Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૬. અચ્છરાસઙ્ઘાતવગ્ગવણ્ણના
6. Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā
૫૧. છટ્ઠસ્સ પઠમે અસ્સુતવાતિ એત્થ ‘‘સાધુ પઞ્ઞાણવા નરો’’તિઆદીસુ (જા॰ ૨.૧૮.૧૦૧) અત્થિતામત્તસ્સ બોધકો વા-સદ્દો. ‘‘સીલવા હોતિ કલ્યાણધમ્મો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૮૧) પસંસાવિસિટ્ઠાય અત્થિતાય. ‘‘પઞ્ઞવા હોતિ ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૧૭; મ॰ નિ॰ ૨.૨૫) અતિસયત્થવિસિટ્ઠાય અત્થિતાય, તસ્મા યસ્સ પસત્થં અતિસયેન વા સુતં અત્થિ, સો સુતવા, સંકિલેસવિદ્ધંસનસમત્થં પરિયત્તિધમ્મસ્સવનં, તં સુત્વા તથત્તાય પટિપત્તિ ચ ‘‘સુતવા’’તિ ઇમિના પદેન પકાસિતા. સોતબ્બયુત્તં સુત્વા કત્તબ્બનિપ્ફત્તિવસેન સુણીતિ વા સુતવા, તપ્પટિક્ખેપેન ન સુતવાતિ અસ્સુતવા.
51. Chaṭṭhassa paṭhame assutavāti ettha ‘‘sādhu paññāṇavā naro’’tiādīsu (jā. 2.18.101) atthitāmattassa bodhako vā-saddo. ‘‘Sīlavā hoti kalyāṇadhammo’’tiādīsu (ma. ni. 3.381) pasaṃsāvisiṭṭhāya atthitāya. ‘‘Paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato’’tiādīsu (dī. ni. 3.317; ma. ni. 2.25) atisayatthavisiṭṭhāya atthitāya, tasmā yassa pasatthaṃ atisayena vā sutaṃ atthi, so sutavā, saṃkilesaviddhaṃsanasamatthaṃ pariyattidhammassavanaṃ, taṃ sutvā tathattāya paṭipatti ca ‘‘sutavā’’ti iminā padena pakāsitā. Sotabbayuttaṃ sutvā kattabbanipphattivasena suṇīti vā sutavā, tappaṭikkhepena na sutavāti assutavā.
અયઞ્હિ અકારો ‘‘અહેતુકા ધમ્મા (ધ॰ સ॰ ૨ દુકમાતિકા), અભિક્ખુકો આવાસો’’તિઆદીસુ (પાચિ॰ ૧૦૪૭) તંસમાયોગનિવત્તિયં દિટ્ઠો. ‘‘અપ્પચ્ચયા ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૭ દુકમાતિકા) તંસમ્બન્ધિભાવનિવત્તિયં. પચ્ચયુપ્પન્નઞ્હિ પચ્ચયસમ્બન્ધીતિ અપચ્ચયુપ્પન્નત્તા અતંસમ્બન્ધિતા એત્થ જોતિતા. ‘‘અનિદસ્સના ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૯ દુકમાતિકા) તંસભાવનિવત્તિયં. નિદસ્સનઞ્હિ એત્થ દટ્ઠબ્બતા. અથ વા પસ્સતીતિ નિદસ્સનં, ચક્ખુવિઞ્ઞાણં. તગ્ગહેતબ્બતાનિવત્તિયં, તથા ‘‘અનાસવા ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૫ દુકમાતિકા). ‘‘અપ્પટિઘા ધમ્મા (ધ॰ સ॰ ૧૦ દુકમાતિકા) અનારમ્મણા ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૫૫ દુકમાતિકા) તંકિચ્ચનિવત્તિયં. ‘‘અરૂપિનો ધમ્મા અચેતસિકાધમ્મા’’તિ તંસભાવનિવત્તિયં. તદઞ્ઞતા હિ ઇધ પકાસિતા. ‘‘અમનુસ્સો’’તિ તબ્ભાવમત્તનિવત્તિયં. મનુસ્સત્તમત્તં નત્થિ, અઞ્ઞં તંસદિસન્તિ. સદિસતા હિ એત્થ સૂચિતા. ‘‘અસ્સમણો સમણપટિઞ્ઞો અબ્રહ્મચારી બ્રહ્મચારિપટિઞ્ઞો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૧૩) ચ તંસમ્ભાવનીયગુણનિવત્તિયં. ગરહા હિ ઇધ ઞાયતિ. ‘‘કચ્ચિ ભોતો અનામયં (જા॰ ૧.૧૫.૧૪૬; ૨.૨૦.૧૨૯) અનુદરા કઞ્ઞા’’તિ ચ તદનપ્પભાવનિવત્તિયં. ‘‘અનુપ્પન્ના ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૭ તિકમાતિકા) તંસદિસભાવનિવત્તિયં. અતીતાનઞ્હિ ઉપ્પન્નપુબ્બત્તા ઉપ્પાદિધમ્માનઞ્ચ પચ્ચયેકદેસસિદ્ધિયા આરદ્ધુપ્પાદભાવતો કાલવિનિમુત્તસ્સ ચ વિજ્જમાનત્તા ઉપ્પન્નાનુકૂલતા, પગેવ પચ્ચુપ્પન્નાનન્તિ તબ્બિધુરતા હેત્થ વિઞ્ઞાયતિ. ‘‘અસેક્ખા ધમ્મા’’તિ (ધ॰ સ॰ ૧૧ તિકમાતિકા) તદપરિયોસાનનિવત્તિયં. તન્નિટ્ઠાનઞ્હેત્થ પકાસિતન્તિ એવં અનેકેસં અત્થાનં જોતકો. ઇધ પન ‘‘અરૂપિનો ધમ્મા (ધ॰ સ॰ ૧૧ દુકમાતિકા), અચેતસિકા ધમ્મા’’તિઆદીસુ (ધ॰ સ॰ ૫૭ દુકમાતિકા) વિય તંસભાવનિવત્તિયં દટ્ઠબ્બો, અઞ્ઞત્થેતિ અત્થો. એતેનસ્સ સુતાદિઞાણવિરહં દસ્સેતિ. તેન વુત્તં – ‘‘આગમાધિગમાભાવા ઞેય્યો અસ્સુતવા ઇતી’’તિ.
Ayañhi akāro ‘‘ahetukā dhammā (dha. sa. 2 dukamātikā), abhikkhuko āvāso’’tiādīsu (pāci. 1047) taṃsamāyoganivattiyaṃ diṭṭho. ‘‘Appaccayā dhammā’’ti (dha. sa. 7 dukamātikā) taṃsambandhibhāvanivattiyaṃ. Paccayuppannañhi paccayasambandhīti apaccayuppannattā ataṃsambandhitā ettha jotitā. ‘‘Anidassanā dhammā’’ti (dha. sa. 9 dukamātikā) taṃsabhāvanivattiyaṃ. Nidassanañhi ettha daṭṭhabbatā. Atha vā passatīti nidassanaṃ, cakkhuviññāṇaṃ. Taggahetabbatānivattiyaṃ, tathā ‘‘anāsavā dhammā’’ti (dha. sa. 15 dukamātikā). ‘‘Appaṭighā dhammā (dha. sa. 10 dukamātikā) anārammaṇā dhammā’’ti (dha. sa. 55 dukamātikā) taṃkiccanivattiyaṃ. ‘‘Arūpino dhammā acetasikādhammā’’ti taṃsabhāvanivattiyaṃ. Tadaññatā hi idha pakāsitā. ‘‘Amanusso’’ti tabbhāvamattanivattiyaṃ. Manussattamattaṃ natthi, aññaṃ taṃsadisanti. Sadisatā hi ettha sūcitā. ‘‘Assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño’’ti (a. ni. 3.13) ca taṃsambhāvanīyaguṇanivattiyaṃ. Garahā hi idha ñāyati. ‘‘Kacci bhoto anāmayaṃ (jā. 1.15.146; 2.20.129) anudarā kaññā’’ti ca tadanappabhāvanivattiyaṃ. ‘‘Anuppannā dhammā’’ti (dha. sa. 17 tikamātikā) taṃsadisabhāvanivattiyaṃ. Atītānañhi uppannapubbattā uppādidhammānañca paccayekadesasiddhiyā āraddhuppādabhāvato kālavinimuttassa ca vijjamānattā uppannānukūlatā, pageva paccuppannānanti tabbidhuratā hettha viññāyati. ‘‘Asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. 11 tikamātikā) tadapariyosānanivattiyaṃ. Tanniṭṭhānañhettha pakāsitanti evaṃ anekesaṃ atthānaṃ jotako. Idha pana ‘‘arūpino dhammā (dha. sa. 11 dukamātikā), acetasikā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 57 dukamātikā) viya taṃsabhāvanivattiyaṃ daṭṭhabbo, aññattheti attho. Etenassa sutādiñāṇavirahaṃ dasseti. Tena vuttaṃ – ‘‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā itī’’ti.
ઇદાનિ તસ્સત્થં વિવરન્તો ‘‘યો હી’’તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા ખન્ધધાતાદિકોસલ્લેનપિ ઉપક્કિલેસઉપક્કિલિટ્ઠાનં જાનનહેતુભૂતં બાહુસચ્ચં હોતિ. યથાહ – ‘‘કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, બહુસ્સુતો હોતિ? યતો ખો, ભિક્ખુ, ખન્ધકુસલો હોતિ. ધાતુ…પે॰… આયતન…પે॰… પટિચ્ચસમુપ્પાદકુસલો હોતિ. એત્તાવતા ખો, ભિક્ખુ, બહુસ્સુતો હોતી’’તિ. તસ્મા ‘‘યસ્સ ચ ખન્ધધાતુઆયતનપચ્ચયાકારસતિપટ્ઠાનાદીસૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ વાચુગ્ગતકરણં ઉગ્ગહો. અત્થપરિપુચ્છનં પુરિપુચ્છા. કુસલેહિ સહ ચોદનાપરિહરણવસેન વિનિચ્છયકરણં વિનિચ્છયો. આચરિયે પન પયિરુપાસિત્વા અત્થધમ્માનં આગમનં સુતમયઞાણવસેન અવબુજ્ઝનં આગમો. મગ્ગફલનિબ્બાનાનં સચ્છિકિરિયા અધિગમો.
