Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૩. અચ્છરિયબ્ભુતસુત્તવણ્ણના
3. Acchariyabbhutasuttavaṇṇanā
૧૯૭. વિભત્તિપતિરૂપકા ચ નિપાતા હોન્તીતિ યથારહં તંતંવિભત્તિઅત્થદીપકા, ઇધ પચ્ચત્તવચનો યત્રસદ્દો, હિસદ્દો હેતુઅત્થો, નામસદ્દો અચ્છરિયત્થો, પદત્તયસ્સ પન અચ્છરિયત્થનિદ્દિટ્ઠતાય ‘‘અચ્છરિયત્થે નિપાતો’’તિ વુત્તં. એકંસતો પનેતં પદત્તયં. તથા હિ વક્ખતિ, ‘‘યત્રાતિ નિપાતવસેન અનાગતવચન’’ન્તિ. પપઞ્ચસદ્દો હેટ્ઠા વુત્તો. છિન્નવટુમેતિ ઇમિના સબ્બકિલેસવટ્ટસ્સ અકુસલકમ્મવટ્ટસ્સ ચ છિન્નત્તા વિપાકવટ્ટસ્સ ચ ઉપરિ વક્ખમાનત્તા આહ – ‘‘વટુમન્તિ કુસલાકુસલકમ્મવટ્ટં વુચ્ચતી’’તિ. નિપાતવસેન યત્રસદ્દયોગેન. અનાગતવચનન્તિ ઇદં અનાગતવચનસદિસત્તા વુત્તં. અનાગતત્થવાચી હિ અનાગતવચનં, અત્થો ચેત્થ અતીતોતિ. અનુસ્સરીતિ ઇદં અનુસ્સરિતભાવં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘ન અનુસ્સરિસ્સતી’’તિ સદ્દપયોગસ્સ અતીતવિસયત્તા. યદા પન તેહિ ભિક્ખૂહિ યા કથા પવત્તિતા, તતો પચ્છાપિ ભગવતો તેસં બુદ્ધાનં અનુસ્સરણં હોતિયેવ.
197. Vibhattipatirūpakā ca nipātā hontīti yathārahaṃ taṃtaṃvibhattiatthadīpakā, idha paccattavacano yatrasaddo, hisaddo hetuattho, nāmasaddo acchariyattho, padattayassa pana acchariyatthaniddiṭṭhatāya ‘‘acchariyatthe nipāto’’ti vuttaṃ. Ekaṃsato panetaṃ padattayaṃ. Tathā hi vakkhati, ‘‘yatrāti nipātavasena anāgatavacana’’nti. Papañcasaddo heṭṭhā vutto. Chinnavaṭumeti iminā sabbakilesavaṭṭassa akusalakammavaṭṭassa ca chinnattā vipākavaṭṭassa ca upari vakkhamānattā āha – ‘‘vaṭumanti kusalākusalakammavaṭṭaṃ vuccatī’’ti. Nipātavasena yatrasaddayogena. Anāgatavacananti idaṃ anāgatavacanasadisattā vuttaṃ. Anāgatatthavācī hi anāgatavacanaṃ, attho cettha atītoti. Anussarīti idaṃ anussaritabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘na anussarissatī’’ti saddapayogassa atītavisayattā. Yadā pana tehi bhikkhūhi yā kathā pavattitā, tato pacchāpi bhagavato tesaṃ buddhānaṃ anussaraṇaṃ hotiyeva.
ખત્તિયજચ્ચાતિઆદિકાલતો પટ્ઠાય અસમ્ભિન્નાય ખત્તિયજાતિયા ઉદિતોદિતાય. બ્રહ્મજચ્ચાતિ બ્રાહ્મણજચ્ચા. એવંગોત્તેપિ એસેવ નયો. લોકિયલોકુત્તરસીલેનાતિ પારમિતાસમ્ભૂતેન બુદ્ધાવેણિકત્તા અનઞ્ઞસાધારણેન લોકિયેન લોકુત્તરેન ચ સીલેન. એવંસીલાતિ અનવસેસસીલાનં વિસું પચ્ચવેક્ખણકરણેન એવંસીલાતિ અનુસ્સરિસ્સતિ. એસ નયો સેસેસુ. યથા વિજ્જાભાગિયા વિજ્જાસમ્પયુત્તધમ્મા, એવં સમાધિપક્ખા સમાધિસમ્પયુત્તધમ્માપિ સતિવીરિયાદયોતિ આહ – ‘‘હેટ્ઠા સમાધિપક્ખાનં ધમ્માનં ગહિતત્તા વિહારો ગહિતોવા’’તિ. તસ્મા સમાધિપક્ખધમ્મવિનિમુત્તો એવ ઇધ વિહારો અધિપ્પેતોતિ વુત્તં ‘‘ઇદં હી’’તિઆદિ.
Khattiyajaccātiādikālato paṭṭhāya asambhinnāya khattiyajātiyā uditoditāya. Brahmajaccāti brāhmaṇajaccā. Evaṃgottepi eseva nayo. Lokiyalokuttarasīlenāti pāramitāsambhūtena buddhāveṇikattā anaññasādhāraṇena lokiyena lokuttarena ca sīlena. Evaṃsīlāti anavasesasīlānaṃ visuṃ paccavekkhaṇakaraṇena evaṃsīlāti anussarissati. Esa nayo sesesu. Yathā vijjābhāgiyā vijjāsampayuttadhammā, evaṃ samādhipakkhā samādhisampayuttadhammāpi sativīriyādayoti āha – ‘‘heṭṭhā samādhipakkhānaṃ dhammānaṃ gahitattā vihāro gahitovā’’ti. Tasmā samādhipakkhadhammavinimutto eva idha vihāro adhippetoti vuttaṃ ‘‘idaṃ hī’’tiādi.
યથા વા અટ્ઠસમાપત્તિવિપસ્સનામગ્ગફલસઙ્ગહિતા લોકિયલોકુત્તરા સમાધિપઞ્ઞા ‘‘એવંધમ્મા એવંપઞ્ઞા’’તિ પદેહિ હેટ્ઠા ગહિતાપિ યથાસકં પટિપક્ખતો મુચ્ચનસ્સ પવત્તિવિસેસં ઉપાદાય ‘‘એવંવિમુત્તા’’તિ એત્થ પુન ગહિતા, તથા ‘‘એવંધમ્મા’’તિ એત્થ ગહિતાપિ સમાધિપક્ખધમ્મા દિબ્બબ્રહ્મઆનેઞ્જઅરિયવિહારસઙ્ખાતં અત્તનો પવત્તિવિસેસં ઉપાદાય, ‘‘એવંવિહારી’’તિ એત્થ પુન ગહિતાતિ વુચ્ચમાને ન કોચિ વિરોધો. ફલધમ્માનં પવત્તિકાલેપિ કિલેસાનં પટિપ્પસ્સદ્ધિ ન તંઆનુભાવજાતા, અથ ખો અરિયમગ્ગેન કિલેસાનં સમુચ્છિન્નત્તાતિ આહ – ‘‘મગ્ગાનુભાવેન કિલેસાનં પટિપસ્સદ્ધન્તે ઉપ્પન્નત્તા’’તિ. યો યં પજહતિ, સો પહાયકો પહાતબ્બતો વિમુત્તોતિ વુચ્ચતિ વિસંસટ્ઠભાવતોતિ પહાનવિભાગેન વુચ્ચમાને અપહાયકસ્સ નિબ્બાનસ્સ કથં વિમુત્તતા? વિસંસટ્ઠાભાવતો એવ. તઞ્હિ પકતિયાવ સબ્બસો કિલેસેહિ વિસંસટ્ઠં વિનિસ્સટં સુવિદૂરવિદૂરે ઠિતં, તસ્માસ્સ તતો નિસ્સટત્તા નિસ્સરણવિમુત્તિ નિસ્સરણપહાનન્તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘નિબ્બાન’’ન્તિઆદિ.
Yathā vā aṭṭhasamāpattivipassanāmaggaphalasaṅgahitā lokiyalokuttarā samādhipaññā ‘‘evaṃdhammā evaṃpaññā’’ti padehi heṭṭhā gahitāpi yathāsakaṃ paṭipakkhato muccanassa pavattivisesaṃ upādāya ‘‘evaṃvimuttā’’ti ettha puna gahitā, tathā ‘‘evaṃdhammā’’ti ettha gahitāpi samādhipakkhadhammā dibbabrahmaāneñjaariyavihārasaṅkhātaṃ attano pavattivisesaṃ upādāya, ‘‘evaṃvihārī’’ti ettha puna gahitāti vuccamāne na koci virodho. Phaladhammānaṃ pavattikālepi kilesānaṃ paṭippassaddhi na taṃānubhāvajātā, atha kho ariyamaggena kilesānaṃ samucchinnattāti āha – ‘‘maggānubhāvena kilesānaṃ paṭipassaddhante uppannattā’’ti. Yo yaṃ pajahati, so pahāyako pahātabbato vimuttoti vuccati visaṃsaṭṭhabhāvatoti pahānavibhāgena vuccamāne apahāyakassa nibbānassa kathaṃ vimuttatā? Visaṃsaṭṭhābhāvato eva. Tañhi pakatiyāva sabbaso kilesehi visaṃsaṭṭhaṃ vinissaṭaṃ suvidūravidūre ṭhitaṃ, tasmāssa tato nissaṭattā nissaraṇavimutti nissaraṇapahānanti vuccatīti āha ‘‘nibbāna’’ntiādi.
૧૯૯. ઇમે તથાગતસ્સ અચ્છરિયઅબ્ભુતધમ્મા, ન સાવકવિસયા, મમ પન દેસના તયા સુતા એવાતિ તે થેરસ્સેવ ભારં કરોન્તો, ‘‘તં ભિય્યોસોમત્તાય પટિભન્તૂ’’તિ આહ. સતો સમ્પજાનોતિ એત્થ કાલભેદવસેન લબ્ભમાનમ્પિ સમ્પજાનભાવં અનામસિત્વા ગતિવિભાગેન તં દસ્સેતું, ‘‘દ્વે સમ્પજઞ્ઞાની’’તિઆદિ વુત્તં – અટ્ઠ વરે ગણ્હન્તોતિ એત્થ કથં વરં દેવતા દેતિ, પરસ્સ દીયમાનઞ્ચ તં કથં પરસ્સ સમિજ્ઝતીતિ? કમ્મબલેનેવ. યદિ હિ તં કમ્મં કતોકાસં યસ્સ તદપદેસેન ફલં વિપચ્ચતિ, એવં દેવતાય તસ્સ વરં દિન્નં, ઇતરેન ચ લદ્ધન્તિ વોહારો હોતીતિ. અપિચ પરસ્સ પત્થિતવરાનિ નામ વિપચ્ચમાનસ્સ કમ્મસ્સ પચ્ચયભૂતો પયોગવિસેસોતિ દટ્ઠબ્બં. તાનિ વિપચ્ચને એકન્તિકાનિપિ અપ્પેસક્ખા દેવતા – ‘‘અયમસ્સ પત્થના સમિજ્ઝિસ્સતિ, નો’’તિ ન જાનન્તિ, સક્કો પન પઞ્ઞવા તાનિ એકચ્ચં જાનાતિયેવ. તેન વુત્તં – ‘‘સક્કેન પસીદિત્વા દિન્ને અટ્ઠ વરે ગણ્હન્તો’’તિઆદિ.
