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti viññāṇañcāyatanaṃ. Natthi etassa kiñcananti akiñcanaṃ, antamaso bhaṅgamattampi assa avasiṭṭhaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Akiñcanassa bhāvo ākiñcaññaṃ. Ākāsānañcāyatanaviññāṇābhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ ākiñcaññaṃ. Adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti ākiñcaññāyatanaṃ. Oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā, nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Ākiñcaññāyatanārammaṇāya samāpattiyā etaṃ adhivacanaṃ. Na kevalaṃ ettha saññā edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā. Cittampi nevacittaṃ nācittaṃ. Phassopi nevaphasso nāphasso. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti.
အဝိဇ္ဇာဒီနိ ဒ္ဝာဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ, အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ, တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ, ဣန္ဒ္ရိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ, သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ, အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သဗ္ဗယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝာသေသု သတ္တေ ဇဝာပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ, ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသု ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ, ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ, အပိ စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဆာဒနတောပိ အဝိဇ္ဇာ။ သင္ခတမဘိသင္ခရောန္တီတိ သင္ခာရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ နမတီတိ နာမံ, နာမယတီတိ ဝာ နာမံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ။ အာယေ တနောတိ , အာယတဉ္စ နယတီတိ အာယတနံ။ ဖုသတီတိ ဖသ္သော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ပရိတသ္သတီတိ တဏ္ဟာ။ ဥပာဒိယတိ ဘုသံ ဂဏ္ဟာတီတိ ဥပာဒာနံ။ ဘဝတိ, ဘာဝယတီတိ ဝာ ဘဝော။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ဇရာ။ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။
Avijjādīni dvādasa vissajjanāni paṭiccasamuppādaṅgavasena niddiṭṭhāni. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti avijjā. Dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti avijjā, paramatthato avijjamānesu itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti avijjā, api ca cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā. Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā. Vijānātīti viññāṇaṃ. Namatīti nāmaṃ, nāmayatīti vā nāmaṃ. Ruppatīti rūpaṃ. Āye tanoti , āyatañca nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Paritassatīti taṇhā. Upādiyati bhusaṃ gaṇhātīti upādānaṃ. Bhavati, bhāvayatīti vā bhavo. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti etenāti maraṇaṃ.
၇. ဒုက္ခာဒီနိ အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ စတုသစ္စယောဇနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ‘‘ဒုက္ခံ အဘိညေယ္ယ’’န္တိအာဒီသု ဟိ ဆန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန စတုဝီသတိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ‘‘စက္ခု ဇရာမရဏ’’န္တိ ပေယ္ယာလေ ‘‘စက္ခု အဘိညေယ္ယံ သောတံ အဘိညေယ္ယ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ဇာတိ အဘိညေယ္ယာ’’တိ ပရိယောသာနေန ပဉ္စနဝုတာဓိကေန ဝိသ္သဇ္ဇနသတေန ယောဇေတ္ဝာ ဝုတ္တာနိ။ ပဉ္စနဝုတာဓိကံ စတုက္ကသတံ ဟောတိ, တေသံ စတုက္ကာနံ ဝသေန အသီတိအဓိကာနိ သတ္တ ဝိသ္သဇ္ဇနသတာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ အဘိညေယ္ယ’’န္တိအာဒိကေ စတုက္ကေ ‘‘စတ္တာရိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ အဋ္ဌ စ သတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ တသ္သ တသ္သ ဓမ္မသ္သ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗသင္ခာရေဟိ သုညံ နိဗ္ဗာနံ နိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ လောကုတ္တရိန္ဒ္ရိယာနံ ဧတ္ထ အဘာဝံ သန္ဓာယ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယနိရောဓောတိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ ။ နိရောဓဂာမိနိပဋိပဒာတိ စ သဗ္ဗတ္ထ အရိယမဂ္ဂော ဧဝ။ ဧဝဉ္ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဖလေပိ မဂ္ဂဝောဟာရသမ္ဘဝတော အညိန္ဒ္ရိယအညာတာဝိန္ဒ္ရိယာနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပရိညာ စ သာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဋိဝေဓော စာတိ ပရိညာပဋိဝေဓော။ ပရိညာပဋိဝေဓောဝ အတ္ထော ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌော။
7.Dukkhādīni aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni catusaccayojanāvasena niddiṭṭhāni. ‘‘Dukkhaṃ abhiññeyya’’ntiādīsu hi channaṃ catukkānaṃ vasena catuvīsati vissajjanāni ‘‘cakkhu jarāmaraṇa’’nti peyyāle ‘‘cakkhu abhiññeyyaṃ sotaṃ abhiññeyya’’ntiādinā ‘‘jāti abhiññeyyā’’ti pariyosānena pañcanavutādhikena vissajjanasatena yojetvā vuttāni. Pañcanavutādhikaṃ catukkasataṃ hoti, tesaṃ catukkānaṃ vasena asītiadhikāni satta vissajjanasatāni. ‘‘Jarāmaraṇaṃ abhiññeyya’’ntiādike catukke ‘‘cattāri vissajjanānī’’ti evaṃ sabbāni aṭṭha ca satāni aṭṭha ca vissajjanāni honti. Ettha ca tassa tassa dhammassa padhānabhūto paccayo samudayoti veditabbo. Sabbasaṅkhārehi suññaṃ nibbānaṃ nirodhoti veditabbaṃ. Anaññātaññassāmītindriyādīnaṃ tiṇṇampi hi lokuttarindriyānaṃ ettha abhāvaṃ sandhāya anaññātaññassāmītindriyanirodhotiādi yujjati . Nirodhagāminipaṭipadāti ca sabbattha ariyamaggo eva. Evañhi vuccamāne phalepi maggavohārasambhavato aññindriyaaññātāvindriyānampi yujjati. Puna dukkhādīnaṃ pariññaṭṭhādivasena aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni niddiṭṭhāni, puna dukkhādīnaṃ pariññāpaṭivedhaṭṭhādivasena aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni niddiṭṭhāni. Pariññā ca sā paṭivijjhitabbaṭṭhena paṭivedho cāti pariññāpaṭivedho. Pariññāpaṭivedhova attho pariññāpaṭivedhaṭṭho.
၈. ပုန တာနေဝ ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒ္ဝိအဓိကာနိ ဒ္ဝေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ သတ္တဟိ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ ဒ္ဝိအဓိကာနံ ဒ္ဝိန္နံ အဋ္ဌကသတာနံ ဝသေန သဟသ္သဉ္စ ဆ စ သတာနိ သောဠသ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယော, တသ္သ နိရောဓော သမုဒယနိရောဓော။ ဆန္ဒော ဧဝ ရာဂော ဆန္ဒရာဂော, ဒုက္ခေ သုခသညာယ ဒုက္ခသ္သ ဆန္ဒရာဂော, တသ္သ နိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော။ ဒုက္ခံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သုခံ သောမနသ္သံ ဒုက္ခသ္သ အသ္သာဒော။ ဒုက္ခသ္သ အနိစ္စတာ ဒုက္ခသ္သ ဝိပရိဏာမဓမ္မတာ ဒုက္ခသ္သ အာဒီနဝော။ ဒုက္ခေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဒုက္ခသ္သ နိသ္သရဏံ။ ‘‘ယံ ခော ပန ကိဉ္စိ ဘူတံ သင္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ နိရောဓော တသ္သ နိသ္သရဏ’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၄) ဝစနတော နိဗ္ဗာနမေဝ ဒုက္ခသ္သ နိသ္သရဏံ။ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓော သမုဒယနိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော ဒုက္ခသ္သ နိသ္သရဏ’’န္တိ နာနာသင္ခတပဋိပက္ခဝသေန နာနာပရိယာယဝစနေဟိ စတူသု ဌာနေသု နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ဒုက္ခသမုဒယော အာဟာရနိရောဓာ ဒုက္ခနိရောဓော သရသဝသေန သမုဒယနိရောဓော, အထ ဝာ ဥဒယဗ္ဗယဒသ္သနေန သမုဒယနိရောဓော သဟ ဝိပသ္သနာယ မဂ္ဂော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ဝုစ္စမာနေ လောကုတ္တရိန္ဒ္ရိယာနံ အဝိပသ္သနူပဂတ္တာ န သဗ္ဗသာဓာရဏံ ဟောတီတိ ပဌမံ ဝုတ္တနယောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကုတ္တရိန္ဒ္ရိယေသု ဟိ ဆန္ဒရာဂာဘာဝတောယေဝ ဆန္ဒရာဂနိရောဓောတိ ယုဇ္ဇတိ။ သရီရေ ဆန္ဒရာဂေနေဝ သရီရေကဒေသေသု ကေသာဒီသုပိ ဆန္ဒရာဂော ကတောဝ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု ဆန္ဒရာဂေနေဝ ဇရာမရဏေသုပိ ဆန္ဒရာဂော ကတောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အသ္သာဒာဒီနဝာပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒ္ဝိအဓိကာနိ ဒ္ဝေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ ဆဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ ဒ္ဝိအဓိကာနံ ဒ္ဝိန္နံ သတ္တကသတာနံ ဝသေန နယသဟသ္သဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။
8. Puna tāneva dukkhādīni jarāmaraṇapariyantāni dviadhikāni dve padasatāni samudayādīhi sattahi sattahi padehi yojetvā dviadhikānaṃ dvinnaṃ aṭṭhakasatānaṃ vasena sahassañca cha ca satāni soḷasa ca vissajjanāni niddiṭṭhāni. Tattha padhānabhūto paccayo samudayo, tassa nirodho samudayanirodho. Chando eva rāgo chandarāgo, dukkhe sukhasaññāya dukkhassa chandarāgo, tassa nirodho chandarāganirodho. Dukkhaṃ paṭicca uppajjamānaṃ sukhaṃ somanassaṃ dukkhassa assādo. Dukkhassa aniccatā dukkhassa vipariṇāmadhammatā dukkhassa ādīnavo. Dukkhe chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ dukkhassa nissaraṇaṃ. ‘‘Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ nirodho tassa nissaraṇa’’nti (paṭi. ma. 1.24) vacanato nibbānameva dukkhassa nissaraṇaṃ. ‘‘Dukkhanirodho samudayanirodho chandarāganirodho dukkhassa nissaraṇa’’nti nānāsaṅkhatapaṭipakkhavasena nānāpariyāyavacanehi catūsu ṭhānesu nibbānameva vuttanti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘āhārasamudayā dukkhasamudayo āhāranirodhā dukkhanirodho sarasavasena samudayanirodho, atha vā udayabbayadassanena samudayanirodho saha vipassanāya maggo chandarāganirodho’’ti vadanti. Evañca vuccamāne lokuttarindriyānaṃ avipassanūpagattā na sabbasādhāraṇaṃ hotīti paṭhamaṃ vuttanayova gahetabbo. Lokuttarindriyesu hi chandarāgābhāvatoyeva chandarāganirodhoti yujjati. Sarīre chandarāgeneva sarīrekadesesu kesādīsupi chandarāgo katova hoti, jarāmaraṇavantesu chandarāgeneva jarāmaraṇesupi chandarāgo katova hoti. Evaṃ assādādīnavāpi yojetabbā. Puna dukkhādīni jarāmaraṇapariyantāni dviadhikāni dve padasatāni samudayādīhi chahi chahi padehi yojetvā dviadhikānaṃ dvinnaṃ sattakasatānaṃ vasena nayasahassañca cattāri ca satāni cuddasa ca vissajjanāni niddiṭṭhāni.