Idāni tassatthaṃ vivaranto ‘‘yo hī’’tiādimāha. Tattha yasmā khandhadhātādikosallenapi upakkilesaupakkiliṭṭhānaṃ jānanahetubhūtaṃ bāhusaccaṃ hoti. Yathāha – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, bahussuto hoti? Yato kho, bhikkhu, khandhakusalo hoti. Dhātu…pe… āyatana…pe… paṭiccasamuppādakusalo hoti. Ettāvatā kho, bhikkhu, bahussuto hotī’’ti. Tasmā ‘‘yassa ca khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ puripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Ācariye pana payirupāsitvā atthadhammānaṃ āgamanaṃ sutamayañāṇavasena avabujjhanaṃ āgamo. Maggaphalanibbānānaṃ sacchikiriyā adhigamo.
બહૂનં નાનપ્પકારાનં સક્કાયદિટ્ઠાદીનં અવિહતત્તા તા જનેન્તિ, તાહિ વા જનિતાતિ પુથુજ્જના. અવિઘાતમેવ વા જન-સદ્દો વદતિ. પુથુ સત્થારાનં મુખુલ્લોકિકાતિ એત્થ પુથૂ જના સત્થુપટિઞ્ઞા એતેસન્તિ પુથુજ્જના. સબ્બગતીહિ અવુટ્ઠિતાતિ એત્થ જનેતબ્બા, જાયન્તિ વા એત્થ સત્તાતિ જના, ગતિયો, તા પુથૂ એતેસન્તિ પુથુજ્જના. ઇતો પરે જાયન્તિ એતેહીતિ જના, અભિસઙ્ખારાદયો, તે એતેસં પુથૂ વિજ્જન્તીતિ પુથુજ્જના. અભિસઙ્ખારાદિઅત્થો એવ વા જન-સદ્દો દટ્ઠબ્બો. ઓઘા કામોઘાદયો. રાગગ્ગિઆદયો સન્તાપા. તે એવ સબ્બેપિ વા કિલેસા પરિળાહા. પુથુ પઞ્ચસુ કામગુણેસુ રત્તાતિ એત્થ જાયતીતિ જનો, રાગો ગેધોતિ એવમાદિકો, પુથુ જનો એતેસન્તિ પુથુજ્જના. પુથૂસુ જના જાતા રત્તાતિ એવં રાગાદિઅત્થો એવ વા જન-સદ્દો દટ્ઠબ્બો.
Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhādīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi vā janitāti puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā satthupaṭiññā etesanti puthujjanā. Sabbagatīhi avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā ettha sattāti janā, gatiyo, tā puthū etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo, te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkhārādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Oghā kāmoghādayo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattāti ettha jāyatīti jano, rāgo gedhoti evamādiko, puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo.
રત્તાતિ વત્થં વિય રઙ્ગજાતેન ચિત્તસ્સ વિપરિણામકરેન છન્દરાગેન રત્તા સારત્તા. ગિદ્ધાતિ અભિકઙ્ખનસભાવેન અભિગિજ્ઝનેન ગિદ્ધા ગેધં આપન્ના. ગધિતાતિ ગન્થિતા વિય દુમ્મોચનીયભાવેન તત્થ પટિબદ્ધા. મુચ્છિતાતિ કિલેસવસેન વિસઞ્ઞિભૂતા વિય અનઞ્ઞકિચ્ચા મોહમાપન્ના. અજ્ઝોપન્નાતિ અનઞ્ઞસાધારણે વિય કત્વા ગિલિત્વા પરિનિટ્ઠાપેત્વા ઠિતા. લગ્ગાતિ વઙ્કકણ્ટકે વિય આસત્તા, મહાપલિપે યાવ નાસિકગ્ગા પલિપન્નપુરિસો વિય ઉદ્ધરિતું અસક્કુણેય્યભાવેન નિમુગ્ગા . લગ્ગિતાતિ મક્કટાલેપે આલગ્ગભાવેન સમ્મસિતો વિય મક્કટો પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં વસેન આલગ્ગિતા. પલિબુદ્ધાતિ સમ્બદ્ધા, ઉપદ્દુતા વા. આવુતાતિ આવરિતા. નિવુતાતિ નિવારિતા. ઓવુતાતિ પલિગુણ્ઠિતા, પરિયોનદ્ધા વા. પિહિતાતિ પિદહિતા. પટિચ્છન્નાતિ છાદિતા. પટિકુજ્જિતાતિ હેટ્ઠામુખજાતા.
Rattāti vatthaṃ viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmakarena chandarāgena rattā sārattā. Giddhāti abhikaṅkhanasabhāvena abhigijjhanena giddhā gedhaṃ āpannā. Gadhitāti ganthitā viya dummocanīyabhāvena tattha paṭibaddhā. Mucchitāti kilesavasena visaññibhūtā viya anaññakiccā mohamāpannā. Ajjhopannāti anaññasādhāraṇe viya katvā gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhitā. Laggāti vaṅkakaṇṭake viya āsattā, mahāpalipe yāva nāsikaggā palipannapuriso viya uddharituṃ asakkuṇeyyabhāvena nimuggā . Laggitāti makkaṭālepe ālaggabhāvena sammasito viya makkaṭo pañcannaṃ indriyānaṃ vasena ālaggitā. Palibuddhāti sambaddhā, upaddutā vā. Āvutāti āvaritā. Nivutāti nivāritā. Ovutāti paliguṇṭhitā, pariyonaddhā vā. Pihitāti pidahitā. Paṭicchannāti chāditā. Paṭikujjitāti heṭṭhāmukhajātā.
‘‘અસ્સુતવા’’તિ એતેન અવિજ્જન્ધતા વુત્તાતિ આહ – ‘‘અન્ધપુથુજ્જનો વુત્તો’’તિ. ચિત્તટ્ઠિતિ ચિત્તપરિગ્ગહો નત્થીતિ યાય પટિપત્તિયા ચિત્તસ્સ ઉપક્કિલેસં તતો વિપ્પમુત્તિઞ્ચ યથાસભાવતો જાનેય્ય, સા ચિત્તભાવના ચિત્તટ્ઠિતિ. એકારમ્મણે સુટ્ઠુ સમાધાનવસેન અવટ્ઠિતિં પાદકં કત્વા પવત્તિતા સમ્પયુત્તધમ્મેહિ નિસ્સયારમ્મણેહિ ચ સદ્ધિં ચિત્તસ્સ પરિગ્ગહસઞ્ઞિતા વિપસ્સનાભાવનાપિ નત્થિ, યાય વુત્તમત્થં યથાસભાવતો જાનેય્ય.
‘‘Assutavā’’ti etena avijjandhatā vuttāti āha – ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti. Cittaṭṭhiti cittapariggaho natthīti yāya paṭipattiyā cittassa upakkilesaṃ tato vippamuttiñca yathāsabhāvato jāneyya, sā cittabhāvanā cittaṭṭhiti. Ekārammaṇe suṭṭhu samādhānavasena avaṭṭhitiṃ pādakaṃ katvā pavattitā sampayuttadhammehi nissayārammaṇehi ca saddhiṃ cittassa pariggahasaññitā vipassanābhāvanāpi natthi, yāya vuttamatthaṃ yathāsabhāvato jāneyya.
૫૨. દુતિયે સુતવાતિ પદસ્સ અત્થો અનન્તરસુત્તે વુત્તોયેવ. અરિયસાવકોતિ એત્થ ચતુક્કં સમ્ભવતીતિ તં દસ્સેતું – ‘‘અત્થિ અરિયો’’તિઆદિ આરદ્ધં. પચ્ચેકં સચ્ચાનિ બુદ્ધવન્તોતિ પચ્ચેકબુદ્ધા. નનુ સબ્બેપિ અરિયા પચ્ચેકમેવ સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝન્તિ ધમ્મસ્સ પચ્ચત્તવેદનીયભાવતો? નયિદમીદિસં પટિવેધં સન્ધાય વુત્તં. યથા પન સાવકા અઞ્ઞેસં નિસ્સયેન સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝન્તિ પરતોઘોસેન વિના તેસં દસ્સનમગ્ગસ્સ અનુપ્પજ્જનતો. યથા ચ સમ્માસમ્બુદ્ધા અઞ્ઞેસં નિસ્સયભાવેન સચ્ચાનિ અભિસમ્બુજ્ઝન્તિ, ન એવમેતે, એતે પન અપરનેય્યા હુત્વા અપરનાયકભાવેન સચ્ચાનિ પટિવિજ્ઝન્તિ. તેન વુત્તં – ‘‘પચ્ચેકં સચ્ચાનિ બુદ્ધવન્તોતિ પચ્ચેકબુદ્ધા’’તિ.