199. Ime tathāgatassa acchariyaabbhutadhammā, na sāvakavisayā, mama pana desanā tayā sutā evāti te therasseva bhāraṃ karonto, ‘‘taṃ bhiyyosomattāya paṭibhantū’’ti āha. Sato sampajānoti ettha kālabhedavasena labbhamānampi sampajānabhāvaṃ anāmasitvā gativibhāgena taṃ dassetuṃ, ‘‘dve sampajaññānī’’tiādi vuttaṃ – aṭṭha vare gaṇhantoti ettha kathaṃ varaṃ devatā deti, parassa dīyamānañca taṃ kathaṃ parassa samijjhatīti? Kammabaleneva. Yadi hi taṃ kammaṃ katokāsaṃ yassa tadapadesena phalaṃ vipaccati, evaṃ devatāya tassa varaṃ dinnaṃ, itarena ca laddhanti vohāro hotīti. Apica parassa patthitavarāni nāma vipaccamānassa kammassa paccayabhūto payogavisesoti daṭṭhabbaṃ. Tāni vipaccane ekantikānipi appesakkhā devatā – ‘‘ayamassa patthanā samijjhissati, no’’ti na jānanti, sakko pana paññavā tāni ekaccaṃ jānātiyeva. Tena vuttaṃ – ‘‘sakkena pasīditvā dinne aṭṭha vare gaṇhanto’’tiādi.
પઠમજવનવારેતિ ઉપ્પન્નસ્સ સબ્બપઠમજવનવારે. સો હિ પટિસન્ધિયા આસન્નભાવતો અવિસદો હોતિ, દેવભાવે નિકન્તિવસેન ઉપ્પજ્જનતો ન જાનાતિ. અઞ્ઞાહિ દેવતાહિ અસાધારણજાનનં હોતિ દુતિયજવનવારતો પટ્ઠાય પવત્તનતો.
Paṭhamajavanavāreti uppannassa sabbapaṭhamajavanavāre. So hi paṭisandhiyā āsannabhāvato avisado hoti, devabhāve nikantivasena uppajjanato na jānāti. Aññāhi devatāhi asādhāraṇajānanaṃ hoti dutiyajavanavārato paṭṭhāya pavattanato.
અઞ્ઞેપિ દેવાતિઆદિના બોધિસત્તસ્સ તત્થ સમ્પજઞ્ઞેનેવ ઠિતભાવં બ્યતિરેકમુખેન વિભાવેતિ. આહારૂપચ્છેદેન કાલઙ્કરોન્તીતિ ઇદં ખિડ્ડાપદોસિકવસેન વુત્તં. ઇતરેસમ્પિ દિબ્બભોગેહિ મુચ્છિતતં અજ્ઝાપન્નાનં તિટ્ઠન્તાનં સમ્પજઞ્ઞાભાવો હોતિયેવ. કિં તથારૂપં આરમ્મણં નત્થીતિ યથારૂપં ઉળારં પણીતઞ્ચ આરમ્મણં પટિચ્ચ તે દેવા સંમુચ્છિતા આહારૂપચ્છેદમ્પિ કરોન્તિ, કિં તથારૂપં ઉળારં પણીતઞ્ચ આરમ્મણં બોધિસત્તસ્સ નત્થીતિ બોધિસત્તસ્સ સમ્પજઞ્ઞાનુભાવં વિભાવેતું ચોદનં સમુટ્ઠાપેતિ? બોધિસત્તો હિ યત્થ યત્થ નિબ્બત્તતિ, તત્થ તત્થ અઞ્ઞે સત્તે દસહિ વિસેસેહિ અધિગ્ગણ્હાતિ, પગેવ તત્થ દેવભૂતો, તથાપિ ‘‘સતો સમ્પજાનો’’તિ અયમેત્થ અચ્છરિયધમ્મો વુત્તો.
Aññepi devātiādinā bodhisattassa tattha sampajaññeneva ṭhitabhāvaṃ byatirekamukhena vibhāveti. Āhārūpacchedena kālaṅkarontīti idaṃ khiḍḍāpadosikavasena vuttaṃ. Itaresampi dibbabhogehi mucchitataṃ ajjhāpannānaṃ tiṭṭhantānaṃ sampajaññābhāvo hotiyeva. Kiṃ tathārūpaṃ ārammaṇaṃnatthīti yathārūpaṃ uḷāraṃ paṇītañca ārammaṇaṃ paṭicca te devā saṃmucchitā āhārūpacchedampi karonti, kiṃ tathārūpaṃ uḷāraṃ paṇītañca ārammaṇaṃ bodhisattassa natthīti bodhisattassa sampajaññānubhāvaṃ vibhāvetuṃ codanaṃ samuṭṭhāpeti? Bodhisatto hi yattha yattha nibbattati, tattha tattha aññe satte dasahi visesehi adhiggaṇhāti, pageva tattha devabhūto, tathāpi ‘‘sato sampajāno’’ti ayamettha acchariyadhammo vutto.
૨૦૦. સમ્પત્તિભવે દીઘાયુકતા નામ પઞ્ઞાબલેન હોતિ, બોધિસત્તો ચ મહાપઞ્ઞો, તસ્મા તત્થ તત્થ ભવે તેન દીઘાયુકેન ભવિતબ્બન્તિ અધિપ્પાયેન, ‘‘સેસત્તભાવેસુ કિં યાવતાયુકં ન તિટ્ઠતી’’તિ ચોદેતિ. ઇતરો ‘‘આમ ન તિટ્ઠતી’’તિ પટિજાનિત્વા, ‘‘અઞ્ઞદા હી’’તિઆદિના તત્થ કારણમાહ. ‘‘ઇધ ન ભવિસ્સામી’’તિ અધિમુચ્ચનવસેન કાલકિરિયા અધિમુત્તિકાલકિરિયા. પારમિધમ્માનઞ્હિ ઉક્કંસપ્પત્તિયા તસ્મિં તસ્મિં અત્તભાવે અભિઞ્ઞાસમાપત્તીહિ સન્તાનસ્સ વિસેસિતત્તા અત્તસિનેહસ્સ તનુભાવેન સત્તેસુ ચ મહાકરુણાય ઉળારભાવેન અધિટ્ઠાનસ્સ તિક્ખવિસદભાવાપત્તિયા બોધિસત્તાનં અધિપ્પાયા સમિજ્ઝન્તિ, ચિત્તે વિય કમ્મેસુ ચ તેસં વસિભાવો, તસ્મા યત્થુપપન્નાનં પારમિયો સમ્મદેવ પરિબ્રૂહેન્તિ, વુત્તનયેન કાલં કત્વા તત્થ ઉપપજ્જન્તિ. તથા હિ અયં મહાસત્તો ઇમસ્મિંયેવ કપ્પે નાનાજાતીસુ અપરિહીનજ્ઝાનો કાલં કત્વા બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તો અપ્પકમેવ કાલં તત્થ ઠત્વા તતો ચવિત્વા ઇધ નિબ્બત્તો. તેનાહ – ‘‘અયં કાલકિરિયા અઞ્ઞેસં ન હોતી’’તિ. સબ્બપારમીનં પૂરિતત્તાતિ ઇમિના પયોજનાભાવતો તત્થ ઠત્વા અધિમુત્તિકાલકિરિયા નામ ન હોતીતિ દસ્સેતિ. અપિચ ચરિમભવે ચતુમહાનિધિસમુટ્ઠાનપુબ્બિકાય દિબ્બસમ્પત્તિસદિસાય મહાસમ્પત્તિયા નિબ્બત્તિ વિય બુદ્ધભૂતસ્સ અસદિસદાનાદિવસેન અનઞ્ઞસાધારણલાભુપ્પત્તિ વિય ચ ઇતો પરં મહાપુરિસસ્સ દિબ્બસમ્પત્તિઅનુભવનં નામ નત્થીતિ યાવતાયુકટ્ઠાનં ઉસ્સાહજાતસ્સ પુઞ્ઞસમ્ભારસ્સ વસેનાતિ દટ્ઠબ્બં. અયઞ્હેત્થ ધમ્મતા.
200. Sampattibhave dīghāyukatā nāma paññābalena hoti, bodhisatto ca mahāpañño, tasmā tattha tattha bhave tena dīghāyukena bhavitabbanti adhippāyena, ‘‘sesattabhāvesu kiṃ yāvatāyukaṃ na tiṭṭhatī’’ti codeti. Itaro ‘‘āma na tiṭṭhatī’’ti paṭijānitvā, ‘‘aññadā hī’’tiādinā tattha kāraṇamāha. ‘‘Idha na bhavissāmī’’ti adhimuccanavasena kālakiriyā adhimuttikālakiriyā. Pāramidhammānañhi ukkaṃsappattiyā tasmiṃ tasmiṃ attabhāve abhiññāsamāpattīhi santānassa visesitattā attasinehassa tanubhāvena sattesu ca mahākaruṇāya uḷārabhāvena adhiṭṭhānassa tikkhavisadabhāvāpattiyā bodhisattānaṃ adhippāyā samijjhanti, citte viya kammesu ca tesaṃ vasibhāvo, tasmā yatthupapannānaṃ pāramiyo sammadeva paribrūhenti, vuttanayena kālaṃ katvā tattha upapajjanti. Tathā hi ayaṃ mahāsatto imasmiṃyeva kappe nānājātīsu aparihīnajjhāno kālaṃ katvā brahmaloke nibbatto appakameva kālaṃ tattha ṭhatvā tato cavitvā idha nibbatto. Tenāha – ‘‘ayaṃ kālakiriyā aññesaṃ na hotī’’ti. Sabbapāramīnaṃ pūritattāti iminā payojanābhāvato tattha ṭhatvā adhimuttikālakiriyā nāma na hotīti dasseti. Apica carimabhave catumahānidhisamuṭṭhānapubbikāya dibbasampattisadisāya mahāsampattiyā nibbatti viya buddhabhūtassa asadisadānādivasena anaññasādhāraṇalābhuppatti viya ca ito paraṃ mahāpurisassa dibbasampattianubhavanaṃ nāma natthīti yāvatāyukaṭṭhānaṃ ussāhajātassa puññasambhārassa vasenāti daṭṭhabbaṃ. Ayañhettha dhammatā.
મનુસ્સગણનાવસેન, ન દેવગણનાવસેન. પુબ્બનિમિત્તાનીતિ ચુતિયા પુબ્બનિમિત્તાનિ. અમિલાયિત્વાતિ એત્થ અમિલાતગ્ગહણેનેવ તાસં માલાનં વણ્ણસમ્પદાપિ ગન્ધસમ્પદાપિ સોભાસમ્પદાપિ દસ્સિતાતિ દટ્ઠબ્બં. બાહિરબ્ભન્તરાનં રજોજલ્લાનં લેસસ્સપિ અભાવતો દેવાનં સરીરગતાનિ વત્થાનિ સબ્બકાલં પરિસુદ્ધપભસ્સરાનેવ હુત્વા તિટ્ઠન્તીતિ આહ ‘‘વત્થેસુપિ એસેવ નયો’’તિ. નેવ સીતં ન ઉણ્હન્તિ યસ્સ સીતસ્સ પતીકારવસેન અધિકં સેવિયમાનં ઉણ્હં, સયમેવ વા ખરતરં હુત્વા અધિભવન્તં સરીરે સેદં ઉપ્પાદેય્ય, તાદિસં નેવ સીતં ન ઉણ્હં હોતિ. તસ્મિં કાલેતિ યથાવુત્તે મરણાસન્નકાલે. બિન્દુબિન્દુવસેનાતિ મુત્તગુળિકા વિય બિન્દુ બિન્દુ હુત્વા સેદા મુચ્ચન્તિ. દન્તાનં ખણ્ડિતભાવો ખણ્ડિચ્ચં. કેસાનં પલિતભાવો પાલિચ્ચં. આદિ-સદ્દેન વલિત્તચતં સઙ્ગણ્હાતિ. કિલન્તરૂપો અત્તભાવો હોતિ, ન પન ખણ્ડિચ્ચપાલિચ્ચાદીહીતિ અધિપ્પાયો. ઉક્કણ્ઠિતાતિ અનભિરતિ, સા નત્થિ ઉપરૂપરિ ઉળારુળારાનમેવ ભોગાનં વિસેસતો રુચિજનકાનં ઉપતિટ્ઠનતો.
