| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
३. आचामदायिकाविमानवण्णना
3. Ācāmadāyikāvimānavaṇṇanā
पिण्डाय ते चरन्तस्साति आचामदायिकाविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति वेळुवने कलन्दकनिवापे। तेन खो पन समयेन राजगहे अञ्ञतरं कुलं अहिवातरोगेन उपद्दुतं अहोसि। तत्थ सब्बे जना मता ठपेत्वा एकं इत्थिं। सा गेहं गेहगतञ्च सब्बं धनधञ्ञं छड्डेत्वा मरणभयभीता भित्तिछिद्देन पलाता अनाथा हुत्वा परगेहं गन्त्वा तस्स पिट्ठिपस्से वसति। तस्मिं गेहे मनुस्सा करुणायन्ता उक्खलिआदीसु अवसिट्ठं यागुभत्तआचामादिं तस्सा देन्ति। सा तं भुञ्जित्वा जीविकं कप्पेति।
Piṇḍāyate carantassāti ācāmadāyikāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena kho pana samayena rājagahe aññataraṃ kulaṃ ahivātarogena upaddutaṃ ahosi. Tattha sabbe janā matā ṭhapetvā ekaṃ itthiṃ. Sā gehaṃ gehagatañca sabbaṃ dhanadhaññaṃ chaḍḍetvā maraṇabhayabhītā bhittichiddena palātā anāthā hutvā paragehaṃ gantvā tassa piṭṭhipasse vasati. Tasmiṃ gehe manussā karuṇāyantā ukkhaliādīsu avasiṭṭhaṃ yāgubhattaācāmādiṃ tassā denti. Sā taṃ bhuñjitvā jīvikaṃ kappeti.
तेन च समयेन आयस्मा महाकस्सपो सत्ताहं निरोधसमापत्तिं समापज्जित्वा ततो वुट्ठितो ‘‘कं नु खो अहं अज्ज आहारपटिग्गहणेन अनुग्गहेस्सामि, दुग्गतितो च दुक्खतो च मोचेस्सामी’’ति चिन्तेन्तो तं इत्थिं आसन्नमरणं निरयसंवत्तनिकञ्चस्सा कम्मं कतोकासं दिस्वा ‘‘अयं मयि गते अत्तना लद्धं आचामं दस्सति, तेनेव निम्मानरतिदेवलोके उप्पज्जिस्सति, एवं निरयूपपत्तितो मोचेत्वा हन्दाहं इमिस्सा सग्गसम्पत्तिं निप्फादेस्सामी’’ति पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरं आदाय तस्सा निवेसनट्ठानाभिमुखो गच्छति। अथ सक्को देवानमिन्दो अञ्ञातकवेसेन अनेकरसं अनेकसूपब्यञ्जनं दिब्बाहारं उपनेसि। तं ञत्वा थेरो ‘‘कोसिय, त्वं कतकुसलो, कस्मा एवं करोसि, मा दुग्गतानं कपणानं सम्पत्तिं विलुम्पी’’ति पटिक्खिपित्वा तस्सा इत्थिया पुरतो अट्ठासि।
Tena ca samayena āyasmā mahākassapo sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhito ‘‘kaṃ nu kho ahaṃ ajja āhārapaṭiggahaṇena anuggahessāmi, duggatito ca dukkhato ca mocessāmī’’ti cintento taṃ itthiṃ āsannamaraṇaṃ nirayasaṃvattanikañcassā kammaṃ katokāsaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayi gate attanā laddhaṃ ācāmaṃ dassati, teneva nimmānaratidevaloke uppajjissati, evaṃ nirayūpapattito mocetvā handāhaṃ imissā saggasampattiṃ nipphādessāmī’’ti pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaraṃ ādāya tassā nivesanaṭṭhānābhimukho gacchati. Atha sakko devānamindo aññātakavesena anekarasaṃ anekasūpabyañjanaṃ dibbāhāraṃ upanesi. Taṃ ñatvā thero ‘‘kosiya, tvaṃ katakusalo, kasmā evaṃ karosi, mā duggatānaṃ kapaṇānaṃ sampattiṃ vilumpī’’ti paṭikkhipitvā tassā itthiyā purato aṭṭhāsi.