52. Dutiye sutavāti padassa attho anantarasutte vuttoyeva. Ariyasāvakoti ettha catukkaṃ sambhavatīti taṃ dassetuṃ – ‘‘atthi ariyo’’tiādi āraddhaṃ. Paccekaṃ saccāni buddhavantoti paccekabuddhā. Nanu sabbepi ariyā paccekameva saccāni paṭivijjhanti dhammassa paccattavedanīyabhāvato? Nayidamīdisaṃ paṭivedhaṃ sandhāya vuttaṃ. Yathā pana sāvakā aññesaṃ nissayena saccāni paṭivijjhanti paratoghosena vinā tesaṃ dassanamaggassa anuppajjanato. Yathā ca sammāsambuddhā aññesaṃ nissayabhāvena saccāni abhisambujjhanti, na evamete, ete pana aparaneyyā hutvā aparanāyakabhāvena saccāni paṭivijjhanti. Tena vuttaṃ – ‘‘paccekaṃ saccāni buddhavantoti paccekabuddhā’’ti.
અત્થિ સાવકો ન અરિયોતિ એત્થ પોથુજ્જનિકાય સદ્ધાય રતનત્તયે અભિપ્પસન્નો સદ્ધોપિ ગહિતો એવ. ગિહી અનાગતફલોતિ ઇદં પન નિદસ્સનમત્તં દટ્ઠબ્બં. યથાવુત્તપુગ્ગલો હિ સરણગમનતો પટ્ઠાય સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નોઇચ્ચેવ વત્તબ્બતં લભતિ. સ્વાયમત્થો દક્ખિણાવિસુદ્ધિસુત્તેન (મ॰ નિ॰ ૩.૩૭૬ આદયો) દીપેતબ્બો. સુતવાતિ એત્થ વુત્તઅત્થો નામ અત્તહિતપરહિતપ્પટિપત્તિ, તસ્સ વસેન સુતસમ્પન્નો. યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘સો ચ હોતિ સુતેન ઉપપન્નો, અપ્પમ્પિ ચે સહિતં ભાસમાનો’’તિ ચ આદિ. અરિયસાવકોતિ વેદિતબ્બોતિ અરિયસ્સ ભગવતો ધમ્મસ્સવનકિચ્ચે યુત્તપ્પયુત્તભાવતો વુત્તં. ઉપક્કિલેસેહિ વિપ્પમુત્તિ અનુપક્કિલિટ્ઠતા, તસ્સા યથાસભાવજાનનં દળ્હતરાય એવ ચિત્તભાવનાય સતિ હોતિ, ન અઞ્ઞથાતિ ‘‘બલવવિપસ્સના કથિતા’’તિ વુત્તં.
Atthi sāvako na ariyoti ettha pothujjanikāya saddhāya ratanattaye abhippasanno saddhopi gahito eva. Gihī anāgataphaloti idaṃ pana nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttapuggalo hi saraṇagamanato paṭṭhāya sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannoicceva vattabbataṃ labhati. Svāyamattho dakkhiṇāvisuddhisuttena (ma. ni. 3.376 ādayo) dīpetabbo. Sutavāti ettha vuttaattho nāma attahitaparahitappaṭipatti, tassa vasena sutasampanno. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘so ca hoti sutena upapanno, appampi ce sahitaṃ bhāsamāno’’ti ca ādi. Ariyasāvakoti veditabboti ariyassa bhagavato dhammassavanakicce yuttappayuttabhāvato vuttaṃ. Upakkilesehi vippamutti anupakkiliṭṭhatā, tassā yathāsabhāvajānanaṃ daḷhatarāya eva cittabhāvanāya sati hoti, na aññathāti ‘‘balavavipassanā kathitā’’ti vuttaṃ.
૫૩. તતિયે અગ્ગિક્ખન્ધોપમસુત્તન્તઅટ્ઠુપ્પત્તિયન્તિ અગ્ગિક્ખન્ધોપમસુત્તે (અ॰ નિ॰ ૭.૭૨) દેસનાઅટ્ઠુપ્પત્તિયં . તંદેસનાહેતુકઞ્હિ એકચ્ચાનં ભિક્ખૂનં મિચ્છાપટિપત્તિં નિમિત્તં કત્વા ભગવા ઇમં સુત્તં દેસેસિ. અવિજહિતમેવ હોતિ સબ્બકાલં સુપ્પતિટ્ઠિતસતિસમ્પજઞ્ઞત્તા. યસ્મા બુદ્ધાનં રૂપકાયો બાહિરબ્ભન્તરેહિ મલેહિ અનુપક્કિલિટ્ઠો સુધોતજાતિમણિસદિસો, તસ્મા વુત્તં – ‘‘ઉપટ્ઠાકાનુગ્ગહત્થં સરીરફાસુકત્થઞ્ચા’’તિ. વીતિનામેત્વાતિ ફલસમાપત્તીહિ વીતિનામેત્વા. કાલપરિચ્છેદવસેન વિવિત્તાસને વીતિનામનં વિવેકનિન્નતાય ચેવ પરેસં દિટ્ઠાનુગતિઆપજ્જનત્થઞ્ચ. નિવાસેત્વાતિ વિહારનિવાસનપરિવત્તનવસેન નિવાસેત્વા. કદાચિ એકકસ્સ, કદાચિ ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતસ્સ, કદાચિ પકતિયા, કદાચિ પાટિહારિયેહિ વત્તમાનેહિ ચ ગામપ્પવેસો તથા તથા વિનેતબ્બપુગ્ગલવસેન. ઉપસંહરિત્વાતિ હિમવન્તાદીસુ પુપ્ફિતરુક્ખાદિતો આનેત્વા. ઓણતુણ્ણતાય ભૂમિયા સત્થુ પદનિક્ખેપસમયે સમભાવાપત્તિ, સુખસમ્ફસ્સવિકસિતપદુમસમ્પટિચ્છનઞ્ચ સુપ્પતિટ્ઠિતપાદતાય નિસ્સન્દફલં, ન ઇદ્ધિનિમ્માનં. નિદસ્સનમત્તઞ્ચેતં સક્ખરાકઠલકણ્ટકસઙ્કુકલલાદિઅપગમો સુચિભાવાપત્તીતિ એવમાદીનમ્પિ તદા લબ્ભનતો.
53. Tatiye aggikkhandhopamasuttantaaṭṭhuppattiyanti aggikkhandhopamasutte (a. ni. 7.72) desanāaṭṭhuppattiyaṃ . Taṃdesanāhetukañhi ekaccānaṃ bhikkhūnaṃ micchāpaṭipattiṃ nimittaṃ katvā bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Avijahitameva hoti sabbakālaṃ suppatiṭṭhitasatisampajaññattā. Yasmā buddhānaṃ rūpakāyo bāhirabbhantarehi malehi anupakkiliṭṭho sudhotajātimaṇisadiso, tasmā vuttaṃ – ‘‘upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañcā’’ti. Vītināmetvāti phalasamāpattīhi vītināmetvā. Kālaparicchedavasena vivittāsane vītināmanaṃ vivekaninnatāya ceva paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanatthañca. Nivāsetvāti vihāranivāsanaparivattanavasena nivāsetvā. Kadāci ekakassa, kadāci bhikkhusaṅghaparivutassa, kadāci pakatiyā, kadāci pāṭihāriyehi vattamānehi ca gāmappaveso tathā tathā vinetabbapuggalavasena. Upasaṃharitvāti himavantādīsu pupphitarukkhādito ānetvā. Oṇatuṇṇatāya bhūmiyā satthu padanikkhepasamaye samabhāvāpatti, sukhasamphassavikasitapadumasampaṭicchanañca suppatiṭṭhitapādatāya nissandaphalaṃ, na iddhinimmānaṃ. Nidassanamattañcetaṃ sakkharākaṭhalakaṇṭakasaṅkukalalādiapagamo sucibhāvāpattīti evamādīnampi tadā labbhanato.
ઇન્દખીલસ્સ અન્તો ઠપિતમત્તેતિ ઇદં યાવદેવ વેનેય્યજનવિનયત્થાય સત્થુ પાટિહારિયં પવત્તન્તિ કત્વા વુત્તં. દક્ખિણપાદેતિ ઇદં બુદ્ધાનં સબ્બપદક્ખિણતાય. ‘‘છબ્બણ્ણરસ્મિયો’’તિ વત્વાપિ ‘‘સુવણ્ણરસપિઞ્જરાનિ વિયા’’તિ ઇદં બુદ્ધાનં સરીરે પીતાભાય યેભુય્યતાય વુત્તં. મધુરેનાકારેન સદ્દં કરોન્તિ દટ્ઠબ્બસારસ્સ દિટ્ઠતાય. ભેરિઆદીનં પન સદ્દાયનં ધમ્મતાવ. પટિમાનેન્તીતિ ‘‘સુદુલ્લભં ઇદં અજ્જ અમ્હેહિ લબ્ભતિ, યે મયં ઈદિસેન પણીતેન આહારેન ભગવન્તં ઉપટ્ઠહામા’’તિ પતીતમાનસા માનેન્તિ પૂજેન્તિ. તેસં સન્તાનાનિ ઓલોકેત્વાતિ તેસં તથા ઉપટ્ઠાકાનં પુગ્ગલાનં અતીતે એતરહિ ચ પવત્તચિત્તસન્તાનાનિ ઓલોકેત્વા. અરહત્તે પતિટ્ઠહન્તીતિ સમ્બન્ધો. તત્થાતિ વિહારે. ગન્ધમણ્ડલમાળેતિ ચતુજ્જાતિયગન્ધેન કતપરિભણ્ડે મણ્ડલમાળે.