Manussagaṇanāvasena, na devagaṇanāvasena. Pubbanimittānīti cutiyā pubbanimittāni. Amilāyitvāti ettha amilātaggahaṇeneva tāsaṃ mālānaṃ vaṇṇasampadāpi gandhasampadāpi sobhāsampadāpi dassitāti daṭṭhabbaṃ. Bāhirabbhantarānaṃ rajojallānaṃ lesassapi abhāvato devānaṃ sarīragatāni vatthāni sabbakālaṃ parisuddhapabhassarāneva hutvā tiṭṭhantīti āha ‘‘vatthesupi eseva nayo’’ti. Neva sītaṃ na uṇhanti yassa sītassa patīkāravasena adhikaṃ seviyamānaṃ uṇhaṃ, sayameva vā kharataraṃ hutvā adhibhavantaṃ sarīre sedaṃ uppādeyya, tādisaṃ neva sītaṃ na uṇhaṃ hoti. Tasmiṃ kāleti yathāvutte maraṇāsannakāle. Bindubinduvasenāti muttaguḷikā viya bindu bindu hutvā sedā muccanti. Dantānaṃ khaṇḍitabhāvo khaṇḍiccaṃ. Kesānaṃ palitabhāvo pāliccaṃ. Ādi-saddena valittacataṃ saṅgaṇhāti. Kilantarūpo attabhāvo hoti, na pana khaṇḍiccapāliccādīhīti adhippāyo. Ukkaṇṭhitāti anabhirati, sā natthi uparūpari uḷāruḷārānameva bhogānaṃ visesato rucijanakānaṃ upatiṭṭhanato.
પણ્ડિતા એવાતિ બુદ્ધિસમ્પન્ના એવ દેવતા. યથા દેવતા ‘‘સમ્પતિ જાતા કીદિસેન પુઞ્ઞકમ્મેન ઇધ નિબ્બત્તા’’તિ ચિન્તેત્વા, ‘‘ઇમિના નામ પુઞ્ઞકમ્મેન ઇધ નિબ્બત્તા’’તિ જાનન્તિ, એવં અતીતભવે અત્તના કતં એકચ્ચં અઞ્ઞમ્પિ પુઞ્ઞં જાનન્તિયેવ મહાપુઞ્ઞાતિ આહ – ‘‘યે મહાપુઞ્ઞા’’તિઆદિ.
Paṇḍitā evāti buddhisampannā eva devatā. Yathā devatā ‘‘sampati jātā kīdisena puññakammena idha nibbattā’’ti cintetvā, ‘‘iminā nāma puññakammena idha nibbattā’’ti jānanti, evaṃ atītabhave attanā kataṃ ekaccaṃ aññampi puññaṃ jānantiyeva mahāpuññāti āha – ‘‘ye mahāpuññā’’tiādi.
ન પઞ્ઞાયન્તિ ચિરતરકાલત્તા પરમાયુનો. અનિય્યાનિકન્તિ ન નિય્યાનાવહં સત્તાનં અભાજનભાવતો. સત્તા ન પરમાયુનો હોન્તિ નામ પાપુસ્સન્નતાયાતિ આહ – ‘‘તદા હિ સત્તા ઉસ્સન્નકિલેસા હોન્તી’’તિ. એત્થાહ – ‘‘કસ્મા સમ્બુદ્ધા મનુસ્સલોકે એવ ઉપ્પજ્જન્તિ, ન દેવબ્રહ્મલોકેસૂ’’તિ. દેવલોકે તાવ નુપ્પજ્જન્તિ બ્રહ્મચરિયવાસસ્સ અનોકાસભાવતો તથા અનચ્છરિયભાવતો. અચ્છરિયધમ્મા હિ બુદ્ધા ભગવન્તો, તેસં સા અચ્છરિયધમ્મતા દેવત્તભાવે ઠિતાનં ન પાકટા હોતિ યથા મનુસ્સભૂતાનં. દેવભૂતે હિ સમ્માસમ્બુદ્ધે દિસ્સમાનં બુદ્ધાનુભાવં દેવાનુભાવતોવ લોકો દહતિ, ન બુદ્ધાનુભાવતો, તથા સતિ સમ્માસમ્બુદ્ધે નાધિમુચ્ચતિ ન સમ્પસીદતિ ઇસ્સરકુત્તગ્ગાહં ન વિસ્સજ્જેતિ, દેવત્તભાવસ્સ ચ ચિરકાલપવત્તનતો એકચ્ચસસ્સતવાદતો ન પરિમુચ્ચતિ. ‘‘બ્રહ્મલોકે નુપ્પજ્જન્તી’’તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સત્તાનં તાદિસગાહવિમોચનત્થઞ્હિ બુદ્ધા ભગવન્તો મનુસ્સસુગતિયંયેવ ઉપ્પજ્જન્તિ; ન દેવસુગતિયં, મનુસ્સસુગતિયં ઉપ્પજ્જન્તાપિ ઓપપાતિકા ન હોન્તિ, સતિ ચ ઓપપાતિકૂપપત્તિયં વુત્તદોસાનતિવત્તનતો. ધમ્મવેનેય્યાનં અત્થાય ધમ્મતન્તિયા ઠપનસ્સ વિય ધાતુવેનેય્યાનં અત્થાય ધાતૂનં ઠપનસ્સ ઇચ્છિતબ્બત્તા ચ. ન હિ ઓપપાતિકાનં પરિનિબ્બાનતો ઉદ્ધં સરીરધાતુયો તિટ્ઠન્તિ, તસ્મા ન ઓપપાતિકા હોન્તિ, ચરિમભવે ચ મહાબોધિસત્તા, મનુસ્સભાવસ્સ પાકટકરણાય દારપરિગ્ગહમ્પિ કરોન્તા યાવ પુત્તમુખદસ્સના અગારમજ્ઝે તિટ્ઠન્તિ. પરિપાકગતસીલનેક્ખમ્મપઞ્ઞાદિપારમિકાપિ ન અભિનિક્ખમન્તિ, કિં વા એતાય કારણચિન્તાય? સબ્બબુદ્ધેહિ આચિણ્ણસમાચિણ્ણા, યદિદં મનુસ્સભૂતાનંયેવ અભિસમ્બુજ્ઝના, ન દેવભૂતાનન્તિ અયમેત્થ ધમ્મતા. તથા હિ તદત્થો મહાભિનીહારોપિ મનુસ્સભૂતાનંયેવ ઇજ્ઝતિ, ન ઇતરેસં.
Na paññāyanti ciratarakālattā paramāyuno. Aniyyānikanti na niyyānāvahaṃ sattānaṃ abhājanabhāvato. Sattā na paramāyuno honti nāma pāpussannatāyāti āha – ‘‘tadā hi sattā ussannakilesā hontī’’ti. Etthāha – ‘‘kasmā sambuddhā manussaloke eva uppajjanti, na devabrahmalokesū’’ti. Devaloke tāva nuppajjanti brahmacariyavāsassa anokāsabhāvato tathā anacchariyabhāvato. Acchariyadhammā hi buddhā bhagavanto, tesaṃ sā acchariyadhammatā devattabhāve ṭhitānaṃ na pākaṭā hoti yathā manussabhūtānaṃ. Devabhūte hi sammāsambuddhe dissamānaṃ buddhānubhāvaṃ devānubhāvatova loko dahati, na buddhānubhāvato, tathā sati sammāsambuddhe nādhimuccati na sampasīdati issarakuttaggāhaṃ na vissajjeti, devattabhāvassa ca cirakālapavattanato ekaccasassatavādato na parimuccati. ‘‘Brahmaloke nuppajjantī’’ti etthāpi eseva nayo. Sattānaṃ tādisagāhavimocanatthañhi buddhā bhagavanto manussasugatiyaṃyeva uppajjanti; na devasugatiyaṃ, manussasugatiyaṃ uppajjantāpi opapātikā na honti, sati ca opapātikūpapattiyaṃ vuttadosānativattanato. Dhammaveneyyānaṃ atthāya dhammatantiyā ṭhapanassa viya dhātuveneyyānaṃ atthāya dhātūnaṃ ṭhapanassa icchitabbattā ca. Na hi opapātikānaṃ parinibbānato uddhaṃ sarīradhātuyo tiṭṭhanti, tasmā na opapātikā honti, carimabhave ca mahābodhisattā, manussabhāvassa pākaṭakaraṇāya dārapariggahampi karontā yāva puttamukhadassanā agāramajjhe tiṭṭhanti. Paripākagatasīlanekkhammapaññādipāramikāpi na abhinikkhamanti, kiṃ vā etāya kāraṇacintāya? Sabbabuddhehi āciṇṇasamāciṇṇā, yadidaṃ manussabhūtānaṃyeva abhisambujjhanā, na devabhūtānanti ayamettha dhammatā. Tathā hi tadattho mahābhinīhāropi manussabhūtānaṃyeva ijjhati, na itaresaṃ.
કસ્મા પન સમ્માસમ્બુદ્ધા જમ્બુદીપેયેવ ઉપ્પજ્જન્તિ, ન સેસદીપેસૂતિ? કેચિ તાવ આહુ – ‘‘યસ્મા પથવિયા નાભિભૂતા બુદ્ધાનુભાવસહિતા અચલટ્ઠાનભૂતા બોધિમણ્ડભૂમિ જમ્બુદીપેયેવ ઉપ્પજ્જતિ, તસ્મા જમ્બુદીપેયેવ ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ; ‘‘તથા ઇતરેસમ્પિ અવિજહિતટ્ઠાનાનં તત્થેવ લબ્ભમાનતો’’તિ. અયં પનેત્થ અમ્હાકં ખન્તિ – યસ્મા પુરિમબુદ્ધાનં મહાબોધિસત્તાનં પચ્ચેકબુદ્ધાનઞ્ચ નિબ્બત્તિયા સાવકબોધિસત્તાનં સાવકબોધિયા અભિનીહારો સાવકપારમીનં સમ્ભરણં પરિપાચનઞ્ચ બુદ્ધખેત્તભૂતે ઇમસ્મિં ચક્કવાળે જમ્બુદીપેયેવ ઇજ્ઝતિ, ન અઞ્ઞત્થ. વેનેય્યાનં વિનયનત્થો ચ બુદ્ધુપ્પાદોતિ અગ્ગસાવકાદિવેનેય્યવિસેસાપેક્ખાય એકસ્મિં જમ્બુદીપેયેવ બુદ્ધા નિબ્બત્તન્તિ, ન સેસદીપેસુ. અયઞ્ચ નયો સબ્બબુદ્ધાનં આચિણ્ણસમાચિણ્ણોતિ તેસં ઉત્તમપુરિસાનં તત્થેવ ઉપ્પત્તિ સમ્પત્તિચક્કાનં વિય અઞ્ઞમઞ્ઞુપનિસ્સયતો અપરાપરં વત્તતીતિ દટ્ઠબ્બં. તેનાહ – ‘‘તીસુ દીપેસુ બુદ્ધા ન નિબ્બત્તન્તિ, જમ્બુદીપેયેવ નિબ્બત્તન્તીતિ દીપં પસ્સતી’’તિ. ઇમિના નયેન દેસનિયમેપિ કારણં વત્તબ્બં.
Kasmā pana sammāsambuddhā jambudīpeyeva uppajjanti, na sesadīpesūti? Keci tāva āhu – ‘‘yasmā pathaviyā nābhibhūtā buddhānubhāvasahitā acalaṭṭhānabhūtā bodhimaṇḍabhūmi jambudīpeyeva uppajjati, tasmā jambudīpeyeva uppajjantī’’ti; ‘‘tathā itaresampi avijahitaṭṭhānānaṃ tattheva labbhamānato’’ti. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yasmā purimabuddhānaṃ mahābodhisattānaṃ paccekabuddhānañca nibbattiyā sāvakabodhisattānaṃ sāvakabodhiyā abhinīhāro sāvakapāramīnaṃ sambharaṇaṃ paripācanañca buddhakhettabhūte imasmiṃ cakkavāḷe jambudīpeyeva ijjhati, na aññattha. Veneyyānaṃ vinayanattho ca buddhuppādoti aggasāvakādiveneyyavisesāpekkhāya ekasmiṃ jambudīpeyeva buddhā nibbattanti, na sesadīpesu. Ayañca nayo sabbabuddhānaṃ āciṇṇasamāciṇṇoti tesaṃ uttamapurisānaṃ tattheva uppatti sampatticakkānaṃ viya aññamaññupanissayato aparāparaṃ vattatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantīti dīpaṃ passatī’’ti. Iminā nayena desaniyamepi kāraṇaṃ vattabbaṃ.