सा थेरं दिस्वा ‘‘अयं महानुभावो थेरो, इमस्स दातब्बयुत्तकं खादनीयं वा भोजनीयं वा इध नत्थि, इदञ्च किलिट्ठभाजनगतं तिणचुण्णरजानुकिण्णं अलोणं सीतलं अप्परसं आचामकञ्जियमत्तं एदिसस्स दातुं न उस्सहामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘अतिच्छथा’’ति आह। थेरो एकपदनिक्खेपमत्तं अपसक्कित्वा अट्ठासि। गेहवासिनो मनुस्सा भिक्खं उपनेसुं, थेरो न सम्पटिच्छति। सा दुग्गतित्थी ‘‘ममेव अनुग्गहत्थाय इधागतो, मम सन्तकमेव पटिग्गहेतुकामो’’ति ञत्वा पसन्नमानसा आदरजाता तं आचामं थेरस्स पत्ते आकिरि। थेरो तस्सा पसादसंवद्धनत्थं भुञ्जनाकारं दस्सेसि, मनुस्सा आसनं पञ्ञापेसुं। थेरो तत्थ निसीदित्वा तं आचामं भुञ्जित्वा पिवित्वा ओनीतपत्तपाणी अनुमोदनं कत्वा तं दुग्गतित्थिं ‘‘त्वं इतो ततिये अत्तभावे मम माता अहोसी’’ति वत्वा गतो। सा तेन थेरे अतिपसादञ्च उप्पादेत्वा तस्सा रत्तिया पठमयामे कालं कत्वा निम्मानरतीनं देवानं सहब्यतं उपपज्जि। अथ सक्को देवराजा तस्सा कालकतभावं ञत्वा ‘‘कत्थ नु खो उप्पन्ना’’ति आवज्जेन्तो तावतिंसेसु अदिस्वा रत्तिया मज्झिमयामे आयस्मन्तं महाकस्सपं उपसङ्कमित्वा तस्सा निब्बत्तट्ठानं पुच्छन्तो –
Sā theraṃ disvā ‘‘ayaṃ mahānubhāvo thero, imassa dātabbayuttakaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā idha natthi, idañca kiliṭṭhabhājanagataṃ tiṇacuṇṇarajānukiṇṇaṃ aloṇaṃ sītalaṃ apparasaṃ ācāmakañjiyamattaṃ edisassa dātuṃ na ussahāmī’’ti cintetvā ‘‘aticchathā’’ti āha. Thero ekapadanikkhepamattaṃ apasakkitvā aṭṭhāsi. Gehavāsino manussā bhikkhaṃ upanesuṃ, thero na sampaṭicchati. Sā duggatitthī ‘‘mameva anuggahatthāya idhāgato, mama santakameva paṭiggahetukāmo’’ti ñatvā pasannamānasā ādarajātā taṃ ācāmaṃ therassa patte ākiri. Thero tassā pasādasaṃvaddhanatthaṃ bhuñjanākāraṃ dassesi, manussā āsanaṃ paññāpesuṃ. Thero tattha nisīditvā taṃ ācāmaṃ bhuñjitvā pivitvā onītapattapāṇī anumodanaṃ katvā taṃ duggatitthiṃ ‘‘tvaṃ ito tatiye attabhāve mama mātā ahosī’’ti vatvā gato. Sā tena there atipasādañca uppādetvā tassā rattiyā paṭhamayāme kālaṃ katvā nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajji. Atha sakko devarājā tassā kālakatabhāvaṃ ñatvā ‘‘kattha nu kho uppannā’’ti āvajjento tāvatiṃsesu adisvā rattiyā majjhimayāme āyasmantaṃ mahākassapaṃ upasaṅkamitvā tassā nibbattaṭṭhānaṃ pucchanto –
१८५.
185.
‘‘पिण्डाय ते चरन्तस्स, तुण्हीभूतस्स तिट्ठतो।
‘‘Piṇḍāya te carantassa, tuṇhībhūtassa tiṭṭhato;
दलिद्दा कपणा नारी, परागारं अपस्सिता॥
Daliddā kapaṇā nārī, parāgāraṃ apassitā.
१८६.
186.
‘‘या ते अदासि आचामं, पसन्ना सेहि पाणिभि।
‘‘Yā te adāsi ācāmaṃ, pasannā sehi pāṇibhi;
सा हित्वा मानुसं देहं, कं नु सा दिसतं गता’’ति॥ –
Sā hitvā mānusaṃ dehaṃ, kaṃ nu sā disataṃ gatā’’ti. –
द्वे गाथा अभासि।
Dve gāthā abhāsi.