Indakhīlassa anto ṭhapitamatteti idaṃ yāvadeva veneyyajanavinayatthāya satthu pāṭihāriyaṃ pavattanti katvā vuttaṃ. Dakkhiṇapādeti idaṃ buddhānaṃ sabbapadakkhiṇatāya. ‘‘Chabbaṇṇarasmiyo’’ti vatvāpi ‘‘suvaṇṇarasapiñjarāni viyā’’ti idaṃ buddhānaṃ sarīre pītābhāya yebhuyyatāya vuttaṃ. Madhurenākārena saddaṃ karonti daṭṭhabbasārassa diṭṭhatāya. Bheriādīnaṃ pana saddāyanaṃ dhammatāva. Paṭimānentīti ‘‘sudullabhaṃ idaṃ ajja amhehi labbhati, ye mayaṃ īdisena paṇītena āhārena bhagavantaṃ upaṭṭhahāmā’’ti patītamānasā mānenti pūjenti. Tesaṃ santānāni oloketvāti tesaṃ tathā upaṭṭhākānaṃ puggalānaṃ atīte etarahi ca pavattacittasantānāni oloketvā. Arahatte patiṭṭhahantīti sambandho. Tatthāti vihāre. Gandhamaṇḍalamāḷeti catujjātiyagandhena kataparibhaṇḍe maṇḍalamāḷe.
દુલ્લભા ખણસમ્પત્તીતિ સતિપિ મનુસ્સત્તપ્પટિલાભે પતિરૂપદેસવાસઇન્દ્રિયાવેકલ્લસદ્ધાપટિલાભાદયો ગુણા દુલ્લભાતિ અત્થો. ચાતુમહારાજિક…પે॰… વસવત્તિભવનં ગચ્છન્તીતિ ઇદં તત્થ સુઞ્ઞવિમાનાનિ સન્ધાય વુત્તં. ભગવા ગન્ધકુટિં પવિસિત્વા પચ્છાભત્તં તયો ભાગે કત્વા પઠમભાગે સચે આકઙ્ખતિ, દક્ખિણેન પસ્સેન સીહસેય્યં કપ્પેતિ. સચે આકઙ્ખતિ, બુદ્ધાચિણ્ણફલસમાપત્તિં સમાપજ્જતિ. અથ યથાકાલપરિચ્છેદં તતો વુટ્ઠહિત્વા દુતિયભાગે પચ્છિમયામે તતિયકોટ્ઠાસે વિય લોકં વોલોકેતિ વેનેય્યાનં ઞાણપરિપાકં પસ્સિતું. તેનાહ – ‘‘સચે આકઙ્ખતી’’તિઆદિ.
Dullabhā khaṇasampattīti satipi manussattappaṭilābhe patirūpadesavāsaindriyāvekallasaddhāpaṭilābhādayo guṇā dullabhāti attho. Cātumahārājika…pe… vasavattibhavanaṃ gacchantīti idaṃ tattha suññavimānāni sandhāya vuttaṃ. Bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā pacchābhattaṃ tayo bhāge katvā paṭhamabhāge sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti. Sace ākaṅkhati, buddhāciṇṇaphalasamāpattiṃ samāpajjati. Atha yathākālaparicchedaṃ tato vuṭṭhahitvā dutiyabhāge pacchimayāme tatiyakoṭṭhāse viya lokaṃ voloketi veneyyānaṃ ñāṇaparipākaṃ passituṃ. Tenāha – ‘‘sace ākaṅkhatī’’tiādi.
કાલયુત્તન્તિ પત્તકલ્લં, ‘‘ઇમિસ્સા વેલાય ઇમસ્સ એવં વત્તબ્બ’’ન્તિ તંકાલાનુરૂપં. સમયયુત્તન્તિ તસ્સેવ વેવચનં, અટ્ઠુપ્પત્તિઅનુરૂપં વા. સમયયુત્તન્તિ વા અરિયસમયસંયુત્તં. દેસકાલાનુરૂપમેવ હિ બુદ્ધા ભગવન્તો ધમ્મં દેસેન્તિ, દેસેન્તા ચ અરિયસમ્મતં પટિચ્ચસમુપ્પાદનયં દીપેન્તાવ દેસેન્તિ. અથ વા સમયયુત્તન્તિ હેતૂદાહરણસહિતં. કાલેન સાપદેસઞ્હિ ભગવા ધમ્મં દેસેતિ, કાલં વિદિત્વા પરિસં ઉય્યોજેતિ, ન યાવ સમન્ધકારા ધમ્મં દેસેતિ.
Kālayuttanti pattakallaṃ, ‘‘imissā velāya imassa evaṃ vattabba’’nti taṃkālānurūpaṃ. Samayayuttanti tasseva vevacanaṃ, aṭṭhuppattianurūpaṃ vā. Samayayuttanti vā ariyasamayasaṃyuttaṃ. Desakālānurūpameva hi buddhā bhagavanto dhammaṃ desenti, desentā ca ariyasammataṃ paṭiccasamuppādanayaṃ dīpentāva desenti. Atha vā samayayuttanti hetūdāharaṇasahitaṃ. Kālena sāpadesañhi bhagavā dhammaṃ deseti, kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti, na yāva samandhakārā dhammaṃ deseti.
ઉતું ગણ્હાપેતિ, ન પન મલં પક્ખાલેતીતિ અધિપ્પાયો. ન હિ ભગવતો કાયે રજોજલ્લં ઉપલિમ્પતીતિ. તતો તતોતિ અત્તનો અત્તનો દિવાટ્ઠાનાદિતો. ઓકાસં લભમાનાતિ પુરેભત્તપચ્છાભત્તપુરિમયામેસુ ઓકાસં અલભિત્વા ઇદાનિ મજ્ઝિમયામે ઓકાસં લભમાના, ભગવતા વા કતોકાસતાય ઓકાસં લભમાના. પચ્છાભત્તસ્સ તીસુ ભાગેસુ પઠમભાગે સીહસેય્યકપ્પનં એકન્તિકં ન હોતીતિ આહ – ‘‘પુરેભત્તતો પટ્ઠાય નિસજ્જાપીળિતસ્સ સરીરસ્સા’’તિ. તેનેવ હિ તત્થ ‘‘સચે આકઙ્ખતી’’તિ તદા સીહસેય્યકપ્પનસ્સ અનિબદ્ધતા વિભાવિતા. કિલાસુભાવો પરિસ્સમો . સીહસેય્યં કપ્પેતિ સરીરસ્સ કિલાસુભાવમોચનત્થન્તિ યોજેતબ્બં. બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેતીતિ ઇદં પચ્છિમયામે ભગવતો બહુલં આચિણ્ણવસેન વુત્તં. અપ્પેકદા અવસિટ્ઠબલઞાણેહિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેનેવ ચ ભગવા તમત્થં સાધેતીતિ.
Utuṃ gaṇhāpeti, na pana malaṃ pakkhāletīti adhippāyo. Na hi bhagavato kāye rajojallaṃ upalimpatīti. Tato tatoti attano attano divāṭṭhānādito. Okāsaṃ labhamānāti purebhattapacchābhattapurimayāmesu okāsaṃ alabhitvā idāni majjhimayāme okāsaṃ labhamānā, bhagavatā vā katokāsatāya okāsaṃ labhamānā. Pacchābhattassa tīsu bhāgesu paṭhamabhāge sīhaseyyakappanaṃ ekantikaṃ na hotīti āha – ‘‘purebhattato paṭṭhāya nisajjāpīḷitassa sarīrassā’’ti. Teneva hi tattha ‘‘sace ākaṅkhatī’’ti tadā sīhaseyyakappanassa anibaddhatā vibhāvitā. Kilāsubhāvo parissamo . Sīhaseyyaṃ kappeti sarīrassa kilāsubhāvamocanatthanti yojetabbaṃ. Buddhacakkhunā lokaṃ voloketīti idaṃ pacchimayāme bhagavato bahulaṃ āciṇṇavasena vuttaṃ. Appekadā avasiṭṭhabalañāṇehi sabbaññutaññāṇeneva ca bhagavā tamatthaṃ sādhetīti.
ઇમસ્મિંયેવ કિચ્ચેતિ પચ્છિમયામકિચ્ચે. બલવતા પચ્ચનુતાપેન સંવડ્ઢમાનેન કરજકાયે મહાપરિળાહો ઉપ્પજ્જતીતિ આહ – ‘‘નામકાયે સન્તત્તે કરજકાયો સન્તત્તો’’તિ. નિધાનગતન્તિ સન્નિચિતલોહિતં સન્ધાય વુત્તં. ઉણ્હં લોહિતં મુખતો ઉગ્ગઞ્છીતિ લોહિતં ઉણ્હં હુત્વા મુખતો ઉગ્ગઞ્છિ. ઠાનન્તિ ભિક્ખુપટિઞ્ઞં. તં પાપં વડ્ઢમાનન્તિ ભિક્ખુપટિઞ્ઞાય અવિજહિતત્તા તથા પવડ્ઢમાનપાપં. અન્તિમવત્થુઅજ્ઝાપન્નાનમ્પિ ઉપાયેન પવત્તિયમાનો યોનિસોમનસિકારો સાત્થકો હોતિયેવાતિ દસ્સેન્તો ‘‘જાતસંવેગા’’તિઆદિમાહ. અહો સલ્લેખિતન્તિ અહો અતિવિય સલ્લેખેન ઇતં પવત્તં. કાસાવપજ્જોતોતિ ભિક્ખૂનં બહુભાવતો ઇતો ચિતો ચ વિચરન્તાનં તેસં કાસાવજુતિયા પજ્જોતિતો. ઇસિવાતપરિવાતોતિ સીલક્ખન્ધાદીનં નિબ્બાનસ્સ ચ એસનતો ઇસીનં ભિક્ખૂનં ગુણગન્ધેન ચેવ ગુણગન્ધવાસિતેન સરીરગન્ધેન ચ પરિતો સમન્તતો વાયિતો.