ઇદાનિ ચ ખત્તિયકુલં લોકસમ્મતં બ્રાહ્મણાનમ્પિ પૂજનીયભાવતો. રાજા મે પિતા ભવિસ્સતીતિ કુલં પસ્સિ પિતુવસેન કુલસ્સ નિદ્દિસિતબ્બતો . દસન્નં માસાનં ઉપરિ સત્ત દિવસાનીતિ પસ્સિ તેન અત્તનો અન્તરાયાભાવં અઞ્ઞાસિ, તસ્સા ચ તુસિતભવે દિબ્બસમ્પત્તિપચ્ચનુભવનં.
Idāni ca khattiyakulaṃ lokasammataṃ brāhmaṇānampi pūjanīyabhāvato. Rājā me pitā bhavissatīti kulaṃ passi pituvasena kulassa niddisitabbato . Dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānīti passi tena attano antarāyābhāvaṃ aññāsi, tassā ca tusitabhave dibbasampattipaccanubhavanaṃ.
તા દેવતાતિ દસસહસ્સિચક્કવાળદેવતા. કથં પન તા બોધિસત્તસ્સ પૂરિતપારમિભાવં ભાવિનઞ્ચ સમ્બુદ્ધભાવં જાનન્તીતિ? મહેસક્ખાનં દેવતાનં વસેન, યેભુય્યેન ચ તા દેવતા અભિસમયભાગિનો. તથા હિ ભગવતો ચ ધમ્મદાનસંવિભાગે અનેકવારં દસસહસ્સચક્કવાળવાસિદેવતાસન્નિપાતો અહોસિ.
Tā devatāti dasasahassicakkavāḷadevatā. Kathaṃ pana tā bodhisattassa pūritapāramibhāvaṃ bhāvinañca sambuddhabhāvaṃ jānantīti? Mahesakkhānaṃ devatānaṃ vasena, yebhuyyena ca tā devatā abhisamayabhāgino. Tathā hi bhagavato ca dhammadānasaṃvibhāge anekavāraṃ dasasahassacakkavāḷavāsidevatāsannipāto ahosi.
ચવામીતિ પજાનાતિ ચુતિઆસન્નજવનેહિ ઞાણસહિતેહિ ચુતિયા ઉપટ્ઠિતભાવસ્સ પટિસંવિદિતત્તા. ચુતિચિત્તં ન જાનાતિ ચુતિચિત્તક્ખણસ્સ ઇત્તરભાવતો. તથા હિ તં ચુતૂપપાતઞાણસ્સપિ અવિસયો એવ. પટિસન્ધિચિત્તેપિ એસેવ નયો. આવજ્જનપરિયાયોતિ આવજ્જનક્કમો. યસ્મા એકવારં આવજ્જિતમત્તેન આરમ્મણં નિચ્છિનિતું ન સક્કા, તસ્મા તમેવારમ્મણં દુતિયં તતિયઞ્ચ આવજ્જિત્વા નિચ્છીયતિ, આવજ્જનસીસેન ચેત્થ જવનવારો ગહિતો. તેનાહ – ‘‘દુતિયતતિયચિત્તવારેયેવ જાનિસ્સતી’’તિ. ચુતિયા પુરેતરં કતિપયચિત્તવારતો પટ્ઠાય મરણં મે આસન્નન્તિ જાનનતો, ‘‘ચુતિક્ખણેપિ ચવામીતિ પજાનાતી’’તિ વુત્તં. પટિસન્ધિયા પન અપુબ્બભાવતો પટિસન્ધિચિત્તં ન જાનાતિ. નિકન્તિયા ઉપ્પત્તિતો પરતો અસુકસ્મિં ઠાને મયા પટિસન્ધિ ગહિતાતિ પજાનાતિ, દુતિયજવનતો પટ્ઠાય જાનાતીતિ વુત્તોવાયમત્થો. તસ્મિં કાલેતિ પટિસન્ધિગ્ગહણકાલે. દસસહસ્સી કમ્પતીતિ એત્થ કમ્પનકારણં હેટ્ઠા વુત્તમેવ. મહાકારુણિકા બુદ્ધા ભગવન્તો સત્તાનં હિતસુખવિધાનતપ્પરતાય બહુલં સોમનસ્સિકાવ હોન્તીતિ તેસં પઠમમહાવિપાકચિત્તેન પટિસન્ધિગ્ગહણં અટ્ઠકથાયં (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૭; ધ॰ સ॰ ૪૯૮; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૯૯) વુત્તં. મહાસીવત્થેરો પન યદિપિ મહાકારુણિકા બુદ્ધા ભગવન્તો સત્તાનં હિતસુખવિધાનતપ્પરા, વિવેકજ્ઝાસયા પન વિસઙ્ખારનિન્ના સબ્બસઙ્ખારેસુ અજ્ઝુપેક્ખણબહુલાતિ પઞ્ચમેન મહાવિપાકચિત્તેન પટિસન્ધિગ્ગહણમાહ.
Cavāmīti pajānāti cutiāsannajavanehi ñāṇasahitehi cutiyā upaṭṭhitabhāvassa paṭisaṃviditattā. Cuticittaṃ na jānāti cuticittakkhaṇassa ittarabhāvato. Tathā hi taṃ cutūpapātañāṇassapi avisayo eva. Paṭisandhicittepi eseva nayo. Āvajjanapariyāyoti āvajjanakkamo. Yasmā ekavāraṃ āvajjitamattena ārammaṇaṃ nicchinituṃ na sakkā, tasmā tamevārammaṇaṃ dutiyaṃ tatiyañca āvajjitvā nicchīyati, āvajjanasīsena cettha javanavāro gahito. Tenāha – ‘‘dutiyatatiyacittavāreyeva jānissatī’’ti. Cutiyā puretaraṃ katipayacittavārato paṭṭhāya maraṇaṃ me āsannanti jānanato, ‘‘cutikkhaṇepi cavāmīti pajānātī’’ti vuttaṃ. Paṭisandhiyā pana apubbabhāvato paṭisandhicittaṃ na jānāti. Nikantiyā uppattito parato asukasmiṃ ṭhāne mayā paṭisandhi gahitāti pajānāti, dutiyajavanato paṭṭhāya jānātīti vuttovāyamattho. Tasmiṃ kāleti paṭisandhiggahaṇakāle. Dasasahassī kampatīti ettha kampanakāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparatāya bahulaṃ somanassikāva hontīti tesaṃ paṭhamamahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇaṃ aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.17; dha. sa. 498; ma. ni. aṭṭha. 3.199) vuttaṃ. Mahāsīvatthero pana yadipi mahākāruṇikā buddhā bhagavanto sattānaṃ hitasukhavidhānatapparā, vivekajjhāsayā pana visaṅkhāraninnā sabbasaṅkhāresu ajjhupekkhaṇabahulāti pañcamena mahāvipākacittena paṭisandhiggahaṇamāha.
પુરે પુણ્ણમાય સત્તમદિવસતો પટ્ઠાયાતિ પુણ્ણમાય પુરે સત્તમદિવસતો પટ્ઠાય, સુક્કપક્ખે નવમિતો પટ્ઠાયાતિ અત્થો. સત્તમે દિવસેતિ આસાળ્હીપુણ્ણમાય. ઇદં સુપિનન્તિ ઇદાનિ વુચ્ચમાનાકારં સુપિનં. નેસં દેવિયોતિ મહારાજૂનં દેવિયો.
Pure puṇṇamāya sattamadivasato paṭṭhāyāti puṇṇamāya pure sattamadivasato paṭṭhāya, sukkapakkhe navamito paṭṭhāyāti attho. Sattame divaseti āsāḷhīpuṇṇamāya. Idaṃ supinanti idāni vuccamānākāraṃ supinaṃ. Nesaṃ deviyoti mahārājūnaṃ deviyo.
સો ચ ખો પુરિસગબ્ભો, ન ઇત્થિગબ્ભો, પુત્તો તે ભવિસ્સતીતિ એત્તકમેવ તે બ્રાહ્મણા અત્તનો સુપિનસત્થનયેન કથેસું. સચે અગારં અજ્ઝાવસિસ્સતીતિઆદિ પન દેવતાવિગ્ગહેન ભાવિનમત્થં યાથાવતો પવેદેસું.
So ca kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissatīti ettakameva te brāhmaṇā attano supinasatthanayena kathesuṃ. Sace agāraṃ ajjhāvasissatītiādi pana devatāviggahena bhāvinamatthaṃ yāthāvato pavedesuṃ.
ગબ્ભાવક્કન્તિયોતિ એત્થ ગબ્ભો વુચ્ચતિ માતુકુચ્છિ, તત્થ ઉપ્પત્તિ અવક્કન્તિ, તાવ ગબ્ભાવક્કન્તિ, યાવ ન નિક્ખમતિ. ઠિતકાવ નિક્ખમન્તિ ધમ્માસનતો ઓતરન્તો ધમ્મકથિકો વિય.
Gabbhāvakkantiyoti ettha gabbho vuccati mātukucchi, tattha uppatti avakkanti, tāva gabbhāvakkanti, yāva na nikkhamati. Ṭhitakāva nikkhamanti dhammāsanato otaranto dhammakathiko viya.
૨૦૧. વત્તમાનસમીપે વત્તમાને વિય વોહરીયતીતિ ઓક્કમતીતિ વુત્તન્તિ આહ – ‘‘ઓક્કન્તો હોતીતિ અત્થો’’તિ. એવં હોતીતિ એવં વુત્તપ્પકારેનસ્સ સમ્પજાનના હોતિ. ન ઓક્કમમાને પટિસન્ધિક્ખણસ્સ દુવિઞ્ઞેય્યત્તા. તથા ચ વુત્તં – ‘‘પટિસન્ધિચિત્તં ન જાનાતી’’તિ. દસસહસ્સચક્કવાળપત્થરણેન વા અપ્પમાણો. અતિવિય સમુજ્જલભાવેન ઉળારો. દેવાનુભાવન્તિ દેવાનં પભાનુભાવં. દેવાનઞ્હિ પભંસો ઓભાસો અધિભવતિ, ન તેસં આધિપચ્ચં. તેનાહ ‘‘દેવાન’’ન્તિઆદિ.
201. Vattamānasamīpe vattamāne viya voharīyatīti okkamatīti vuttanti āha – ‘‘okkanto hotīti attho’’ti. Evaṃ hotīti evaṃ vuttappakārenassa sampajānanā hoti. Na okkamamāne paṭisandhikkhaṇassa duviññeyyattā. Tathā ca vuttaṃ – ‘‘paṭisandhicittaṃ na jānātī’’ti. Dasasahassacakkavāḷapattharaṇena vā appamāṇo. Ativiya samujjalabhāvena uḷāro. Devānubhāvanti devānaṃ pabhānubhāvaṃ. Devānañhi pabhaṃso obhāso adhibhavati, na tesaṃ ādhipaccaṃ. Tenāha ‘‘devāna’’ntiādi.