၉. ဣဒာနိ ရူပာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဧကာဓိကာနိ ဒ္ဝေ ပဒသတာနိ သတ္တဟိ အနုပသ္သနာဟိ ယောဇေတ္ဝာ နိဒ္ဒိသိတုံ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စာနုပသ္သနာဒယော သတ္တ အနုပသ္သနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ သတ္တဟိ သုဒ္ဓိကအနုပသ္သနာဝိသ္သဇ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ သဟသ္သဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စန္တိ အနုပသ္သနာ အနိစ္စာနုပသ္သနာ။ သာ နိစ္စသညာပဋိပက္ခာ။ ဒုက္ခန္တိ အနုပသ္သနာ ဒုက္ခာနုပသ္သနာ။ သာ သုခသညာပဋိပက္ခာ။ အနတ္တာတိ အနုပသ္သနာ အနတ္တာနုပသ္သနာ။ သာ အတ္တသညာပဋိပက္ခာ။ တိသ္သန္နံ အနုပသ္သနာနံ ပရိပူရတ္တာ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နိဗ္ဗိဒာ, နိဗ္ဗိဒာ စ သာ အနုပသ္သနာ စာတိ နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနာ။ သာ နန္ဒိပဋိပက္ခာ။ စတသ္သန္နံ အနုပသ္သနာနံ ပရိပူရတ္တာ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိရာဂော, ဝိရာဂော စ သော အနုပသ္သနာ စာတိ ဝိရာဂာနုပသ္သနာ။ သာ ရာဂပဋိပက္ခာ။ ပဉ္စန္နံ အနုပသ္သနာနံ ပရိပူရတ္တာ ရာဂံ နိရောဓေတီတိ နိရောဓော, နိရောဓော စ သော အနုပသ္သနာ စာတိ နိရောဓာနုပသ္သနာ။ သာ သမုဒယပဋိပက္ခာ။ ဆန္နံ အနုပသ္သနာနံ ပရိပူရတ္တာ ပဋိနိသ္သဇ္ဇတီတိ ပဋိနိသ္သဂ္ဂော, ပဋိနိသ္သဂ္ဂော စ သော အနုပသ္သနာ စာတိ ပဋိနိသ္သဂ္ဂာနုပသ္သနာ။ သာ အာဒာနပဋိပက္ခာ။ လောကုတ္တရိန္ဒ္ရိယာနံ အသတိပိ ဝိပသ္သနူပဂတ္တေ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၇-၂၇၉; ပဋိ. မ. ၁.၃၁) ဝစနတော တေသမ္ပိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတ္တာ တတ္ထ နိစ္စသုခတ္တသညာနံ နန္ဒိယာ ရာဂသ္သ စ အဘာဝာ နိရောဓဝန္တာနီတိ အနုပသ္သနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိသ္သဂ္ဂပက္ခန္ဒနပဋိနိသ္သဂ္ဂသမ္ဘဝတော စ တေဟိပိ သတ္တ အနုပသ္သနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဇရာမရဏဝန္တေသု အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏေ နိဗ္ဗိန္နော စ ဝိရတ္တော စ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု နိရောဓတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ နိရောဓတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု ပဋိနိသ္သဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏံ ပဋိနိသ္သဇ္ဇန္တောဝ ဟောတီတိ ဇရာမရဏေဟိ သတ္တ အနုပသ္သနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
9. Idāni rūpādīni jarāmaraṇapariyantāni ekādhikāni dve padasatāni sattahi anupassanāhi yojetvā niddisituṃ paṭhamaṃ tāva aniccānupassanādayo satta anupassanā niddiṭṭhā. Tāni sabbāni sattahi suddhikaanupassanāvissajjanehi saddhiṃ sahassañca cattāri ca satāni cuddasa ca vissajjanāni honti. Aniccanti anupassanā aniccānupassanā. Sā niccasaññāpaṭipakkhā. Dukkhanti anupassanā dukkhānupassanā. Sā sukhasaññāpaṭipakkhā. Anattāti anupassanā anattānupassanā. Sā attasaññāpaṭipakkhā. Tissannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā nibbindatīti nibbidā, nibbidā ca sā anupassanā cāti nibbidānupassanā. Sā nandipaṭipakkhā. Catassannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā virajjatīti virāgo, virāgo ca so anupassanā cāti virāgānupassanā. Sā rāgapaṭipakkhā. Pañcannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā rāgaṃ nirodhetīti nirodho, nirodho ca so anupassanā cāti nirodhānupassanā. Sā samudayapaṭipakkhā. Channaṃ anupassanānaṃ paripūrattā paṭinissajjatīti paṭinissaggo, paṭinissaggo ca so anupassanā cāti paṭinissaggānupassanā. Sā ādānapaṭipakkhā. Lokuttarindriyānaṃ asatipi vipassanūpagatte ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; paṭi. ma. 1.31) vacanato tesampi aniccadukkhānattattā tattha niccasukhattasaññānaṃ nandiyā rāgassa ca abhāvā nirodhavantānīti anupassanato pariccāgapaṭinissaggapakkhandanapaṭinissaggasambhavato ca tehipi satta anupassanā yojitāti veditabbā. Jarāmaraṇavantesu aniccādito diṭṭhesu jarāmaraṇampi aniccādito diṭṭhaṃ nāma hoti, jarāmaraṇavantesu nibbindanto virajjanto jarāmaraṇe nibbinno ca viratto ca hoti, jarāmaraṇavantesu nirodhato diṭṭhesu jarāmaraṇampi nirodhato diṭṭhaṃ nāma hoti, jarāmaraṇavantesu paṭinissajjanto jarāmaraṇaṃ paṭinissajjantova hotīti jarāmaraṇehi satta anupassanā yojitāti veditabbā.
၁၀. ဣဒာနိ အာဒီနဝဉာဏသ္သ ဝတ္ထုဘူတာနံ ဥပ္ပာဒာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဥပ္ပာဒာဒီနိ တေသံ ဝေဝစနာနိ ပဉ္စဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, သန္တိပဒဉာဏသ္သ တပ္ပဋိပက္ခာရမ္မဏဝသေန အနုပ္ပာဒာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ပုန တာနေဝ ဥပ္ပာဒာနုပ္ပာဒာဒီနိ ပဒာနိ ယုဂဠကဝသေန ယောဇေတ္ဝာ တိံသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ နယေဝ သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒောတိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နသ္သ ပဝတ္တိ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင္ခာရနိမိတ္တံ။ ယောဂာဝစရသ္သ ဟိ သင္ခာရာ သသဏ္ဌာနာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာယူဟနာတိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ တဉ္ဟိ အဘိသင္ခရဏဋ္ဌေန အာယူဟနာတိ ဝုစ္စတိ။
10. Idāni ādīnavañāṇassa vatthubhūtānaṃ uppādādīnaṃ pañcannaṃ ārammaṇānaṃ vasena uppādādīni tesaṃ vevacanāni pañcadasa vissajjanāni niddiṭṭhāni, santipadañāṇassa tappaṭipakkhārammaṇavasena anuppādādīni pañcadasa vissajjanāni niddiṭṭhāni, puna tāneva uppādānuppādādīni padāni yugaḷakavasena yojetvā tiṃsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Evaṃ imasmiṃ nayeva saṭṭhi vissajjanāni honti. Tattha uppādoti purimakammapaccayā idha uppatti. Pavattanti tathāuppannassa pavatti. Nimittanti sabbampi saṅkhāranimittaṃ. Yogāvacarassa hi saṅkhārā sasaṇṭhānā viya upaṭṭhahanti, tasmā nimittanti vuccanti. Āyūhanāti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Tañhi abhisaṅkharaṇaṭṭhena āyūhanāti vuccati.
ပဋိသန္ဓီတိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိ။ သာ ဟိ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဂတီတိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ သာ ဟိ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တီတိ ‘‘သမာပန္နသ္သ ဝာ ဥပပန္နသ္သ ဝာ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၇၂) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဝိပာကပဝတ္တိ။ ဇာတီတိ ဇနနံ။ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပာတုဘဝန္တိ, တေသံ တေသံ ပဌမံ ပာတုဘာဝော။ ဇရာတိ ဇီရဏံ။ သာ ဒုဝိဓာ ဌိတညထတ္တလက္ခဏသင္ခာတံ သင္ခတလက္ခဏဉ္စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓာနံ ပုရာဏဘာဝော စ။ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဗ္ယာဓီတိ ဓာတုက္ခောဘပစ္စယသမုဋ္ဌိတော ပိတ္တသေမ္ဟဝာတသန္နိပာတဥတုဝိပရိဏာမဝိသမပရိဟာရဥပက္ကမကမ္မဝိပာကဝသေန အဋ္ဌဝိဓော အာဗာဓော။ ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဗ္ယာဓိ, ဗ္ယာဓယတိ တာပေတိ, ကမ္ပယတီတိ ဝာ ဗ္ယာဓိ။ မရဏန္တိ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဝယလက္ခဏသင္ခာတံ သင္ခတလက္ခဏဉ္စ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒော စ။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။
Paṭisandhīti āyatiṃ uppatti. Sā hi bhavantarapaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati. Gatīti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Sā hi gantabbato gatīti vuccati. Nibbattīti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti (paṭi. ma. 1.72) evaṃ vuttā vipākapavatti. Jātīti jananaṃ. Tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ tesaṃ paṭhamaṃ pātubhāvo. Jarāti jīraṇaṃ. Sā duvidhā ṭhitaññathattalakkhaṇasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhānaṃ purāṇabhāvo ca. Sā idha adhippetā. Byādhīti dhātukkhobhapaccayasamuṭṭhito pittasemhavātasannipātautuvipariṇāmavisamaparihāraupakkamakammavipākavasena aṭṭhavidho ābādho. Vividhaṃ dukkhaṃ ādahati vidahatīti byādhi, byādhayati tāpeti, kampayatīti vā byādhi. Maraṇanti maranti etenāti maraṇaṃ. Taṃ duvidhaṃ vayalakkhaṇasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇañca ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca. Taṃ idha adhippetaṃ.
သောကောတိ သောစနံ။ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗ္ယသနေဟိ ဖုဋ္ဌသ္သ စိတ္တသန္တာပော။ ပရိဒေဝောတိ ပရိဒေဝနံ။ ဉာတိဗ္ယသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌသ္သ ဝစီပလာပော။ ဥပာယာသောတိ ဘုသော အာယာသော။ ဉာတိဗ္ယသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌသ္သ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒောသောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပာဒာဒယော ပဉ္စေဝ အာဒီနဝဉာဏသ္သ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ, သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဟိ ဥပ္ပာဒသ္သ, ‘‘ဇာတီ’’တိ ပဋိသန္ဓိယာ ဝေဝစနံ, ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒ္ဝယံ ပဝတ္တသ္သ, ဇရာဒယော နိမိတ္တသ္သာတိ။ အနုပ္ပာဒာဒိဝစနေဟိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။
Sokoti socanaṃ. Ñātibhogarogasīladiṭṭhibyasanehi phuṭṭhassa cittasantāpo. Paridevoti paridevanaṃ. Ñātibyasanādīhiyeva phuṭṭhassa vacīpalāpo. Upāyāsoti bhuso āyāso. Ñātibyasanādīhiyeva phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. Ettha ca uppādādayo pañceva ādīnavañāṇassa vatthuvasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbattī’’ti hi uppādassa, ‘‘jātī’’ti paṭisandhiyā vevacanaṃ, ‘‘gati upapattī’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa, jarādayo nimittassāti. Anuppādādivacanehi pana nibbānameva vuttaṃ.
ပုန တာနေဝ ဥပ္ပာဒာနုပ္ပာဒာဒီနိ သဋ္ဌိ ပဒာနိ ဒုက္ခသုခပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ, ဘယခေမပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ, သာမိသနိရာမိသပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ, သင္ခာရနိဗ္ဗာနပဒေဟိ ယောဇေတ္ဝာ သဋ္ဌိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုက္ခန္တိ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခပဋိပက္ခတော သုခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တံ ဘယံ။ ဘယပဋိပက္ခတော ခေမံ။ ယံ ဘယံ, တံ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသေဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ သာမိသံ။ သာမိသပဋိပက္ခတော နိရာမိသံ။ ယံ သာမိသံ, တံ သင္ခာရမတ္တမေဝ။ သင္ခာရပဋိပက္ခတော သန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ။ သင္ခာရာ ဟိ အာဒိတ္တာ, နိဗ္ဗာနံ သန္တန္တိ။ ဒုက္ခာကာရေန ဘယာကာရေန သာမိသာကာရေန သင္ခာရာကာရေနာတိ ဧဝံ တေန တေန အာကာရေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ တထာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
Puna tāneva uppādānuppādādīni saṭṭhi padāni dukkhasukhapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, bhayakhemapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, sāmisanirāmisapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, saṅkhāranibbānapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni niddiṭṭhāni. Tattha dukkhanti aniccattā dukkhaṃ. Dukkhapaṭipakkhato sukhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, taṃ bhayaṃ. Bhayapaṭipakkhato khemaṃ. Yaṃ bhayaṃ, taṃ vaṭṭāmisalokāmisehi avippamuttattā sāmisaṃ. Sāmisapaṭipakkhato nirāmisaṃ. Yaṃ sāmisaṃ, taṃ saṅkhāramattameva. Saṅkhārapaṭipakkhato santattā nibbānaṃ. Saṅkhārā hi ādittā, nibbānaṃ santanti. Dukkhākārena bhayākārena sāmisākārena saṅkhārākārenāti evaṃ tena tena ākārena pavattiṃ sandhāya tathā tathā vuttanti veditabbanti.