Imasmiṃyeva kicceti pacchimayāmakicce. Balavatā paccanutāpena saṃvaḍḍhamānena karajakāye mahāpariḷāho uppajjatīti āha – ‘‘nāmakāye santatte karajakāyo santatto’’ti. Nidhānagatanti sannicitalohitaṃ sandhāya vuttaṃ. Uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchīti lohitaṃ uṇhaṃ hutvā mukhato uggañchi. Ṭhānanti bhikkhupaṭiññaṃ. Taṃ pāpaṃ vaḍḍhamānanti bhikkhupaṭiññāya avijahitattā tathā pavaḍḍhamānapāpaṃ. Antimavatthuajjhāpannānampi upāyena pavattiyamāno yonisomanasikāro sātthako hotiyevāti dassento ‘‘jātasaṃvegā’’tiādimāha. Aho sallekhitanti aho ativiya sallekhena itaṃ pavattaṃ. Kāsāvapajjototi bhikkhūnaṃ bahubhāvato ito cito ca vicarantānaṃ tesaṃ kāsāvajutiyā pajjotito. Isivātaparivātoti sīlakkhandhādīnaṃ nibbānassa ca esanato isīnaṃ bhikkhūnaṃ guṇagandhena ceva guṇagandhavāsitena sarīragandhena ca parito samantato vāyito.
ધમ્મસંવેગો ઉપ્પજ્જિ અનાવજ્જનેન પુબ્બે તસ્સ અત્થસ્સ અસંવિદિતત્તા. ધમ્મસંવેગોતિ ચ તાદિસે અત્થે ધમ્મતાવસેન ઉપ્પજ્જનકં સહોત્તપ્પઞાણં. અસ્સાસટ્ઠાનન્તિ ચિત્તસ્સાસકારણં કમ્મટ્ઠાનં. સબ્બેસં કિચ્ચાનં પુબ્બભાગો સબ્બપુબ્બભાગો. ‘‘સબ્બે સત્તા અવેરા હોન્તૂ’’તિઆદિના હિ ચિત્તસ્સ પટ્ઠાનં ઉપટ્ઠાનં હિતફરણં. ઇતરં ઇતો થોકં મહન્તન્તિ કત્વા ઇદં ‘‘ચૂળચ્છરાસઙ્ઘાતસુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. અચ્છરાસઙ્ઘાતો વુચ્ચતિ અઙ્ગુલિફોટનક્ખણો અક્ખિનિમિસકાલો, યો એકસ્સ અક્ખરસ્સ ઉચ્ચારણક્ખણો. તેનાહ – ‘‘દ્વે અઙ્ગુલિયો પહરિત્વા સદ્દકરણમત્ત’’ન્તિ. સબ્બસત્તાનં હિતફરણચિત્તન્તિ સબ્બેસમ્પિ સત્તાનં સમ્મદેવ હિતેસિતવસેન પવત્તચિત્તં. આવજ્જેન્તો આસેવતીતિ હિતેસિતવસેન આવજ્જેન્તો. આવજ્જનેન આભુજન્તોપિ આસેવતિ નામ ઞાણવિપ્પયુત્તેન. જાનન્તોતિ તથા ઞાણમત્તં ઉપ્પાદેન્તોપિ. પસ્સન્તોતિ તથા ઞાણચક્ખુના પચ્ચક્ખતો વિય વિપસ્સન્તોપિ. પચ્ચવેક્ખન્તોતિ તમત્થં પતિ પતિ અવેક્ખન્તોપિ. સદ્ધાય અધિમુચ્ચન્તોતિઆદિ પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં વસેન વુત્તં. અભિઞ્ઞેય્યન્તિઆદિ ચતુસચ્ચવસેન વુત્તં. સબ્બમેવ ચેતં વિત્થારતો, સામઞ્ઞેન આસેવનદસ્સનમેવાતિ ઇધાધિપ્પેતમેવ આસેવનત્થં દસ્સેતું – ‘‘ઇધ પના’’તિઆદિ વુત્તં.
Dhammasaṃvego uppajji anāvajjanena pubbe tassa atthassa asaṃviditattā. Dhammasaṃvegoti ca tādise atthe dhammatāvasena uppajjanakaṃ sahottappañāṇaṃ. Assāsaṭṭhānanti cittassāsakāraṇaṃ kammaṭṭhānaṃ. Sabbesaṃ kiccānaṃ pubbabhāgo sabbapubbabhāgo. ‘‘Sabbe sattā averā hontū’’tiādinā hi cittassa paṭṭhānaṃ upaṭṭhānaṃ hitapharaṇaṃ. Itaraṃ ito thokaṃ mahantanti katvā idaṃ ‘‘cūḷaccharāsaṅghātasutta’’nti vuttaṃ. Accharāsaṅghāto vuccati aṅguliphoṭanakkhaṇo akkhinimisakālo, yo ekassa akkharassa uccāraṇakkhaṇo. Tenāha – ‘‘dve aṅguliyo paharitvā saddakaraṇamatta’’nti. Sabbasattānaṃ hitapharaṇacittanti sabbesampi sattānaṃ sammadeva hitesitavasena pavattacittaṃ. Āvajjento āsevatīti hitesitavasena āvajjento. Āvajjanena ābhujantopi āsevati nāma ñāṇavippayuttena. Jānantoti tathā ñāṇamattaṃ uppādentopi. Passantoti tathā ñāṇacakkhunā paccakkhato viya vipassantopi. Paccavekkhantoti tamatthaṃ pati pati avekkhantopi. Saddhāya adhimuccantotiādi pañcannaṃ indriyānaṃ vasena vuttaṃ. Abhiññeyyantiādi catusaccavasena vuttaṃ. Sabbameva cetaṃ vitthārato, sāmaññena āsevanadassanamevāti idhādhippetameva āsevanatthaṃ dassetuṃ – ‘‘idha panā’’tiādi vuttaṃ.
અરિત્તજ્ઝાનોતિ અવિરહિતજ્ઝાનો. અતુચ્છજ્ઝાનોતિ ઝાનેન અતુચ્છો. ચાગો વા વેવચનન્તિ આહ – ‘‘અપરિચ્ચત્તજ્ઝાનો’’તિ. વિહરતીતિ પદસ્સ વિભઙ્ગે (વિભ॰ ૫૪૦) આગતનયેન અત્થં દસ્સેન્તો ‘‘વિહરતીતિ ઇરિયતી’’તિઆદિમાહ. અયં પનેત્થ સદ્દત્થો – વિહરતીતિ એત્થ વિ-સદ્દો વિચ્છેદત્થજોતનો. હરતીતિ નેતિ, પવત્તેતીતિ અત્થો, વિચ્છિન્દિત્વા હરતિ વિહરતીતિ વુત્તં હોતિ. સો હિ એકં ઇરિયાપથબાધનં અઞ્ઞેન ઇરિયાપથેન વિચ્છિન્દિત્વા અપરિપતન્તં અત્તભાવં હરતિ પવત્તેતિ, તસ્મા ‘‘વિહરતી’’તિ વુચ્ચતિ. ઇરિયતીતિ ઠાનનિસજ્જાદિકિરિયં કરોન્તો પવત્તતિ. પવત્તતીતિ ઠાનાદિસમઙ્ગી હુત્વા પવત્તતિ. પાલેતીતિ એકં ઇરિયાપથબાધનં ઇરિયાપથન્તરેહિ રક્ખન્તો પાલેતિ. યપેતિ યાપેતીતિ તસ્સેવ વેવચનં. એકઞ્હિ ઇરિયાપથબાધનં અઞ્ઞેન ઇરિયાપથેન વિચ્છિન્દિત્વા અપરિપતન્તં અત્તભાવં પાલેન્તો યપેતિ યાપેતીતિ વુચ્ચતિ. ચરતીતિ ઠાનનિસજ્જાદીસુ અઞ્ઞતરસમઙ્ગી હુત્વા પવત્તતિ. ઇમિના પદેનાતિ ‘‘વિહરતી’’તિ ઇમિના પદેન.
Arittajjhānoti avirahitajjhāno. Atucchajjhānoti jhānena atuccho. Cāgo vā vevacananti āha – ‘‘apariccattajjhāno’’ti. Viharatīti padassa vibhaṅge (vibha. 540) āgatanayena atthaṃ dassento ‘‘viharatīti iriyatī’’tiādimāha. Ayaṃ panettha saddattho – viharatīti ettha vi-saddo vicchedatthajotano. Haratīti neti, pavattetīti attho, vicchinditvā harati viharatīti vuttaṃ hoti. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati. Iriyatīti ṭhānanisajjādikiriyaṃ karonto pavattati. Pavattatīti ṭhānādisamaṅgī hutvā pavattati. Pāletīti ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ iriyāpathantarehi rakkhanto pāleti. Yapeti yāpetīti tasseva vevacanaṃ. Ekañhi iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ pālento yapeti yāpetīti vuccati. Caratīti ṭhānanisajjādīsu aññatarasamaṅgī hutvā pavattati. Iminā padenāti ‘‘viharatī’’ti iminā padena.
ઇરિયાપથવિહારોતિ એત્થ ઇરિયનં પવત્તનં ઇરિયા, કાયપ્પયોગો કાયિકકિરિયા. તસ્સા પવત્તનૂપાયભાવતો ઇરિયાય પથો ઇરિયાપથો, ઠાનનિસજ્જાદિ. ન હિ ઠાનનિસજ્જાદીહિ અવત્થાહિ વિના કિઞ્ચિ કાયિકકિરિયં પવત્તેતું સક્કા. ઠાનસમઙ્ગી વા હિ કાયેન કિઞ્ચિ કરેય્ય, ગમનાદીસુ અઞ્ઞતરસમઙ્ગી વા. વિહરણં, વિહરતિ એતેનાતિ વા વિહારો, ઇરિયાપથોવ વિહારો ઇરિયાપથવિહારો, સો ચ અત્થતો ઠાનનિસજ્જાદિઆકારપ્પવત્તો ચતુસન્તતિરૂપપ્પબન્ધો એવ. ઓવાદાનુસાસનીનં એકાનેકવારાદિવિસિટ્ઠોયેવ ભેદો, ન પન પરમત્થતો તેસં નાનાકરણન્તિ દસ્સેતું – ‘‘પરમત્થતો પના’’તિઆદિમાહ. તત્થ એસે એકે એકટ્ઠેતિઆદીસુ એસો એકો એકત્થોતિઆદિના અત્થો વેદિતબ્બો.