રુક્ખગચ્છાદિના કેનચિ ન હઞ્ઞતીતિ અઘા, અબાધા. તેનાહ ‘‘નિચ્ચવિવટા’’તિ. અસંવુતાતિ હેટ્ઠા ઉપરિ ચ કેન ચિ ન પિહિતા. તેનાહ ‘‘હેટ્ઠાપિ અપ્પતિટ્ઠા’’તિ. તત્થ પિ-સદ્દેન યથા હેટ્ઠા ઉદકસ્સ પિધાયિકા પથવી નત્થીતિ અસંવુતા લોકન્તરિકા, એવં ઉપરિપિ ચક્કવાળેસુ વિય દેવવિમાનાનં અભાવતો અસંવુતા અપ્પતિટ્ઠાતિ દસ્સેતિ. અન્ધકારો એત્થ અત્થીતિ અન્ધકારા. ચક્ખુવિઞ્ઞાણં ન જાયતિ આલોકસ્સાભાવતો, ન ચક્ખુનો. તથા હિ ‘‘તેન ઓભાસેન અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્જાનન્તી’’તિ વુત્તં. જમ્બુદીપે ઠિતમજ્ઝન્હિકવેલાયં પુબ્બવિદેહવાસીનં અત્થઙ્ગમનવસેન ઉપડ્ઢં સૂરિયમણ્ડલં પઞ્ઞાયતિ, અપરગોયાનવાસીનં ઉગ્ગમનવસેન, એવં સેસદીપેસુપીતિ આહ – ‘‘એકપ્પહારેનેવ તીસુ દીપેસુ પઞ્ઞાયન્તી’’તિ. ઇતો અઞ્ઞથા પન દ્વીસુ એવ દીપેસુ એકપ્પહારેનેવ પઞ્ઞાયતીતિ. એકેકાય દિસાય નવ નવ યોજનસતસહસ્સાનિ અન્ધકારવિધમનમ્પિ ઇમિના નયેન દટ્ઠબ્બં. પભાય નપ્પહોન્તીતિ અત્તનો પભાય ઓભાસિતું ન અભિસમ્ભુણન્તિ. યુગન્ધરપબ્બતમત્થકપ્પમાણે આકાસે વિચરણતો, ‘‘ચક્કવાળપબ્બતસ્સ વેમજ્ઝેન ચરન્તી’’તિ વુત્તં.
Rukkhagacchādinā kenaci na haññatīti aghā, abādhā. Tenāha ‘‘niccavivaṭā’’ti. Asaṃvutāti heṭṭhā upari ca kena ci na pihitā. Tenāha ‘‘heṭṭhāpi appatiṭṭhā’’ti. Tattha pi-saddena yathā heṭṭhā udakassa pidhāyikā pathavī natthīti asaṃvutā lokantarikā, evaṃ uparipi cakkavāḷesu viya devavimānānaṃ abhāvato asaṃvutā appatiṭṭhāti dasseti. Andhakāro ettha atthīti andhakārā. Cakkhuviññāṇaṃ na jāyati ālokassābhāvato, na cakkhuno. Tathā hi ‘‘tena obhāsena aññamaññaṃ sañjānantī’’ti vuttaṃ. Jambudīpe ṭhitamajjhanhikavelāyaṃ pubbavidehavāsīnaṃ atthaṅgamanavasena upaḍḍhaṃ sūriyamaṇḍalaṃ paññāyati, aparagoyānavāsīnaṃ uggamanavasena, evaṃ sesadīpesupīti āha – ‘‘ekappahāreneva tīsu dīpesu paññāyantī’’ti. Ito aññathā pana dvīsu eva dīpesu ekappahāreneva paññāyatīti. Ekekāya disāya nava nava yojanasatasahassāni andhakāravidhamanampi iminā nayena daṭṭhabbaṃ. Pabhāya nappahontīti attano pabhāya obhāsituṃ na abhisambhuṇanti. Yugandharapabbatamatthakappamāṇe ākāse vicaraṇato, ‘‘cakkavāḷapabbatassa vemajjhena carantī’’ti vuttaṃ.
વાવટાતિ ખાદનત્થં ગણ્હિતું ઉપક્કમન્તા. વિપરિવત્તિત્વાતિ વિવટ્ટિત્વા. છિજ્જિત્વાતિ મુચ્છાપત્તિયા ઠિતટ્ઠાનતો મુચ્ચિત્વા, અઙ્ગપચ્ચઙ્ગચ્છેદનવસેન વા છિજ્જિત્વા. અચ્ચન્તખારેતિ આતપસન્તાપાભાવેન અતિસીતભાવં સન્ધાય અચ્ચન્તખારતા વુત્તા સિયા. ન હિ તં કપ્પસણ્ઠાનઉદકં સમ્પત્તિકરમહામેઘવુટ્ઠં પથવીસન્ધારકં કપ્પવિનાસકઉદકં વિય ખારં ભવિતુમરહતિ. તથા હિ સતિ પથવીપિ વિલીયેય્ય. તેસં વા પાપકમ્મબલેન પેતાનં પકતિઉદકસ્સ પુબ્બખેળભાવાપત્તિ વિય તસ્સ ઉદકસ્સ તદા ખારભાવાપત્તિ હોતીતિ વુત્તં ‘‘અચ્ચન્તખારે ઉદકે’’તિ. સમન્તતોતિ સબ્બભાગતો છપ્પકારમ્પિ.
Vāvaṭāti khādanatthaṃ gaṇhituṃ upakkamantā. Viparivattitvāti vivaṭṭitvā. Chijjitvāti mucchāpattiyā ṭhitaṭṭhānato muccitvā, aṅgapaccaṅgacchedanavasena vā chijjitvā. Accantakhāreti ātapasantāpābhāvena atisītabhāvaṃ sandhāya accantakhāratā vuttā siyā. Na hi taṃ kappasaṇṭhānaudakaṃ sampattikaramahāmeghavuṭṭhaṃ pathavīsandhārakaṃ kappavināsakaudakaṃ viya khāraṃ bhavitumarahati. Tathā hi sati pathavīpi vilīyeyya. Tesaṃ vā pāpakammabalena petānaṃ pakatiudakassa pubbakheḷabhāvāpatti viya tassa udakassa tadā khārabhāvāpatti hotīti vuttaṃ ‘‘accantakhāre udake’’ti. Samantatoti sabbabhāgato chappakārampi.
૨૦૨. ચતુન્નં મહારાજૂનં વસેનાતિ વેસ્સવણાદિચતુમહારાજભાવસામઞ્ઞેન.
202.Catunnaṃ mahārājūnaṃ vasenāti vessavaṇādicatumahārājabhāvasāmaññena.
૨૦૩. સભાવેનેવાતિ પરસ્સ સન્તિકે ગહણેન વિના અત્તનો સભાવેનેવ સયમેવ અધિટ્ઠહિત્વા સીલસમ્પન્ના.
203.Sabhāvenevāti parassa santike gahaṇena vinā attano sabhāveneva sayameva adhiṭṭhahitvā sīlasampannā.
મનુસ્સેસૂતિ ઇદં પકતિચારિત્તવસેન વુત્તં – ‘‘મનુસ્સિત્થિયા નામ મનુસ્સપુરિસેસુ પુરિસાધિપ્પાયચિત્તં ઉપ્પજ્જેય્યા’’તિ, બોધિસત્તમાતુ પન દેવેસૂપિ તાદિસં ચિત્તં નુપ્પજ્જતેવ. યથા બોધિસત્તસ્સ આનુભાવેન બોધિસત્તસ્સ માતુ પુરિસાધિપ્પાયચિત્તં નુપ્પજ્જતિ, એવં તસ્સ આનુભાવેનેવ સા કેનચિ પુરિસેન અનતિક્કમનીયાતિ આહ – ‘‘પાદા ન વહન્તિ, દિબ્બસઙ્ખલિકા વિય બજ્ઝન્તી’’તિ.
Manussesūti idaṃ pakaticārittavasena vuttaṃ – ‘‘manussitthiyā nāma manussapurisesu purisādhippāyacittaṃ uppajjeyyā’’ti, bodhisattamātu pana devesūpi tādisaṃ cittaṃ nuppajjateva. Yathā bodhisattassa ānubhāvena bodhisattassa mātu purisādhippāyacittaṃ nuppajjati, evaṃ tassa ānubhāveneva sā kenaci purisena anatikkamanīyāti āha – ‘‘pādā na vahanti, dibbasaṅkhalikā viya bajjhantī’’ti.
પુબ્બે ‘‘કામગુણૂપસંહિતં ચિત્તં નુપ્પજ્જતી’’તિ વુત્તં, પુન ‘‘પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતા સમઙ્ગીભૂતા પરિચારેતી’’તિ વુત્તં, કથમિદં અઞ્ઞમઞ્ઞં ન વિરુજ્ઝતીતિ આહ ‘‘પુબ્બે’’તિઆદિ. વત્થુપટિક્ખેપોતિ અબ્રહ્મચરિયવત્થુપટિસેધો. તેનાહ ‘‘પુરિસાધિપ્પાયવસેના’’તિ. આરમ્મણપટિલાભોતિ રૂપાદિપઞ્ચકામગુણારમ્મણસ્સેવ પટિલાભો.
Pubbe ‘‘kāmaguṇūpasaṃhitaṃ cittaṃ nuppajjatī’’ti vuttaṃ, puna ‘‘pañcahi kāmaguṇehi samappitā samaṅgībhūtā paricāretī’’ti vuttaṃ, kathamidaṃ aññamaññaṃ na virujjhatīti āha ‘‘pubbe’’tiādi. Vatthupaṭikkhepoti abrahmacariyavatthupaṭisedho. Tenāha ‘‘purisādhippāyavasenā’’ti. Ārammaṇapaṭilābhoti rūpādipañcakāmaguṇārammaṇasseva paṭilābho.
૨૦૪. કિલમથોતિ ખેદો. કાયસ્સ હિ ગરુભાવકઠિનભાવાદયોપિ તસ્સા તદા ન હોન્તિ એવ. ‘‘તિરોકુચ્છિગતં પસ્સતી’’તિ વુત્તં, કદા પટ્ઠાય પસ્સતીતિ આહ – ‘‘કલલાદિકાલં અતિક્કમિત્વા’’તિઆદિ. દસ્સને પયોજનં સયમેવ વદતિ, તસ્સ અભાવતો કલલાદિકાલે ન પસ્સતિ. પુત્તેનાતિ દહરેન મન્દેન ઉત્તાનસેય્યકેન. યં તં માતૂતિઆદિ પકતિચારિત્તવસેન વુત્તં. ચક્કવત્તિગબ્ભતોપિ હિ સવિસેસં બોધિસત્તગબ્ભો પરિહારં લભતિ પુઞ્ઞસમ્ભારસ્સ સાતિસયત્તા, તસ્મા બોધિસત્તમાતા અતિવિય સપ્પાયાહારાચારા ચ હુત્વા સક્કચ્ચં પરિહરતિ. પુરત્થાભિમુખોતિ માતુ પુરત્થાભિમુખો. ઇદાનિ તિરોકુચ્છિગતસ્સ દિસ્સમાનતાય અબ્ભન્તરં બાહિરઞ્ચ કારણં દસ્સેતું, ‘‘પુબ્બે કતકમ્મ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. અસ્સાતિ દેવિયા. વત્થુન્તિ કુચ્છિં. ફલિકઅબ્ભપટલાદિનો વિય બોધિસત્તમાતુકુચ્છિતચસ્સ પટલભાવેન આલોકસ્સ વિબન્ધાભાવતો યથા બોધિસત્તમાતા કુચ્છિગતં બોધિસત્તં પસ્સતિ, કિમેવં બોધિસત્તોપિ માતરં અઞ્ઞઞ્ચ પુરતો રૂપગતં પસ્સતિ, નોતિ આહ, ‘‘બોધિસત્તો પના’’તિઆદિ. કસ્મા પન સતિ ચક્ખુમ્હિ આલોકે ચ ન પસ્સતીતિ આહ – ‘‘ન હિ અન્તોકુચ્છિયં ચક્ખુવિઞ્ઞાણં ઉપ્પજ્જતી’’તિ. અસ્સાસપસ્સાસા વિય હિ તત્થ ચક્ખુવિઞ્ઞાણમ્પિ ન ઉપ્પજ્જતિ તજ્જાસમન્નાહારસ્સાભાવતો.