၁၁. ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒီနိ ဧကတိံသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မာ အာဒိတော ပဘုတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိဂ္ဂယ္ဟန္တေ ဣတိ ပရိဂ္ဂဟာ, တေသံ သဘာဝော ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ တေသံယေဝ အညမညပရိဝာရဘာဝေန ပရိဝာရဋ္ဌော။ ဘာဝနာပာရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမာဓိဝသေန ဧကာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟမပေက္ခိတ္ဝာ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပာဘာဝမပေက္ခိတ္ဝာ အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ဝီရိယဝသေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမာဓိဝသေန ဥဒကေန န္ဟာနီယစုဏ္ဏာနံ ဝိယ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ အဝိသာရဋ္ဌော။ သမာဓိယောဂေန အလုလိတတ္တာ အနာဝိလဋ္ဌော။ အဝိကမ္ပိတတ္တာ အနိဉ္ဇနဋ္ဌော။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမာဓိယောဂေန စ ဧကာရမ္မဏေ ဘုသံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန စ။ ဌိတဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌော။ တသ္သ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏသ္သ အာလမ္ဗနဘာဝေန အာရမ္မဏဋ္ဌော။ တတ္ထေဝ နိကာမစာရဘာဝေန ဂောစရဋ္ဌော။ နိသ္သရဏပဟာနဘာဝေန နိဗ္ဗာနသ္သ ပဟာနဋ္ဌော။ ကိလေသပရိစ္စာဂဝသေန အရိယမဂ္ဂသ္သ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ နိဝတ္တနဝသေန နိဝတ္တနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗုတတ္တာ သန္တဋ္ဌော။ အတပ္ပကတ္တာ ဥတ္တမတ္တာ စ ပဏီတဋ္ဌော။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ, အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ အာသဝာနံ အဝိသယဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓတ္တာ အနာသဝဋ္ဌော။ ကိလေသကန္တာရသံသာရကန္တာရာတိက္ကမနေန တရဏဋ္ဌော။ သင္ခာရနိမိတ္တာဘာဝေန အနိမိတ္တဋ္ဌော။ တဏ္ဟာပဏိဓိအဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော။ အတ္တသာရာဘာဝေန သုညတဋ္ဌော။ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသတာယ, သမထဝိပသ္သနာနံ ဧကရသတာယ ဝာ ဧကရသဋ္ဌော။ သမထဝိပသ္သနာနံ အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂသ္သ သင္ခာရတော နိဂ္ဂမနေ နိယ္ယာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပနေန ဟေတုဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနပစ္စက္ခကရဏေန ဒသ္သနဋ္ဌော။ အဓိပတိဘာဝေန အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌောတိ။
11.Pariggahaṭṭhādīni ekatiṃsa vissajjanāni ariyamaggakkhaṇavasena niddiṭṭhāni. Ariyamaggasampayuttā hi dhammā ādito pabhuti uppādanatthaṃ pariggayhante iti pariggahā, tesaṃ sabhāvo pariggahaṭṭho. Tesaṃyeva aññamaññaparivārabhāvena parivāraṭṭho. Bhāvanāpāripūrivasena paripūraṭṭho. Tesaṃyeva samādhivasena ekārammaṇapariggahamapekkhitvā ekaggaṭṭho. Nānārammaṇavikkhepābhāvamapekkhitvā avikkhepaṭṭho. Vīriyavasena paggahaṭṭho. Samādhivasena udakena nhānīyacuṇṇānaṃ viya avippakiṇṇatā avisāraṭṭho. Samādhiyogena alulitattā anāvilaṭṭho. Avikampitattā aniñjanaṭṭho. Ekattupaṭṭhānavasenāti samādhiyogena ca ekārammaṇe bhusaṃ patiṭṭhānavasena ca. Ṭhitaṭṭhoti ārammaṇe niccalabhāvena patiṭṭhitaṭṭho. Tassa nibbānārammaṇassa ālambanabhāvena ārammaṇaṭṭho. Tattheva nikāmacārabhāvena gocaraṭṭho. Nissaraṇapahānabhāvena nibbānassa pahānaṭṭho. Kilesapariccāgavasena ariyamaggassa pariccāgaṭṭho. Dubhato vuṭṭhānavasena vuṭṭhānaṭṭho. Nimittapavattehi nivattanavasena nivattanaṭṭho. Nibbutattā santaṭṭho. Atappakattā uttamattā ca paṇītaṭṭho. Kilesehi vimuttattā, ārammaṇe ca adhimuttattā vimuttaṭṭho. Āsavānaṃ avisayabhāvena parisuddhattā anāsavaṭṭho. Kilesakantārasaṃsārakantārātikkamanena taraṇaṭṭho. Saṅkhāranimittābhāvena animittaṭṭho. Taṇhāpaṇidhiabhāvena appaṇihitaṭṭho. Attasārābhāvena suññataṭṭho. Vimuttirasena ekarasatāya, samathavipassanānaṃ ekarasatāya vā ekarasaṭṭho. Samathavipassanānaṃ aññamaññaṃ anativattanaṭṭho. Tesaṃyeva yuganaddhaṭṭho. Ariyamaggassa saṅkhārato niggamane niyyānaṭṭho. Nibbānasampāpanena hetuṭṭho. Nibbānapaccakkhakaraṇena dassanaṭṭho. Adhipatibhāvena ādhipateyyaṭṭhoti.
၁၂. သမထာဒီနိ စတ္တာရိ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ သမထဝိပသ္သနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အနိစ္စာဒိဝသေန အနု အနု ပသ္သနတော အနုပသ္သနဋ္ဌော။ ယုဂနဒ္ဓသ္သ သမထဝိပသ္သနာဒ္ဝယသ္သ ဧကရသဘာဝေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ သိက္ခာဒီနိ နဝ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂသ္သ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သိက္ခာ ။ တသ္သာ သမာဒာတဗ္ဗတော သမာဒာနဋ္ဌော။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဂဟိတသ္သ အာရမ္မဏသ္သ ဘာဝနာပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ဂောစရဋ္ဌာနတ္တာ စ ဂောစရဋ္ဌော။ သမထကာလေ ဝိပသ္သနာကာလေ ဝာ ကောသဇ္ဇဝသေန လီနသ္သ စိတ္တသ္သ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာဝသေန ဥသ္သာဟနဋ္ဌော ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓတသ္သ စိတ္တသ္သ ပသ္သဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာဝသေန သန္နိသီဒာပနဋ္ဌော နိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဘော ဝိသုဒ္ဓာနန္တိ ဥဘတော ဝိသုဒ္ဓာနံ, လီနုဒ္ဓတပက္ခတော နိဝာရေတ္ဝာ ဝိသုဒ္ဓာနံ စိတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဘာဝေ ဌိတာနံ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ စိတ္တာနံ ဝသေန ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥသ္သာဟနသန္နိသီဒာပနေသု သဗ္ယာပာရာဘာဝော အဇ္ဈုပေက္ခနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တသ္သ စိတ္တသ္သ ဝသေန ဘာဝနာ ဝိသေသာဓိဂမဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂပာတုဘာဝဝသေန ဥတ္တရိပဋိဝေဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓစတုသစ္စပဋိဝေဓဝသေန သစ္စာဘိသမယဋ္ဌော။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌော။ သာ ဟိ တံသမင္ဂိပုဂ္ဂလံ နိရောဓသင္ခာတေ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။
12.Samathādīni cattāri vissajjanāni samathavipassanāvasena niddiṭṭhāni. Aniccādivasena anu anu passanato anupassanaṭṭho. Yuganaddhassa samathavipassanādvayassa ekarasabhāvena anativattanaṭṭho. Sikkhādīni nava vissajjanāni ariyamaggassa ādimajjhapariyosānavasena niddiṭṭhāni. Sikkhitabbattā sikkhā. Tassā samādātabbato samādānaṭṭho. Sīle patiṭṭhāya kammaṭṭhānavasena gahitassa ārammaṇassa bhāvanāpavattiṭṭhānattā gocaraṭṭhānattā ca gocaraṭṭho. Samathakāle vipassanākāle vā kosajjavasena līnassa cittassa dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgabhāvanāvasena ussāhanaṭṭho paggahaṭṭho. Uddhaccavasena uddhatassa cittassa passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgabhāvanāvasena sannisīdāpanaṭṭho niggahaṭṭho. Ubho visuddhānanti ubhato visuddhānaṃ, līnuddhatapakkhato nivāretvā visuddhānaṃ cittānanti attho. Majjhimabhāve ṭhitānaṃ santativasena pavattamānānaṃ cittānaṃ vasena bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Ussāhanasannisīdāpanesu sabyāpārābhāvo ajjhupekkhanaṭṭho. Samappavattassa cittassa vasena bhāvanā visesādhigamaṭṭho. Ariyamaggapātubhāvavasena uttaripaṭivedhaṭṭho. Ariyamaggasiddhacatusaccapaṭivedhavasena saccābhisamayaṭṭho. Phalasamāpattivasena nirodhe patiṭṭhāpakaṭṭho. Sā hi taṃsamaṅgipuggalaṃ nirodhasaṅkhāte nibbāne patiṭṭhāpeti.
သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယာဒီနိ ပဉ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အဓိမောက္ခဋ္ဌောတိ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ ဒသ္သနဋ္ဌောတိ သဘာဝပေက္ခနဋ္ဌော။ သဒ္ဓာဗလာဒီနိ ပဉ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဗလဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေန သဒ္ဓာဝ ဗလန္တိ သဒ္ဓာဗလံ။ အသ္သဒ္ဓိယေတိ အသ္သဒ္ဓိယေန။ အသ္သဒ္ဓိယန္တိ စ သဒ္ဓာပဋိပက္ခဘူတော စိတ္တုပ္ပာဒော။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ အကမ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌော, ကမ္ပေတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ ကောသဇ္ဇေတိ ကုသီတဘာဝသင္ခာတေန ထိနမိဒ္ဓေန။ ပမာဒေတိ သတိပဋိပက္ခေန စိတ္တုပ္ပာဒေန။ ဥဒ္ဓစ္စေတိ အဝူပသမသင္ခာတေန ဥဒ္ဓစ္စေန။ အဝိဇ္ဇာယာတိ မောဟေန။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂာဒီနိ သတ္တ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဗုဇ္ဈနကသ္သ အင္ဂော ဗောဇ္ဈင္ဂော။ ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင္ဂော သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ ဓမ္မေ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ ပညာယေတံ နာမံ။ ပဝိစယဋ္ဌောတိ ဝိစာရဋ္ဌော။ ပီနယတီတိ ပီတိ။ ဖရဏဋ္ဌောတိ ဝိသရဏဋ္ဌော။ ပသ္သမ္ဘနံ ပသ္သဒ္ဓိ ။ ဥပသမဋ္ဌောတိ နိဒ္ဒရထဋ္ဌော။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပေက္ခတိ အပက္ခပတိတာဝ ဟုတ္ဝာ ပေက္ခတီတိ အတ္ထော။ သာ ဣဓ တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ, ဗောဇ္ဈင္ဂုပေက္ခာတိပိ တသ္သာ နာမံ။ သမဝာဟိတလက္ခဏတ္တာ ပဋိသင္ခာနဋ္ဌော။
Saddhindriyādīni pañca vissajjanāni indriyaṭṭhavasena vuttāni. Adhimokkhaṭṭhoti adhimuccanaṭṭho. Upaṭṭhānaṭṭhoti ārammaṇaṃ upecca patiṭṭhānaṭṭho. Dassanaṭṭhoti sabhāvapekkhanaṭṭho. Saddhābalādīni pañca vissajjanāni balaṭṭhavasena niddiṭṭhāni. Akampiyaṭṭhena saddhāva balanti saddhābalaṃ. Assaddhiyeti assaddhiyena. Assaddhiyanti ca saddhāpaṭipakkhabhūto cittuppādo. Akampiyaṭṭhoti akampetabbaṭṭho, kampetuṃ na sakkāti attho. Kosajjeti kusītabhāvasaṅkhātena thinamiddhena. Pamādeti satipaṭipakkhena cittuppādena. Uddhacceti avūpasamasaṅkhātena uddhaccena. Avijjāyāti mohena. Satisambojjhaṅgādīni satta vissajjanāni bojjhaṅgaṭṭhavasena niddiṭṭhāni. Bujjhanakassa aṅgo bojjhaṅgo. Pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo. Dhamme vicinātīti dhammavicayo. Paññāyetaṃ nāmaṃ. Pavicayaṭṭhoti vicāraṭṭho. Pīnayatīti pīti. Pharaṇaṭṭhoti visaraṇaṭṭho. Passambhanaṃ passaddhi. Upasamaṭṭhoti niddarathaṭṭho. Upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ pekkhati apakkhapatitāva hutvā pekkhatīti attho. Sā idha tatramajjhattupekkhā, bojjhaṅgupekkhātipi tassā nāmaṃ. Samavāhitalakkhaṇattā paṭisaṅkhānaṭṭho.
သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ မဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သမ္မာ ပသ္သတိ, သမ္မာ ဝာ တာယ ပသ္သန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝာ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တသ္သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ သမ္မာ သင္ကပ္ပေတိ, သမ္မာ ဝာ တေန သင္ကပ္ပေန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝာ သင္ကပ္ပောတိ သမ္မာသင္ကပ္ပော။ အဘိရောပနဋ္ဌောတိ စိတ္တသ္သ အာရမ္မဏာရောပနဋ္ဌော။ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနဋ္ဌောတိပိ ပာဌော။ သမ္မာ ဝဒတိ , သမ္မာ ဝာ တာယ ဝဒန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝာ ဝာစာတိ သမ္မာဝာစာ။ မိစ္ဆာဝာစာဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ စတုဗ္ဗိဓဝစီသံဝရပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမ္မာ ကရောတိ, သမ္မာ ဝာ တေန ကရောန္တိ, ပသတ္ထံ သုန္ဒရံ ဝာ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မံ, သမ္မာကမ္မမေဝ သမ္မာကမ္မန္တော။ မိစ္ဆာကမ္မန္တဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ တိဝိဓကာယသံဝရသမုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမ္မာ အာဇီဝတိ, သမ္မာ ဝာ တေန အာဇီဝန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝာ အာဇီဝောတိ သမ္မာအာဇီဝော။ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ဝောဒာနဋ္ဌောတိ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌော။ သမ္မာ ဝာယမတိ, သမ္မာ ဝာ တေန ဝာယမန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝာ ဝာယာမောတိ သမ္မာဝာယာမော။ သမ္မာ သရတိ, သမ္မာ ဝာ တာယ သရန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝာ သတီတိ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ, သမ္မာ ဝာ တေန သမာဓိယန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝာ သမာဓီတိ သမ္မာသမာဓိ။
Sammādiṭṭhādīni aṭṭha vissajjanāni maggavasena niddiṭṭhāni. Sammā passati, sammā vā tāya passanti, pasatthā sundarā vā diṭṭhīti sammādiṭṭhi. Tassā sammādiṭṭhiyā. Sammā saṅkappeti, sammā vā tena saṅkappenti, pasattho sundaro vā saṅkappoti sammāsaṅkappo. Abhiropanaṭṭhoti cittassa ārammaṇāropanaṭṭho. Ārammaṇābhiniropanaṭṭhotipi pāṭho. Sammā vadati , sammā vā tāya vadanti, pasatthā sundarā vā vācāti sammāvācā. Micchāvācāviratiyā etaṃ nāmaṃ. Pariggahaṭṭhoti catubbidhavacīsaṃvarapariggahaṭṭho. Sammā karoti, sammā vā tena karonti, pasatthaṃ sundaraṃ vā kammanti sammākammaṃ, sammākammameva sammākammanto. Micchākammantaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Samuṭṭhānaṭṭhoti tividhakāyasaṃvarasamuṭṭhānaṭṭho. Sammā ājīvati, sammā vā tena ājīvanti, pasattho sundaro vā ājīvoti sammāājīvo. Micchājīvaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Vodānaṭṭhoti parisuddhaṭṭho. Sammā vāyamati, sammā vā tena vāyamanti, pasattho sundaro vā vāyāmoti sammāvāyāmo. Sammā sarati, sammā vā tāya saranti, pasatthā sundarā vā satīti sammāsati. Sammā samādhiyati, sammā vā tena samādhiyanti, pasattho sundaro vā samādhīti sammāsamādhi.