१८५. तत्थ पिण्डायाति पिण्डपातत्थाय। तुण्हीभूतस्स तिट्ठतोति इदं पिण्डाय चरणाकारदस्सनं, उद्दिस्स तिट्ठतोति अत्थो। दलिद्दाति दुग्गता। कपणाति वराकी। ‘‘दलिद्दा’’ति इमिना तस्सा भोगपारिजुञ्ञं दस्सेति, ‘‘कपणा’’ति इमिना ञातिपारिजुञ्ञं। परागारं अपस्सिताति परगेहं निस्सिता, परेसं घरे बहिपिट्ठिछदनं निस्साय वसन्ती।
185. Tattha piṇḍāyāti piṇḍapātatthāya. Tuṇhībhūtassa tiṭṭhatoti idaṃ piṇḍāya caraṇākāradassanaṃ, uddissa tiṭṭhatoti attho. Daliddāti duggatā. Kapaṇāti varākī. ‘‘Daliddā’’ti iminā tassā bhogapārijuññaṃ dasseti, ‘‘kapaṇā’’ti iminā ñātipārijuññaṃ. Parāgāraṃ apassitāti paragehaṃ nissitā, paresaṃ ghare bahipiṭṭhichadanaṃ nissāya vasantī.
१८६. कं नु सा दिसतं गताति छसु कामदेवलोकेसु उप्पज्जनवसेन कं नाम दिसं गता। इति सक्को ‘‘थेरेन तथा कतानुग्गहा उळाराय दिब्बसम्पत्तिया भागिनी, न च दिस्सती’’ति हेट्ठा द्वीसु देवलोकेसु अपस्सन्तो संसयापन्नो पुच्छति।
186.Kaṃnu sā disataṃ gatāti chasu kāmadevalokesu uppajjanavasena kaṃ nāma disaṃ gatā. Iti sakko ‘‘therena tathā katānuggahā uḷārāya dibbasampattiyā bhāginī, na ca dissatī’’ti heṭṭhā dvīsu devalokesu apassanto saṃsayāpanno pucchati.
अथस्स थेरो –
Athassa thero –
१८७.
187.
‘‘पिण्डाय मे चरन्तस्स, तुण्हीभूतस्स तिट्ठतो।
‘‘Piṇḍāya me carantassa, tuṇhībhūtassa tiṭṭhato;
दलिद्दा कपणा नारी, परागारं अपस्सिता॥
Daliddā kapaṇā nārī, parāgāraṃ apassitā.
१८८.
188.
‘‘या मे अदासि आचामं, पसन्ना सेहि पाणिभि।
‘‘Yā me adāsi ācāmaṃ, pasannā sehi pāṇibhi;
सा हित्वा मानुसं देहं, विप्पमुत्ता इतो चुता॥
Sā hitvā mānusaṃ dehaṃ, vippamuttā ito cutā.
१८९.
189.
‘‘निम्मानरतिनो नाम, सन्ति देवा महिद्धिका।
‘‘Nimmānaratino nāma, santi devā mahiddhikā;
तत्थ सा सुखिता नारी, मोदताचामदायिका’’ति॥ –
Tattha sā sukhitā nārī, modatācāmadāyikā’’ti. –
पुच्छितनियामेनेव पटिवचनं देन्तो तस्सा निब्बत्तट्ठानं कथेसि।
Pucchitaniyāmeneva paṭivacanaṃ dento tassā nibbattaṭṭhānaṃ kathesi.
१८८. तत्थ विप्पमुत्ताति ततो मनुस्सदोभग्गियतो परमकारुञ्ञवुत्तितो विप्पमुत्ता अपगता।
188. Tattha vippamuttāti tato manussadobhaggiyato paramakāruññavuttito vippamuttā apagatā.
१८९. मोदताचामदायिकाति आचाममत्तदायिका, सापि नाम पञ्चमे कामसग्गे दिब्बसम्पत्तिया मोदति, पस्स ताव खेत्तसम्पत्तिफलन्ति दस्सेति।
189.Modatācāmadāyikāti ācāmamattadāyikā, sāpi nāma pañcame kāmasagge dibbasampattiyā modati, passa tāva khettasampattiphalanti dasseti.