204.Kilamathoti khedo. Kāyassa hi garubhāvakaṭhinabhāvādayopi tassā tadā na honti eva. ‘‘Tirokucchigataṃ passatī’’ti vuttaṃ, kadā paṭṭhāya passatīti āha – ‘‘kalalādikālaṃ atikkamitvā’’tiādi. Dassane payojanaṃ sayameva vadati, tassa abhāvato kalalādikāle na passati. Puttenāti daharena mandena uttānaseyyakena. Yaṃ taṃ mātūtiādi pakaticārittavasena vuttaṃ. Cakkavattigabbhatopi hi savisesaṃ bodhisattagabbho parihāraṃ labhati puññasambhārassa sātisayattā, tasmā bodhisattamātā ativiya sappāyāhārācārā ca hutvā sakkaccaṃ pariharati. Puratthābhimukhoti mātu puratthābhimukho. Idāni tirokucchigatassa dissamānatāya abbhantaraṃ bāhirañca kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘pubbe katakamma’’ntiādi vuttaṃ. Assāti deviyā. Vatthunti kucchiṃ. Phalikaabbhapaṭalādino viya bodhisattamātukucchitacassa paṭalabhāvena ālokassa vibandhābhāvato yathā bodhisattamātā kucchigataṃ bodhisattaṃ passati, kimevaṃ bodhisattopi mātaraṃ aññañca purato rūpagataṃ passati, noti āha, ‘‘bodhisatto panā’’tiādi. Kasmā pana sati cakkhumhi āloke ca na passatīti āha – ‘‘na hi antokucchiyaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjatī’’ti. Assāsapassāsā viya hi tattha cakkhuviññāṇampi na uppajjati tajjāsamannāhārassābhāvato.
૨૦૫. યથા અઞ્ઞા ઇત્થિયો વિજાતપચ્ચયા તાદિસેન રોગેન અભિભૂતાપિ હુત્વા મરન્તિ, બોધિસત્તમાતુ પન બોધિસત્તે કુચ્છિગતે ન કોચિ રોગો ઉપ્પજ્જતિ; કેવલં આયુપરિક્ખયેનેવ કાલં કરોતિ, સ્વાયમત્થો હેટ્ઠા વુત્તોયેવ. બોધિસત્તેન વસિતટ્ઠાનં હીતિઆદિના તત્થ કારણમાહ. અપનેત્વાતિ અગ્ગમહેસિટ્ઠાનતો નીહરિત્વા. અનુરક્ખિતું ન સક્કોતીતિ સમ્મા ગબ્ભપરિહારં નાનુયુઞ્જતિ, તેન ગબ્ભો બહ્વાબાધો હોતિ. વત્થુવિસદં હોતીતિ ગબ્ભાસયો પરિસુદ્ધો હોતિ. માતુ મજ્ઝિમવયસ્સ તતિયકોટ્ઠાસે બોધિસત્તસ્સ ગબ્ભોક્કમનમ્પિ તસ્સા આયુપરિમાણવિલોકનેનેવ સઙ્ગહિતં વયોવસેન ઉપ્પજ્જનકવિકારસ્સ પરિવજ્જનતો, ઇત્થિસભાવેન ઉપ્પજ્જનકવિકારો પન બોધિસત્તસ્સ આનુભાવેનેવ વૂપસમ્મતિ.
205. Yathā aññā itthiyo vijātapaccayā tādisena rogena abhibhūtāpi hutvā maranti, bodhisattamātu pana bodhisatte kucchigate na koci rogo uppajjati; kevalaṃ āyuparikkhayeneva kālaṃ karoti, svāyamattho heṭṭhā vuttoyeva. Bodhisattena vasitaṭṭhānaṃ hītiādinā tattha kāraṇamāha. Apanetvāti aggamahesiṭṭhānato nīharitvā. Anurakkhituṃ na sakkotīti sammā gabbhaparihāraṃ nānuyuñjati, tena gabbho bahvābādho hoti. Vatthuvisadaṃ hotīti gabbhāsayo parisuddho hoti. Mātu majjhimavayassa tatiyakoṭṭhāse bodhisattassa gabbhokkamanampi tassā āyuparimāṇavilokaneneva saṅgahitaṃ vayovasena uppajjanakavikārassa parivajjanato, itthisabhāvena uppajjanakavikāro pana bodhisattassa ānubhāveneva vūpasammati.
સત્તમાસજાતોતિ પટિસન્ધિગ્ગહણતો સત્તમે માસે જાતો. સો સીતુણ્હક્ખમો ન હોતિ અતિવિય સુખુમાલતાય. અટ્ઠમાસજાતો કામં સત્તમાસજાતતો બુદ્ધિઅવયવો, એકચ્ચે પન ચમ્મપદેસા બુદ્ધિં પાપુણન્તા ઘટ્ટનં ન સહન્તિ, તેન સો ન જીવતિ. સત્તમાસજાતસ્સ પન ન તાવ તે જાતાતિ વદન્તિ.
Sattamāsajātoti paṭisandhiggahaṇato sattame māse jāto. So sītuṇhakkhamo na hoti ativiya sukhumālatāya. Aṭṭhamāsajāto kāmaṃ sattamāsajātato buddhiavayavo, ekacce pana cammapadesā buddhiṃ pāpuṇantā ghaṭṭanaṃ na sahanti, tena so na jīvati. Sattamāsajātassa pana na tāva te jātāti vadanti.
ઠિતાવ હુત્વાતિ નિદ્દુક્ખતાય ઠિતા એવ હુત્વા. દુક્ખસ્સ હિ બલવભાવતો તં દુક્ખં અસહમાના અઞ્ઞા ઇત્થિયો નિસિન્ના વા નિપન્ના વા વિજાયન્તિ. ઉપવિજઞ્ઞાતિ ઉપગતવિજાયનકાલા. સકલનગરવાસિનોતિ કપિલવત્થું પરિવારેત્વા ઠિતેસુ દેવદહાદીસુ છસુ નગરેસુ વસન્તા.
Ṭhitāva hutvāti niddukkhatāya ṭhitā eva hutvā. Dukkhassa hi balavabhāvato taṃ dukkhaṃ asahamānā aññā itthiyo nisinnā vā nipannā vā vijāyanti. Upavijaññāti upagatavijāyanakālā. Sakalanagaravāsinoti kapilavatthuṃ parivāretvā ṭhitesu devadahādīsu chasu nagaresu vasantā.
દેવા નં પઠમં પટિગ્ગણ્હન્તીતિ લોકનાથં મહાપુરિસં મયમેવ પઠમં પટિગ્ગણ્હામાતિ સઞ્જાતગારવબહુમાના અત્તનો પીતિં પવેદેન્તા ખીણાસવા સુદ્ધાવાસબ્રહ્માનો આદિતો પટિગ્ગણ્હન્તિ. સૂતિવેસન્તિ સૂતિજગ્ગનધાતિવેસં. એકેતિ ઉત્તરવિહારવાસિનો. મચ્છક્ખિસદિસં છવિવસેન.
Devā naṃ paṭhamaṃ paṭiggaṇhantīti lokanāthaṃ mahāpurisaṃ mayameva paṭhamaṃ paṭiggaṇhāmāti sañjātagāravabahumānā attano pītiṃ pavedentā khīṇāsavā suddhāvāsabrahmāno ādito paṭiggaṇhanti. Sūtivesanti sūtijagganadhātivesaṃ. Eketi uttaravihāravāsino. Macchakkhisadisaṃ chavivasena.
૨૦૬. અજિનપ્પવેણિયાતિ અજિનચમ્મેહિ સિબ્બેત્વા કતપવેણિયા. મહાતેજોતિ મહાનુભાવો. મહાયસોતિ મહાપરિવારો વિપુલકિત્તિઘોસો ચ.
206.Ajinappaveṇiyāti ajinacammehi sibbetvā katapaveṇiyā. Mahātejoti mahānubhāvo. Mahāyasoti mahāparivāro vipulakittighoso ca.
ભગ્ગવિભગ્ગાતિ સમ્બાધટ્ઠાનતો નિક્ખમનેન વિભાવિતત્તા ભગ્ગા વિભગ્ગા વિય ચ હુત્વા. તેન નેસં અવિસદભાવમેવ દસ્સેતિ. અલગ્ગો હુત્વાતિ ગબ્ભાસયે યોનિપદેસે ચ કત્થચિ અલગ્ગો અસત્તો હુત્વા. ઉદકેનાતિ ગબ્ભાસયગતેન ઉદકેન અમક્ખિતો નિક્ખમતિ સમ્મક્ખિતસ્સ તાદિસસ્સ ઉદકસેમ્હાદિકસ્સેવ તત્થ અભાવતો. બોધિસત્તસ્સ હિ પુઞ્ઞાનુભાવેન પટિસન્ધિગ્ગહણતો પટ્ઠાય તં ઠાનં વિસુદ્ધં પરમસુગન્ધગન્ધકુટિ વિય ચન્દનગન્ધં વાયન્તં તિટ્ઠતિ. ઉદકવટ્ટિયોતિ ઉદકક્ખન્ધા.
Bhaggavibhaggāti sambādhaṭṭhānato nikkhamanena vibhāvitattā bhaggā vibhaggā viya ca hutvā. Tena nesaṃ avisadabhāvameva dasseti. Alaggo hutvāti gabbhāsaye yonipadese ca katthaci alaggo asatto hutvā. Udakenāti gabbhāsayagatena udakena amakkhito nikkhamati sammakkhitassa tādisassa udakasemhādikasseva tattha abhāvato. Bodhisattassa hi puññānubhāvena paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya taṃ ṭhānaṃ visuddhaṃ paramasugandhagandhakuṭi viya candanagandhaṃ vāyantaṃ tiṭṭhati. Udakavaṭṭiyoti udakakkhandhā.
૨૦૭. મુહુત્તજાતોતિ મુહુત્તેન જાતો હુત્વા મુહુત્તમત્તોવ. અનુધારિયમાનેતિ અનુકૂલવસેન નીયમાને. આગતાનેવાતિ તં ઠાનં ઉપગતાનિ એવ.
207.Muhuttajātoti muhuttena jāto hutvā muhuttamattova. Anudhāriyamāneti anukūlavasena nīyamāne. Āgatānevāti taṃ ṭhānaṃ upagatāni eva.
અનેકસાખન્તિ રતનમયાનેકસતપતિટ્ઠાનહીરકં. સહસ્સમણ્ડલન્તિ તેસં ઉપરિ પતિટ્ઠિતં અનેકસહસ્સમણ્ડલહીરકં. મરૂતિ દેવા.
Anekasākhanti ratanamayānekasatapatiṭṭhānahīrakaṃ. Sahassamaṇḍalanti tesaṃ upari patiṭṭhitaṃ anekasahassamaṇḍalahīrakaṃ. Marūti devā.
ન ખો પનેવં દટ્ઠબ્બન્તિ સત્તપદવીતિહારતો પગેવ દિસાવિલોકનસ્સ કતત્તા. તેનાહ ‘‘મહાસત્તો હી’’તિઆદિ. એકઙ્ગણાનીતિ વિવટભાવેન વિહારઙ્ગણપરિવેણઙ્ગણાનિ વિય એકઙ્ગણસદિસાનિ અહેસું. સદિસોપિ નત્થીતિ તુમ્હાકં ઇદં વિલોકનં વિસિટ્ઠે પસ્સિતું ઇધ તુમ્હેહિ સદિસોપિ નત્થિ, કુતો ઉત્તરિતરોતિ આહંસુ. સબ્બપઠમોતિ સબ્બપ્પધાનો. પધાનપરિયાયો હિ ઇધ પઠમસદ્દો. તેનાહ ‘‘ઇતરાની’’તિઆદિ. એત્થ ચ મહેસક્ખા તાવ દેવા તથા વદન્તિ, ઇતરે પન કથન્તિ? મહાસત્તસ્સ આનુભાવદસ્સનેનેવ. મહેસક્ખાનઞ્હિ દેવાનં મહાસત્તસ્સ આનુભાવો વિય તેન સદિસાનમ્પિ આનુભાવો પચ્ચક્ખો અહોસિ. ઇતરે પન તેસં વચનં સુત્વા સદ્દહન્તા અનુમિનન્તા તથા આહંસુ.