၁၃. ဣန္ဒ္ရိယာဒီနိ ဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ရာသိကတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗပဋိပာဋိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌောတိ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏဝသေန အဓိပတိအတ္ထော။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ ပဋိပက္ခေဟိ ကမ္ပေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယဋ္ဌော။ နိယ္ယာနဋ္ဌောတိ လောကိယလောကုတ္တရာနမ္ပိ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟာနာယ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော ဟေတူတိ ဝာ သဗ္ဗေပိ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတူတိ ဝာ ဟေတုဋ္ဌော။ သတိပဋ္ဌာနေသု အာရမ္မဏေသု ဩက္ခန္ဒိတ္ဝာ ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာနတော ဥပဋ္ဌာနံ, သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနသ္သာ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေ သုဘသုခနိစ္စတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ဘေဒော ဟောတိ။ ဧတာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကာယေဝ သတိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။
13.Indriyādīni dasa vissajjanāni rāsikatvā anupubbapaṭipāṭivasena niddiṭṭhāni. Ādhipateyyaṭṭhoti indaṭṭhakaraṇavasena adhipatiattho. Akampiyaṭṭhoti paṭipakkhehi kampetuṃ asakkuṇeyyaṭṭho. Niyyānaṭṭhoti lokiyalokuttarānampi paṭipakkhato niggamanaṭṭho. Hetuṭṭhoti micchādiṭṭhādīnaṃ pahānāya sammādiṭṭhādayo hetūti vā sabbepi sammādiṭṭhādayo nibbānasampāpakahetūti vā hetuṭṭho. Satipaṭṭhānesu ārammaṇesu okkhanditvā pakkhanditvā upaṭṭhānato upaṭṭhānaṃ, satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Kāyavedanācittadhammesu panassā asubhadukkhāniccānattākāragahaṇavase subhasukhaniccattasaññāpahānakiccasādhanavasena ca pavattito catudhā bhedo hoti. Etāni pubbabhāge nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana ekāyeva sati cattāri nāmāni labhati.
သမ္မပ္ပဓာနေသု ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ သမ္မာ ဝာ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ, သောဘနံ ဝာ တံ ကိလေသဝိရူပတ္တဝိရဟတော ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒကတ္တေန သေဋ္ဌဘာဝာဝဟနတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝာ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဝီရိယသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ အကုသလကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော ပနသ္သ စတုဓာ ဘေဒော ဟောတိ။ ဧတာနိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ ပဒဟနဋ္ဌောတိ ဥသ္သာဟနဋ္ဌော။ ပဓာနဋ္ဌောတိပိ ပာဌော, သောယေဝတ္ထော။
Sammappadhānesu padahanti etenāti padhānaṃ, sobhanaṃ padhānaṃ sammappadhānaṃ. Sammā vā padahanti etenāti sammappadhānaṃ, sobhanaṃ vā taṃ kilesavirūpattavirahato padhānañca hitasukhanipphādakattena seṭṭhabhāvāvahanato padhānabhāvakaraṇato vā sammappadhānaṃ. Vīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Uppannānuppannānaṃ anuppannuppannānañca akusalakusalānaṃ dhammānaṃ pahānānuppattiuppādaṭṭhitikiccasādhanavasena pavattito panassa catudhā bhedo hoti. Etānipi pubbabhāge nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana ekameva vīriyaṃ cattāri nāmāni labhati. Padahanaṭṭhoti ussāhanaṭṭho. Padhānaṭṭhotipi pāṭho, soyevattho.
ဣဒ္ဓိပာဒာနန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသု ဧကေကော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝာ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓာ ဝုဒ္ဓာ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ, ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပာဒော ဣဒ္ဓိပာဒော, ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပာဒောတိ ဣဒ္ဓိပာဒော။ ပာဒောတိ ပတိဋ္ဌာ, အဓိဂမူပာယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ယသ္မာ ဥပရူပရိ ဝိသေသသင္ခာတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပာပုဏန္တိ, တသ္မာ ပာဒောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေ ဆန္ဒာဒယော ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိပတိဝသေန နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဟေဝ လဗ္ဘန္တိ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌောတိ နိပ္ဖဇ္ဇနဋ္ဌော ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော ဝာ။ သစ္စာနန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာနိ။ ပယောဂာနန္တိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂပယောဂာနံ။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဋ္ဌောတိ စတုန္နံ အရိယဖလာနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဋ္ဌော။ မဂ္ဂပယောဂော ဟိ ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓော ဟောတိ နိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ မဂ္ဂပယောဂာနံ ဖလောဒယေန ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဘာဝော ဝာ။ ဖလာနံ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ အရိယဖလာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌော။ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ ဝုတ္တာ ဟောတိ, ဖလက္ခဏေ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ ဝာ။ ဝိတက္ကာဒီနိ ပဉ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဈာနင္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော, ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိစရဏံ ဝိစာရော, အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဝိစာရဋ္ဌောတိ အနုမဇ္ဇနဋ္ဌော။ အဘိသန္ဒနဋ္ဌောတိ တေမနဋ္ဌော သမာဓိဝသေန စိတ္တသ္သ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။
Iddhipādānanti ettha chandavīriyacittavīmaṃsāsu ekeko ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho. Ijjhanti vā etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, paṭhamenatthena iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyā pādoti iddhipādo. Pādoti patiṭṭhā, adhigamūpāyoti attho. Tena hi yasmā uparūpari visesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā pādoti vuccati. Ete chandādayo pubbabhāge adhipativasena nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana saheva labbhanti. Ijjhanaṭṭhoti nipphajjanaṭṭho patiṭṭhānaṭṭho vā. Saccānanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ. Tathaṭṭhoti yathāsabhāvaṭṭho. Imāni aṭṭha vissajjanāni lokiyalokuttaramissakāni. Payogānanti catunnaṃ ariyamaggapayogānaṃ. Paṭippassaddhaṭṭhoti catunnaṃ ariyaphalānaṃ paṭippassaddhaṭṭho. Maggapayogo hi phalakkhaṇe paṭippassaddho hoti niṭṭhitakiccattā. Maggapayogānaṃ phalodayena paṭippassaddhabhāvo vā. Phalānaṃ sacchikiriyaṭṭhoti ariyaphalānaṃ paccavekkhaṇavasena paccakkhakaraṇaṭṭho. Ārammaṇasacchikiriyā vuttā hoti, phalakkhaṇe paṭilābhasacchikiriyā vā. Vitakkādīni pañca vissajjanāni jhānaṅgavasena niddiṭṭhāni. Vitakkanaṃ vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Vicaraṇaṃ vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Upavicāraṭṭhoti anumajjanaṭṭho. Abhisandanaṭṭhoti temanaṭṭho samādhivasena cittassa ekaggaṭṭho.
အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ပကိဏ္ဏကဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပဉ္စဒ္ဝာရမနောဒ္ဝာရေသု ဘဝင္ဂာရမ္မဏတော အညာရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ နမေန္တာနံ ဒ္ဝိန္နံ စိတ္တာနံ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌော။ ဝိညာဏသ္သ ဝိဇာနနဋ္ဌော။ ပညာယ ပဇာနနဋ္ဌော။ သညာယ သဉ္ဇာနနဋ္ဌော။ သမာဓိသ္သ ဧကောဒဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္မိဉ္ဟိ သမာဓိ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ ဝုစ္စတိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠ္ဟတ္တာ အဂ္ဂော သေဋ္ဌော ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝာ ဧကော အသဟာယော ဟုတ္ဝာ ဥဒေတီတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗောပိ ဝာ ကုသလသမာဓိ နီဝရဏာဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စသ္သေဝ ဝာ ပဋိပက္ခတ္တာ တေဟိ အနဇ္ဈာရုဠ္ဟောတိ အဂ္ဂော ဟုတ္ဝာ ဥဒေတီတိ ဝာ တေဟိ ဝိရဟိတောတိ အသဟာယော ဟုတ္ဝာ ဥဒေတီတိ ဝာ ဧကောဒီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိညာယ ဉာတဋ္ဌောတိ ဉာတပရိညာယ သဘာဝဇာနနဋ္ဌော။ ပရိညာယ တီရဏဋ္ဌောတိ တီရဏပရိညာယ အနိစ္စာဒိတော ဥပပရိက္ခဏဋ္ဌော။ ပဟာနသ္သ ပရိစ္စာဂဋ္ဌောတိ ပဟာနပရိညာယ ပဋိပက္ခပဇဟနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ ဧကရသဋ္ဌော။ ဖသ္သနဋ္ဌောတိ ဖုသနဋ္ဌော ဝိန္ဒနဋ္ဌော။ ပီဠာဘာရဝဟနာဒိနာ ခန္ဓဋ္ဌော။ သုညာဒိနာ ဓာတုဋ္ဌော။ သကသကမရိယာဒာယတနာဒိနာ အာယတနဋ္ဌော။ ပစ္စယေဟိ သင္ဂမ္မ ကတဝသေန သင္ခတဋ္ဌော။ တဗ္ဗိပရီတေန အသင္ခတဋ္ဌော။
Āvajjanādīni pañcadasa vissajjanāni pakiṇṇakavasena niddiṭṭhāni. Pañcadvāramanodvāresu bhavaṅgārammaṇato aññārammaṇe cittasantānaṃ namentānaṃ dvinnaṃ cittānaṃ āvajjanaṭṭho. Viññāṇassa vijānanaṭṭho. Paññāya pajānanaṭṭho. Saññāya sañjānanaṭṭho. Samādhissa ekodaṭṭho. Dutiyajjhānasmiñhi samādhi eko udetīti ekodīti vuccati, vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā aggo seṭṭho hutvā uppajjatīti attho. Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvā udetītipi vaṭṭati. Sabbopi vā kusalasamādhi nīvaraṇādīnaṃ uddhaccasseva vā paṭipakkhattā tehi anajjhāruḷhoti aggo hutvā udetīti vā tehi virahitoti asahāyo hutvā udetīti vā ekodīti yujjati. Abhiññāya ñātaṭṭhoti ñātapariññāya sabhāvajānanaṭṭho. Pariññāya tīraṇaṭṭhoti tīraṇapariññāya aniccādito upaparikkhaṇaṭṭho. Pahānassa pariccāgaṭṭhoti pahānapariññāya paṭipakkhapajahanaṭṭho. Samappavattāya bhāvanāya ekarasaṭṭho. Phassanaṭṭhoti phusanaṭṭho vindanaṭṭho. Pīḷābhāravahanādinā khandhaṭṭho. Suññādinā dhātuṭṭho. Sakasakamariyādāyatanādinā āyatanaṭṭho. Paccayehi saṅgamma katavasena saṅkhataṭṭho. Tabbiparītena asaṅkhataṭṭho.
၁၄. စိတ္တဋ္ဌာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စိတ္တဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏံ စိန္တေတီတိ စိတ္တံ, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဇဝနံ ဟောတိ, တံ ဇဝနဝီထိဝသေန အတ္တနော သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ, ယံ ဝိပာကံ ဟောတိ, တံ ကမ္မကိလေသေဟိ စိတန္တိပိ စိတ္တံ, သဗ္ဗမ္ပိ ယထာနုရူပံ စိတ္တတာယ စိတ္တံ, စိတ္တကရဏတာယ စိတ္တံ, ယံ ဝဋ္ဋသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, တံ သံသာရဒုက္ခံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ။ ဧဝံ အာရမ္မဏေ စိတ္တတာဒိတော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တုပ္ပာဒနေ ဖလုပ္ပာဒနေ ဝာ နာသ္သ အန္တရမတ္ထီတိ အနန္တရံ, အနန္တရသ္သ ဘာဝော အာနန္တရိယံ, စိတ္တသ္သ အာနန္တရိယံ စိတ္တာနန္တရိယံ, သော စိတ္တာနန္တရိယဋ္ဌော။ အရဟတော စုတိစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ယသ္သ ကသ္သစိ သမနန္တရနိရုဒ္ဓသ္သ စိတ္တသ္သ အနန္တရစိတ္တုပ္ပာဒနေ သမတ္ထဘာဝော မဂ္ဂစိတ္တသ္သ အနန္တရံ ဖလုပ္ပာဒနေ သမတ္ထဘာဝောတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တသ္သ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ ဂောတ္ရဘုစိတ္တသ္သ နိမိတ္တတော, မဂ္ဂစိတ္တသ္သ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌောတိ တသ္သေဝ စိတ္တဒ္ဝယသ္သ ယထာဝုတ္တတော ဝုဋ္ဌိတသ္သ နိဗ္ဗာနေ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ဟေတုဋ္ဌောတိ စိတ္တသ္သ ဟေတုပစ္စယဘူတာနံ နဝန္နံ ဟေတူနံ ဟေတုဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ပစ္စယဋ္ဌောတိ စိတ္တသ္သ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနံ အနေကေသံ ပစ္စယာနံ ပစ္စယဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ဝတ္ထုဋ္ဌောတိ စိတ္တသ္သ ဝတ္ထုဘူတာနံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝ္ဟာကာယဟဒယဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ဘူမဋ္ဌောတိ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပတ္တိဒေသဝသေန ကာမာဝစရာဒိဘူမိအတ္ထော။ စိတ္တသ္သ အာရမ္မဏဋ္ဌောတိ ရူပာဒိအာရမ္မဏဋ္ဌော။ ပရိစိတသ္သာရမ္မဏသ္သ သဉ္စရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဂောစရဋ္ဌော။ ဥပရိ ဝုတ္တဝိညာဏစရိယာဝသေန စရိယဋ္ဌော။ အထ ဝာ ပယောဂသမုဒာစာရဋ္ဌော စရိယဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ ဂမနာဘာဝေပိ ဒူရသန္တိကာရမ္မဏဂဟဏဝသေန ဂတဋ္ဌော။ အဘိနီဟာရဋ္ဌောတိ ဂဟိတာရမ္မဏတော အညာရမ္မဏမနသိကာရတ္ထံ စိတ္တသ္သ အဘိနီဟရဏဋ္ဌော။ စိတ္တသ္သ နိယ္ယာနဋ္ဌောတိ မဂ္ဂစိတ္တသ္သ ဝဋ္ဋတော နိယ္ယာနဋ္ဌော။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ပဋိလဒ္ဓသ္သ ကာမစ္ဆန္ဒတော စိတ္တံ နိသ္သဋံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၁.၂၄, ၁၉၁ ထောကံ ဝိသဒိသံ) နယေန စိတ္တသ္သ နိသ္သရဏဋ္ဌော။
14.Cittaṭṭhādīni pañcadasa vissajjanāni cittasambandhena niddiṭṭhāni. Cittaṭṭhoti ettha ārammaṇaṃ cintetīti cittaṃ, vijānātīti attho. Yaṃ panettha javanaṃ hoti, taṃ javanavīthivasena attano santānaṃ cinotītipi cittaṃ, yaṃ vipākaṃ hoti, taṃ kammakilesehi citantipi cittaṃ, sabbampi yathānurūpaṃ cittatāya cittaṃ, cittakaraṇatāya cittaṃ, yaṃ vaṭṭassa paccayo hoti, taṃ saṃsāradukkhaṃ cinotītipi cittaṃ. Evaṃ ārammaṇe cittatādito cittaṭṭho. Cittuppādane phaluppādane vā nāssa antaramatthīti anantaraṃ, anantarassa bhāvo ānantariyaṃ, cittassa ānantariyaṃ cittānantariyaṃ, so cittānantariyaṭṭho. Arahato cuticittaṃ vajjetvā yassa kassaci samanantaraniruddhassa cittassa anantaracittuppādane samatthabhāvo maggacittassa anantaraṃ phaluppādane samatthabhāvoti adhippāyo. Cittassa vuṭṭhānaṭṭhoti gotrabhucittassa nimittato, maggacittassa nimittapavattato vuṭṭhānaṭṭho. Cittassa vivaṭṭanaṭṭhoti tasseva cittadvayassa yathāvuttato vuṭṭhitassa nibbāne vivaṭṭanaṭṭho. Cittassa hetuṭṭhoti cittassa hetupaccayabhūtānaṃ navannaṃ hetūnaṃ hetuṭṭho. Cittassa paccayaṭṭhoti cittassa vatthārammaṇādīnaṃ anekesaṃ paccayānaṃ paccayaṭṭho. Cittassa vatthuṭṭhoti cittassa vatthubhūtānaṃ cakkhusotaghānajivhākāyahadayavatthūnaṃ vatthuṭṭho. Cittassa bhūmaṭṭhoti cittassa uppattidesavasena kāmāvacarādibhūmiattho. Cittassa ārammaṇaṭṭhoti rūpādiārammaṇaṭṭho. Paricitassārammaṇassa sañcaraṇaṭṭhānaṭṭhena gocaraṭṭho. Upari vuttaviññāṇacariyāvasena cariyaṭṭho. Atha vā payogasamudācāraṭṭho cariyaṭṭho. Cittassa gamanābhāvepi dūrasantikārammaṇagahaṇavasena gataṭṭho. Abhinīhāraṭṭhoti gahitārammaṇato aññārammaṇamanasikāratthaṃ cittassa abhinīharaṇaṭṭho. Cittassa niyyānaṭṭhoti maggacittassa vaṭṭato niyyānaṭṭho. ‘‘Nekkhammaṃ paṭiladdhassa kāmacchandato cittaṃ nissaṭaṃ hotī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.24, 191 thokaṃ visadisaṃ) nayena cittassa nissaraṇaṭṭho.
၁၅. ဧကတ္တာဒီနိ ဒ္ဝာစတ္တာလီသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဧကတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧကတ္တေတိ အာရမ္မဏေကတ္တေ, ဧကာရမ္မဏေတိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပသီဒနဋ္ဌော။ တတိယဇ္ဈာနဝသေန သန္တိဋ္ဌနဋ္ဌော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန မုစ္စနဋ္ဌော။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဧတံ သန္တန္တိ ပသ္သနဋ္ဌော။ ယာနီကတဋ္ဌာဒယော ပဉ္စ သမာဓိသ္သ ဝသီဘာဝဝိသေသာ။ ယာနီကတဋ္ဌောတိ ယုတ္တယာနသဒိသကတဋ္ဌော။ ဝတ္ထုကတဋ္ဌောတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတဋ္ဌော။ အနုဋ္ဌိတဋ္ဌောတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတဋ္ဌော။ ပရိစိတဋ္ဌောတိ သမန္တတော စိတဋ္ဌော။ သုသမာရဒ္ဓဋ္ဌောတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓဋ္ဌော , သုကတဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာဝသေန ဝာ ပဋိပာဋိယာ ပဉ္စ ပဒာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏဘာဝနာယ သိခာပ္ပတ္တကာလေ စိတ္တစေတသိကာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝာရပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမ္မာ သမာဟိတတ္တာ ဧကာရမ္မဏေ သမောသရဏေန သမောဓာနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ဗလပ္ပတ္တိယာ အာရမ္မဏံ အဘိဘဝိတ္ဝာ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမထသ္သ ဝိပသ္သနာယ ဝာ အာဒိတော, အာဒရေန ဝာ သေဝနဝသေန အာသေဝနဋ္ဌော။ ဝဍ္ဎနဝသေန ဘာဝနဋ္ဌော ။ ပုနပ္ပုနံ ကရဏဝသေန ဗဟုလီကမ္မဋ္ဌော။ ဗဟုလီကတသ္သ သုဋ္ဌု သမုဋ္ဌိတဝသေန သုသမုဂ္ဂတဋ္ဌော။ သုသမုဂ္ဂတသ္သ ပစ္စနီကေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိဝသေန အာရမ္မဏေ စ သုဋ္ဌု အဓိမုတ္တိဝသေန သုဝိမုတ္တဋ္ဌော။
15.Ekattādīni dvācattālīsa vissajjanāni ekattasambandhena niddiṭṭhāni. Ekatteti ārammaṇekatte, ekārammaṇeti attho. Paṭhamajjhānavasena pakkhandanaṭṭho. Dutiyajjhānavasena pasīdanaṭṭho. Tatiyajjhānavasena santiṭṭhanaṭṭho. Catutthajjhānavasena muccanaṭṭho. Paccavekkhaṇavasena etaṃ santanti passanaṭṭho. Yānīkataṭṭhādayo pañca samādhissa vasībhāvavisesā. Yānīkataṭṭhoti yuttayānasadisakataṭṭho. Vatthukataṭṭhoti patiṭṭhaṭṭhena vatthu viya kataṭṭho. Anuṭṭhitaṭṭhoti paccupaṭṭhitaṭṭho. Paricitaṭṭhoti samantato citaṭṭho. Susamāraddhaṭṭhoti suṭṭhu samāraddhaṭṭho , sukataṭṭhoti attho. Āvajjanasamāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānapaccavekkhaṇavasitāvasena vā paṭipāṭiyā pañca padāni yojetabbāni. Kasiṇādiārammaṇabhāvanāya sikhāppattakāle cittacetasikānaṃ pariggahaparivāraparipūraṭṭho. Tesaṃyeva sammā samāhitattā ekārammaṇe samosaraṇena samodhānaṭṭho. Tesaṃyeva balappattiyā ārammaṇaṃ abhibhavitvā patiṭṭhānavasena adhiṭṭhānaṭṭho. Samathassa vipassanāya vā ādito, ādarena vā sevanavasena āsevanaṭṭho. Vaḍḍhanavasena bhāvanaṭṭho. Punappunaṃ karaṇavasena bahulīkammaṭṭho. Bahulīkatassa suṭṭhu samuṭṭhitavasena susamuggataṭṭho. Susamuggatassa paccanīkehi suṭṭhu vimuttivasena ārammaṇe ca suṭṭhu adhimuttivasena suvimuttaṭṭho.
ဗုဇ္ဈနဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ သကဒာဂာမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အနာဂာမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဝိပသ္သနာဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ဝာ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဒသ္သနမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဘာဝနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဖလဗောဇ္ဈင္ဂာနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ တသ္သ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဗောဓနာဒိကရဏေန ဗောဓနဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ‘‘ဗောဓော’’တိ လဒ္ဓနာမသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ။ တေသံ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဓိပက္ခိယဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပသ္သနာပညာဝသေန ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဥဇ္ဇောတနာနုဇ္ဇောတနပဋိဇ္ဇောတနသဉ္ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဝာ ဇောတနဋ္ဌာဒယော, ဖလပညာဝသေန သဉ္ဇောတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Bujjhanaṭṭhādīni cattāri padāni bojjhaṅgavasena vuttāni. Sotāpattimaggabojjhaṅgānaṃ bujjhanaṭṭho. Sakadāgāmimaggabojjhaṅgānaṃ anubujjhanaṭṭho. Anāgāmimaggabojjhaṅgānaṃ paṭibujjhanaṭṭho. Arahattamaggabojjhaṅgānaṃ sambujjhanaṭṭho. Vipassanābojjhaṅgānaṃ vā bujjhanaṭṭho. Dassanamaggabojjhaṅgānaṃ anubujjhanaṭṭho. Bhāvanāmaggabojjhaṅgānaṃ paṭibujjhanaṭṭho. Phalabojjhaṅgānaṃ sambujjhanaṭṭho. Yathāvuttanayeneva bojjhaṅgānaṃ tassa tassa puggalassa bodhanādikaraṇena bodhanaṭṭhādayo cattāro atthā veditabbā. Yathāvuttānaṃyeva bojjhaṅgānaṃ bujjhanaṭṭhena ‘‘bodho’’ti laddhanāmassa puggalassa pakkhe bhavattā bodhipakkhiyā nāma. Tesaṃ yathāvuttānaṃyeva bodhipakkhiyaṭṭhādayo cattāro atthā veditabbā. Vipassanāpaññāvasena jotanaṭṭho. Kamato catumaggapaññāvasena ujjotanānujjotanapaṭijjotanasañjotanaṭṭho. Kamato catumaggapaññāvasena vā jotanaṭṭhādayo, phalapaññāvasena sañjotanaṭṭho veditabbo.
၁၆. ပတာပနဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂော ဟိ ယသ္သုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပတာပေတိ ပဘာသေတိ ဝိရောစာပေတီတိ ပတာပနော, တသ္သ ပတာပနဋ္ဌော။ တသ္သေဝ အတိပဘသ္သရဘာဝေန သယံ ဝိရောစနဋ္ဌော။ ကိလေသာနံ ဝိသောသနေန သန္တာပနဋ္ဌော။ အမလနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ အမလဋ္ဌော။ သမ္ပယုတ္တမလာဘာဝေန ဝိမလဋ္ဌော။ အာရမ္မဏကရဏမလာဘာဝေ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္သ အမလဋ္ဌော။ သကဒာဂာမိအနာဂာမိမဂ္ဂာနံ ဝိမလဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂသ္သ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝာ သာဝကမဂ္ဂသ္သ အမလဋ္ဌော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓမဂ္ဂသ္သ ဝိမလဋ္ဌော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမဂ္ဂသ္သ နိမ္မလဋ္ဌော။ ကိလေသဝိသမာဘာဝေန သမဋ္ဌော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၈; အ. နိ. ၃.၃၃; ၅.၂၀၀) ဝိယ ကိလေသပ္ပဟာနဋ္ဌေန သမယဋ္ဌော။ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိနိသ္သရဏသင္ခာတေသု ပဉ္စသု ဝိဝေကေသု သမုစ္ဆေဒဝိဝေကတ္တာ ဝိဝေကဋ္ဌော, ဝိနာဘာဝဋ္ဌော။ နိသ္သရဏဝိဝေကေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိဝေကစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိရာဂေသု သမုစ္ဆေဒဝိရာဂတ္တာ ဝိရာဂဋ္ဌော, ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌော။ နိသ္သရဏဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိရာဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု နိရောဓေသု သမုစ္ဆေဒနိရောဓတ္တာ နိရောဓဋ္ဌော။ ဒုက္ခနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော နိရောဓစရိယဋ္ဌော။ ပရိစ္စာဂပက္ခန္ဒနဝောသဂ္ဂတ္တာ ဝောသဂ္ဂဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂော ဟိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝောသဂ္ဂော, အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝောသဂ္ဂော စ။ ဝိပသ္သနာ ပန တဒင္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝောသဂ္ဂော, တန္နိန္နဘာဝေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝောသဂ္ဂော။ န သော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဝောသဂ္ဂဘာဝေန စရဏတော ဝောသဂ္ဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိမုတ္တီသု သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ နိသ္သရဏဝိမုတ္တိယံ စရဏတော ဝိမုတ္တိစရိယဋ္ဌော။
16.Patāpanaṭṭhādīni aṭṭhārasa vissajjanāni ariyamaggavasena niddiṭṭhāni. Ariyamaggo hi yassuppajjati, taṃ patāpeti pabhāseti virocāpetīti patāpano, tassa patāpanaṭṭho. Tasseva atipabhassarabhāvena sayaṃ virocanaṭṭho. Kilesānaṃ visosanena santāpanaṭṭho. Amalanibbānārammaṇattā amalaṭṭho. Sampayuttamalābhāvena vimalaṭṭho. Ārammaṇakaraṇamalābhāve nimmalaṭṭho. Atha vā sotāpattimaggassa amalaṭṭho. Sakadāgāmianāgāmimaggānaṃ vimalaṭṭho. Arahattamaggassa nimmalaṭṭho. Atha vā sāvakamaggassa amalaṭṭho. Paccekabuddhamaggassa vimalaṭṭho. Sammāsambuddhamaggassa nimmalaṭṭho. Kilesavisamābhāvena samaṭṭho. ‘‘Sammā mānābhisamayā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28; a. ni. 3.33; 5.200) viya kilesappahānaṭṭhena samayaṭṭho. Vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇasaṅkhātesu pañcasu vivekesu samucchedavivekattā vivekaṭṭho, vinābhāvaṭṭho. Nissaraṇaviveke nibbāne caraṇato vivekacariyaṭṭho. Pañcasu virāgesu samucchedavirāgattā virāgaṭṭho, virajjanaṭṭho. Nissaraṇavirāge nibbāne caraṇato virāgacariyaṭṭho. Pañcasu nirodhesu samucchedanirodhattā nirodhaṭṭho. Dukkhanirodhe nibbāne caraṇato nirodhacariyaṭṭho. Pariccāgapakkhandanavosaggattā vosaggaṭṭho. Ariyamaggo hi samucchedavasena kilesappahānato pariccāgavosaggo, ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanato pakkhandanavosaggo ca. Vipassanā pana tadaṅgavasena kilesappahānato pariccāgavosaggo, tanninnabhāvena nibbānapakkhandanato pakkhandanavosaggo. Na so idha adhippeto. Vosaggabhāvena caraṇato vosaggacariyaṭṭho. Pañcasu vimuttīsu samucchedavimuttittā vimuttaṭṭho. Nissaraṇavimuttiyaṃ caraṇato vimutticariyaṭṭho.
ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသင္ခာတေသု စတူသု ဣဒ္ဓိပာဒေသု ဧကေကဣဒ္ဓိပာဒဝသေန ဒသ ဒသ ကတ္ဝာ စတုရိဒ္ဓိပာဒဝသေန ဆန္ဒဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာလီသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကတ္တုကမ္ယတဋ္ဌော ဆန္ဒဋ္ဌော။ ဆန္ဒံ သီသံ ကတ္ဝာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပာဒဋ္ဌော။ ပဒဋ္ဌောတိ ဝာ ပာဌော။ ဣဒ္ဓိပာဒတ္တာ အဓိပတိဘာဝေန ပဓာနဋ္ဌော။ ပယောဂကာလေ ဣဇ္ဈနဋ္ဌော။ သဒ္ဓာသမ္ပယောဂေန အဓိမောက္ခဋ္ဌော။ ဝီရိယသမ္ပယောဂေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သတိသမ္ပယောဂေန ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမာဓိသမ္ပယောဂေန အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ပညာသမ္ပယောဂေန ဒသ္သနဋ္ဌော။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော ဝီရိယဋ္ဌော။ ဝီရိယံ သီသံ ကတ္ဝာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ဝီရိယတ္တာ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ စိန္တနဋ္ဌာဒိကော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တံ သီသံ ကတ္ဝာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ ဥပပရိက္ခနဋ္ဌော ဝီမံသဋ္ဌော။ ဝီမံသံ သီသံ ကတ္ဝာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ဝီမံသတ္တာ ဒသ္သနဋ္ဌော။
Chandavīriyacittavīmaṃsāsaṅkhātesu catūsu iddhipādesu ekekaiddhipādavasena dasa dasa katvā caturiddhipādavasena chandaṭṭhādīni cattālīsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Kattukamyataṭṭho chandaṭṭho. Chandaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sahajātānaṃ patiṭṭhābhāvena pādaṭṭho. Padaṭṭhoti vā pāṭho. Iddhipādattā adhipatibhāvena padhānaṭṭho. Payogakāle ijjhanaṭṭho. Saddhāsampayogena adhimokkhaṭṭho. Vīriyasampayogena paggahaṭṭho. Satisampayogena upaṭṭhānaṭṭho. Samādhisampayogena avikkhepaṭṭho. Paññāsampayogena dassanaṭṭho. Paggahaṭṭho vīriyaṭṭho. Vīriyaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sayaṃ vīriyattā paggahaṭṭho. Cintanaṭṭhādiko cittaṭṭho. Cittaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Upaparikkhanaṭṭho vīmaṃsaṭṭho. Vīmaṃsaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sayaṃ vīmaṃsattā dassanaṭṭho.
၁၇. ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီနိ သောဠသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ သစ္စာနံ တထလက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဒုက္ခဒသ္သနေနေဝ ပီဠနဋ္ဌော။ ဒုက္ခာယူဟနသမုဒယဒသ္သနေန သင္ခတဋ္ဌော။ သဗ္ဗကိလေသသန္တာပဟရသုသီတလမဂ္ဂဒသ္သနေန သန္တာပဋ္ဌော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မနိရောဓဒသ္သနေန ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ သမုဒယဒသ္သနေနေဝ အာယူဟနဋ္ဌော။ သမုဒယာယူဟိတဒုက္ခဒသ္သနေန နိဒာနဋ္ဌော။ ဝိသညောဂဘူတနိရောဓဒသ္သနေန သညောဂဋ္ဌော။ နိယ္ယာနဘူတမဂ္ဂဒသ္သနေန ပလိဗောဓဋ္ဌော။ နိရောဓဒသ္သနေနေဝ နိသ္သရဏဋ္ဌော။ အဝိဝေကဘူတသမုဒယဒသ္သနေန ဝိဝေကဋ္ဌော။ သင္ခတဘူတမဂ္ဂဒသ္သနေန အသင္ခတဋ္ဌော။ ဝိသဘူတဒုက္ခဒသ္သနေန အမတဋ္ဌော။ မဂ္ဂဒသ္သနေနေဝ နိယ္ယာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယာ အဟေတုဘူတသမုဒယဒသ္သနေန ဟေတုဋ္ဌော။ သုဒုဒ္ဒသနိရောဓဒသ္သနေန ဒသ္သနဋ္ဌော။ ကပဏဇနသဒိသဒုက္ခဒသ္သနေန ဥဠာရကုလသဒိသော အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌော ပာတုဘဝတီတိ။ ဧဝံ တံတံသစ္စဒသ္သနေန တဒညသစ္စဒသ္သနေန စ ဧကေကသ္သ သစ္စသ္သ စတ္တာရော စတ္တာရော လက္ခဏဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။
17.Dukkhassa pīḷanaṭṭhotiādīni soḷasa vissajjanāni saccānaṃ tathalakkhaṇavasena niddiṭṭhāni. Dukkhadassaneneva pīḷanaṭṭho. Dukkhāyūhanasamudayadassanena saṅkhataṭṭho. Sabbakilesasantāpaharasusītalamaggadassanena santāpaṭṭho. Avipariṇāmadhammanirodhadassanena vipariṇāmaṭṭho. Samudayadassaneneva āyūhanaṭṭho. Samudayāyūhitadukkhadassanena nidānaṭṭho. Visaññogabhūtanirodhadassanena saññogaṭṭho. Niyyānabhūtamaggadassanena palibodhaṭṭho. Nirodhadassaneneva nissaraṇaṭṭho. Avivekabhūtasamudayadassanena vivekaṭṭho. Saṅkhatabhūtamaggadassanena asaṅkhataṭṭho. Visabhūtadukkhadassanena amataṭṭho. Maggadassaneneva niyyānaṭṭho. Nibbānasampattiyā ahetubhūtasamudayadassanena hetuṭṭho. Sududdasanirodhadassanena dassanaṭṭho. Kapaṇajanasadisadukkhadassanena uḷārakulasadiso ādhipateyyaṭṭho pātubhavatīti. Evaṃ taṃtaṃsaccadassanena tadaññasaccadassanena ca ekekassa saccassa cattāro cattāro lakkhaṇaṭṭhā vuttā.
တထဋ္ဌာဒီနိ ဒ္ဝာဒသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ သဗ္ဗဓမ္မသင္ဂာဟကဒ္ဝာဒသပဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ အနတ္တဋ္ဌောတိ အတ္တဝိရဟိတဋ္ဌော။ သစ္စဋ္ဌောတိ အဝိသံဝာဒနဋ္ဌော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌောတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိဇာနနဋ္ဌောတိ အဘိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ပရိဇာနနဋ္ဌောတိ ဉာတတီရဏပရိညာယ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထော။ ဓာတုဋ္ဌောတိ သုညာဒိအတ္ထော။ ဉာတဋ္ဌောတိ ဇာနိတုံ သက္ကုဏေယ္ယဋ္ဌော။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဖသ္သနဋ္ဌောတိ ဉာဏေန ဖုသိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အဘိသမ္မာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌော, ဉာဏေန ပဋိလဘိတဗ္ဗဋ္ဌော ဝာ။ ပဋိလာဘောပိ ဟိ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၃၀) ဝိယ အဘိသမယောတိ ဝုစ္စတိ။
Tathaṭṭhādīni dvādasa vissajjanāni sabbadhammasaṅgāhakadvādasapadavasena niddiṭṭhāni. Tathaṭṭhoti yathāsabhāvaṭṭho. Anattaṭṭhoti attavirahitaṭṭho. Saccaṭṭhoti avisaṃvādanaṭṭho. Paṭivedhaṭṭhoti paṭivijjhitabbaṭṭho. Abhijānanaṭṭhoti abhijānitabbaṭṭho. Parijānanaṭṭhoti ñātatīraṇapariññāya parijānitabbaṭṭho. Dhammaṭṭhoti sabhāvadhāraṇādiattho. Dhātuṭṭhoti suññādiattho. Ñātaṭṭhoti jānituṃ sakkuṇeyyaṭṭho. Sacchikiriyaṭṭhoti sacchikātabbaṭṭho. Phassanaṭṭhoti ñāṇena phusitabbaṭṭho. Abhisamayaṭṭhoti paccavekkhaṇañāṇena abhisammāgantabbaṭṭho, ñāṇena paṭilabhitabbaṭṭho vā. Paṭilābhopi hi ‘‘atthābhisamayā dhīro’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.130) viya abhisamayoti vuccati.
၁၈. နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒသ္သ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အာလောကသညာတိ ထိနမိဒ္ဓသ္သ ပဋိပက္ခေ အာလောကနိမိတ္တေ သညာ။ အဝိက္ခေပောတိ ဥဒ္ဓစ္စသ္သ ပဋိပက္ခော သမာဓိ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ဉာဏန္တိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ပာမောဇ္ဇန္တိ အရတိပဋိပက္ခာ ပီတိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ရူပာရူပသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပသမာပတ္တိအနန္တရံ ရူပဇ္ဈာနသမ္ဗန္ဓေန စတ္တာရော ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
18. Nekkhammādīni satta vissajjanāni upacārajjhānavasena niddiṭṭhāni. Nekkhammanti kāmacchandassa paṭipakkho alobho. Ālokasaññāti thinamiddhassa paṭipakkhe ālokanimitte saññā. Avikkhepoti uddhaccassa paṭipakkho samādhi. Dhammavavatthānanti vicikicchāya paṭipakkhaṃ ñāṇaṃ. Ñāṇanti avijjāya paṭipakkhaṃ ñāṇaṃ. Pāmojjanti aratipaṭipakkhā pīti. Paṭhamajjhānādīni aṭṭha vissajjanāni rūpārūpasamāpattivasena niddiṭṭhāni. Heṭṭhā pana rūpasamāpattianantaraṃ rūpajjhānasambandhena cattāro brahmavihārā niddiṭṭhā.
အနိစ္စာနုပသ္သနာဒီနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဋ္ဌာရသမဟာဝိပသ္သနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပာဒီဟိ ယောဇနူပဂာ သတ္တ အနုပသ္သနာ ဧဝ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန သဗ္ဗာပိ ဝုတ္တာ။ ကလာပသမ္မသနဥဒယဗ္ဗယာနုပသ္သနာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ စေ? တာသံ ဒ္ဝိန္နံ ဝသေန အနိစ္စာနုပသ္သနာဒီနံ သိဇ္ဈနတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒ္ဝေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ, အနိစ္စာနုပသ္သနာဒီဟိ ဝာ ဝိနာ တာသံ ဒ္ဝိန္နံ အပ္ပဝတ္တိတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒ္ဝေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ခယာနုပသ္သနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ ဘင္ဂဒသ္သနဉာဏဉ္စ တံတံခန္ဓဘင္ဂဒသ္သနာနန္တရံ တဒာရမ္မဏစိတ္တစေတသိကဘင္ဂဒသ္သနဉာဏဉ္စ။ ဝယာနုပသ္သနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ ဘင္ဂဒသ္သနာနန္တရံ တဒန္ဝယေနေဝ အတီတာနာဂတခန္ဓာနံ ဘင္ဂဒသ္သနဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပသ္သနာတိ တသ္မိံ ဘင္ဂသင္ခာတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတ္တာ, အထ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဝိပရိဏာမဝန္တောတိ သဗ္ဗေသံ ဝိပရိဏာမဒသ္သနဉာဏံ။ အနိမိတ္တာနုပသ္သနာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသင္ခာရာနံ ဝိပရိဏာမံ ဒိသ္ဝာ အနိစ္စတော ဝိပသ္သန္တသ္သ အနိစ္စာနုပသ္သနာဝ နိစ္စနိမိတ္တပဇဟနဝသေန နိစ္စနိမိတ္တာဘာဝာ အနိမိတ္တာနုပသ္သနာ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပဏိဟိတာနုပသ္သနာတိ အနိစ္စာနုပသ္သနာနန္တရံ ပဝတ္တာ ဒုက္ခာနုပသ္သနာဝ သုခပတ္ထနာပဇဟနဝသေန ပဏိဓိအဘာဝာ အပ္ပဏိဟိတာနုပသ္သနာ နာမ ဟောတိ။
Aniccānupassanādīni lokuttaramaggassa pubbabhāge aṭṭhārasamahāvipassanāvasena niddiṭṭhāni. Heṭṭhā pana rūpādīhi yojanūpagā satta anupassanā eva vuttā, idha pana sabbāpi vuttā. Kalāpasammasanaudayabbayānupassanā kasmā na vuttāti ce? Tāsaṃ dvinnaṃ vasena aniccānupassanādīnaṃ sijjhanato imāsu vuttāsu tā dvepi vuttāva honti, aniccānupassanādīhi vā vinā tāsaṃ dvinnaṃ appavattito imāsu vuttāsu tā dvepi vuttāva honti. Khayānupassanāti paccuppannānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ bhaṅgadassanañāṇañca taṃtaṃkhandhabhaṅgadassanānantaraṃ tadārammaṇacittacetasikabhaṅgadassanañāṇañca. Vayānupassanāti paccuppannānaṃ khandhānaṃ bhaṅgadassanānantaraṃ tadanvayeneva atītānāgatakhandhānaṃ bhaṅgadassanañāṇaṃ. Vipariṇāmānupassanāti tasmiṃ bhaṅgasaṅkhāte nirodhe adhimuttattā, atha sabbepi atītānāgatapaccuppannā khandhā vipariṇāmavantoti sabbesaṃ vipariṇāmadassanañāṇaṃ. Animittānupassanāti evaṃ sabbasaṅkhārānaṃ vipariṇāmaṃ disvā aniccato vipassantassa aniccānupassanāva niccanimittapajahanavasena niccanimittābhāvā animittānupassanā nāma hoti. Appaṇihitānupassanāti aniccānupassanānantaraṃ pavattā dukkhānupassanāva sukhapatthanāpajahanavasena paṇidhiabhāvā appaṇihitānupassanā nāma hoti.