Iriyāpathavihāroti ettha iriyanaṃ pavattanaṃ iriyā, kāyappayogo kāyikakiriyā. Tassā pavattanūpāyabhāvato iriyāya patho iriyāpatho, ṭhānanisajjādi. Na hi ṭhānanisajjādīhi avatthāhi vinā kiñci kāyikakiriyaṃ pavattetuṃ sakkā. Ṭhānasamaṅgī vā hi kāyena kiñci kareyya, gamanādīsu aññatarasamaṅgī vā. Viharaṇaṃ, viharati etenāti vā vihāro, iriyāpathova vihāro iriyāpathavihāro, so ca atthato ṭhānanisajjādiākārappavatto catusantatirūpappabandho eva. Ovādānusāsanīnaṃ ekānekavārādivisiṭṭhoyeva bhedo, na pana paramatthato tesaṃ nānākaraṇanti dassetuṃ – ‘‘paramatthato panā’’tiādimāha. Tattha ese eke ekaṭṭhetiādīsu eso eko ekatthotiādinā attho veditabbo.
રટ્ઠસ્સ , રટ્ઠતો વા લદ્ધો પિણ્ડો રટ્ઠપિણ્ડો. તેનાહ – ‘‘ઞાતિપરિવટ્ટં પહાયા’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘અમ્હાકમેતે’’તિ વિઞ્ઞાયન્તીતિ ઞાતી, પિતામહપિતુપુત્તાદિવસેન પરિવટ્ટનટ્ઠેન પરિવટ્ટો, ઞાતિયેવ પરિવટ્ટો ઞાતિપરિવટ્ટો. થેય્યપરિભોગો નામ અનરહસ્સ પરિભોગો. ભગવતા હિ અત્તનો સાસને સીલવતો પચ્ચયા અનુઞ્ઞાતા, ન દુસ્સીલસ્સ. દાયકાનમ્પિ સીલવતો એવ પરિચ્ચાગો, ન દુસ્સીલસ્સ અત્તનો કારાનં મહપ્ફલભાવસ્સ પચ્ચાસીસનતો. ઇતિ સત્થારા અનનુઞ્ઞાતત્તા દાયકેહિ ચ અપરિચ્ચત્તત્તા સઙ્ઘમજ્ઝેપિ નિસીદિત્વા પરિભુઞ્જન્તસ્સ દુસ્સીલસ્સ પરિભોગો થેય્યાય પરિભોગો થેય્યપરિભોગો. ઇણવસેન પરિભોગો ઇણપરિભોગો પટિગ્ગાહકતો દક્ખિણાવિસુદ્ધિયા અભાવતો ઇણં ગહેત્વા પરિભોગો વિયાતિ અત્થો.
Raṭṭhassa , raṭṭhato vā laddho piṇḍo raṭṭhapiṇḍo. Tenāha – ‘‘ñātiparivaṭṭaṃ pahāyā’’tiādi. Tattha ‘‘amhākamete’’ti viññāyantīti ñātī, pitāmahapituputtādivasena parivaṭṭanaṭṭhena parivaṭṭo, ñātiyeva parivaṭṭo ñātiparivaṭṭo. Theyyaparibhogo nāma anarahassa paribhogo. Bhagavatā hi attano sāsane sīlavato paccayā anuññātā, na dussīlassa. Dāyakānampi sīlavato eva pariccāgo, na dussīlassa attano kārānaṃ mahapphalabhāvassa paccāsīsanato. Iti satthārā ananuññātattā dāyakehi ca apariccattattā saṅghamajjhepi nisīditvā paribhuñjantassa dussīlassa paribhogo theyyāya paribhogo theyyaparibhogo. Iṇavasena paribhogo iṇaparibhogo paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhiyā abhāvato iṇaṃ gahetvā paribhogo viyāti attho.
દાતબ્બટ્ઠેન દાયં, તં આદિયન્તીતિ દાયાદા, પુત્તાનમેતં અધિવચનં, તેસં ભાવો દાયજ્જં, દાયજ્જવસેન પરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો, પુત્તભાવેન પરિભોગોતિ વુત્તં હોતિ. સેક્ખા હિ ભિક્ખૂ ભગવતો ઓરસપુત્તા, તે પિતુ સન્તકાનં દાયાદા હુત્વા તે પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ. કિં પન તે ભગવતો પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ, ઉદાહુ ગિહીનન્તિ? ગિહીહિ દિન્નાપિ ભગવતા અનુઞ્ઞાતત્તા ભગવતો સન્તકા અનનુઞ્ઞાતેસુ સબ્બેન સબ્બં પરિભોગાભાવતો, અનુઞ્ઞાતેસુયેવ ચ પરિભોગસમ્ભવતો. ધમ્મદાયાદસુત્તઞ્ચેત્થ સાધકં.
Dātabbaṭṭhena dāyaṃ, taṃ ādiyantīti dāyādā, puttānametaṃ adhivacanaṃ, tesaṃ bhāvo dāyajjaṃ, dāyajjavasena paribhogo dāyajjaparibhogo, puttabhāvena paribhogoti vuttaṃ hoti. Sekkhā hi bhikkhū bhagavato orasaputtā, te pitu santakānaṃ dāyādā hutvā te paccaye paribhuñjanti. Kiṃ pana te bhagavato paccaye paribhuñjanti, udāhu gihīnanti? Gihīhi dinnāpi bhagavatā anuññātattā bhagavato santakā ananuññātesu sabbena sabbaṃ paribhogābhāvato, anuññātesuyeva ca paribhogasambhavato. Dhammadāyādasuttañcettha sādhakaṃ.
વીતરાગા એવ તણ્હાય દાસબ્યં અતીતત્તા સામિનો હુત્વા પરિભુઞ્જન્તીતિ આહ – ‘‘ખીણાસવસ્સ પરિભોગો સામિપરિભોગો નામા’’તિ. અવીતરાગાનઞ્હિ તણ્હાપરવસતાય પચ્ચયપરિભોગે સામિભાવો નત્થિ, તદભાવેન વીતરાગાનં તત્થ સામિભાવો યથારુચિપરિભોગસમ્ભવતો. તથા હિ તે પટિકૂલમ્પિ અપ્પટિકૂલાકારેન, અપ્પટિકૂલમ્પિ પટિકૂલાકારેન, તદુભયમ્પિ વજ્જેત્વા અજ્ઝુપેક્ખનાકારેન પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ, દાયકાનઞ્ચ મનોરથં પૂરેન્તિ. યો પનાયં સીલવતો પચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો, સો ઇણપરિભોગસ્સ પચ્ચનીકત્તા આણણ્યપરિભોગો નામ હોતિ. યથા હિ ઇણાયિકો અત્તનો રુચિયા ઇચ્છિતં દેસં ગન્તું ન લભતિ, એવં ઇણપરિભોગયુત્તો લોકતો નિસ્સરિતું ન લભતીતિ તપ્પટિપક્ખત્તા સીલવતો પચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો ‘‘આણણ્યપરિભોગો’’તિ વુચ્ચતિ, તસ્મા નિપ્પરિયાયતો ચતુપરિભોગવિનિમુત્તો વિસુંયેવાયં પરિભોગોતિ વેદિતબ્બો. સો ઇધ વિસું ન વુત્તો, દાયજ્જપરિભોગેયેવ વા સઙ્ગહં ગચ્છતિ. સીલવાપિ હિ ઇમાય સિક્ખાય સમન્નાગતત્તા ‘‘સેખો’’ત્વેવ વુચ્ચતિ. ઇમેસુ પરિભોગેસુ સામિપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો ચ અરિયાનં પુથુજ્જનાનઞ્ચ વટ્ટતિ, ઇણપરિભોગો ન વટ્ટતિ. થેય્યપરિભોગે કથાયેવ નત્થિ. કથં પનેત્થ સામિપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો ચ પુથુજ્જનાનં સમ્ભવતિ? ઉપચારવસેન. યો હિ પુથુજ્જનસ્સપિ સલ્લેખપ્પટિપત્તિયં ઠિતસ્સ પચ્ચયગેધં પહાય તત્થ અનુપલિત્તેન ચિત્તેન પરિભોગો, સો સામિપરિભોગો વિય હોતિ. સીલવતો પન પચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો વિય હોતિ દાયકાનં મનોરથસ્સ અવિરાધનતો. કલ્યાણપુથુજ્જનસ્સ પરિભોગે વત્તબ્બમેવ નત્થિ તસ્સ સેક્ખસઙ્ગહતો. સેક્ખસુત્તં (સં॰ નિ॰ ૫.૧૩) હેતસ્સ અત્થસ્સ સાધકં.