Nakho panevaṃ daṭṭhabbanti sattapadavītihārato pageva disāvilokanassa katattā. Tenāha ‘‘mahāsatto hī’’tiādi. Ekaṅgaṇānīti vivaṭabhāvena vihāraṅgaṇapariveṇaṅgaṇāni viya ekaṅgaṇasadisāni ahesuṃ. Sadisopi natthīti tumhākaṃ idaṃ vilokanaṃ visiṭṭhe passituṃ idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaroti āhaṃsu. Sabbapaṭhamoti sabbappadhāno. Padhānapariyāyo hi idha paṭhamasaddo. Tenāha ‘‘itarānī’’tiādi. Ettha ca mahesakkhā tāva devā tathā vadanti, itare pana kathanti? Mahāsattassa ānubhāvadassaneneva. Mahesakkhānañhi devānaṃ mahāsattassa ānubhāvo viya tena sadisānampi ānubhāvo paccakkho ahosi. Itare pana tesaṃ vacanaṃ sutvā saddahantā anuminantā tathā āhaṃsu.
જાતમત્તસ્સેવ બોધિસત્તસ્સ ઠાનાદીનિ યેસં વિસેસાધિગમાનં પુબ્બનિમિત્તભૂતાનીતિ તે નિદ્ધારેત્વા દસ્સેન્તો, ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિમાહ. તત્થ પતિટ્ઠાનં ચતુઇદ્ધિપાદપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં ઇદ્ધિપાદવસેન લોકુત્તરધમ્મેસુ સુપ્પતિટ્ઠિતભાવસમિજ્ઝનતો. ઉત્તરાભિમુખભાવો લોકસ્સ ઉત્તરણવસેન ગમનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. સત્તપદગમનં સત્તબોજ્ઝઙ્ગાદિગમનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, વિસુદ્ધછત્તધારણં સુવિસુદ્ધવિમુત્તિછત્તધારણસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, પઞ્ચરાજકકુધભણ્ડાનિ પઞ્ચવિધવિમુત્તિગુણપરિવારતાય પુબ્બનિમિત્તં, અનાવટદિસાનુવિલોકનં અનાવટઞાણતાય પુબ્બનિમિત્તં, ‘‘અગ્ગોહમસ્મી’’તિઆદિવચનં અપ્પટિવત્તિયધમ્મચક્કપવત્તનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં; અયમન્તિમા જાતીતિ આયતિં જાતિયા અભાવકિત્તના અનુપાદિ…પે॰… પુબ્બનિમિત્તન્તિ વેદિતબ્બં; તસ્સ તસ્સ અનાગતે લદ્ધબ્બવિસેસસ્સ તં તં નિમિત્તં અબ્યભિચારીનિમિત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. ન આગતોતિ ઇમસ્મિં સુત્તે અઞ્ઞત્થ ચ વક્ખમાનાય અનુપુબ્બિયા અનાગતતં સન્ધાય વુત્તં. આહરિત્વાતિ તસ્મિં તસ્મિં સુત્તે અટ્ઠકથાસુ ચ આગતનયેન આહરિત્વા દીપેતબ્બો.
Jātamattasseva bodhisattassa ṭhānādīni yesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhūtānīti te niddhāretvā dassento, ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Tattha patiṭṭhānaṃ catuiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ iddhipādavasena lokuttaradhammesu suppatiṭṭhitabhāvasamijjhanato. Uttarābhimukhabhāvo lokassa uttaraṇavasena gamanassa pubbanimittaṃ. Sattapadagamanaṃ sattabojjhaṅgādigamanassa pubbanimittaṃ, visuddhachattadhāraṇaṃ suvisuddhavimuttichattadhāraṇassa pubbanimittaṃ, pañcarājakakudhabhaṇḍāni pañcavidhavimuttiguṇaparivāratāya pubbanimittaṃ, anāvaṭadisānuvilokanaṃ anāvaṭañāṇatāya pubbanimittaṃ, ‘‘aggohamasmī’’tiādivacanaṃ appaṭivattiyadhammacakkapavattanassa pubbanimittaṃ; ayamantimā jātīti āyatiṃ jātiyā abhāvakittanā anupādi…pe… pubbanimittanti veditabbaṃ; tassa tassa anāgate laddhabbavisesassa taṃ taṃ nimittaṃ abyabhicārīnimittanti daṭṭhabbaṃ. Na āgatoti imasmiṃ sutte aññattha ca vakkhamānāya anupubbiyā anāgatataṃ sandhāya vuttaṃ. Āharitvāti tasmiṃ tasmiṃ sutte aṭṭhakathāsu ca āgatanayena āharitvā dīpetabbo.
દસસહસ્સિલોકધાતુ કમ્પીતિ પન ઇદં સતિપિ ઇધ પાળિયં આગતત્તે વક્ખમાનાનમચ્છરિયાનં મૂલભૂતં દસ્સેતું વુત્તં, એવં અઞ્ઞમ્પીદિસં દટ્ઠબ્બં. તન્તિ બદ્ધા વીણા, ચમ્મબદ્ધા ભેરિયોતિ પઞ્ચઙ્ગિકતૂરિયસ્સ નિદસ્સનમત્તં, ચ-સદ્દેન વા ઇતરેસમ્પિ સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. ભિજ્જિંસૂતિ પાદેસુ બદ્ધટ્ઠાનેસુયેવ ભિજ્જિંસુ. વિગચ્છિંસૂતિ વૂપસમિંસુ. સકતેજોભાસિતાનીતિ અતિવિય સમુજ્જલાય અત્તનો પભાય ઓભાસિતાનિ અહેસું. ન પવત્તીતિ ન સન્દી. વાતો ન વાયીતિ ખરો વાતો ન વાયિ, મુદુસુખો પન સત્તાનં સુખાવહો વાયિ. પથવીગતા અહેસું ઉચ્ચટ્ઠાને ઠાતું અવિસહન્તા. ઉતુસમ્પન્નોતિ અનુણ્હાસીતતાસઙ્ખાતેન ઉતુના સમ્પન્નો. વામહત્થં ઉરે ઠપેત્વા દક્ખિણેન પુથુપાણિના હત્થતાળનેન સદ્દકરણં અપ્ફોટનં. મુખેન ઉસ્સેળનં સદ્દમુઞ્ચનં સેળનં. એકદ્ધજમાલા અહોસીતિ એત્થ ઇતિ-સદ્દો આદિઅત્થો. તેન વિચિત્તપુપ્ફસુગન્ધપુપ્ફવસ્સદેવા વસ્સિંસુ, સૂરિયે દિબ્બમાને એવ તારકા ઓભાસિંસુ, અચ્છં વિપ્પસન્નં ઉદકં પથવિતો ઉબ્ભિજ્જિ, બિલાસયા દરિસયા તિરચ્છાના આસયતો નિક્ખમિંસુ; રાગદોસમોહાપિ તનુ ભવિંસુ, પથવિયં રજો વૂપસમિ, અનિટ્ઠગન્ધો વિગચ્છિ, દિબ્બગન્ધો વાયિ, રૂપિનો દેવા સરૂપેનેવ મનુસ્સાનં આપાથમગમંસુ , સત્તાનં ચુતુપપાતા નાહેસુન્તિ ઇમેસં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. યાનિ મહાભિનીહારસમયે ઉપ્પન્નાનિ દ્વત્તિંસ પુબ્બનિમિત્તાનિ, તાનિ અનવસેસાનિ તદા અહેસુન્તિ.
Dasasahassilokadhātu kampīti pana idaṃ satipi idha pāḷiyaṃ āgatatte vakkhamānānamacchariyānaṃ mūlabhūtaṃ dassetuṃ vuttaṃ, evaṃ aññampīdisaṃ daṭṭhabbaṃ. Tanti baddhā vīṇā, cammabaddhā bheriyoti pañcaṅgikatūriyassa nidassanamattaṃ, ca-saddena vā itaresampi saṅgaho daṭṭhabbo. Bhijjiṃsūti pādesu baddhaṭṭhānesuyeva bhijjiṃsu. Vigacchiṃsūti vūpasamiṃsu. Sakatejobhāsitānīti ativiya samujjalāya attano pabhāya obhāsitāni ahesuṃ. Na pavattīti na sandī. Vāto na vāyīti kharo vāto na vāyi, mudusukho pana sattānaṃ sukhāvaho vāyi. Pathavīgatā ahesuṃ uccaṭṭhāne ṭhātuṃ avisahantā. Utusampannoti anuṇhāsītatāsaṅkhātena utunā sampanno. Vāmahatthaṃ ure ṭhapetvā dakkhiṇena puthupāṇinā hatthatāḷanena saddakaraṇaṃ apphoṭanaṃ. Mukhena usseḷanaṃ saddamuñcanaṃ seḷanaṃ. Ekaddhajamālā ahosīti ettha iti-saddo ādiattho. Tena vicittapupphasugandhapupphavassadevā vassiṃsu, sūriye dibbamāne eva tārakā obhāsiṃsu, acchaṃ vippasannaṃ udakaṃ pathavito ubbhijji, bilāsayā darisayā tiracchānā āsayato nikkhamiṃsu; rāgadosamohāpi tanu bhaviṃsu, pathaviyaṃ rajo vūpasami, aniṭṭhagandho vigacchi, dibbagandho vāyi, rūpino devā sarūpeneva manussānaṃ āpāthamagamaṃsu , sattānaṃ cutupapātā nāhesunti imesaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Yāni mahābhinīhārasamaye uppannāni dvattiṃsa pubbanimittāni, tāni anavasesāni tadā ahesunti.
તત્રાપીતિ તેસુપિ પથવિકમ્પાદીસુ એવં પુબ્બનિમિત્તભાવો વેદિતબ્બો, ન કેવલં સમ્પતિજાતસ્સ ઠાનાદીસુ એવાતિ અધિપ્પાયો. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં સબ્બસ્સ ઞેય્યસ્સ તિત્થકરમતસ્સ ચ ચાલનતો. કેનચિ અનુસ્સાહિતાનંયેવ ઇમસ્મિંયેવ એકચક્કવાળે સન્નિપાતો, કેનચિ અનુસ્સાહિતાનંયેવ એકપ્પહારેનેવ સન્નિપતિત્વા ધમ્મપટિગ્ગણ્હનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં, પઠમં દેવતાનં પટિગ્ગહણં દિબ્બવિહારપટિલાભસ્સ, પચ્છા મનુસ્સાનં પટિગ્ગહણં તત્થેવ ઠાનસ્સ નિચ્ચલસભાવતો આનેઞ્જવિહારપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. વીણાનં સયં વજ્જનં પરૂપદેસેન વિના સયમેવ અનુપુબ્બવિહારપટિલાભસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. ભેરીનં વજ્જનં ચક્કવાળપરિયન્તાય પરિસાય પવેદનસમત્થસ્સ ધમ્મભેરિયા અનુસાવનસ્સ અમતદુન્દુભિઘોસનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. અન્દુબન્ધનાદીનં છેદો માનવિનિબન્ધછેદનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં; સુપટ્ટનસમ્પાપુણનં અત્થાદિ અનુરૂપં અત્થાદીસુ ઞાણસ્સ ભેદાધિગમસ્સ પુબ્બનિમિત્તં.