पुन सक्को तस्सा दानस्स महप्फलतं महानिसंसतञ्च सुत्वा तं थोमेन्तो –
Puna sakko tassā dānassa mahapphalataṃ mahānisaṃsatañca sutvā taṃ thomento –
१९०.
190.
‘‘अहो दानं वराकिया, कस्सपे सुप्पतिट्ठितं।
‘‘Aho dānaṃ varākiyā, kassape suppatiṭṭhitaṃ;
पराभतेन दानेन, इज्झित्थ वत दक्खिणा॥
Parābhatena dānena, ijjhittha vata dakkhiṇā.
१९१.
191.
‘‘या महेसित्तं कारेय्य, चक्कवत्तिस्स राजिनो।
‘‘Yā mahesittaṃ kāreyya, cakkavattissa rājino;
नारी सब्बङ्गकल्याणी, भत्तु चानोमदस्सिका।
Nārī sabbaṅgakalyāṇī, bhattu cānomadassikā;
एतस्साचामदानस्स, कलं नाग्घति सोळसिं॥
Etassācāmadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasiṃ.
१९२.
192.
‘‘सुतं निक्खा सतं अस्सा, सतं अस्सतरीरथा।
‘‘Sutaṃ nikkhā sataṃ assā, sataṃ assatarīrathā;
सतं कञ्ञासहस्सानि, आमुत्तमणिकुण्डला।
Sataṃ kaññāsahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
एतस्साचामदानस्स, कलं नाग्घन्ति सोळसिं॥
Etassācāmadānassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
१९३.
193.
‘‘सतं हेमवता नागा, ईसादन्ता उरूळ्हवा।
‘‘Sataṃ hemavatā nāgā, īsādantā urūḷhavā;
सुवण्णकच्छा मितङ्गा, हेमकप्पनवाससा।
Suvaṇṇakacchā mitaṅgā, hemakappanavāsasā;
एतस्साचामदानस्स, कलं नागच्छन्ति सोळसिं॥
Etassācāmadānassa, kalaṃ nāgacchanti soḷasiṃ.
१९४.
194.
‘‘चतुन्नमपि दीपानं, इस्सरं योध कारये।
‘‘Catunnamapi dīpānaṃ, issaraṃ yodha kāraye;
एतस्साचामदानस्स, कलं नाग्घति सोळसि’’न्ति॥ – आह।
Etassācāmadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasi’’nti. – āha;
१९०. तत्थ अहोति अच्छरियत्थे निपातो। वराकियाति कपणिया। पराभतेनाति परतो आनीतेन, परेसं घरतो उच्छाचरियाय लद्धेनाति अत्थो। दानेनाति दातब्बेन आचाममत्तेन देय्यधम्मेन। इज्झित्थ वत दक्खिणाति दक्खिणा दानं अहो निप्फज्जित्थ, अहो महप्फला महाजुतिका महाविप्फारा अहुवत्थाति अत्थो।
190. Tattha ahoti acchariyatthe nipāto. Varākiyāti kapaṇiyā. Parābhatenāti parato ānītena, paresaṃ gharato ucchācariyāya laddhenāti attho. Dānenāti dātabbena ācāmamattena deyyadhammena. Ijjhittha vata dakkhiṇāti dakkhiṇā dānaṃ aho nipphajjittha, aho mahapphalā mahājutikā mahāvipphārā ahuvatthāti attho.
१९१. इदानि ‘‘इत्थिरतनादीनिपि तस्स दानस्स सतभागम्पि सहस्सभागम्पि न उपेन्ती’’ति दस्सेतुं ‘‘या महेसित्तं कारेय्या’’तिआदि वुत्तं। तत्थ सब्बङ्गकल्याणीति ‘‘नातिदीघा नातिरस्सा नातिकिसा नातिथूला नातिकाळी नाच्चोदाता अतिक्कन्ता मानुसवण्णं अप्पत्ता दिब्बवण्ण’’न्ति एवं वुत्तेहि सब्बेहि अङ्गेहि कारणेहि, सब्बेहि वा अङ्गपच्चङ्गेहि कल्याणी सोभना सुन्दरा। भत्तु चानोमदस्सिकाति सामिकस्स अलामकदस्सना सातिसयं दस्सनीया पासादिका। एतस्साचामदानस्स, कलं नाग्घति सोळसिन्ति एतस्स एताय दिन्नस्स आचामदानस्स फलं सोळसभागं कत्वा ततो एकं भागं पुन सोळसभागं कत्वा गहितभागसङ्खातं सोळसिं कलं चक्कवत्तिरञ्ञो इत्थिरतनभावोपि नाग्घति नानुभोति न पापुणाति। ‘‘सुवण्णस्स पञ्चदसधरणं निक्ख’’न्ति वदन्ति, ‘‘सतधरण’’न्ति अपरे।
191. Idāni ‘‘itthiratanādīnipi tassa dānassa satabhāgampi sahassabhāgampi na upentī’’ti dassetuṃ ‘‘yā mahesittaṃ kāreyyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbaṅgakalyāṇīti ‘‘nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷī nāccodātā atikkantā mānusavaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇa’’nti evaṃ vuttehi sabbehi aṅgehi kāraṇehi, sabbehi vā aṅgapaccaṅgehi kalyāṇī sobhanā sundarā. Bhattu cānomadassikāti sāmikassa alāmakadassanā sātisayaṃ dassanīyā pāsādikā. Etassācāmadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasinti etassa etāya dinnassa ācāmadānassa phalaṃ soḷasabhāgaṃ katvā tato ekaṃ bhāgaṃ puna soḷasabhāgaṃ katvā gahitabhāgasaṅkhātaṃ soḷasiṃ kalaṃ cakkavattirañño itthiratanabhāvopi nāgghati nānubhoti na pāpuṇāti. ‘‘Suvaṇṇassa pañcadasadharaṇaṃ nikkha’’nti vadanti, ‘‘satadharaṇa’’nti apare.
१९३. हेमवताति हिमवति जाता, हेमवतजातिका वा। ते हि महन्ता थामजवसम्पन्ना च होन्ति। ईसादन्ताति रथीसासदिसदन्ता, थोकंयेव अवनतदन्ताति अत्थो। तेन विसालकदाठीभावं निवारेति। उरूळ्हवाति थामजवपरक्कमेहि ब्रूहन्तो, महन्तं युद्धकिच्चं वहितुं समत्थाति अत्थो। सुवण्णकच्छाति हेममयगीवेय्यकपटिमुक्का। कच्छसीसेन हि सब्बं हत्थियोग्गं वदति। हेमकप्पनवाससाति सुवण्णखचितगजत्थरणकङ्कनादिहत्थालङ्कारसम्पन्ना।
193.Hemavatāti himavati jātā, hemavatajātikā vā. Te hi mahantā thāmajavasampannā ca honti. Īsādantāti rathīsāsadisadantā, thokaṃyeva avanatadantāti attho. Tena visālakadāṭhībhāvaṃ nivāreti. Urūḷhavāti thāmajavaparakkamehi brūhanto, mahantaṃ yuddhakiccaṃ vahituṃ samatthāti attho. Suvaṇṇakacchāti hemamayagīveyyakapaṭimukkā. Kacchasīsena hi sabbaṃ hatthiyoggaṃ vadati. Hemakappanavāsasāti suvaṇṇakhacitagajattharaṇakaṅkanādihatthālaṅkārasampannā.
१९४. चतुन्नमपि दीपानं इस्सरन्ति द्विसहस्सपरित्तदीपपरिवारानं जम्बुदीपादीनं चतुन्नं महादीपानं इस्सरियं। तेन सत्तरतनसमुज्जलं सकलं चक्कवत्तिसिरिं वदति। यं पनेत्थ, तं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
194.Catunnamapi dīpānaṃ issaranti dvisahassaparittadīpaparivārānaṃ jambudīpādīnaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ issariyaṃ. Tena sattaratanasamujjalaṃ sakalaṃ cakkavattisiriṃ vadati. Yaṃ panettha, taṃ heṭṭhā vuttanayameva.
इध सक्केन देवराजेन अत्तना च वुत्तं सब्बं आयस्मा महाकस्सपत्थेरो भगवतो आरोचेसि। भगवा तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय वित्थारेन धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Idha sakkena devarājena attanā ca vuttaṃ sabbaṃ āyasmā mahākassapatthero bhagavato ārocesi. Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya vitthārena dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
आचामदायिकाविमानवण्णना निट्ठिता।
Ācāmadāyikāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ३. आचामदायिकाविमानवत्थु • 3. Ācāmadāyikāvimānavatthu