Vītarāgā eva taṇhāya dāsabyaṃ atītattā sāmino hutvā paribhuñjantīti āha – ‘‘khīṇāsavassa paribhogo sāmiparibhogo nāmā’’ti. Avītarāgānañhi taṇhāparavasatāya paccayaparibhoge sāmibhāvo natthi, tadabhāvena vītarāgānaṃ tattha sāmibhāvo yathāruciparibhogasambhavato. Tathā hi te paṭikūlampi appaṭikūlākārena, appaṭikūlampi paṭikūlākārena, tadubhayampi vajjetvā ajjhupekkhanākārena paccaye paribhuñjanti, dāyakānañca manorathaṃ pūrenti. Yo panāyaṃ sīlavato paccavekkhitaparibhogo, so iṇaparibhogassa paccanīkattā āṇaṇyaparibhogo nāma hoti. Yathā hi iṇāyiko attano ruciyā icchitaṃ desaṃ gantuṃ na labhati, evaṃ iṇaparibhogayutto lokato nissarituṃ na labhatīti tappaṭipakkhattā sīlavato paccavekkhitaparibhogo ‘‘āṇaṇyaparibhogo’’ti vuccati, tasmā nippariyāyato catuparibhogavinimutto visuṃyevāyaṃ paribhogoti veditabbo. So idha visuṃ na vutto, dāyajjaparibhogeyeva vā saṅgahaṃ gacchati. Sīlavāpi hi imāya sikkhāya samannāgatattā ‘‘sekho’’tveva vuccati. Imesu paribhogesu sāmiparibhogo dāyajjaparibhogo ca ariyānaṃ puthujjanānañca vaṭṭati, iṇaparibhogo na vaṭṭati. Theyyaparibhoge kathāyeva natthi. Kathaṃ panettha sāmiparibhogo dāyajjaparibhogo ca puthujjanānaṃ sambhavati? Upacāravasena. Yo hi puthujjanassapi sallekhappaṭipattiyaṃ ṭhitassa paccayagedhaṃ pahāya tattha anupalittena cittena paribhogo, so sāmiparibhogo viya hoti. Sīlavato pana paccavekkhitaparibhogo dāyajjaparibhogo viya hoti dāyakānaṃ manorathassa avirādhanato. Kalyāṇaputhujjanassa paribhoge vattabbameva natthi tassa sekkhasaṅgahato. Sekkhasuttaṃ (saṃ. ni. 5.13) hetassa atthassa sādhakaṃ.
ઇમસ્સ ભિક્ખુનોતિ અચ્છરાસઙ્ઘાતમત્તમ્પિ કાલં મેત્તચિત્તં આસેવન્તસ્સ ભિક્ખુનો. અમોઘો રટ્ઠપિણ્ડપરિભોગોતિ ‘‘અયં પબ્બજિતો સમણો ભિક્ખૂતિ આમિસં દેન્તાનં તાય મેત્તાસેવનાય અત્તનો સન્તાને દોસમલસ્સ વા તદેકટ્ઠાનઞ્ચ પાપધમ્માનં પબ્બાજનતો વૂપસમનતો સંસારે ચ ભયસ્સ સમ્માવ ઇક્ખણતો અજ્ઝાસયસ્સ અવિસંવાદનેનસ્સ અમોઘો રટ્ઠપિણ્ડપરિભોગો. મહટ્ઠિયન્તિ મહત્થિકં મહાપયોજનં. મહપ્ફલન્તિ વિપુલપ્ફલં. મહાનિસંસન્તિ મહાનિસ્સન્દપ્ફલં. મહાજુતિકન્તિ મહાનુભાવં. મહાવિપ્ફારન્તિ મહાવિત્થારં. એત્થ ચ પઠમં કારણં મેત્તાસેવનાય તસ્સ ભિક્ખુનો સામિઆદિભાવેન રટ્ઠપિણ્ડપરિભોગારહતા, દુતિયં પરેહિ દિન્નસ્સ દાનસ્સ મહટ્ઠિયભાવકરણં. કો પન વાદોતિ મેત્તાય આસેવનમત્તમ્પિ એવંમહાનુભાવં, કો પન વાદો બહુલીકારે, એત્થ વત્તબ્બમેવ નત્થી’’તિ અત્થો.
Imassa bhikkhunoti accharāsaṅghātamattampi kālaṃ mettacittaṃ āsevantassa bhikkhuno. Amogho raṭṭhapiṇḍaparibhogoti ‘‘ayaṃ pabbajito samaṇo bhikkhūti āmisaṃ dentānaṃ tāya mettāsevanāya attano santāne dosamalassa vā tadekaṭṭhānañca pāpadhammānaṃ pabbājanato vūpasamanato saṃsāre ca bhayassa sammāva ikkhaṇato ajjhāsayassa avisaṃvādanenassa amogho raṭṭhapiṇḍaparibhogo. Mahaṭṭhiyanti mahatthikaṃ mahāpayojanaṃ. Mahapphalanti vipulapphalaṃ. Mahānisaṃsanti mahānissandapphalaṃ. Mahājutikanti mahānubhāvaṃ. Mahāvipphāranti mahāvitthāraṃ. Ettha ca paṭhamaṃ kāraṇaṃ mettāsevanāya tassa bhikkhuno sāmiādibhāvena raṭṭhapiṇḍaparibhogārahatā, dutiyaṃ parehi dinnassa dānassa mahaṭṭhiyabhāvakaraṇaṃ. Ko pana vādoti mettāya āsevanamattampi evaṃmahānubhāvaṃ, ko pana vādo bahulīkāre, ettha vattabbameva natthī’’ti attho.
૫૪. ચતુત્થે ઉપ્પાદેતિ વડ્ઢેતીતિ એત્થ ભાવનાસદ્દસ્સ ઉપ્પાદનવડ્ઢનત્થતા પુબ્બે વુત્તા એવ.
54. Catutthe uppādeti vaḍḍhetīti ettha bhāvanāsaddassa uppādanavaḍḍhanatthatā pubbe vuttā eva.
૫૫. પઞ્ચમે ઇમેસુ દ્વીસૂતિ ચતુત્થપઞ્ચમેસુ. ‘‘તતિયે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બ’’ન્તિ વત્વા તથા વેદિતબ્બતં દસ્સેતું – ‘‘યો હિ આસેવતી’’તિઆદિ વુત્તં. તેન આસેવનાભાવનામનસિકારાનં અત્થવિસેસાભાવમાહ. યદિ એવં સુત્તન્તસ્સ દેસના કથન્તિ આહ – ‘‘સમ્માસમ્બુદ્ધો પના’’તિઆદિ. યાય ધમ્મધાતુયાતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણમાહ. તેન હિ ધમ્માનં આકારભેદં ઞત્વા તદનુરૂપં એકમ્પિ ધમ્મં તથા વિભજિત્વા ભગવા દસ્સેતિ. તીહિ કોટ્ઠાસેહીતિ આસેવનાભાવનામનસિકારભાગેહિ. મેત્તા હિ સબ્બવત્થુનો મેત્તાયનવસેન આનીતા સેવના આસેવના, તસ્સા વડ્ઢના ભાવના, અવિસ્સજ્જેત્વા મનસિ ઠપનં મનસિકારો.
55. Pañcame imesu dvīsūti catutthapañcamesu. ‘‘Tatiye vuttanayeneva veditabba’’nti vatvā tathā veditabbataṃ dassetuṃ – ‘‘yo hi āsevatī’’tiādi vuttaṃ. Tena āsevanābhāvanāmanasikārānaṃ atthavisesābhāvamāha. Yadi evaṃ suttantassa desanā kathanti āha – ‘‘sammāsambuddho panā’’tiādi. Yāya dhammadhātuyāti sabbaññutaññāṇamāha. Tena hi dhammānaṃ ākārabhedaṃ ñatvā tadanurūpaṃ ekampi dhammaṃ tathā vibhajitvā bhagavā dasseti. Tīhi koṭṭhāsehīti āsevanābhāvanāmanasikārabhāgehi. Mettā hi sabbavatthuno mettāyanavasena ānītā sevanā āsevanā, tassā vaḍḍhanā bhāvanā, avissajjetvā manasi ṭhapanaṃ manasikāro.
૫૬. છટ્ઠે અનિયમિતવચનં ‘‘ઇમે નામા’’તિ નિયમેત્વા અવુત્તત્તા. નિયમિતવચનં ‘‘અકુસલા’’તિ સરૂપેનેવ વુત્તત્તા. અસેસતો પરિયાદિન્ના હોન્તિ અપ્પકસ્સપિ અકુસલભાગસ્સ અગ્ગહિતસ્સ અભાવતો. અકુસલં ભજન્તીતિ અકુસલભાગિયા. અકુસલપક્ખે ભવાતિ અકુસલપક્ખિકા. તેનાહ – ‘‘અકુસલાયેવા’’તિઆદિ. પઠમતરં ગચ્છતીતિ પઠમતરં પવત્તતિ, પઠમો પધાનો હુત્વા વત્તતીતિ અત્થો. એકુપ્પાદાદિવસેન હિ એકજ્ઝં પવત્તમાનેસુ ચતૂસુ અરૂપક્ખન્ધેસુ અયમેવ પઠમં ઉપ્પજ્જતીતિ ઇદં નત્થિ, લોકુત્તરમગ્ગેસુ વિય પન પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ, લોકિયધમ્મેસુ મનિન્દ્રિયસ્સ પુરેતરસ્સ ભાવો સાતિસયોતિ ‘‘સબ્બેતે મનોપુબ્બઙ્ગમા’’તિ વુત્તં. તથા હિ અભિધમ્મેપિ (ધ॰ સ॰ ૧) ‘‘યસ્મિં સમયે કામાવચરં કુસલં ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતી’’તિ ચિત્તં પુબ્બઙ્ગમં જેટ્ઠં કત્વા દેસના પવત્તા. સુત્તેસુપિ વુત્તં – ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા (ધ॰ પ॰ ૧, ૨), છદ્વારાધિપતિ રાજા’’તિ (ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૨.બુદ્ધવગ્ગો, એરકપત્તનાગરાજવત્થુ). તેનાહ – ‘‘એતે હી’’તિઆદિ. તેસં મનો ઉપ્પાદકોતિ ચ યદગ્ગેન મનો સમ્પયુત્તધમ્માનં જેટ્ઠકો હુત્વા પવત્તતિ, તદગ્ગેન તે અત્તાનં અનુવત્તાપેન્તો તે તથા ઉપ્પાદેન્તો નામ હોતીતિ કત્વા વુત્તં. અટ્ઠકથાયં પન ચિત્તસ્સ જેટ્ઠકભાવમેવ સન્ધાય રાજગમનઞ્ઞાયેન સહુપ્પત્તિપિ પઠમુપ્પત્તિ વિય કત્વા વુત્તાતિ અયમત્થો દસ્સિતો. અન્વદેવાતિ એતેનેવ ચિત્તસ્સ ખણવસેન પઠમુપ્પત્તિયા અભાવો દીપિતોતિ દટ્ઠબ્બો. તેનેવાહ – ‘‘એકતોયેવાતિ અત્થો’’તિ.