Tatrāpīti tesupi pathavikampādīsu evaṃ pubbanimittabhāvo veditabbo, na kevalaṃ sampatijātassa ṭhānādīsu evāti adhippāyo. Sabbaññutaññāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ sabbassa ñeyyassa titthakaramatassa ca cālanato. Kenaci anussāhitānaṃyeva imasmiṃyeva ekacakkavāḷe sannipāto, kenaci anussāhitānaṃyeva ekappahāreneva sannipatitvā dhammapaṭiggaṇhanassa pubbanimittaṃ, paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ dibbavihārapaṭilābhassa, pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ tattheva ṭhānassa niccalasabhāvato āneñjavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Vīṇānaṃ sayaṃ vajjanaṃ parūpadesena vinā sayameva anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Bherīnaṃ vajjanaṃ cakkavāḷapariyantāya parisāya pavedanasamatthassa dhammabheriyā anusāvanassa amatadundubhighosanassa pubbanimittaṃ. Andubandhanādīnaṃ chedo mānavinibandhachedanassa pubbanimittaṃ; supaṭṭanasampāpuṇanaṃ atthādi anurūpaṃ atthādīsu ñāṇassa bhedādhigamassa pubbanimittaṃ.
નિબ્બાનરસેનાતિ કિલેસાનં નિબ્બાયનરસેન. એકરસભાવસ્સાતિ સાસનસ્સ સબ્બત્થ એકરસભાવસ્સ. વાતસ્સ અવાયનં કિસ્સ પુબ્બનિમિત્તન્તિ આહ ‘‘દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિગતભિન્દનસ્સા’’તિ. આકાસાદિઅપ્પતિટ્ઠવિસમચઞ્ચલટ્ઠાનં પહાય સકુણાનં પથવીગમનં તાદિસં મિચ્છાગાહં પહાય સત્તાનં પાણેહિ રતનત્તયસરણગમનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. દેવતાનં અપ્ફોટનાદીહિ કીળનં પમોદનુપ્પત્તિઉદાનસ્સ ભવવન્તગમનેન ધમ્મસભાવબોધનેન ચ પમોદવિભાવનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. ધમ્મવેગવસ્સનસ્સાતિ દેસનાઞાણવેગેન ધમ્મામતસ્સ વસ્સનસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. કાયગતાસતિવસેન લદ્ધજ્ઝાનં પાદકં કત્વા ઉપ્પાદિતમગ્ગફલસુખાનુભવો કાયગતાસતિઅમતપટિલાભો, તસ્સ પન કાયસ્સપિ અતપ્પકસુખાવહત્તા ખુદાપિપાસાપીળનાભાવો પુબ્બનિમિત્તં વુત્તો. અરિયદ્ધજમાલામાલિતાયાતિ સદેવકસ્સ લોકસ્સ અરિયમગ્ગબોજ્ઝઙ્ગધજમાલાહિ માલિતભાવસ્સ પુબ્બનિમિત્તં. યં પનેત્થ અનુદ્ધટં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Nibbānarasenāti kilesānaṃ nibbāyanarasena. Ekarasabhāvassāti sāsanassa sabbattha ekarasabhāvassa. Vātassa avāyanaṃ kissa pubbanimittanti āha ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhindanassā’’ti. Ākāsādiappatiṭṭhavisamacañcalaṭṭhānaṃ pahāya sakuṇānaṃ pathavīgamanaṃ tādisaṃ micchāgāhaṃ pahāya sattānaṃ pāṇehi ratanattayasaraṇagamanassa pubbanimittaṃ. Devatānaṃ apphoṭanādīhi kīḷanaṃ pamodanuppattiudānassa bhavavantagamanena dhammasabhāvabodhanena ca pamodavibhāvanassa pubbanimittaṃ. Dhammavegavassanassāti desanāñāṇavegena dhammāmatassa vassanassa pubbanimittaṃ. Kāyagatāsativasena laddhajjhānaṃ pādakaṃ katvā uppāditamaggaphalasukhānubhavo kāyagatāsatiamatapaṭilābho, tassa pana kāyassapi atappakasukhāvahattā khudāpipāsāpīḷanābhāvo pubbanimittaṃ vutto. Ariyaddhajamālāmālitāyāti sadevakassa lokassa ariyamaggabojjhaṅgadhajamālāhi mālitabhāvassa pubbanimittaṃ. Yaṃ panettha anuddhaṭaṃ, taṃ suviññeyyameva.
એત્થાતિ ‘‘સમ્પતિજાતો’’તિઆદિના આગતે ઇમસ્મિં ઠાને. વિસ્સજ્જિતોવ, તસ્મા અમ્હેહિ ઇધ અપુબ્બં વત્તબ્બં નત્થીતિ અધિપ્પાયો. તદા પથવિયં ગચ્છન્તોપિ મહાસત્તો આકાસેન ગચ્છન્તો વિય મહાજનસ્સ ઉપટ્ઠાસીતિ અયમેત્થ નિયતિ ધમ્મનિયામો બોધિસત્તાનં ધમ્મતાતિ ઇદં નિયતિવાદવસેન કથનં. ‘‘પુબ્બે પુરિમજાતીસુ તાદિસસ્સ પુઞ્ઞસમ્ભારકમ્મસ્સ કતત્તા ઉપચિતત્તા મહાજનસ્સ તથા ઉપટ્ઠાસી’’તિ ઇદં પુબ્બેકતકમ્મવાદવસેન કથનં. ઇમેસં સત્તાનં ઉપરિ ઈસનસીલતાય યથાસકં કમ્મમેવ ઇસ્સરો નામ, તસ્સ નિમ્માનં અત્તનો ફલસ્સ નિબ્બત્તનં, મહાપુરિસોપિ સદેવકં લોકં અભિભવિતું સમત્થેન ઉળારેન પુઞ્ઞકમ્મુના નિબ્બત્તિતો તેન ઇસ્સરેન નિમ્મિતો નામ, તસ્સ ચાયં નિમ્માનવિસેસો, યદિદં મહાનુભાવતા. યાય મહાજનસ્સ તથા ઉપટ્ઠાસીતિ ઇદં ઇસ્સરનિમ્માનવાદવસેન કથનં. એવં તં તં બહું વત્વા કિં ઇમાય પરિયાયકથાયાતિ અવસાને ઉજુકમેવ એવં બ્યાકાસિ. સમ્પતિજાતો પથવિયં કથં પદસા ગચ્છતિ, એવંમહાનુભાવો આકાસેન મઞ્ઞે ગચ્છતીતિ પરિકપ્પનસ્સ વસેન આકાસેન ગચ્છન્તો વિય અહોસિ. સીઘતરં પન સત્તપદવીતિહારેન ગતત્તા દિસ્સમાનરૂપોપિ મહાજનસ્સ અદિસ્સમાનો વિય અહોસિ. અચેલકભાવો ખુદ્દકસરીરતા ચ તાદિસસ્સ ઇરિયાપથસ્સ અનનુચ્છવિકાતિ કમ્માનુભાવસઞ્જનિતપાટિહારિયવસેન અલઙ્કારપટિયત્તો વિય; સોળસવસ્સુદ્દેસિકો વિય ચ મહાજનસ્સ ઉપટ્ઠાસીતિ વેદિતબ્બં; બુદ્ધભાવાનુચ્છવિકસ્સ બોધિસત્તાનુભાવસ્સ યાથાવતો પવેદિતત્તા બુદ્ધેન વિય…પે॰… અત્તમના અહોસિ.
Etthāti ‘‘sampatijāto’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. Vissajjitova, tasmā amhehi idha apubbaṃ vattabbaṃ natthīti adhippāyo. Tadā pathaviyaṃ gacchantopi mahāsatto ākāsena gacchanto viya mahājanassa upaṭṭhāsīti ayamettha niyati dhammaniyāmo bodhisattānaṃ dhammatāti idaṃ niyativādavasena kathanaṃ. ‘‘Pubbe purimajātīsu tādisassa puññasambhārakammassa katattā upacitattā mahājanassa tathā upaṭṭhāsī’’ti idaṃ pubbekatakammavādavasena kathanaṃ. Imesaṃ sattānaṃ upari īsanasīlatāya yathāsakaṃ kammameva issaro nāma, tassa nimmānaṃ attano phalassa nibbattanaṃ, mahāpurisopi sadevakaṃ lokaṃ abhibhavituṃ samatthena uḷārena puññakammunā nibbattito tena issarena nimmito nāma, tassa cāyaṃ nimmānaviseso, yadidaṃ mahānubhāvatā. Yāya mahājanassa tathā upaṭṭhāsīti idaṃ issaranimmānavādavasena kathanaṃ. Evaṃ taṃ taṃ bahuṃ vatvā kiṃ imāya pariyāyakathāyāti avasāne ujukameva evaṃ byākāsi. Sampatijāto pathaviyaṃ kathaṃ padasā gacchati, evaṃmahānubhāvo ākāsena maññe gacchatīti parikappanassa vasena ākāsena gacchanto viya ahosi. Sīghataraṃ pana sattapadavītihārena gatattā dissamānarūpopi mahājanassa adissamāno viya ahosi. Acelakabhāvo khuddakasarīratā ca tādisassa iriyāpathassa ananucchavikāti kammānubhāvasañjanitapāṭihāriyavasena alaṅkārapaṭiyatto viya; soḷasavassuddesiko viya ca mahājanassa upaṭṭhāsīti veditabbaṃ; buddhabhāvānucchavikassa bodhisattānubhāvassa yāthāvato paveditattā buddhena viya…pe… attamanā ahosi.
પાકટા હુત્વાતિ વિભૂતા હુત્વા. બુદ્ધાનં યે યે સઙ્ખારે વવત્થપેતુકામા, તે તે ઉપ્પાદક્ખણેપિ સબ્બસો સુપ્પટિવિદિતા સુપાકટા હત્થતલે આમલકં વિય સુટ્ઠુ વિભૂતા એવ હુત્વા ઉપટ્ઠહન્તિ. તેનાહ ‘‘યથા હી’’તિઆદિ. અનોકાસગતેતિ પરિગ્ગહસ્સ અનોકાસકાલે પવત્તે. નિપ્પદેસેતિ નિરવસેસે. ઓકાસપ્પત્તેતિ ઠાનગમનાદિકાલે ઉપ્પન્ને, તે હિ સમ્મસનસ્સ યોગ્યકાલે ઉપ્પત્તિયા ઓકાસપ્પત્તાતિ અધિપ્પાયો. સત્તદિવસબ્ભન્તરેતિ ઇદં બુદ્ધાનં પાકતિકસમ્મસનવસેન વુત્તં, આકઙ્ખન્તા પન તે યદા કદાચિ ઉપ્પન્નસઙ્ખારે સમ્મસન્તિયેવ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Pākaṭā hutvāti vibhūtā hutvā. Buddhānaṃ ye ye saṅkhāre vavatthapetukāmā, te te uppādakkhaṇepi sabbaso suppaṭividitā supākaṭā hatthatale āmalakaṃ viya suṭṭhu vibhūtā eva hutvā upaṭṭhahanti. Tenāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Anokāsagateti pariggahassa anokāsakāle pavatte. Nippadeseti niravasese. Okāsappatteti ṭhānagamanādikāle uppanne, te hi sammasanassa yogyakāle uppattiyā okāsappattāti adhippāyo. Sattadivasabbhantareti idaṃ buddhānaṃ pākatikasammasanavasena vuttaṃ, ākaṅkhantā pana te yadā kadāci uppannasaṅkhāre sammasantiyeva. Sesaṃ suviññeyyameva.
અચ્છરિયબ્ભુતસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Acchariyabbhutasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૩. અચ્છરિયઅબ્ભુતસુત્તં • 3. Acchariyaabbhutasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૩. અચ્છરિયઅબ્ભુતસુત્તવણ્ણના • 3. Acchariyaabbhutasuttavaṇṇanā