သုညတာနုပသ္သနာတိ ဒုက္ခာနုပသ္သနာနန္တရံ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပသ္သနာဝ အတ္တာဘိနိဝေသပဇဟနဝသေန အတ္တသုညတာဒသ္သနတော သုညတာနုပသ္သနာ နာမ ဟောတိ။ အဓိပညာဓမ္မဝိပသ္သနာတိ ဧဝံ သင္ခာရာနံ ဘင္ဂံ ပသ္သိတ္ဝာ ပသ္သိတ္ဝာ အနိစ္စာဒိတော ဝိပသ္သန္တသ္သ သင္ခာရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, သင္ခာရာနံ မရဏံ န အညော ကောစိ အတ္ထီတိ ဘင္ဂဝသေန သုညတံ ဂဟေတ္ဝာ ပဝတ္တာ ဝိပသ္သနာ။ သာ ဟိ အဓိပညာ စ ဓမ္မေသု စ ဝိပသ္သနာတိ ကတ္ဝာ အဓိပညာဓမ္မဝိပသ္သနာတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒသ္သနန္တိ ဘင္ဂံ ဒိသ္ဝာ ဒိသ္ဝာ ‘‘သဘယာ သင္ခာရာ’’တိ ပဝတ္တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ။ အာဒီနဝာနုပသ္သနာတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗဘဝာဒီသု အာဒီနဝဒသ္သနဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ ယဉ္စ အာဒီနဝေ ဉာဏံ ယာ စ နိဗ္ဗိဒာ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဗ္ယဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၂၇) ဝစနတော ဘယတုပဋ္ဌာနာဒီနဝာနုပသ္သနာသု ဝုတ္တာသု နိဗ္ဗိဒာနုပသ္သနာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။ အာဒိတော စတုတ္ထံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တတ္တာ ပနိဓ န ဝုတ္တာ။ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာတိ မုဉ္စိတုကမ္ယတာဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ မုဉ္စနသ္သ ဥပာယကရဏံ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာသညိတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပသ္သနာဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ မုဉ္စိတုကမ္ယတာ ယာ စ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာ ယာ စ သင္ခာရုပေက္ခာ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဗ္ယဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၁.၂၂၇) ဝစနတော ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာယ ဝုတ္တာယ မုဉ္စိတုကမ္ယတာသင္ခာရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာတိ အနုလောမဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဂောတ္ရဘုဉာဏံ။ အနုလောမဉာဏေန ဂောတ္ရဘုဉာဏသ္သ သိဇ္ဈနတော ဂောတ္ရဘုဉာဏေ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧဝဉ္ဟိ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပသ္သနာနံ ပဋိပာဋိ ဝုစ္စမာနာ ပာဠိယာ သမေတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ ဣန္ဒ္ရိယကထာယံ –
Suññatānupassanāti dukkhānupassanānantaraṃ pavattā anattānupassanāva attābhinivesapajahanavasena attasuññatādassanato suññatānupassanā nāma hoti. Adhipaññādhammavipassanāti evaṃ saṅkhārānaṃ bhaṅgaṃ passitvā passitvā aniccādito vipassantassa saṅkhārāva bhijjanti, saṅkhārānaṃ maraṇaṃ na añño koci atthīti bhaṅgavasena suññataṃ gahetvā pavattā vipassanā. Sā hi adhipaññā ca dhammesu ca vipassanāti katvā adhipaññādhammavipassanāti vuccati. Yathābhūtañāṇadassananti bhaṅgaṃ disvā disvā ‘‘sabhayā saṅkhārā’’ti pavattaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ. Ādīnavānupassanāti bhayatupaṭṭhānavasena uppannaṃ sabbabhavādīsu ādīnavadassanañāṇaṃ. ‘‘Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.227) vacanato bhayatupaṭṭhānādīnavānupassanāsu vuttāsu nibbidānupassanā idhāpi vuttāva hoti. Ādito catutthaṃ katvā vuttattā panidha na vuttā. Paṭisaṅkhānupassanāti muñcitukamyatāñāṇavasena uppannaṃ muñcanassa upāyakaraṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāsaññitaṃ aniccadukkhānattānupassanāñāṇaṃ. ‘‘Yā ca muñcitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.227) vacanato paṭisaṅkhānupassanāya vuttāya muñcitukamyatāsaṅkhārupekkhāñāṇāni vuttāneva honti. Vivaṭṭanānupassanāti anulomañāṇavasena uppannaṃ gotrabhuñāṇaṃ. Anulomañāṇena gotrabhuñāṇassa sijjhanato gotrabhuñāṇe vutte anulomañāṇaṃ vuttameva hoti. Evañhi aṭṭhārasannaṃ mahāvipassanānaṃ paṭipāṭi vuccamānā pāḷiyā sameti. Vuttañhi indriyakathāyaṃ –
‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စဟိန္ဒ္ရိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ နိသ္သဋာနိ ဟောန္တိ, ပဌမေ ဈာနေ ပဉ္စဟိန္ဒ္ရိယေဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ နိသ္သဋာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၉၂) –
‘‘Pubbabhāge pañcahindriyehi paṭhamajjhānavasena pañcindriyāni nissaṭāni honti, paṭhame jhāne pañcahindriyehi dutiyajjhānavasena pañcindriyāni nissaṭāni hontī’’ti (paṭi. ma. 1.192) –
အာဒိနာ နယေန ယာဝ အရဟတ္တဖလာ ဥတ္တရုတ္တရိပဋိပာဋိယာ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပသ္သနာ ယထာဝုတ္တက္ကမေန ပာဠိယာ ယုဇ္ဇန္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန –
Ādinā nayena yāva arahattaphalā uttaruttaripaṭipāṭiyā indriyāni vuttāni. Tasmā aṭṭhārasa mahāvipassanā yathāvuttakkamena pāḷiyā yujjanti. Visuddhimagge pana –
‘‘ခယာနုပသ္သနာတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတ္ဝာ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ ဧဝံ ခယံ ပသ္သတော ဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပသ္သနာတိ ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကာဒိဝသေန တံ တံ ပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမ္မ အညထာ ပဝတ္တိဒသ္သနံ။ ဥပ္ပန္နသ္သ ဝာ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စ ဒ္ဝီဟာကာရေဟိ ဝိပရိဏာမဒသ္သနံ။ ယထာဘူတဉာဏဒသ္သနန္တိ သပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၈၅၀) –
‘‘Khayānupassanāti ghanavinibbhogaṃ katvā aniccaṃ khayaṭṭhenāti evaṃ khayaṃ passato ñāṇaṃ. Vipariṇāmānupassanāti rūpasattakaarūpasattakādivasena taṃ taṃ paricchedaṃ atikkamma aññathā pavattidassanaṃ. Uppannassa vā jarāya ceva maraṇena ca dvīhākārehi vipariṇāmadassanaṃ. Yathābhūtañāṇadassananti sapaccayanāmarūpapariggaho’’ti (visuddhi. 2.850) –
ဝုတ္တံ။ တံ တာယ ပာဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိသ္သတိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာတိ သင္ခာရုပေက္ခာ စေဝ အနုလောမဉ္စာတိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ပာဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိသ္သတိ။ စရိယာကထာယဉ္ဟိ –
Vuttaṃ. Taṃ tāya pāḷiyā viruddhaṃ viya dissati. Vivaṭṭanānupassanāti saṅkhārupekkhā ceva anulomañcāti vuttaṃ. Tañca pāḷiyā viruddhaṃ viya dissati. Cariyākathāyañhi –
‘‘အနိစ္စာနုပသ္သနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗ္ယာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ အနိစ္စာနုပသ္သနာ ဉာဏစရိယာ။ပေ.။ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗ္ယာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ ပဋိသင္ခာနုပသ္သနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၇၁) –
‘‘Aniccānupassanatthāya āvajjanakiriyābyākatā viññāṇacariyā. Aniccānupassanā ñāṇacariyā…pe… paṭisaṅkhānupassanatthāya āvajjanakiriyābyākatā viññāṇacariyā. Paṭisaṅkhānupassanā ñāṇacariyā’’ti (paṭi. ma. 1.71) –
ယသ္သ ယသ္သ ဉာဏသ္သ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ လဗ္ဘတိ, တသ္သ တသ္သ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာယ ပန အာဝဇ္ဇနံ အဝတ္ဝာဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သင္ခာရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနိ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာ နာမ သိယုံ, တဒာဝဇ္ဇနသမ္ဘဝာ တဒတ္ထာယ စ အာဝဇ္ဇနံ ဝဒေယ္ယ, န စ တဒတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဂောတ္ရဘုဉာဏသ္သ ပန ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ နတ္ထိ အနုလောမာဝဇ္ဇနဝီထိယံယေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ တသ္မာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနသ္သ အဝုတ္တတ္တာ ဂောတ္ရဘုဉာဏမေဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပသ္သနာ’’တိ ယုဇ္ဇတိ။
Yassa yassa ñāṇassa visuṃ visuṃ āvajjanaṃ labbhati, tassa tassa visuṃ visuṃ āvajjanaṃ vuttaṃ. Vivaṭṭanānupassanāya pana āvajjanaṃ avatvāva ‘‘vivaṭṭanānupassanā ñāṇacariyā’’ti vuttaṃ. Yadi saṅkhārupekkhānulomañāṇāni vivaṭṭanānupassanā nāma siyuṃ, tadāvajjanasambhavā tadatthāya ca āvajjanaṃ vadeyya, na ca tadatthāya āvajjanaṃ vuttaṃ. Gotrabhuñāṇassa pana visuṃ āvajjanaṃ natthi anulomāvajjanavīthiyaṃyeva uppattito. Tasmā vivaṭṭanānupassanatthāya āvajjanassa avuttattā gotrabhuñāṇameva ‘‘vivaṭṭanānupassanā’’ti yujjati.
၁၉. သောတာပတ္တိမဂ္ဂာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သောတသ္သ အာပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ, သောတာပတ္တိ ဧဝ မဂ္ဂော သောတာပတ္တိမဂ္ဂော။ သောတာပတ္တိယာ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ, သမာပဇ္ဇီယတီတိ သမာပတ္တိ, သောတာပတ္တိဖလမေဝ သမာပတ္တိ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒာဂာမီ, တသ္သ မဂ္ဂော သကဒာဂာမိမဂ္ဂော။ သကဒာဂာမိသ္သ ဖလံ သကဒာဂာမိဖလံ။ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ကာမဘဝံ န အာဂစ္ဆတီတိ အနာဂာမီ, တသ္သ မဂ္ဂော အနာဂာမိမဂ္ဂော။ အနာဂာမိသ္သ ဖလံ အနာဂာမိဖလံ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကသ္သ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပာပကရဏေ ရဟာဘာဝာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ အရဟံ, အရဟတော ဘာဝော အရဟတ္တံ။ ကိံ တံ? အရဟတ္တဖလံ။ အရဟတ္တသ္သ မဂ္ဂော အရဟတ္တမဂ္ဂော။ အရဟတ္တမေဝ ဖလံ အရဟတ္တဖလံ။
19.Sotāpattimaggādīni aṭṭha vissajjanāni lokuttaramaggaphalavasena niddiṭṭhāni. Sotassa āpajjanaṃ sotāpatti, sotāpatti eva maggo sotāpattimaggo. Sotāpattiyā phalaṃ sotāpattiphalaṃ, samāpajjīyatīti samāpatti, sotāpattiphalameva samāpatti sotāpattiphalasamāpatti. Paṭisandhivasena sakiṃyeva imaṃ lokaṃ āgacchatīti sakadāgāmī, tassa maggo sakadāgāmimaggo. Sakadāgāmissa phalaṃ sakadāgāmiphalaṃ. Paṭisandhivaseneva kāmabhavaṃ na āgacchatīti anāgāmī, tassa maggo anāgāmimaggo. Anāgāmissa phalaṃ anāgāmiphalaṃ. Kilesehi ārakattā, kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa arānaṃ hatattā, pāpakaraṇe rahābhāvā, paccayādīnaṃ arahattā arahaṃ, arahato bhāvo arahattaṃ. Kiṃ taṃ? Arahattaphalaṃ. Arahattassa maggo arahattamaggo. Arahattameva phalaṃ arahattaphalaṃ.
‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ’’တိပရိယန္တာနိ တေတ္တိံသ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယသ္သ အဓိမောက္ခဋ္ဌော’’တိအာဒီဟိ တေတ္တိံသာယ ဝိသ္သဇ္ဇနေဟိ သမာနာနိ။ ကေဝလဉ္ဟိ တတ္ထ ဓမ္မေဟိ အတ္ထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဣဓ အတ္ထေဟိ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အယံ ဝိသေသော။ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိသ္သဇ္ဇနာနံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သမထသ္သ အဝိက္ခေပဋ္ဌော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိသ္သဇ္ဇနာနံ ဝိသေသော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘Adhimokkhaṭṭhena saddhindriya’’ntiādīni ‘‘tathaṭṭhena saccā’’tipariyantāni tettiṃsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Heṭṭhā ‘‘saddhindriyassa adhimokkhaṭṭho’’tiādīhi tettiṃsāya vissajjanehi samānāni. Kevalañhi tattha dhammehi atthā niddiṭṭhā, idha atthehi dhammā niddiṭṭhāti ayaṃ viseso. ‘‘Avikkhepaṭṭhena samatho’’tiādīnañca catunnaṃ vissajjanānaṃ heṭṭhā ‘‘samathassa avikkhepaṭṭho’’tiādīnañca catunnaṃ vissajjanānaṃ viseso vuttanayeneva veditabbo.
သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ သီလာဒိဗလပရိယောသာနဓမ္မဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သုပရိသုဒ္ဓပာတိမောက္ခသံဝရာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သီလံ ဒုသ္သီလ္ယမလဝိသောဓနတော။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သဥပစာရာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ ဝုတ္တော။ သော စိတ္တမလဝိသောဓနတော စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ နာမရူပာနံ ယထာသဘာဝဒသ္သနံ သတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ မုတ္တဋ္ဌေနာတိ တဒင္ဂဝသေန ဥပက္ကိလေသတော ဝိမုတ္တဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ တဒင္ဂဝိမောက္ခော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏံ ပုရိမဘဝပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ သတ္တာနံ စုတူပပာတပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, အာသဝာနံ ခယေ ဉာဏံ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဇာနနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ ယံ ယံ ပရိစ္စတ္တံ, တတော တတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဖလဝိမုတ္တိ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂကိစ္စသင္ခာတပယောဂပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓတ္တာ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနုပ္ပာဒဘူတေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေ ဥပ္ပန္နေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။
Saṃvaraṭṭhenātiādīni aṭṭha vissajjanāni sīlādibalapariyosānadhammavasena niddiṭṭhāni. Sīlavisuddhīti suparisuddhapātimokkhasaṃvarādicatubbidhaṃ sīlaṃ dussīlyamalavisodhanato. Cittavisuddhīti saupacārā aṭṭha samāpattiyo. Cittasīsena hettha samādhi vutto. So cittamalavisodhanato cittavisuddhi. Diṭṭhivisuddhīti nāmarūpānaṃ yathāsabhāvadassanaṃ sattadiṭṭhimalavisodhanato diṭṭhivisuddhi. Muttaṭṭhenāti tadaṅgavasena upakkilesato vimuttaṭṭhena ārammaṇe ca adhimuttaṭṭhena. Vimokkhoti tadaṅgavimokkho. Paṭivedhaṭṭhena vijjāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ purimabhavapaṭivedhaṭṭhena vijjā, dibbacakkhuñāṇaṃ sattānaṃ cutūpapātapaṭivedhaṭṭhena vijjā, āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ saccapaṭivedhaṭṭhena vijjā. Paṭivedhaṭṭhenāti jānanaṭṭhena. Pariccāgaṭṭhena vimuttīti yaṃ yaṃ pariccattaṃ, tato tato vimuttattā phalavimutti. Samucchedaṭṭhena khaye ñāṇanti kilesasamucchindanatthena kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ. Paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇanti maggakiccasaṅkhātapayogapaṭippassaddhattā paṭisandhivasena anuppādabhūte taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ anuppādapariyosāne uppanne ariyaphale ñāṇaṃ.
၂၀. ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ နဝ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂသ္သ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကတ္တုကမ္ယတာဆန္ဒော ပဋိပတ္တိယာ စ နိပ္ဖတ္တိယာ စ မူလတ္တာ မူလဋ္ဌေန။ မနသိကာရော သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗကုသလဓမ္မေ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဖသ္သော သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ယသ္မာ တဏ္ဟာယ ဝိသေသေန ဝေဒနာ ပဓာနကာရဏံ, တဏ္ဟာ စ ပဟီယမာနာ ဝိသေသေန ဝေဒနာယ ပရိညာတာယ ပဟီယတိ, တသ္သာ စ ဝေဒနာယ ဖသ္သောဝ ပဓာနကာရဏံ, တသ္မိံ ပရိညာတေ ဝေဒနာ ပရိညာတာ ဟောတိ, တသ္မာ သတ္တသု အဘိညေယ္ယဝတ္ထူသု ဖသ္သော ပဌမံ ဝုတ္တော။ သော စ တိကသန္နိပာတသင္ခာတသ္သ အတ္တနော ကာရဏသ္သ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘တိကသန္နိပာတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမောဓာနဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယော။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာဏဖသ္သော ဖသ္သော’’တိ ဝဒန္တိ။
20.Chando mūlaṭṭhenātiādīni nava vissajjanāni ariyamaggassa ādimajjhapariyosānavasena niddiṭṭhāni. Chando mūlaṭṭhenāti kusalānaṃ dhammānaṃ kattukamyatāchando paṭipattiyā ca nipphattiyā ca mūlattā mūlaṭṭhena. Manasikāro samuṭṭhānaṭṭhenāti yonisomanasikāro sabbakusaladhamme samuṭṭhāpetīti samuṭṭhānaṭṭhena. Phasso samodhānaṭṭhenāti yasmā taṇhāya visesena vedanā padhānakāraṇaṃ, taṇhā ca pahīyamānā visesena vedanāya pariññātāya pahīyati, tassā ca vedanāya phassova padhānakāraṇaṃ, tasmiṃ pariññāte vedanā pariññātā hoti, tasmā sattasu abhiññeyyavatthūsu phasso paṭhamaṃ vutto. So ca tikasannipātasaṅkhātassa attano kāraṇassa vasena paveditattā ‘‘tikasannipātapaccupaṭṭhāno’’ti vuttattā samodhānaṭṭhena abhiññeyyo. Keci pana ‘‘ñāṇaphasso phasso’’ti vadanti.
ယသ္မာ ပန ဝေဒနာ စိတ္တစေတသိကေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပယမာနာ တတ္ထ သမောသရတိ ပဝိသတိ, စိတ္တသန္တာနမေဝ ဝာ ပဝိသတိ, တသ္မာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယာတိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ပရိညေယ္ယာနိ ဝေဒနာသု သမောသရန္တိ, ဝေဒနာသု ပရိညာတာသု သဗ္ဗံ တဏ္ဟာဝတ္ထု ပရိညာတံ ဟောတိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ သဗ္ဗာပိ တဏ္ဟာ။ တသ္မာ ဝေဒနာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗဂောပာနသီနံ အာဗန္ဓနတော ကူဋာဂာရကဏ္ဏိကာ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတော သမာဓိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပမုခော ဟောတိ ဇေဋ္ဌကော, တသ္မာ သမာဓိ ပမုခဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပာမုခဋ္ဌေနာတိပိ ပာဌော။ ယသ္မာ သမထဝိပသ္သနံ ဘာဝေန္တသ္သ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနာဓိပတိ ဟောတိ သတိ, သတိယာ ဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ သကံ သကံ ကိစ္စံ သာဓေန္တိ, တသ္မာ သတိ အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပညာ တဒုတ္တရဋ္ဌေနာတိ အရိယမဂ္ဂပညာ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥတ္တရဋ္ဌေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယာ။ အထ ဝာ တတော ကိလေသေဟိ, သံသာရဝဋ္ဋတော ဝာ ဥတ္တရတိ သမတိက္ကမတီတိ တဒုတ္တရာ, တသ္သာ အတ္ထော တဒုတ္တရဋ္ဌော။ တေန တဒုတ္တရဋ္ဌေန။ တတုတ္တရဋ္ဌေနာတိပိ ပာဌော, တတော ဥတ္တရဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တိ သာရဋ္ဌေနာတိ ဖလဝိမုတ္တိ အပရိဟာနိဝသေန ထိရတ္တာ သာရော, တံ အတိက္ကမိတ္ဝာ အညသ္သ ပရိယေသိတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတောပိ သာရော။ သာ ဝိမုတ္တိ တေန သာရဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယာ။ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနန္တိ နတ္ထိ ဧတသ္သ မရဏသင္ခာတံ မတန္တိ အမတံ, ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ , သစ္ဆိကိရိယာယ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ ဩဂဓံ, သံသာရဒုက္ခသန္တိဘူတတ္တာ နိဗ္ဗုတန္တိ နိဗ္ဗာနံ, နတ္ထေတ္ထ တဏ္ဟာသင္ခာတံ ဝာနန္တိပိ နိဗ္ဗာနံ။ တံ သာသနသ္သ နိဋ္ဌာဘူတတ္တာ ပရိယောသာနဋ္ဌေန အဘိညေယ္ယံ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အဘိညေယ္ယနိဒ္ဒေသေ သတ္တသဟသ္သာနိ သတ္တသတာနိ စတ္တာလီသဉ္စ ဝိသ္သဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။
Yasmā pana vedanā cittacetasike attano vase vattāpayamānā tattha samosarati pavisati, cittasantānameva vā pavisati, tasmā samosaraṇaṭṭhena abhiññeyyāti vuttā. Keci pana ‘‘sabbānipi pariññeyyāni vedanāsu samosaranti, vedanāsu pariññātāsu sabbaṃ taṇhāvatthu pariññātaṃ hoti. Taṃ kissa hetu? Vedanāpaccayā hi sabbāpi taṇhā. Tasmā vedanā samosaraṇaṭṭhena abhiññeyyā’’ti vadanti. Yasmā sabbagopānasīnaṃ ābandhanato kūṭāgārakaṇṇikā viya cittacetasikānaṃ sampiṇḍanato samādhi kusalānaṃ dhammānaṃ pamukho hoti jeṭṭhako, tasmā samādhi pamukhaṭṭhenāti vuttaṃ. Pāmukhaṭṭhenātipi pāṭho. Yasmā samathavipassanaṃ bhāventassa ārammaṇūpaṭṭhānādhipati hoti sati, satiyā upaṭṭhite ārammaṇe sabbepi kusalā dhammā sakaṃ sakaṃ kiccaṃ sādhenti, tasmā sati ādhipateyyaṭṭhenāti vuttaṃ. Paññā taduttaraṭṭhenāti ariyamaggapaññā tesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uttaraṭṭhena seṭṭhaṭṭhena abhiññeyyā. Atha vā tato kilesehi, saṃsāravaṭṭato vā uttarati samatikkamatīti taduttarā, tassā attho taduttaraṭṭho. Tena taduttaraṭṭhena. Tatuttaraṭṭhenātipi pāṭho, tato uttaraṭṭhenāti attho. Vimutti sāraṭṭhenāti phalavimutti aparihānivasena thirattā sāro, taṃ atikkamitvā aññassa pariyesitabbassa abhāvatopi sāro. Sā vimutti tena sāraṭṭhena abhiññeyyā. Amatogadhaṃ nibbānanti natthi etassa maraṇasaṅkhātaṃ matanti amataṃ, kilesavisapaṭipakkhattā agadantipi amataṃ , sacchikiriyāya sattānaṃ patiṭṭhābhūtanti ogadhaṃ, saṃsāradukkhasantibhūtattā nibbutanti nibbānaṃ, natthettha taṇhāsaṅkhātaṃ vānantipi nibbānaṃ. Taṃ sāsanassa niṭṭhābhūtattā pariyosānaṭṭhena abhiññeyyaṃ. Evaṃ imasmiṃ abhiññeyyaniddese sattasahassāni sattasatāni cattālīsañca vissajjanāni honti.
ဣဒာနိ တေသံ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ အဘိညာတာ, တေ တေ ဓမ္မာ ဉာတာ ဟောန္တီ’’တိ နိဂမနံ ကရောတိ, တသ္သ အဘိမုခံ ကတ္ဝာ ဉာတာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တံဉာတဋ္ဌေန ဉာဏန္တိ တေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ဓမ္မာနံ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ ပကာရတော ဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတီတိအာဒိတော ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာ နိဂမေတ္ဝာ ဒသ္သိတာ။ တေန ကာရဏေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယ္ယာတိ သောတာဝဓာနံ, တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထောတိ။
Idāni tesaṃ evaṃ niddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ ‘‘ye ye dhammā abhiññātā, te te dhammā ñātā hontī’’ti nigamanaṃ karoti, tassa abhimukhaṃ katvā ñātā hontīti adhippāyo. Taṃñātaṭṭhena ñāṇanti tesaṃ vuttappakārānaṃ dhammānaṃ jānanaṭṭhena ñāṇaṃ. Pajānanaṭṭhena paññāti pakārato jānanaṭṭhena paññā. Tena vuccatītiādito pucchitapucchā nigametvā dassitā. Tena kāraṇena ‘‘ime dhammā abhiññeyyāti sotāvadhānaṃ, taṃpajānanā paññā sutamaye ñāṇa’’nti vuccatīti atthoti.
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya
အဘိညေယ္ယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Abhiññeyyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၁. သုတမယဉာဏနိဒ္ဒေသော • 1. Sutamayañāṇaniddeso