56. Chaṭṭhe aniyamitavacanaṃ ‘‘ime nāmā’’ti niyametvā avuttattā. Niyamitavacanaṃ ‘‘akusalā’’ti sarūpeneva vuttattā. Asesato pariyādinnā honti appakassapi akusalabhāgassa aggahitassa abhāvato. Akusalaṃ bhajantīti akusalabhāgiyā. Akusalapakkhe bhavāti akusalapakkhikā. Tenāha – ‘‘akusalāyevā’’tiādi. Paṭhamataraṃ gacchatīti paṭhamataraṃ pavattati, paṭhamo padhāno hutvā vattatīti attho. Ekuppādādivasena hi ekajjhaṃ pavattamānesu catūsu arūpakkhandhesu ayameva paṭhamaṃ uppajjatīti idaṃ natthi, lokuttaramaggesu viya pana paññindriyassa, lokiyadhammesu manindriyassa puretarassa bhāvo sātisayoti ‘‘sabbete manopubbaṅgamā’’ti vuttaṃ. Tathā hi abhidhammepi (dha. sa. 1) ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti cittaṃ pubbaṅgamaṃ jeṭṭhaṃ katvā desanā pavattā. Suttesupi vuttaṃ – ‘‘manopubbaṅgamā dhammā (dha. pa. 1, 2), chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.buddhavaggo, erakapattanāgarājavatthu). Tenāha – ‘‘ete hī’’tiādi. Tesaṃ mano uppādakoti ca yadaggena mano sampayuttadhammānaṃ jeṭṭhako hutvā pavattati, tadaggena te attānaṃ anuvattāpento te tathā uppādento nāma hotīti katvā vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana cittassa jeṭṭhakabhāvameva sandhāya rājagamanaññāyena sahuppattipi paṭhamuppatti viya katvā vuttāti ayamattho dassito. Anvadevāti eteneva cittassa khaṇavasena paṭhamuppattiyā abhāvo dīpitoti daṭṭhabbo. Tenevāha – ‘‘ekatoyevāti attho’’ti.
૫૭. સત્તમે ચતુભૂમકાપિ કુસલા ધમ્મા કથિતાતિ ‘‘યે કેચિ કુસલા ધમ્મા’’તિ અનવસેસપરિયાદાનતો વુત્તં.
57. Sattame catubhūmakāpi kusalā dhammā kathitāti ‘‘ye keci kusalā dhammā’’ti anavasesapariyādānato vuttaṃ.
૫૮. અટ્ઠમે ઇદન્તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન નિદ્દેસો, નિપાતપદં વા એતં ‘‘યદિદ’’ન્તિઆદીસુ વિયાતિ આહ – ‘‘અયં પમાદોતિ અત્થો’’તિ. પમજ્જનાકારોતિ પમાદાપત્તિ. ચિત્તસ્સ વોસ્સગ્ગોતિ ઇમેસુ એત્તકેસુ ઠાનેસુ સતિયા અનિગ્ગણ્હિત્વા ચિત્તસ્સ વોસ્સજ્જનં સતિવિરહો. વોસ્સગ્ગાનુપ્પદાનન્તિ વોસ્સગ્ગસ્સ અનુ અનુ પદાનં પુનપ્પુનં વિસ્સજ્જનં. અસક્કચ્ચકિરિયતાતિ એતેસં દાનાદીનં કુસલધમ્માનં પવત્તને પુગ્ગલસ્સ વા દેય્યધમ્મસ્સ વા અસક્કચ્ચકિરિયા. સતતભાવો સાતચ્ચં, સાતચ્ચેન કિરિયા સાતચ્ચકિરિયા, સાયેવ સાતચ્ચકિરિયતા, ન સાતચ્ચકિરિયતા અસાતચ્ચકિરિયતા. અનટ્ઠિતકિરિયતાતિ અનિટ્ઠિતકિરિયતા નિરન્તરં ન અનુટ્ઠિતકિરિયતા ચ. ઓલીનવુત્તિતાતિ નિરન્તરકરણસઙ્ખાતસ્સ વિપ્ફારસ્સ અભાવેન ઓલીનવુત્તિતા. નિક્ખિત્તછન્દતાતિ કુસલકિરિયાય વીરિયછન્દસ્સ નિક્ખિત્તભાવો. નિક્ખિત્તધુરતાતિ વીરિયધુરસ્સ ઓરોપનં, ઓસક્કિતમાનસતાતિ અત્થો. અનધિટ્ઠાનન્તિ કુસલકરણે અપ્પતિટ્ઠિતભાવો. અનનુયોગોતિ અનનુયુઞ્જનં. કુસલધમ્મેસુ આસેવનાદીનં અભાવો અનાસેવનાદયો. પમાદોતિ સરૂપનિદ્દેસો. પમજ્જનાતિ આકારનિદ્દેસો. પમજ્જિતત્તન્તિ ભાવનિદ્દેસો. પરિહાયન્તીતિ ઇમિના પમાદસ્સ સાવજ્જતં દસ્સેતિ. તયિદં લોકિયાનં વસેન, ન લોકુત્તરાનન્તિ આહ – ‘‘ઉપ્પન્ના…પે॰… ઇદ’’ન્તિઆદિ.
58. Aṭṭhame idanti liṅgavipallāsena niddeso, nipātapadaṃ vā etaṃ ‘‘yadida’’ntiādīsu viyāti āha – ‘‘ayaṃ pamādoti attho’’ti. Pamajjanākāroti pamādāpatti. Cittassa vossaggoti imesu ettakesu ṭhānesu satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ sativiraho. Vossaggānuppadānanti vossaggassa anu anu padānaṃ punappunaṃ vissajjanaṃ. Asakkaccakiriyatāti etesaṃ dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ pavattane puggalassa vā deyyadhammassa vā asakkaccakiriyā. Satatabhāvo sātaccaṃ, sātaccena kiriyā sātaccakiriyā, sāyeva sātaccakiriyatā, na sātaccakiriyatā asātaccakiriyatā. Anaṭṭhitakiriyatāti aniṭṭhitakiriyatā nirantaraṃ na anuṭṭhitakiriyatā ca. Olīnavuttitāti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārassa abhāvena olīnavuttitā. Nikkhittachandatāti kusalakiriyāya vīriyachandassa nikkhittabhāvo. Nikkhittadhuratāti vīriyadhurassa oropanaṃ, osakkitamānasatāti attho. Anadhiṭṭhānanti kusalakaraṇe appatiṭṭhitabhāvo. Ananuyogoti ananuyuñjanaṃ. Kusaladhammesu āsevanādīnaṃ abhāvo anāsevanādayo. Pamādoti sarūpaniddeso. Pamajjanāti ākāraniddeso. Pamajjitattanti bhāvaniddeso. Parihāyantīti iminā pamādassa sāvajjataṃ dasseti. Tayidaṃ lokiyānaṃ vasena, na lokuttarānanti āha – ‘‘uppannā…pe… ida’’ntiādi.
૫૯. નવમે ન પમજ્જતિ એતેનાતિ અપ્પમાદો, પમાદસ્સ પટિપક્ખો સતિયા અવિપ્પવાસો. અત્થતો નિચ્ચં ઉપટ્ઠિતાય સતિયા એતં નામં. પમાદો પન સતિયા સતિસમ્પજઞ્ઞસ્સ વા પટિપક્ખભૂતો અકુસલચિત્તુપ્પાદો દટ્ઠબ્બો. તેનાહ – ‘‘પમાદસ્સ પટિપક્ખવસેન વિત્થારતો વેદિતબ્બો’’તિ.
59. Navame na pamajjati etenāti appamādo, pamādassa paṭipakkho satiyā avippavāso. Atthato niccaṃ upaṭṭhitāya satiyā etaṃ nāmaṃ. Pamādo pana satiyā satisampajaññassa vā paṭipakkhabhūto akusalacittuppādo daṭṭhabbo. Tenāha – ‘‘pamādassa paṭipakkhavasena vitthārato veditabbo’’ti.
૬૦. દસમે કુચ્છિતં સીદતીતિ કુસીતો દ-કારસ્સ ત-કારં કત્વા, તસ્સ ભાવો કોસજ્જં, આલસિયન્તિ અત્થો.
60. Dasame kucchitaṃ sīdatīti kusīto da-kārassa ta-kāraṃ katvā, tassa bhāvo kosajjaṃ, ālasiyanti attho.
અચ્છરાસઙ્ઘાતવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૬. અચ્છરાસઙ્ઘાતવગ્ગો • 6. Accharāsaṅghātavaggo
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૬. અચ્છરાસઙ્ઘાતવગ્ગવણ્ણના • 6. Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā