Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ੨. ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ

    2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā

    ੧੧. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੇ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲਂ, ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। વੀਰਿਯਸੀਸੇਨ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਬਲਂ ਭਾવਨਾਬਲਂ। વੀਰਿਯੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ ਹਿ ਕੁਸਲਭਾવਨਾ ਬਲવਤੀ ਥਿਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਬਲવਤੀ ਕੁਸਲਭਾવਨਾ ਬਲવਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸੀਸੇਨ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ – ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਭਾવਨਾਬਲਂ? ਯਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਸੇવਨਾ ਭਾવਨਾ ਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਂ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭਾવਨਾਬਲਂ। ਸਤ੍ਤਪਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਭਾવਨਾਬਲ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੩੬੧)।

    11. Dutiyavaggassa paṭhame appaṭisaṅkhāne na kampatīti paṭisaṅkhānabalaṃ, upaparikkhanapaññāyetaṃ nāmaṃ. Vīriyasīsena satta bojjhaṅge bhāventassa uppannaṃ balaṃ bhāvanābalaṃ. Vīriyupatthambhena hi kusalabhāvanā balavatī thirā uppajjati, tathā uppannā balavatī kusalabhāvanā balavanto satta bojjhaṅgātipi vuccanti. Atthato vīriyasambojjhaṅgasīsena satta bojjhaṅgā honti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamaṃ bhāvanābalaṃ? Yā kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, idaṃ vuccati bhāvanābalaṃ. Sattapi bojjhaṅgā bhāvanābala’’nti (dha. sa. 1361).

    ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਅਕਮ੍ਪਨੀਯਟ੍ਠੇਨ। ਦੁਰਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਦੁਰਭਿਭવਨੀਯਟ੍ਠੇਨ। ਅਨਜ੍ਝੋਮਦ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਨવਮਦ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ। ਏਤਾਨੀਤਿ ਏਤਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વੇਪਿ ਬਲਾਨਿ। ਏਤਦਗ੍ਗਂ ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਬਲਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਭਾવਨਾਬਲ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਏਤਦਗ੍ਗਂ ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Akampiyaṭṭhenāti paṭipakkhehi akampanīyaṭṭhena. Durabhibhavanaṭṭhenāti durabhibhavanīyaṭṭhena. Anajjhomaddanaṭṭhenāti adhibhavitvā anavamaddanaṭṭhena. Etānīti etāni yathāvuttāni dvepi balāni. Etadaggaṃ nāgatanti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, dvinnaṃ balānaṃ yadidaṃ bhāvanābala’’nti evamettha etadaggaṃ nāgatanti attho.

    ੧੨. ਦੁਤਿਯੇ વਿવੇਕਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਯਥਾ વਾ વਿવੇਕવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਝਾਨਂ ‘‘વਿવੇਕਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ વਿવੇਕવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ‘‘વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤੋ’’ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਿਸ੍ਸਯਟ੍ਠੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਸਤਿਪਿ વਾ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਭਾવੇ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਮੁਪ੍ਪਾਦਨਂ વਿਯ ਅવਿਨਾਭਾવਿਧਮ੍ਮਬ੍ਯਾਪਾਰਾ ਨਿਸ੍ਸਯਨਭਾવਨਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ। ‘‘ਤਦਙ੍ਗਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਅવਚਨਂ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਧ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਭਾવਿਤਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਹਿ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ ਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਤੇਸਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕੋ। ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋਤਿ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ। ਯਦਿਪਿ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਪਨ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ ਉਣ੍ਹਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸੀਤਨਿਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਤਾ વਿਯ।

    12. Dutiye vivekaṃ nissitanti vivekanissitaṃ, yathā vā vivekavasena pavattaṃ jhānaṃ ‘‘vivekaja’’nti vuttaṃ, evaṃ vivekavasena pavatto satisambojjhaṅgo ‘‘vivekanissito’’ti daṭṭhabbo. Nissayaṭṭho ca vipassanāmaggānaṃ vasena maggaphalānaṃ veditabbo, asatipi vā pubbāparabhāve ‘‘paṭiccasamuppādo’’ti ettha paccayena samuppādanaṃ viya avinābhāvidhammabyāpārā nissayanabhāvanā sambhavantīti. ‘‘Tadaṅgasamucchedanissaraṇavivekanissita’’nti vatvā paṭippassaddhivivekanissitassa avacanaṃ ‘‘satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādinā idha bhāvetabbānaṃ sambojjhaṅgānaṃ vuttattā. Bhāvitabojjhaṅgassa hi sacchikātabbā balabojjhaṅgā, tesaṃ kiccaṃ paṭippassaddhiviveko. Ajjhāsayatoti ‘‘nibbānaṃ sacchikarissāmī’’ti pavattaajjhāsayato. Yadipi hi vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇaṃ cittaṃ, saṅkhāresu pana ādīnavaṃ disvā tappaṭipakkhe nibbāne ninnatāya ajjhāsayato nissaraṇavivekanissito hoti uṇhābhibhūtassa puggalassa sītaninnacittatā viya.

    ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕੇ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿવੇਕਤ੍ਤਯਤੋ ਅਞ੍ਞਂ વਿવੇਕਦ੍વਯਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਤਾવ ਕਿਚ੍ਚਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਏવਾਹਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਿਨ੍ਨਜ੍ਝਾਸਯਤਾਯ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਮਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਆਰੁਪ੍ਪਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਤੇਸਂ ਝਾਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਹਾਨવਿਨਯੋ વਿਯ વਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾਪਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤવਿવੇਕੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਸਿਟ੍ਠਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਸ ਨਯੋ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿਆਦੀਸੂ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿવੇਕਤ੍ਥਾ ਏવ ਹਿ વਿਰਾਗਾਦਯੋ’’ਤਿ।

    ‘‘Pañcavidhavivekanissitampīti eke’’ti vatvā tattha yathāvuttavivekattayato aññaṃ vivekadvayaṃ uddharitvā dassetuṃ ‘‘te hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha jhānakkhaṇe tāva kiccato vikkhambhanavivekanissitaṃ, vipassanākkhaṇe ajjhāsayato paṭippassaddhivivekanissitaṃ bhāvetīti vattabbaṃ ‘‘evāhaṃ anuttaraṃ vimokkhaṃ upasampajja viharissāmī’’ti tattha ninnajjhāsayatāya. Tenāha ‘‘tasmā tesaṃ matenā’’tiādi. Heṭṭhā kasiṇajjhānaggahaṇena āruppānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tasmā ‘‘etesaṃ jhānāna’’nti imināpi tesaṃ saṅgaho veditabbo. Yasmā pahānavinayo viya virāganirodhāpi idhādhippetavivekena atthato nibbisiṭṭhā, tasmā vuttaṃ ‘‘esa nayo virāganissitantiādīsū’’ti. Tenāha ‘‘vivekatthā eva hi virāgādayo’’ti.

    વੋਸ੍ਸਗ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਤ੍ਥੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤ੍ਥੋ ਚਾਤਿ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੁવਿਧਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। વੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨਞ੍ਹਿ ਪਹਾਨਂ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਨਿਰੋਧਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਮ੍ਪਿ ਚ । ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਤਥਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸਭਾવਤਾ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਯਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋਤਿ ਅਯਂ ਮਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਦਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗવਚਨਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਦਙ੍ਗਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਂ। ਪਰਿਣਤਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਤਦਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਰਿਣਤਂ। ਪਰਿਣਾਮੋ ਨਾਮ ਇਧ ਪਰਿਪਾਕੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਪਰਿਪਕ੍ਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਪਾਕੋ ਚ ਆਸੇવਨਲਾਭੇਨ ਲਦ੍ਧਸਾਮਤ੍ਥਿਯਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤੁਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤੁਂ ਤਿਕ੍ਖવਿਸਦਭਾવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਯਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਸ ਨਯੋਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਨਯੋ ‘‘વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੇਸੇਸੁ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਨੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Vossagga-saddo pariccāgattho pakkhandanattho cāti vossaggassa duvidhatā vuttā. Vossajjanañhi pahānaṃ vissaṭṭhabhāvena nirodhanapakkhandanampi ca . Tasmā vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena maggakkhaṇe samucchedavasena paṭipakkhassa pahānaṃ vossaggo, tathā vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe ārammaṇakaraṇena vissaṭṭhasabhāvatā vossaggoti veditabbaṃ. Tenevāha ‘‘tattha pariccāgavossaggo’’tiādi. Ayaṃ satisambojjhaṅgoti ayaṃ missakavasena vutto satisambojjhaṅgo. Yathāvuttena pakārenāti tadaṅgappahānasamucchedappahānappakārena tanninnatadārammaṇappakārena ca. Pubbe vossaggavacanasseva atthassa vuttattā āha ‘‘sakalena vacanenā’’ti. Pariṇamantanti vipassanākkhaṇe tadaṅgatanninnappakārena pariṇamantaṃ. Pariṇatanti maggakkhaṇe samucchedatadārammaṇappakārena pariṇataṃ. Pariṇāmo nāma idha paripākoti āha ‘‘paripaccantaṃ paripakkañcā’’ti. Paripāko ca āsevanalābhena laddhasāmatthiyassa kilese pariccajituṃ nibbānaṃ pakkhandituṃ tikkhavisadabhāvo. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi. Esa nayoti yvāyaṃ nayo ‘‘vivekanissita’’ntiādinā satisambojjhaṅge vutto, sesesu dhammavicayasambojjhaṅgādīsupi eseva nayo, evaṃ tattha netabbanti attho.

    ‘‘વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਮਤ੍ਥਂ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਧ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤੇਹੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇਹਿ। ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ। વਿવੇਕਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿવੇਕਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ। ਤਞ੍ਚ ਖੋਤਿ ਤਦੇવ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ।

    ‘‘Vivekanissita’’ntiādīsu labbhamānamatthaṃ sāmaññato dassetvā idāni idhādhippetamatthaṃ dassento ‘‘idha panā’’tiādimāha. Tattha sabbasaṅkhatehīti sabbehi paccayasamuppannadhammehi. Sabbesanti saṅkhatadhammānaṃ. Vivekaṃ ārammaṇaṃ katvāti nibbānasaṅkhātaṃ vivekaṃ ārammaṇaṃ katvā. Tañca khoti tadeva satisambojjhaṅgaṃ.

    ੧੩. ਤਤਿਯੇ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਾਨਤ੍ਥਾਯ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਸੁਖવਿਹਾਰਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸੀਸੇਨ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਖੀਣਾਸવਾਨਂ વਸੇਨ ਹੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇ ਹਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾ ਸੁਖਂ ਦਿવਸਂ વਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਇਚ੍ਚੇવ ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ‘‘ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸਮਾਹਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਪਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ ਭਾવੇਨ੍ਤਿ।

    13. Tatiye cittekaggatthāyāti cittasamādhānatthāya, diṭṭhadhamme sukhavihārāyāti attho. Cittekaggatāsīsena hi diṭṭhadhammasukhavihāro vutto. Sukkhavipassakakhīṇāsavānaṃ vasena hetaṃ vuttaṃ. Te hi samāpajjitvā ‘‘ekaggacittā sukhaṃ divasaṃ viharissāmā’’ti icceva kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattenti. Vipassanāpādakatthāyātiādīsu pana sekkhaputhujjanā ‘‘samāpattito vuṭṭhāya samāhitena cittena vipassāmā’’ti nibbattentā vipassanāpādakatthāya bhāventi.

    ਯੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੦; ੫.੮੩੪, ੮੪੨) વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ ਭਾવੇਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਅਚਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਨਿਰੋਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਸੁਖਂ વਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਨਿਰੋਧਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ ਭਾવੇਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਪਰਿਹੀਨਜ੍ਝਾਨਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਭવવਿਸੇਸਤ੍ਥਾਯ ਭਾવੇਨ੍ਤਿ।

    Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’ti (dī. ni. 1.238; ma. ni. 1.147; saṃ. ni. 2.70; 5.834, 842) vuttanayā abhiññāyo patthentā nibbattenti, te abhiññāpādakatthāya bhāventi. Ye aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā ‘‘sattāhaṃ acittā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ patvā sukhaṃ viharissāmā’’ti nibbattenti, te nirodhapādakatthāya bhāventi. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā ‘‘aparihīnajjhānā brahmaloke uppajjissāmā’’ti nibbattenti, te bhavavisesatthāya bhāventi.

    ਯੁਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਭવવਿਸੇਸਤ੍ਥਤਾ વਿਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਤ੍ਥਤਾਪਿ ਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਸਾਧਾਰਣਾਤਿ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨੀ’’ਤਿ વਚਨਂ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਤ੍ਥਤਾ ਪਨ ਨਿਰੋਧਪਾਦਕਤ੍ਥਤਾ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਝਾਨਸ੍ਸ ਆવੇਣਿਕਾ, ਸਾ ਕਥਂ ਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਸਾਧਾਰਣਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਪਰਮ੍ਪਰਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਪਦਟ੍ਠਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਰਣਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਤਿਣੇਹਿ ਭਤ੍ਤਂ ਸਿਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ।

    Yuttaṃ tāva cittekaggatāya bhavavisesatthatā viya vipassanāpādakatthatāpi catukkajjhānasādhāraṇāti tesaṃ vasena ‘‘cattāri jhānānī’’ti vacanaṃ, abhiññāpādakatthatā pana nirodhapādakatthatā ca catutthasseva jhānassa āveṇikā, sā kathaṃ catukkajjhānasādhāraṇā vuttāti? Paramparādhiṭṭhānabhāvato. Padaṭṭhānapadaṭṭhānampi hi padaṭṭhānanti vuccati kāraṇakāraṇanti yathā ‘‘tiṇehi bhattaṃ siddha’’nti.

    ੧੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਸਸਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤਨਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਪਥવਿਜਿਗੁਚ੍ਛਨਸਸਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਅਤ੍ਥਸਲ੍ਲਾਪਿਕਾ ਉਪਮਾ – ਪਥવੀ ਕਿਰ ਸਸਕਂ ਆਹ – ‘‘ਹੇ ਸਸਕਾ’’ਤਿ। ਸਸਕੋ ਆਹ – ‘‘ਕੋ ਏਸੋ’’ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਮਮੇવ ਉਪਰਿ ਸਬ੍ਬਇਰਿਯਾਪਥੇ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਮਂ ਨ ਜਾਨਾਸੀਤਿ? ਸੁਟ੍ਠੁ ਤਯਾ ਅਹਂ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਮਯਾ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਅਙ੍ਗੁਲਗ੍ਗੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ, વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਉਦਕਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ, ਕਰੀਸਂ ਕਟਕਫਲਮਤ੍ਤਂ, ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦੀਹਿ ਪਨ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਪਸ੍ਸਾવੋਪਿ ਨੇਸਂ ਘਟਮਤ੍ਤੋ, ਉਚ੍ਚਾਰੋਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਅਲਂ ਮਯ੍ਹਂ ਤਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਪਤਿਤੋ। ਤਤੋ ਨਂ ਪਥવੀ ਆਹ – ‘‘ਅਹੋ ਦੂਰਂ ਗਤੋਪਿ ਨਨੁ ਮਯ੍ਹਂਯੇવ ਉਪਰਿ ਪਤਿਤੋਸੀ’’ਤਿ? ਸੋ ਪੁਨ ਤਂ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਤਿਤੋ। ਏવਂ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਪਤਮਾਨੋ ਸਸਕੋ ਨੇવ ਪਥવਿਯਾ ਅਨ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਨ ਕੋਟਿਨ੍ਤਿ ਨ ਪੁਬ੍ਬਕੋਟਿਂ। ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੁਨੇਯ੍ਯਪਦਪਰਮਾਨਂ।

    14. Catutthe sasakassa uppatanaṃ viya hotīti pathavijigucchanasasakassa uppatanaṃ viya hoti. Tatthāyaṃ atthasallāpikā upamā – pathavī kira sasakaṃ āha – ‘‘he sasakā’’ti. Sasako āha – ‘‘ko eso’’ti. Kasmā mameva upari sabbairiyāpathe kappento uccārapassāvaṃ karonto maṃ na jānāsīti? Suṭṭhu tayā ahaṃ diṭṭho, mayā akkantaṭṭhānañhi aṅgulaggehi phuṭṭhaṭṭhānaṃ viya hoti, vissaṭṭhaudakaṃ appamattakaṃ, karīsaṃ kaṭakaphalamattaṃ, hatthiassādīhi pana akkantaṭṭhānampi mahantaṃ, passāvopi nesaṃ ghaṭamatto, uccāropi pacchimatto hoti, alaṃ mayhaṃ tayāti uppatitvā aññasmiṃ ṭhāne patito. Tato naṃ pathavī āha – ‘‘aho dūraṃ gatopi nanu mayhaṃyeva upari patitosī’’ti? So puna taṃ jigucchanto uppatitvā aññattha patito. Evaṃ vassasahassampi uppatitvā uppatitvā patamāno sasako neva pathaviyā antaṃ pāpuṇituṃ sakkoti. Na koṭinti na pubbakoṭiṃ. Itaresanti vipañcitaññuneyyapadaparamānaṃ.

    ੧੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਸਮਥੇਹਿ ਅਧਿਕਰੀਯਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਤੀਤਿ ਅਧਿਕਰਣਂ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਭੇਦਕਰવਤ੍ਥੂਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ વਿવਾਦੋਯੇવ વਿવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ। ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਅਨੁવਦਨ੍ਤਿ ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਯਾ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੧੫) ਚਤਸ੍ਸੋ વਿਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਨੁવਾਦੋਯੇવ ਅਨੁવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ। ਪਞ੍ਚਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ। ‘‘ਸਤ੍ਤਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੧੫) વਚਨਤੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯੇવ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ। ‘‘ਯਾ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਯਤਾ ਕਰਣੀਯਤਾ ਅਪਲੋਕਨਕਮ੍ਮਂ ਞਤ੍ਤਿਕਮ੍ਮਂ ਞਤ੍ਤਿਦੁਤਿਯਕਮ੍ਮਂ ਞਤ੍ਤਿਚਤੁਤ੍ਥਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੨੧੫) ਏવਮਾਗਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸਙ੍ਘਕਿਚ੍ਚਂ ਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।

    15. Pañcame samathehi adhikarīyati vūpasammatīti adhikaraṇaṃ, aṭṭhārasa bhedakaravatthūni nissāya uppanno vivādoyeva vivādādhikaraṇaṃ. ‘‘Idha bhikkhū bhikkhuṃ anuvadanti sīlavipattiyā vā’’tiādinā (cūḷava. 215) catasso vipattiyo nissāya uppanno anuvādoyeva anuvādādhikaraṇaṃ. Pañcapi āpattikkhandhā āpattādhikaraṇaṃ. ‘‘Sattapi āpattikkhandhā āpattādhikaraṇa’’nti (cūḷava. 215) vacanato āpattiyeva āpattādhikaraṇaṃ. ‘‘Yā saṅghassa kiccayatā karaṇīyatā apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’’nti (cūḷava. 215) evamāgataṃ catubbidhaṃ saṅghakiccaṃ kiccādhikaraṇanti veditabbaṃ. Sesamettha uttānameva.

    ੧੬. ਛਟ੍ਠੇ ਅਪਾਕਟਨਾਮੋਤਿ ‘‘ਸੇਲੋ, ਕੂਟਦਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨਭਿਞ੍ਞਾਤੋ। ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਇਦਂ ਕਰਣવਚਨਂ। ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾਕਾਰਣਂ, ਨ ਕਰਣਂ વਿਯ ਕਿਰਿਯਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਗੁਣવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਤ੍ਥਾ ਇਧ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਕਿਰਿਯਾਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਨੇਨ વਸਤਿ, ਅਜ੍ਝੇਨੇਨ વਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥਮੇવੇਤਂ ਕਰਣવਚਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਕਰਣਤ੍ਥਂ ਤਸ੍ਸ ਅਯੁਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਅવਿਭਾਗਤੋ ਸਤਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਨਿਰਤਿਸਯਸਾਦੁવਿਪੁਲਾਮਤਰਸਸਦ੍ਧਮ੍ਮਫਲਤਾਯ ਸਾਦੁਫਲਨਿਚ੍ਚਫਲਿਤਮਹਾਰੁਕ੍ਖੇਨ ਭਗવਾ ਉਪਮਿਤੋ। ਸਾਦੁਫਲੂਪਭੋਗਾਧਿਪ੍ਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਾਦੁਫਲਤਾ ਗਹਿਤਾਤਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਕਾਮਤਾਯ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਂਤਂਪਦੇਸਾਤਿਕ੍ਕਮਨੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਨ੍ਤੋਤਿ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਉਪਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਪਰਿਯੋਸਾਨਦੀਪਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਯਂ ਠਾਨਂ ਪਤ੍ਤੋ ‘‘ਉਪਸਙ੍ਕਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਤੋ ਉਪਗਤਟ੍ਠਾਨਤੋ।

    16. Chaṭṭhe apākaṭanāmoti ‘‘selo, kūṭadanto’’tiādinā anabhiññāto. Yena vā kāraṇenāti hetumhi idaṃ karaṇavacanaṃ. Hetuattho hi kiriyākāraṇaṃ, na karaṇaṃ viya kiriyattho, tasmā nānappakāraguṇavisesādhigamatthā idha upasaṅkamanakiriyāti ‘‘annena vasati, ajjhenena vasatī’’tiādīsu viya hetuatthamevetaṃ karaṇavacanaṃ yuttaṃ, na karaṇatthaṃ tassa ayujjamānattāti vuttaṃ ‘‘yena vā kāraṇenā’’ti. Avibhāgato satataṃ pavattitaniratisayasāduvipulāmatarasasaddhammaphalatāya sāduphalaniccaphalitamahārukkhena bhagavā upamito. Sāduphalūpabhogādhippāyaggahaṇeneva hi rukkhassa sāduphalatā gahitāti. Upasaṅkamīti upasaṅkanto. Sampattakāmatāya hi kiñci ṭhānaṃ gacchanto taṃtaṃpadesātikkamanena upasaṅkami, upasaṅkantoti ca vattabbataṃ labhati. Tenāha ‘‘gatoti vuttaṃ hotī’’ti, upagatoti attho. Upasaṅkamitvāti pubbakālakiriyāniddesoti āha ‘‘upasaṅkamanapariyosānadīpana’’nti. Tatoti yaṃ ṭhānaṃ patto ‘‘upasaṅkamī’’ti vutto, tato upagataṭṭhānato.

    ਯਥਾ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਭਗવਾ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦੋ ਅਹੋਸਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਸਿਤਾਯ, ਏવਂ ਸੋਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਦਨੁਕਰਣੇਨ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਂ ਪਨ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦਤਂ ਉਪਮਾਯ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਨ੍ਤਿ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤਂ। ਏਕੀਭਾવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮਾਨਤਂ। ਖਮਨੀਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ ਨવਦ੍વਾਰਂ ਸਰੀਰਯਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਤਾਯ ਸਭਾવਤੋ ਦੁਸ੍ਸਹਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਖਮਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਯਾਪਨੀਯਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰਾਦਿਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਕਂ ਚਿਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਯਾਪਨਾਯ ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਸੀਸਰੋਗਾਦਿਆਬਾਧਾਭਾવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ। ਦੁਕ੍ਖਜੀવਿਕਾਭਾવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ। ਤਂਤਂਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇ ਉਟ੍ਠਾਨਸੁਖਤਾਯ ਕਚ੍ਚਿ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਦਨੁਰੂਪਬਲਯੋਗਤੋ ਕਚ੍ਚਿ ਬਲਂ । ਸੁਖવਿਹਾਰਸਮ੍ਭવੇਨ ਕਚ੍ਚਿ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਚ੍ਚਿ-ਸਦ੍ਦਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yathā khamanīyādīni pucchantoti yathā bhagavā ‘‘kacci te, brāhmaṇa, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā khamanīyādīni pucchanto tena brāhmaṇena saddhiṃ samappavattamodo ahosi pubbabhāsitāya, evaṃ sopi brāhmaṇo tadanukaraṇena bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosīti yojanā. Taṃ pana samappavattamodataṃ upamāya dassetuṃ ‘‘sītodakaṃ viyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammoditanti saṃsanditaṃ. Ekībhāvanti sammodanakiriyāya samānataṃ. Khamanīyanti ‘‘idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ dukkhabahulatāya sabhāvato dussahaṃ, kacci khamituṃ sakkuṇeyya’’nti pucchati. Yāpanīyanti āhārādippaṭibaddhavuttikaṃ cirappabandhasaṅkhātāya yāpanāya kacci yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Sīsarogādiābādhābhāvena kacci appābādhaṃ. Dukkhajīvikābhāvena kacci appātaṅkaṃ. Taṃtaṃkiccakaraṇe uṭṭhānasukhatāya kacci lahuṭṭhānaṃ. Tadanurūpabalayogato kacci balaṃ. Sukhavihārasambhavena kacci phāsuvihāro atthīti sabbattha kacci-saddaṃ yojetvā attho veditabbo.

    ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪੀਤਿ ਪੀਤਿਯੇવ। ਤਰੁਣਪੀਤਿ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ। ਸਮ੍ਮੋਦਂ ਜਨੇਤਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਕਂ, ਤਦੇવ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ। ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮ੍ਮੋਦਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ। ‘‘ਸਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਦੀਘਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋਤਿ ਆਪਾਥਗਤਮਧੁਰਤਂ ਆਹ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਯਮਾਨਸੁਖਤੋਤਿ વਿਮਦ੍ਦਰਮਣੀਯਤਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯਾਤਿ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਕਥਾਯ વਚਨਚਾਤੁਰਿਯਮਾਹ। ਅਤ੍ਥਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਂ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ।

    Balappattā pīti pītiyeva. Taruṇapīti pāmojjaṃ. Sammodaṃ janeti karotīti sammodanīkaṃ, tadeva sammodanīyaṃ. Sammoditabbato sammodanīyanti imaṃ pana atthaṃ dassetuṃ ‘‘sammodituṃ yuttabhāvato’’ti āha. Saritabbabhāvatoti anussaritabbabhāvato. ‘‘Saraṇīya’’nti vattabbe dīghaṃ katvā ‘‘sāraṇīya’’nti vuttaṃ. Suyyamānasukhatoti āpāthagatamadhurataṃ āha, anussariyamānasukhatoti vimaddaramaṇīyataṃ. Byañjanaparisuddhatāyāti sabhāvaniruttibhāvena tassā kathāya vacanacāturiyamāha. Atthaparisuddhatāyāti atthassa nirupakkilesataṃ. Anekehi pariyāyehīti anekehi kāraṇehi.

    ਅਤਿਦੂਰਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਨਾਤਿਦੂਰਂ ਨਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਗਹਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਅવਕਂਸਤੋ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਸਾਰਿਤਹਤ੍ਥਾਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਗੀવਂ ਪਰਿવਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ।

    Atidūraaccāsannappaṭikkhepena nātidūraṃ naccāsannaṃ nāma gahitaṃ, taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthāsaṅghaṭṭanena daṭṭhabbaṃ. Gīvaṃ pasāretvāti gīvaṃ parivaṭṭanavasena pasāretvā.

    ਏਤਦવੋਚਾਤਿ ਏਤਂ ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਹੇਤੂ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ ਅવੋਚ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਏਤਦવੋਚਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਦੁવਿਧਾ ਹਿ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਗਾਰੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਅਗਾਰਿਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਗਾਰਿਕਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਅਨਗਾਰਿਕੋ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੂਪਗਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ‘‘ਜਨਕੋ ਹੇਤੁ, ਪਗ੍ਗਾਹਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਹੇਤੁ, ਸਾਧਾਰਣੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸਭਾਗੋ ਹੇਤੁ, ਅਸਭਾਗੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਿਕੋ ਹੇਤੁ, ਸਹਪવਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ વਿਭਜ੍ਜ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਇਧ ਪਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਭੂਤਾ ਹੇਤੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬) વਿਯ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਦ੍ਦਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਕਾਰਣવੇવਚਨਮੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। વਿਸਮਚਰਿਯਾਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।

    Etadavocāti etaṃ ‘‘ko nu kho, bhante, hetū’’tiādipucchāvacanaṃ avoca. Teneva ‘‘etadavocā’’ti padaṃ uddharitvā duvidhā hi pucchātiādinā pucchāvibhāgaṃ dasseti. Tattha agāre niyutto agāriko, tassa pucchā agārikapucchā. Agārikato añño anagāriko pabbajjūpagato, tassa pucchā anagārikapucchā. Kiñcāpi aññattha ‘‘janako hetu, paggāhako paccayo. Asādhāraṇo hetu, sādhāraṇo paccayo. Sabhāgo hetu, asabhāgo paccayo. Pubbakāliko hetu, sahapavatto paccayo’’tiādinā hetupaccayā vibhajja vuccanti. Idha pana ‘‘cattāro kho, bhikkhave, mahābhūtā hetu cattāro mahābhūtā paccayo rūpakkhandhassa paññāpanāyā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) viya hetupaccayasaddā samānatthāti dassento ‘‘ubhayampetaṃ kāraṇavevacanamevā’’ti āha. Visamacariyāti bhāvanapuṃsakaniddeso.

    ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ, વਿਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਯੇ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਠਮੋ ਯਾਮੋ’’ਤਿ ਉਪਰਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤਰੋਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਨ੍ਤਤਰੋ ਮਨੋਰਮੋ, ਤਾਦਿਸੋ ਚ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਭਦ੍ਦਕੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰੇ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਕੋਤਿ ਦੇવਨਾਗਯਕ੍ਖਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਦੀਸੁ ਕੋ ਕਤਮੋ? ਮੇਤਿ ਮਮ। ਪਾਦਾਨੀਤਿ ਪਾਦੇ। ਇਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਇਮਾਯ ਏવਰੂਪਾਯ ਦੇવਿਦ੍ਧਿਯਾ। ਯਸਸਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਏਦਿਸੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਚ। ਜਲਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨੋ। ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਨ੍ਤੇਨ ਕਮਨੀਯੇਨ ਅਭਿਰੂਪੇਨ। વਣ੍ਣੇਨਾਤਿ ਛવਿવਣ੍ਣੇਨ ਸਰੀਰવਣ੍ਣਨਿਭਾਯ। ਸਬ੍ਬਾ ਓਭਾਸਯਂ ਦਿਸਾਤਿ ਦਸ ਦਿਸਾ ਪਭਾਸੇਨ੍ਤੋ, ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਚ ਏਕੋਭਾਸਂ ਏਕਾਲੋਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਰੂਪੇਤਿ ਉਲ਼ਾਰਰੂਪੇ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪੇ।

    Abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Tathā hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti upari vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo? Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasa disā pabhāsento, cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.

    ‘‘ਚੋਰੋ, ਚੋਰੋ; ਸਪ੍ਪੋ, ਸਪ੍ਪੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਭਯੇ ਆਮੇਡਿਤਂ। ‘‘વਿਜ੍ਝ, વਿਜ੍ਝ; ਪਹਰ, ਪਹਰਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋਧੇ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਸਾਧੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩੨੭.ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੭; ੩.੩੫; ੫.੧੦੮੫) ਪਸਂਸਾਯਂ। ‘‘ਗਚ੍ਛ, ਗਚ੍ਛ; ਲੁਨਾਹਿ, ਲੁਨਾਹੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਤੁਰਿਤੇ। ‘‘ਆਗਚ੍ਛ, ਆਗਚ੍ਛਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋਤੂਹਲੇ। ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੪੪) ਅਚ੍ਛਰੇ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਮਥਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਅਭਿਕ੍ਕਮਥਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਹਾਸੇ। ‘‘ਕਹਂ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕ, ਕਹਂ ਏਕਪੁਤ੍ਤਕਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩) ਸੋਕੇ। ‘‘ਅਹੋ ਸੁਖਂ, ਅਹੋ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੨੦; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੩੨) ਪਸਾਦੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਅવੁਤ੍ਤਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਤੋ। ਤੇਨ ਗਰਹਾਅਸਮ੍ਮਾਨਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪਾਪੋ, ਪਾਪੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਗਰਹਾਯਂ। ‘‘ਅਭਿਰੂਪਕ, ਅਭਿਰੂਪਕਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਸਮ੍ਮਾਨੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Coro, coro; sappo, sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha, vijjha; pahara, paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu, sādhū’’tiādīsu (ma. ni. 327.saṃ. ni. 2.127; 3.35; 5.1085) pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha, gaccha; lunāhi, lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha, āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho, buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu (ma. ni. 2.353; saṃ. ni. 2.63) soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; dī. ni. 3.305; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayatto. Tena garahāasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo, pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka, abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.

    ਨਯਿਦਂ ਆਮੇਡਿਤવਸੇਨ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਅਤ੍ਥਦ੍વਯવਸੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਨਪੁਂਸਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਪਦੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਦੋਸਨਾਸਨਤੋਤਿ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸવਿਧਮਨਤੋ। ਗੁਣਾਧਿਗਮਨਤੋਤਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਾਨਂ ਸਮ੍ਪਾਪਨਤੋ। ਯੇ ਗੁਣੇ ਦੇਸਨਾ ਅਧਿਗਮੇਤਿ, ਤੇਸੁ ਪਧਾਨਭੂਤੇ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਜਨਨਤੋ ਪਞ੍ਞਾਜਨਨਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਦ੍ਧਾਪਮੁਖਾ ਹਿ ਲੋਕਿਯਾ ਗੁਣਾ, ਪਞ੍ਞਾਪਮੁਖਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ।

    Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. ‘‘Abhikkanta’’nti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakavasena vuttaṃ, taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā tathā vuttaṃ ‘‘bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesavidhamanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūte tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā .

    ਸੀਲਾਦਿਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਤ੍ਥਤੋ, ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ। ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਦ੍ਦਪ੍ਪਯੋਗਤਾਯ ਉਤ੍ਤਾਨਪਦਤੋ, ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਭਾવੇਨ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਥਤਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਤੋ। ਸਿਨਿਦ੍ਧਮੁਦੁਮਧੁਰਸਦ੍ਦਪ੍ਪਯੋਗਤਾਯ ਕਣ੍ਣਸੁਖਤੋ, વਿਪੁਲવਿਸੁਦ੍ਧਪੇਮਨੀਯਤ੍ਥਤਾਯ ਹਦਯਙ੍ਗਮਤੋ। ਮਾਨਾਤਿਮਾਨવਿਧਮਨੇਨ ਅਨਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਤੋ, ਥਮ੍ਭਸਾਰਮ੍ਭਨਿਮ੍ਮਦ੍ਦਨੇਨ ਅਪਰવਮ੍ਭਨਤੋ। ਹਿਤਾਧਿਪ੍ਪਾਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰੇਸਂ ਰਾਗਪਰਿਲ਼ਾਹਾਦਿવੂਪਸਮਨੇਨ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਤੋ, ਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰવਿਧਮਨੇਨ ਪਞ੍ਞਾવਦਾਤਤੋ। ਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਤਾਯ ਆਪਾਥਰਮਣੀਯਤੋ, ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਾવਿਰੁਦ੍ਧਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਥਤਾਯ વਿਮਦ੍ਦਕ੍ਖਮਤੋ। ਆਪਾਥਰਮਣੀਯਤਾਯ ਏવਂ ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋ, વਿਮਦ੍ਦਕ੍ਖਮਤਾਯ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤਤਾਯ ਚ વੀਮਂਸਿਯਮਾਨਹਿਤਤੋਏવਮਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਨਿવਤ੍ਤਨਤੋ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਦવਿਗਮਨਤੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਦਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਤੋ, ਅਕੁਸਲਮੂਲਸਮੁਦ੍ਧਰਣਤੋ, ਕੁਸਲਮੂਲਸਂਰੋਪਨਤੋ, ਅਪਾਯਦ੍વਾਰਪਿਧਾਨਤੋ, ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਦ੍વਾਰવਿવਰਣਤੋ, ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવੂਪਸਮਨਤੋ, ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਤੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya evaṃ suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitatāya ca vīmaṃsiyamānahitato. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavigamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamokkhadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    ਅਧੋਮੁਖਟ੍ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਕੇਨਚਿ ਅਧੋਮੁਖਂ ਠਪਿਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਾਮੁਖਜਾਤਨ੍ਤਿ ਸਭਾવੇਨੇવ ਹੇਟ੍ਠਾਮੁਖਜਾਤਂ। ਉਪਰਿਮੁਖਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਂਮੁਖਂ। ਉਗ੍ਘਾਟੇਯ੍ਯਾਤਿ વਿવਟਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਪੁਰਤ੍ਥਾਭਿਮੁਖੋ ਉਤ੍ਤਰਾਭਿਮੁਖੋ વਾ ਗਚ੍ਛਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਅવਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਹਂ ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ, ਏવਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਚਾਤੁਦ੍ਦਸੀਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੀ।

    Adhomukhaṭṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhajātaṃ. Uparimukhanti uddhaṃmukhaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthe gahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gaccheyyā’’ti vadeyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī.

    ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਂ ਆਧੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਨਾਧਾਰਭੂਤਂ ਭਾਜਨਂ ਆਧਾਰਭਾવਾਪਾਦਨવਸੇਨ ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਹੇਟ੍ਠਾਮੁਖਜਾਤਤਾਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਮੁਖਂ, ਅਧੋਮੁਖਠਪਿਤਤਾਯ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਦਦ੍વਯਂ ਯਥਾਰਹਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਂ। ਕਾਮਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਯੋਪਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਾ ਨੀવਰਣਭਾવਤੋ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪਨ ਸવਿਸੇਸਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਕਾ ਸਤ੍ਤੇ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਰਮਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਜ੍ਜਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੦)। ਸਬ੍ਬੋ ਅਪਾਯਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗੋ ‘‘ਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਉਜੁਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਅਟ੍ਠ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਮਿਚ੍ਛਾਮਗ੍ਗੋ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਤਦੁਭਯਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਮਗ੍ਗਂ ਆવਿਕਰੋਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਪ੍ਪਿਆਦਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਪਦੀਪੋ ਨ ਤਥਾ ਉਜ੍ਜਲੋ, ਯਥਾ ਤੇਲਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਤੇਲਪਜ੍ਜੋਤਗ੍ਗਹਣਂ। ਏਤੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹੀਤਿ ਏਤੇਹਿ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤੁਕ੍ਕੁਜ੍ਜਨਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨવਿવਰਣਾਦਿਉਪਮੋਪਮਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰੇਹਿ।

    Nikkujjitaṃ ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ, adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanavasenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310). Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo ‘‘kucchito maggo’’ti katvā. Sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayappaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ āvikarontenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā ujjalo, yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ.Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanappaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbākārehi.

    ਪਸਨ੍ਨਕਾਰਨ੍ਤਿ ਪਸਨ੍ਨੇਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਸਕ੍ਕਾਰਂ। ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਰਣਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਰਾਯਣਭਾવੋ ਚ ਅਨਤ੍ਥਨਿਸੇਧਨੇਨ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨੇਨ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਘਸ੍ਸ, ਤਾਤਾ, ਹਿਤਸ੍ਸ ਚ વਿਧਾਤਾ’’ਤਿ। ਅਘਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਤੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਪਾਪਤੋਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਾਯਂ ਗਮਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਨੀ-ਸਦ੍ਦਾਦਯੋ વਿਯ ਦ੍વਿਕਮ੍ਮਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ‘‘ਅਜਂ ਗਾਮਂ ਨੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ‘‘ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਤਸ੍ਸ ਚਾਯਮਤ੍ਥੋ – ਗਮਨਞ੍ਚ ਤਦਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਭਜਨਂ ਜਾਨਨਂ વਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਜਾਮੀਤਿਆਦੀਸੁ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ। ਭਜਨਂ વਾ ਸਰਣਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ। ਸੇવਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕਾવਚਰਤਾ। ਪਯਿਰੁਪਾਸਨਂ વਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਕਰਣੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਅਨਞ੍ਞਸਰਣਤਂਯੇવ ਦੀਪੇਤਿ। ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਬੁਜ੍ਝਾਮੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਕਥਂ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯੇਸਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Pasannakāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ. Tenāha ‘‘parāyaṇa’’nti. Parāyaṇabhāvo ca anatthanisedhanena atthasampaṭipādanena ca hotīti āha ‘‘aghassa, tātā, hitassa ca vidhātā’’ti. Aghassāti dukkhatoti vadanti, pāpatoti pana attho yutto. Nissakke cetaṃ sāmivacanaṃ. Ettha ca nāyaṃ gami-saddo nī-saddādayo viya dvikammako, tasmā yathā ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’ti vuccati, evaṃ ‘‘bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vattuṃ na sakkā. ‘‘Saraṇanti gacchāmī’’ti pana vattabbaṃ. Iti-saddo cettha luttaniddiṭṭho. Tassa cāyamattho – gamanañca tadadhippāyena bhajanaṃ jānanaṃ vāti dassento ‘‘iti iminā adhippāyenā’’tiādimāha. Tattha bhajāmītiādīsu purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ atthavacanaṃ. Bhajanaṃ vā saraṇādhippāyena upasaṅkamanaṃ. Sevanaṃ santikāvacaratā. Payirupāsanaṃ vattappaṭivattakaraṇena upaṭṭhānanti evaṃ sabbathāpi anaññasaraṇataṃyeva dīpeti. ‘‘Gacchāmī’’ti padassa bujjhāmīti ayamattho kathaṃ labbhatīti āha ‘‘yesaṃ hī’’tiādi.

    ਅਧਿਗਤਮਗ੍ਗੇ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧੇਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨਪਿ ਫਲਟ੍ਠਾ ਏવ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਨ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾਤਿ ਤੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਨਨੁ ਚ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਪਿ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ? ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾ ਏવ ਤਥਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਇਤਰੇ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋਕ੍ਕਮਨਾਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਮਾਨੇ ਧਾਰੇਤੀ’’ਤਿ। ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮੋਕ੍ਕਮਨੇਨ ਹਿ ਅਪਾਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવੋ। ਅਕ੍ਖਾਯਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦ੍ਯਤ੍ਥੋ, ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ વਾ। ਤੇਨ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੯੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪) ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ‘‘વਿਤ੍ਥਾਰੋ’’ਤਿ વਾ ਇਮਿਨਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤਾਯ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤਾਯਾਤਿ ਉਭਯਮੇવ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਧਮ੍ਮੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਫਲਾਨਂ ‘‘ਤਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾਨੁਗੁਣਤਾਯ ਨਿਯ੍ਯਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾਯ ਚ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਸਮਧਿਗਮਹੇਤੁਤਾਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਲਬ੍ਭਤਿ ਏવ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਪਾਠਾਰੁਲ਼੍ਹੋ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਕੇવਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Adhigatamagge sacchikatanirodheti padadvayenapi phalaṭṭhā eva dassitā, na maggaṭṭhāti te dassento ‘‘yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne cā’’ti āha. Nanu ca kalyāṇaputhujjanopi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjatīti vuccatīti? Kiñcāpi vuccati, nippariyāyena pana maggaṭṭhā eva tathā vattabbā, na itare sammattaniyāmokkamanābhāvato. Tathā hi te eva vuttā ‘‘apāyesu apatamāne dhāretī’’ti. Sammattaniyāmokkamanena hi apāyavinimuttisambhavo. Akkhāyatīti ettha iti-saddo ādyattho, pakārattho vā. Tena ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) suttapadaṃ saṅgaṇhāti, ‘‘vitthāro’’ti vā iminā. Ettha ca ariyamaggo niyyānikatāya, nibbānaṃ tassa tadatthasiddhihetutāyāti ubhayameva nippariyāyena dhammoti vutto. Nibbānañhi ārammaṇapaccayabhūtaṃ labhitvā ariyamaggo tadatthasiddhiyā saṃvattati, tathāpi yasmā ariyaphalānaṃ ‘‘tāya saddhāya avūpasantāyā’’tiādivacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya niyyānānuguṇatāya niyyānapariyosānatāya ca. Pariyattidhammassa pana niyyānikadhammasamadhigamahetutāyāti iminā pariyāyena vuttanayena dhammabhāvo labbhati eva. Svāyamattho pāṭhāruḷho evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha.

    ਕਾਮਰਾਗੋ ਭવਰਾਗੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਭੇਦੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਰਾਗੋ વਿਰਜ੍ਜਤਿ ਪਹੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਰਾਗવਿਰਾਗੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥਿਤੋ। ਏਜਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸੋਕਸ੍ਸ ਚ ਤਦੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਤ੍ਤਾ ਅਨੇਜਮਸੋਕਨ੍ਤਿ ਫਲਂ ਕਥਿਤਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਨ੍ਤਿ ਅવਿਰੋਧਦੀਪਨਤੋ ਕੇਨਚਿ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਂ, ਇਟ੍ਠਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਗੁਣਰੂਪੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ, ਪਕਟ੍ਠਗੁਣવਿਭਾવਨਤੋ વਾ ਪਗੁਣਂ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਥਿਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    Kāmarāgo bhavarāgoti evamādibhedo sabbopi rāgo virajjati pahīyati etenāti rāgavirāgoti maggo kathito. Ejāsaṅkhātāya taṇhāya antonijjhānalakkhaṇassa sokassa ca taduppattiyaṃ sabbaso parikkhīṇattā anejamasokanti phalaṃ kathitaṃ. Appaṭikūlanti avirodhadīpanato kenaci aviruddhaṃ, iṭṭhaṃ paṇītanti vā attho. Paguṇarūpena pavattitattā, pakaṭṭhaguṇavibhāvanato vā paguṇaṃ. Sabbadhammakkhandhā kathitāti yojanā.

    ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਙ੍ਘਾਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਯਾਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ, ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਾਮਞ੍ਞਗਤੋ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੪, ੩੫੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯੨; ੩.੫੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੨; ਪਰਿ॰ ੨੭੪) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ‘‘ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸੀਲਾਨਿ ਅਖਣ੍ਡਾਨਿ ਅਚ੍ਛਿਦ੍ਦਾਨਿ ਅਸਬਲਾਨਿ ਅਕਮ੍ਮਾਸਾਨਿ ਭੁਜਿਸ੍ਸਾਨਿ વਿਞ੍ਞੁਪ੍ਪਸਤ੍ਥਾਨਿ ਅਪਰਾਮਟ੍ਠਾਨਿ ਸਮਾਧਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਨਿ, ਤਥਾਰੂਪੇਹਿ ਸੀਲੇਹਿ ਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਗਤੋ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯੨; ੩.੫੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੧੨; ਪਰਿ॰ ੨੭੪) ਚ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੀਲਾਨਞ੍ਚ ਸਂਹਤਭਾવੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਂਹਤੋਤਿ ਘਟਿਤੋ, ਸਮੇਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਸਂਹਤਾ ਏવ। ਅਟ੍ਠ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲ ਧਮ੍ਮਦਸਾ ਤੇਤਿ ਤੇ ਪੁਰਿਸਯੁਗવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਅਟ੍ਠੇવ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਦਸਾ। ਤੀਣਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਮਨੇਨ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਗਮਨੇਨ ਚ ਤੀਣਿ ਸਰਣਗਮਨਾਨਿਪਟਿવੇਦੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਦਯਗਤਂ વਾਚਾਯ ਪવੇਦੇਸਿ।

    Diṭṭhisīlasaṅghātenāti ‘‘yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 357; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) evaṃ vuttāya diṭṭhiyā, ‘‘yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) ca evaṃ vuttānaṃ sīlānañca saṃhatabhāvena, diṭṭhisīlasāmaññenāti attho. Saṃhatoti ghaṭito, sametoti attho. Ariyapuggalā hi yattha katthaci dūre ṭhitāpi attano guṇasāmaggiyā saṃhatā eva. Aṭṭha ca puggala dhammadasā teti te purisayugavasena cattāropi puggalavasena aṭṭheva ariyadhammassa paccakkhadassāvitāya dhammadasā. Tīṇi vatthūni saraṇanti gamanena tikkhattuṃ gamanena ca tīṇi saraṇagamanāni. Paṭivedesīti attano hadayagataṃ vācāya pavedesi.

    ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ વਿਸਯਪ੍ਪਭੇਦਫਲਸਂਕਿਲੇਸਭੇਦਾਨਂ વਿਯ ਕਤ੍ਤੁવਿਭਾવਨਾ ਤਤ੍ਥ ਕੋਸਲ੍ਲਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਸਰਣਗਮਨੇਸੁ ਅਤ੍ਥਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਮਨਂ, ਯੋ ਚ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੋ, ਸਰਣਗਮਨਫਲਂ, ਸਂਕਿਲੇਸੋ, ਭੇਦੋਤਿ ਅਯਂ વਿਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਤੇਨ વਿਨਾ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸੇવ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ વੋਦਾਨਂ ਨ ਗਹਿਤਂ, ਨਨੁ વੋਦਾਨવਿਭਾવਨਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਕੋਸਲ੍ਲਾਯ ਹੋਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਸਂਕਿਲੇਸਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਨ ਗਹਿਤਂ। ਯਾਨਿ ਹਿ ਨੇਸਂ ਸਂਕਿਲੇਸਕਾਰਣਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ, ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਪਹਾਨੇਨ વੋਦਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ।

    Saraṇagamanassa visayappabhedaphalasaṃkilesabhedānaṃ viya kattuvibhāvanā tattha kosallāya hotīti saraṇagamanesu atthakosallatthaṃ ‘‘saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ, yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo, saraṇagamanaphalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo’’ti vuttaṃ tena vinā saraṇagamanasseva asambhavato. Kasmā panettha vodānaṃ na gahitaṃ, nanu vodānavibhāvanāpi tattha kosallāya hotīti? Saccametaṃ, taṃ pana saṃkilesaggahaṇena atthato dīpitaṃ hotīti na gahitaṃ. Yāni hi nesaṃ saṃkilesakāraṇāni aññāṇādīni, tesaṃ sabbena sabbaṃ anuppannānaṃ anuppādanena, uppannānañca pahānena vodānaṃ hotīti.

    ਹਿਂਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਧਾਤੁਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਸੇਨੇਤਂ ਪਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ‘‘ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂ ਪਨ ਹਿਂਸਨਂ ਕੇਸਂ, ਕਥਂ, ਕਸ੍ਸ વਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸੋਧੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਰਣਗਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਯਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਭਯਂ। ਸਨ੍ਤਾਸਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਂ। ਤੇਨੇવ ਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਕਾਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਰਿਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤਯਿਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਤੋ ਫਲਕਥਾਯ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਪਦਂ। ਏવਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਸਰਣਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਦਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿਸੇਸਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸੀਲਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਰਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੪, ੬੯) ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਯੋਜਨੇਨ। ਅਹਿਤਾ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਸ੍ਸ ਖੋ ਪਾਪਕੋ વਿਪਾਕੋ ਅਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨਾਦਿਮੁਖੇਨ ਅਨਤ੍ਥਤੋ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ। ਭਯਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਹਿਤਾਹਿਤੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣੇਨ વਿਨਾਸੇਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਭવਕਨ੍ਤਾਰਾ ਉਤ੍ਤਾਰਣੇਨ ਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਇਤਰੋ ਅਸ੍ਸਾਸਦਾਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਕਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਦਾਨવਸੇਨ ਪੂਜਾવਸੇਨ ਚ ਉਪਨੀਤਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਰਾਨਂ। વਿਪੁਲਫਲਪ੍ਪਟਿਲਾਭਕਰਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤਿ ਸਙ੍ਘੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ।

    Hiṃsatthassa dhātusaddassa vasenetaṃ padaṃ daṭṭhabbanti ‘‘hiṃsatīti saraṇa’’nti vatvā taṃ pana hiṃsanaṃ kesaṃ, kathaṃ, kassa vāti codanaṃ sodhento ‘‘saraṇagatāna’’ntiādimāha. Tattha bhayanti vaṭṭabhayaṃ. Santāsanti cittutrāsaṃ. Teneva cetasikadukkhassa gahitattā dukkhanti kāyikaṃ dukkhaṃ. Duggatiparikilesanti duggatipariyāpannaṃ sabbampi dukkhaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ parato phalakathāya āvi bhavissati. Etanti saraṇanti padaṃ. Evaṃ avisesato saraṇasaddassa padatthaṃ dassetvā idāni visesato dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Hite pavattanenāti ‘‘sampannasīlā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (ma. ni. 1.64, 69) atthe niyojanena. Ahitā nivattanenāti ‘‘pāṇātipātassa kho pāpako vipāko abhisamparāya’’ntiādinā ādīnavadassanādimukhena anatthato nivattanena. Bhayaṃ hiṃsatīti hitāhitesu appavattippavattihetukaṃ byasanaṃ appavattikaraṇena vināseti buddho. Bhavakantārā uttāraṇena maggasaṅkhāto dhammo. Itaro assāsadānena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti yojanā. Kārānanti dānavasena pūjāvasena ca upanītānaṃ sakkārānaṃ. Vipulaphalappaṭilābhakaraṇena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati saṅgho anuttaradakkhiṇeyyabhāvatoti adhippāyo. Imināpi pariyāyenāti imināpi vibhajitvā vuttena kāraṇena.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ, ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਪਸਾਦੋ ਤਪ੍ਪਸਾਦੋ, ਤਦੇવ ਰਤ੍ਤਨਤ੍ਤਯਂ ਗਰੁ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਗ੍ਗਰੁ, ਤਬ੍ਭਾવੋ ਤਗ੍ਗਰੁਤਾ, ਤਪ੍ਪਸਾਦੋ ਚ ਤਗ੍ਗਰੁਤਾ ਚ ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾ। ਤਾਹਿ ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾਹਿ। વਿਧੁਤਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਮ੍ਮੋਹਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਿਤਾਯ વਿਹਤਕਿਲੇਸੋ। ਤਦੇવ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਪਰਾਯਣਂ ਗਤਿ ਤਾਣਂ ਲੇਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਏવਂ ਉਪੇਤੀਤਿ ਏવਂ ਭਜਤਿ ਸੇવਤਿ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਏવਂ વਾ ਜਾਨਾਤਿ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavatto tattha ratanattaye pasādo tappasādo, tadeva rattanattayaṃ garu etassāti taggaru, tabbhāvo taggarutā, tappasādo ca taggarutā ca tappasādataggarutā. Tāhi tappasādataggarutāhi. Vidhutadiṭṭhivicikicchāsammohaassaddhiyāditāya vihatakileso. Tadeva ratanattayaṃ parāyaṇaṃ gati tāṇaṃ leṇanti evaṃ pavattiyā tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādosaraṇagamanaṃ saraṇanti gacchati etenāti. Taṃsamaṅgīti tena yathāvuttacittuppādena samannāgato. Evaṃ upetīti evaṃ bhajati sevati payirupāsati, evaṃ vā jānāti bujjhatīti evamattho veditabbo.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਸਾਦਗ੍ਗਹਣੇਨ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਮਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਸਾਦਪ੍ਪਧਾਨਂ। ਗਰੁਤਾਗਹਣੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ। ਅਰਿਯਾ ਹਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਭਿਞ੍ਞਤਾਯ ਪਾਸਾਣਚ੍ਛਤ੍ਤਂ ਪਿਯ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਪ੍ਪਸਾਦੇਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ વਿਹਤਕਿਲੇਸੋ, ਤਗ੍ਗਰੁਤਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਅਗਾਰવਕਰਣਹੇਤੂਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ। ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਗ੍ਗਤਿਕਤਾਤਿ ਤਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ વਕ੍ਖਮਾਨਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅવਿਸੇਸੇਨ વਾ ਪਸਾਦਗਰੁਤਾ ਜੋਤਿਤਾਤਿ ਪਸਾਦਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦਸ੍ਸ ਇਤਰਸ੍ਸ ਚ ਗਹਣਂ, ਤਥਾ ਗਰੁਤਾਗਹਣੇਨਾਤਿ ਉਭਯੇਨਪਿ ਉਭਯਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Ettha ca pasādaggahaṇena lokiyasaraṇagamanamāha. Tañhi pasādappadhānaṃ. Garutāgahaṇena lokuttaraṃ. Ariyā hi ratanattayaguṇābhiññatāya pāsāṇacchattaṃ piya garuṃ katvā passanti, tasmā tappasādena vikkhambhanavasena vihatakileso, taggarutāya samucchedavasenāti yojetabbaṃ agāravakaraṇahetūnaṃ samucchindanato. Tapparāyaṇatā panettha taggatikatāti tāya catubbidhampi vakkhamānaṃ saraṇagamanaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Avisesena vā pasādagarutā jotitāti pasādaggahaṇena aveccappasādassa itarassa ca gahaṇaṃ, tathā garutāgahaṇenāti ubhayenapi ubhayaṃ saraṇagamanaṃ yojetabbaṃ.

    ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਧਿਗਮੋ ਏવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਰਣਗਮਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ, ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋਯੇવ ਸਰਣਗਮਨਤ੍ਤਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਪਨ ਸਾવਕਗੋਚਰਭੂਤਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ, ਤਥਾ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਗੁਣਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਕਲੇਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਇਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ। ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਞ੍ਚ ਸਹੇવ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਲੋਕਿਯਂ વਿਯ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਹਪ੍ਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯੇ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਨ ਸਰਣਗਮਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਅਧਿਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਲੋਕਿਯવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ વਿਯਾ’’ਤਿ, ਤੇਸਂ ਲੋਕਿਯਮੇવ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਿਯਾ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਤਞ੍ਚ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ।

    Maggakkhaṇe ijjhatīti yojanā. Nibbānārammaṇaṃ hutvāti etena atthato catusaccādhigamo eva lokuttarasaraṇagamananti dasseti. Tattha hi nibbānadhammo sacchikiriyābhisamayavasena, maggadhammo bhāvanābhisamayavasena paṭivijjhiyamānoyeva saraṇagamanattaṃ sādheti, buddhaguṇā pana sāvakagocarabhūtā pariññābhisamayavasena, tathā ariyasaṅghaguṇā. Tenāha ‘‘kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatī’’ti. Ijjhantañca saheva ijjhati, na lokiyaṃ viya paṭipāṭiyā asammohappaṭivedhena paṭividdhattāti adhippāyo. Ye pana vadanti ‘‘na saraṇagamanaṃ nibbānārammaṇaṃ hutvā pavattati, maggassa adhigatattā pana adhigatameva hoti ekaccānaṃ tevijjādīnaṃ lokiyavijjādayo viyā’’ti, tesaṃ lokiyameva saraṇagamanaṃ siyā, na lokuttaraṃ, tañca ayuttaṃ duvidhassapi icchitabbattā.

    ਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਂ। ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਸਦ੍ਧਾਮੂਲਿਕਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਦ੍ਧਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਂ, ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਂ, ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਲੋਕਿਯਾવਬੋਧવਸੇਨੇવ ਸਮ੍ਮਾ ਞਾਯੇਨ ਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਦ੍ਧਾਮੂਲਿਕਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਏਤੇਨ ਸਦ੍ਧੂਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਪਞ੍ਞਾ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਜੁ ਕਰੀਯਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ , ਦਿਟ੍ਠਿ વਾ ਉਜੁ ਕਰੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਂ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ ਇਦਞ੍ਚ વਚਨਂ ਸਮਤ੍ਥਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਹਣਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਧਾਨਤਾਯਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਾਤਾਦੀਹਿ ਉਸ੍ਸਾਹਿਤਦਾਰਕਾਦੀਨਂ વਿਯ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸਰਣਗਮਨਂ।

    Tanti lokiyasaraṇagamanaṃ. Saddhāpaṭilābho ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā. Saddhāmūlikāti yathāvuttasaddhāpubbaṅgamā. Sammādiṭṭhi buddhasubuddhataṃ, dhammasudhammataṃ, saṅghasuppaṭipattiñca lokiyāvabodhavaseneva sammā ñāyena dassanato. Saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhīti etena saddhūpanissayā yathāvuttalakkhaṇā paññā lokiyasaraṇagamananti dasseti. Tenāha ‘‘diṭṭhijukammanti vuccatī’’ti. Diṭṭhiyeva attano paccayehi uju karīyatīti katvā , diṭṭhi vā uju karīyati etenāti diṭṭhijukammaṃ, tathāpavatto cittuppādo. Evañca katvā ‘‘tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo’’ti idañca vacanaṃ samatthitaṃ hoti, saddhāpubbaṅgamasammādiṭṭhiggahaṇaṃ pana cittuppādassa tappadhānatāyāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāpaṭilābhoti iminā mātādīhi ussāhitadārakādīnaṃ viya ñāṇavippayuttaṃ saraṇagamanaṃ dasseti, sammādiṭṭhīti iminā ñāṇasampayuttaṃ saraṇagamanaṃ.

    ਤਯਿਦਂ ਲੋਕਿਯਂ ਸਰਣਗਮਨਂ। ਅਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਯਤਿ ਅਪ੍ਪੀਯਤਿ ਪਰਿਚ੍ਚਜੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਂ। ਤਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਪਰਾਯਣਂ ਪਟਿਸਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ વਾ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮਮੇવ। ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਸਿਸ੍ਸਭਾવਂ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਭਾવਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨਂ। ਸਰਣਗਮਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨੇવ ਪਣਿਪਤਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਣਿਪਾਤੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਜੁਕਮ੍ਮવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਚਜਨਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦੀਸੁਪਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਦਞ੍ਞਨਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ।

    Tayidaṃ lokiyaṃ saraṇagamanaṃ. Attā sanniyyātīyati appīyati pariccajīyati etenāti attasanniyyātanaṃ, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammaṃ. Taṃ ratanattayaṃ parāyaṇaṃ paṭisaraṇaṃ etassāti tapparāyaṇo, puggalo cittuppādo vā, tassa bhāvo tapparāyaṇatā, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammameva. Saraṇanti adhippāyena sissabhāvaṃ antevāsikabhāvaṃ upagacchati etenāti sissabhāvūpagamanaṃ. Saraṇagamanādhippāyeneva paṇipatati etenāti paṇipāto. Sabbattha yathāvuttadiṭṭhijukammavaseneva attho veditabbo. Attapariccajananti saṃsāradukkhanissaraṇatthaṃ attano atthabhāvassa pariccajanaṃ. Esa nayo sesesupi. Buddhādīnaṃyevāti avadhāraṇaṃ attasanniyyātanādīsupi tattha tattha vattabbaṃ. Evañhi tadaññanivattanaṃ kataṃ hoti.

    ਏવਂ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦੀਨਿ ਏਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਪਰੇਹਿਪਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰੇਹਿਪਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ ਕਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਲ਼વਕਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਾਤਾਗਿਰਿਹੇਮવਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਨੁ ਚੇਤੇ ਆਲ਼વਕਾਦਯੋ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਆਗਤਸਰਣਗਮਨਾ, ਕਥਂ ਤੇਸਂ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਸਰਣਗਮਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਮਗ੍ਗੇਨਾਗਤਸਰਣਗਮਨੇਹਿਪਿ ‘‘ਸੋ ਅਹਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮਿ…ਪੇ॰… ਸੁਧਮ੍ਮਤਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੯੪)। ਤੇ ਮਯਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਗਾਮਾ ਗਾਮਂ ਨਗਾ ਨਗਂ…ਪੇ॰… ਸੁਧਮ੍ਮਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੨) ਚ ਤੇਹਿ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ attasanniyyātanādīni ekena pakārena dassetvā idāni aparehipi pakārehi dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Tena pariyāyantarehipi attasanniyyātanaṃ katameva hoti atthassa abhinnattāti dasseti. Āḷavakādīnanti ādi-saddena sātāgirihemavatādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Nanu cete āḷavakādayo maggeneva āgatasaraṇagamanā, kathaṃ tesaṃ tapparāyaṇatāsaraṇagamanaṃ vuttanti? Maggenāgatasaraṇagamanehipi ‘‘so ahaṃ vicarissāmi…pe… sudhammataṃ (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 194). Te mayaṃ vicarissāma, gāmā gāmaṃ nagā nagaṃ…pe… sudhammata’’nti (su. ni. 182) ca tehi tapparāyaṇatākārassa paveditattā tathā vuttaṃ.

    ਸੋ ਪਨੇਸ ਞਾਤਿ…ਪੇ॰… વਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਞਾਤਿવਸੇਨ, ਭਯવਸੇਨ, ਆਚਰਿਯવਸੇਨ, ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯવਸੇਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ‘‘વਸੇਨਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਞਾਤਿਭਾવવਸੇਨ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ । ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪਣਿਪਾਤੇਨਾਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਤਾਹੇਤੁਕੇਨ ਪਣਿਪਤਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਰੇਹੀਤਿ ਞਾਤਿਭਾવਾਦਿવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਪਣਿਪਾਤੇਹਿ। ਇਤਰੇਹੀਤਿਆਦਿਨਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਨ੍ਦਤੀਤਿ ਪਣਿਪਾਤਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਂ । ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਞ੍ਹਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ વਾ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ વਾ ਅਨੁਸਾਸਨਿਂ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨ੍ਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪਣਿਪਾਤਮੇવ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੋਤਿ ਸਰਣਗਮਨવਿਭਾਗੋ।

    So panesa ñāti…pe… vasenāti ettha ñātivasena, bhayavasena, ācariyavasena, dakkhiṇeyyavasenāti paccekaṃ ‘‘vasenā’’ti padaṃ yojetabbaṃ. Tattha ñātivasenāti ñātibhāvavasena. Evaṃ sesesupi . Dakkhiṇeyyapaṇipātenāti dakkhiṇeyyatāhetukena paṇipatanenāti attho. Itarehīti ñātibhāvādivasappavattehi tīhi paṇipātehi. Itarehītiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Vandatīti paṇipātassa lakkhaṇavacanaṃ . Evarūpanti diṭṭhadhammikaṃ sandhāya vadati. Samparāyikañhi niyyānikaṃ vā aniyyānikaṃ vā anusāsaniṃ paccāsīsanto dakkhiṇeyyapaṇipātameva karotīti adhippāyo. Saraṇagamanappabhedoti saraṇagamanavibhāgo.

    ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਏવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਸਰਣਗਮਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ વਿਪਾਕਫਲ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋਤਿ ਸਕਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੋ। ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਂ।

    Ariyamaggo eva lokuttaraṃ saraṇagamananti āha ‘‘cattāri sāmaññaphalāni vipākaphala’’nti. Sabbadukkhakkhayoti sakalassa vaṭṭadukkhassa anuppādanirodho. Etanti ‘‘cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passatī’’ti (dha. pa. 190) evaṃ vuttaṃ ariyasaccānaṃ dassanaṃ.

    ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਗਮਨਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਹਣਾਦਿવਸੇਨ। ਅਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਹੇਤੁਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਅਨવਕਾਸੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਉਭਯੇਨਪਿ ਕਾਰਣਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਮਗ੍ਗਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ। ਕਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਚਤੁਭੂਮਕੇਸੁ ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਏਕਸਙ੍ਖਾਰਮ੍ਪਿ। ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚੋਤਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ। ਸੁਖਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਏਕਨ੍ਤਸੁਖੀ ਅਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ ਅਰੋਗੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੬, ੭੯) ਏવਂ ਅਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸੁਖਤੋ ਗਾਹਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹવੂਪਸਮਨਤ੍ਥਂ ਮਤ੍ਤਹਤ੍ਥਿਪਰਿਤਾਸਿਤੋ વਿਯ ਚੋਕ੍ਖਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਕ੍ਕਾਰਭੂਮਿਂ ਕਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸੁਖਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਤ੍ਤવਾਰੇ ਕਸਿਣਾਦਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ ਚਤੁਭੂਮਕવਸੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਤੇਭੂਮਕવਸੇਨੇવ વਾ। ਯਂ ਯਞ੍ਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਗਾਹવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਤੋ ਤਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਗਾਹਂ વਿਨਿવੇਠੇਤਿ।

    Niccato anupagamanādivasenāti niccanti aggahaṇādivasena. Aṭṭhānanti hetuppaṭikkhepo. Anavakāsoti paccayappaṭikkhepo. Ubhayenapi kāraṇameva paṭikkhipati. Yanti yena kāraṇena. Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā samannāgato sotāpanno. Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu ekasaṅkhārampi. Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya. Sukhato upagaccheyyāti ‘‘ekantasukhī attā hoti arogo paraṃ maraṇā’’ti (dī. ni. 1.76, 79) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhavūpasamanatthaṃ mattahatthiparitāsito viya cokkhabrāhmaṇo ukkārabhūmiṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati. Attavāre kasiṇādipaññattisaṅgahatthaṃ ‘‘saṅkhāra’’nti avatvā ‘‘kañci dhamma’’nti vuttaṃ. Imesupi ṭhānesu catubhūmakavaseneva paricchedo veditabbo tebhūmakavaseneva vā. Yaṃ yañhi puthujjano gāhavasena gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.

    ਮਾਤਰਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਜਨਿਕਾ ਮਾਤਾ, ਜਨਕੋ ਪਿਤਾ, ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਅਰਹਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਕਿਂ ਪਨ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਞ੍ਞਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਏਤਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਾਨਂ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਸ੍ਸ ਪਨ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਰਿਯਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਫਲਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વਧਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ। ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰੇ ਖੁਦ੍ਦਕਮਕ੍ਖਿਕਾਯ ਪਿવਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ। ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਂ ਸਮਾਨਸੀਮਾਯਂ ਠਿਤਂ ਸਙ੍ਘਂ ‘‘ਕਮ੍ਮੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ વੋਹਰਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨੇਨ ਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹੇਨਾ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੪੫੮) ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ। ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਤਿਤ੍ਥਕਰਂ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Mātarantiādīsu janikā mātā, janako pitā, manussabhūto khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ, puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyabhāvassa ca phaladassanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Paduṭṭhacittoti vadhakacittena paduṭṭhacitto. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ saṅghaṃ ‘‘kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458) evaṃ vuttehi pañcahi kāraṇehi bhindeyya. Aññaṃ satthāranti aññaṃ titthakaraṃ ‘‘ayaṃ me satthā’’ti evaṃ gaṇheyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho.

    ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਨ੍ਤਿ ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਪਾਯਂ ਨ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਨ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਸਹਿ ਠਾਨੇਹੀਤਿ ਦਸਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਅਧਿਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਭવਨ੍ਤਿ।

    Na tegamissanti apāyanti te buddhaṃ saraṇaṃ gatā tannimittaṃ apāyaṃ na gamissanti, devakāyaṃ pana paripūressantīti attho. Dasahi ṭhānehīti dasahi kāraṇehi. Adhigaṇhantīti adhibhavanti.

    વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਕਰੀਸਸ੍ਸ ਚਤੁਤ੍ਥਭਾਗਪ੍ਪਮਾਣਾਨਂ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਨਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਰੂਪਿਯਪਾਤਿਕਂਸਪਾਤੀਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਰੂਪਿਯਸੁવਣ੍ਣਹਿਰਞ੍ਞਪੂਰਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰਪ੍ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਹਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਅਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਰਥਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਧੇਨੁਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਕਞ੍ਞਾਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ વਤ੍ਥਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਅਪਰਿਮਾਣਸ੍ਸ ਚ ਖਜ੍ਜਭੋਜ੍ਜਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਮਾਸਾਧਿਕਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤવੇਲਾਮਮਹਾਦਾਨਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਦਾਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਂ। ਤਤੋ ਸਤਂ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਦਿਨ੍ਨਦਾਨਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸਕਦਾਗਾਮਿਨੋ, ਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ, ਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ, ਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਤਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਤਤੋ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਦਾਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਂ, ਤਤੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਂ ਸਙ੍ਘਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ વਿਹਾਰਕਰਣਂ, ਤਤੋ ਸਰਣਗਮਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੦) વਸੇਨ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯਂ, ਗਹਪਤਿ, વੇਲਾਮੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ ਮਹਾਦਾਨਂ, ਯੋ ਏਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੋਜੇਯ੍ਯ, ਇਦਂ ਤਤੋ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੦)। વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਗ੍ਗਪ੍ਪਸਾਦਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Velāmasuttādivasenāti ettha ‘‘karīsassa catutthabhāgappamāṇānaṃ caturāsītisahassasaṅkhānaṃ suvaṇṇapātirūpiyapātikaṃsapātīnaṃ yathākkamaṃ rūpiyasuvaṇṇahiraññapūrānaṃ sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitānaṃ caturāsītiyā hatthisahassānaṃ, caturāsītiyā assasahassānaṃ, caturāsītiyā rathasahassānaṃ, caturāsītiyā dhenusahassānaṃ, caturāsītiyā kaññāsahassānaṃ, caturāsītiyā pallaṅkasahassānaṃ, caturāsītiyā vatthakoṭisahassānaṃ, aparimāṇassa ca khajjabhojjādibhedassa āhārassa pariccajanavasena sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni nirantaraṃ pavattavelāmamahādānato ekassa sotāpannassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ. Tato sataṃ sotāpannānaṃ dinnadānato ekassa sakadāgāmino, tato ekassa anāgāmino, tato ekassa arahato, tato ekassa paccekabuddhassa, tato sammāsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saṅghassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ, tato cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa vihārakaraṇaṃ, tato saraṇagamanaṃ mahapphalatara’’nti imamatthaṃ pakāsentassa velāmasuttassa (a. ni. 9.20) vasena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ, gahapati, velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ, yo ekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalatara’’ntiādi (a. ni. 9.20). Velāmasuttādīti ādi-saddena aggappasādasuttādīnaṃ (a. ni. 4.34; itivu. 90) saṅgaho daṭṭhabbo.

    ਅਞ੍ਞਾਣਂ વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਗੁਣਾਨਂ ਅਜਾਨਨਂ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮੋਹੋ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸਂਸਯੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਾਨਂ ਅਗੁਣਭਾવਪਰਿਕਪ੍ਪਨੇਨ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹੋ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਾਦਰਾਗਾਰવਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ। ਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕਨ੍ਤਿ ਨ ਉਜ੍ਜਲਂ, ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਅਪਰਿਯੋਦਾਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰਨ੍ਤਿ ਅਨੁਲ਼ਾਰਂ। ਸਾવਜ੍ਜੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਸਦੋਸੋ। ਲੋਕਿਯਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਦਾਨਂ વਿਯ ਅਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਭੇਦੇਨ ਭੇਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨવਜ੍ਜੋ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯਾ’’ਤਿ। ਸੋਤਿ ਅਨવਜ੍ਜੋ ਸਰਣਗਮਨਭੇਦੋ। ਸਤਿਪਿ ਅਨવਜ੍ਜਤ੍ਤੇ ਇਟ੍ਠਫਲੋਪਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਫਲੋ’’ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ।

    Aññāṇaṃ vatthuttayassa guṇānaṃ ajānanaṃ tattha sammoho, ‘‘buddho nu kho, na nu kho’’tiādinā vicikicchā saṃsayo. Micchāñāṇaṃ tassa guṇānaṃ aguṇabhāvaparikappanena viparītaggāho. Ādi-saddena anādarāgāravādīnaṃ saṅgaho. Na mahājutikanti na ujjalaṃ, aparisuddhaṃ apariyodātanti attho. Na mahāvipphāranti anuḷāraṃ. Sāvajjoti diṭṭhitaṇhādivasena sadoso. Lokiyaṃ saraṇagamanaṃ sikkhāsamādānaṃ viya aggahitakālaparicchedaṃ jīvitapariyantameva hoti, tasmā tassa khandhabhedena bhedoti āha ‘‘anavajjo kālakiriyāyā’’ti. Soti anavajjo saraṇagamanabhedo. Satipi anavajjatte iṭṭhaphalopi na hotīti āha ‘‘aphalo’’ti. Kasmā? Avipākattā. Na hi taṃ akusalanti.

    ਕੋ ਉਪਾਸਕੋਤਿ ਸਰੂਪਪੁਚ੍ਛਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ ਉਪਾਸਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਹੇਤੁਪੁਚ੍ਛਾ। ਤੇਨ ਕੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪਾਸਕਸਦ੍ਦੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਉਪਾਸਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯੋ ਪવਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤਬ੍ਭਾવਕਾਰਣਂ। ਕਿਮਸ੍ਸ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਕੀਦਿਸਂ ਅਸ੍ਸ ਉਪਾਸਕਸ੍ਸ ਸੀਲਂ, ਕਿਤ੍ਤਕੇਨ ਸੀਲੇਨਾਯਂ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋ ਆਜੀવੋਤਿ ਕੋ ਅਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ? ਸੋ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਸ੍ਸ ਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਸੋਪਿ વਿਭਜੀਯਤੀਤਿ। ਕਾ વਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਕਾ ਸੀਲਸ੍ਸ, ਆਜੀવਸ੍ਸ વਾ વਿਪਤ੍ਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਹਿ વਿਧਿ વਾ ਪਟਿਸੇਧੋ વਾਤਿ। ਕਾ ਸਮ੍ਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Ko upāsakoti sarūpapucchā, tasmā ‘‘kiṃlakkhaṇo upāsako’’ti vuttaṃ hoti. Kasmāti hetupucchā. Tena kena pavattinimittena upāsakasaddo tasmiṃ puggale niruḷhoti dasseti . Tenāha ‘‘kasmā upāsakoti vuccatī’’ti. Saddassa abhidheyyo pavattinimittaṃ tadatthassa tabbhāvakāraṇaṃ. Kimassa sīlanti kīdisaṃ assa upāsakassa sīlaṃ, kittakena sīlenāyaṃ sīlasampanno nāma hotīti attho. Ko ājīvoti ko assa sammāājīvo? So pana micchājīvassa parivajjanena hotīti sopi vibhajīyatīti. Kā vipattīti kā sīlassa, ājīvassa vā vipatti. Anantarassa hi vidhi vā paṭisedho vāti. Kā sampatīti etthāpi eseva nayo.

    ਯੋ ਕੋਚੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦੀਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ। ਤੇਨ ਸਰਣਗਮਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ, ਨ ਜਾਤਿਆਦਿવਿਸੇਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪਾਸਨਤੋਤਿ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਆਦਰਗਾਰવਬਹੁਮਾਨਾਦਿਯੋਗੇਨ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨਤੋ। વੇਰਮਣਿਯੋਤਿ વੇਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਂ, ਤਸ੍ਸ ਮਣਨਤੋ ਹਨਨਤੋ વਿਨਾਸਨਤੋ વੇਰਮਣਿਯੋ, ਪਞ੍ਚ વਿਰਤਿਯੋ વਿਰਤਿਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਸੀਲਸ੍ਸ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Yo kocīti khattiyādīsu yo koci. Tena saraṇagamanamevettha kāraṇaṃ, na jātiādivisesoti dasseti. Upāsanatoti teneva saraṇagamanena tattha ca sakkaccakiriyāya ādaragāravabahumānādiyogena payirupāsanato. Veramaṇiyoti veraṃ vuccati pāṇātipātādidussīlyaṃ, tassa maṇanato hananato vināsanato veramaṇiyo, pañca viratiyo viratippadhānattā tassa sīlassa. Tenevāha ‘‘paṭivirato hotī’’ti.

    ਮਿਚ੍ਛਾવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਨ ਸਮ੍ਮਾવਣਿਜ੍ਜਾ ਅਯੁਤ੍ਤવਣਿਜ੍ਜਾ ਅਸਾਰੁਪ੍ਪવਣਿਜ੍ਜਾ। ਪਹਾਯਾਤਿ ਅਕਰਣੇਨੇવ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਪੇਤੇਨ। ਤੇਨ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਅਧਮ੍ਮਿਕਂ ਜੀવਿਕਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਸਮੇਨਾਤਿ ਅવਿਸਮੇਨ। ਤੇਨ ਕਾਯવਿਸਮਾਦਿਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਕਾਯਸਮਾਦਿਨਾ ਸੁਚਰਿਤੇਨ ਆਜੀવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਤ੍ਥવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਆਯੁਧਭਣ੍ਡਂ ਕਤ੍વਾ વਾ ਕਾਰੇਤ੍વਾ વਾ ਯਥਾਕਤਂ વਾ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਿਕ੍ਕਯੋ। ਸਤ੍ਤવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸવਿਕ੍ਕਯੋ। ਮਂਸવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਸੂਨਕਾਰਾਦਯੋ વਿਯ ਮਿਗਸੂਕਰਾਦਿਕੇ ਪੋਸੇਤ੍વਾ ਮਂਸਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਿਕ੍ਕਯੋ। ਮਜ੍ਜવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮਜ੍ਜਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਿਕ੍ਕਯੋ। વਿਸવਣਿਜ੍ਜਾਤਿ વਿਸਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વਿਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਾ ਤਸ੍ਸ વਿਕ੍ਕਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥવਣਿਜ੍ਜਾ ਪਰੋਪਰੋਧਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਕਰਣੀਯਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਤ੍ਤવਣਿਜ੍ਜਾ ਅਭੁਜਿਸ੍ਸਭਾવਕਰਣਤੋ, ਮਂਸવਿਸવਣਿਜ੍ਜਾ વਧਹੇਤੁਤੋ, ਮਜ੍ਜવਣਿਜ੍ਜਾ ਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਤੋ।

    Micchāvaṇijjāti na sammāvaṇijjā ayuttavaṇijjā asāruppavaṇijjā. Pahāyāti akaraṇeneva pajahitvā. Dhammenāti dhammato anapetena. Tena aññampi adhammikaṃ jīvikaṃ paṭikkhipati. Samenāti avisamena. Tena kāyavisamādiduccaritaṃ vajjetvā kāyasamādinā sucaritena ājīvaṃ dasseti. Satthavaṇijjāti āyudhabhaṇḍaṃ katvā vā kāretvā vā yathākataṃ vā paṭilabhitvā tassa vikkayo. Sattavaṇijjāti manussavikkayo. Maṃsavaṇijjāti sūnakārādayo viya migasūkarādike posetvā maṃsaṃ sampādetvā vikkayo. Majjavaṇijjāti yaṃ kiñci majjaṃ yojetvā tassa vikkayo. Visavaṇijjāti visaṃ yojetvā visaṃ gahetvā vā tassa vikkayo. Tattha satthavaṇijjā paroparodhanimittatāya akaraṇīyā vuttā. Sattavaṇijjā abhujissabhāvakaraṇato, maṃsavisavaṇijjā vadhahetuto, majjavaṇijjā pamādaṭṭhānato.

    ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਪਞ੍ਚવੇਰਮਣਿਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸੀਲਸ੍ਸ ਚੇવ ਪਞ੍ਚਮਿਚ੍ਛਾવਣਿਜ੍ਜਾਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਆਜੀવਸ੍ਸ ਚ। વਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਭੇਦੋ ਪਕੋਪੋ ਚ। ਯਾਯਾਤਿ ਯਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਚਣ੍ਡਾਲੋਤਿ ਉਪਾਸਕਚਣ੍ਡਾਲੋ। ਮਲਨ੍ਤਿ ਉਪਾਸਕਮਲਂ। ਪਟਿਕੁਟ੍ਠੋਤਿ ਉਪਾਸਕਨਿਹੀਨੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮਕਮ੍ਮਫਲੇਸੁ ਚ ਸਦ੍ਧਾવਿਪਰਿਯਾਯੋ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਂ ਮਿਚ੍ਛਾਧਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਆਜੀવવਿਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਦੁਸ੍ਸੀਲੋ। ‘‘ਇਮਿਨਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਨਾ ਇਦਂ ਨਾਮ ਮਙ੍ਗਲਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ – ਏવਂ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਕੋਤੂਹਲਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤਮਙ੍ਗਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਕੋਤੂਹਲਮਙ੍ਗਲਿਕੋ। ਮਙ੍ਗਲਂ ਪਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਮਙ੍ਗਲਾਦਿਭੇਦਂ ਮਙ੍ਗਲਮੇવ ਪਤ੍ਤਿਯਾਯਤਿ। ਨੋ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਂ ਨੋ ਪਤ੍ਤਿਯਾਯਤਿ। ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾਤਿ ਇਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਬਾਹਿਰਕਸਮਯੇ। ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਯੇਸਤੀਤਿ ਦੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਦਕ੍ਖਿਣਾਰਹਸਞ੍ਞੀ ਗવੇਸਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਾਨਮਾਨਨਾਦਿਕਂ ਕੁਸਲਕਿਰਿਯਂ ਪਠਮਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪਰਿਯੇਸਨਪੁਬ੍ਬਕਾਰੇ ਏਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Tassevāti pañcaveramaṇilakkhaṇassa sīlassa ceva pañcamicchāvaṇijjālakkhaṇassa ājīvassa ca. Vipattīti bhedo pakopo ca. Yāyāti yāya paṭipattiyā. Caṇḍāloti upāsakacaṇḍālo. Malanti upāsakamalaṃ. Paṭikuṭṭhoti upāsakanihīno. Buddhādīsu kammakammaphalesu ca saddhāvipariyāyo assaddhiyaṃ micchādhimokkho, yathāvuttena assaddhiyena samannāgato assaddho. Yathāvuttasīlavipattiājīvavipattivasena dussīlo. ‘‘Iminā diṭṭhādinā idaṃ nāma maṅgalaṃ hotī’’ti – evaṃ bālajanaparikappitakotūhalasaṅkhātena diṭṭhasutamutamaṅgalena samannāgato kotūhalamaṅgaliko. Maṅgalaṃ paccetīti diṭṭhamaṅgalādibhedaṃ maṅgalameva pattiyāyati. No kammanti kammassakataṃ no pattiyāyati. Ito bahiddhāti ito sabbaññubuddhasāsanato bahiddhā bāhirakasamaye. Dakkhiṇeyyaṃ pariyesatīti duppaṭipannaṃ dakkhiṇārahasaññī gavesati. Pubbakāraṃ karotīti dānamānanādikaṃ kusalakiriyaṃ paṭhamataraṃ karoti. Ettha ca dakkhiṇeyyapariyesanapubbakāre ekaṃ katvā pañca dhammā veditabbā.

    વਿਪਤ੍ਤਿਯਂ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਰਿਸਾਨਂ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਉਪਾਸਕੋવ ਰਤਨਂ ਉਪਾਸਕਰਤਨਂ। ਗੁਣਸੋਭਾਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਸੁਗਨ੍ਧਤਾਹਿ ਉਪਾਸਕੋવ ਪਦੁਮਂ ਉਪਾਸਕਪਦੁਮਂ। ਤਥਾ ਉਪਾਸਕਪੁਣ੍ਡਰੀਕੋ

    Vipattiyaṃ vuttavipariyāyena sampatti veditabbā. Ayaṃ pana viseso – catunnampi parisānaṃ ratijananaṭṭhena upāsakova ratanaṃ upāsakaratanaṃ. Guṇasobhākittisaddasugandhatāhi upāsakova padumaṃ upāsakapadumaṃ. Tathā upāsakapuṇḍarīko.

    ਆਦਿਮ੍ਹੀਤਿ ਆਦਿਅਤ੍ਥੇ। ਕੋਟਿਯਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤਕੋਟਿਯਂ। વਿਹਾਰਗ੍ਗੇਨਾਤਿ ਓવਰਕਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ, ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਗਬ੍ਭੇ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਇਦਂ ਨਾਮ ਫਲਂ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਾ ਤਂ ਤਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਜ੍ਜਤਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਜ ਇਚ੍ਚੇવ ਅਤ੍ਥੋ।

    Ādimhīti ādiatthe. Koṭiyanti pariyantakoṭiyaṃ. Vihāraggenāti ovarakakoṭṭhāsena, ‘‘imasmiṃ gabbhe vasantānaṃ idaṃ nāma phalaṃ pāpuṇātī’’tiādīnā taṃ taṃ vasanaṭṭhānakoṭṭhāsenāti attho. Ajjatanti ajja icceva attho.

    ਪਾਣੇਹਿ ਉਪੇਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਆਪਾਣਕੋਟਿਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਾવ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਜੀવਿਤੇਨਪਿ ਤਂ વਤ੍ਥੁਤ੍ਤਯਂ ਪਟਿਪੂਜੇਨ੍ਤੋ ਸਰਣਗਮਨਂ ਰਕ੍ਖਾਮੀਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਾਣੇਹਿ ਉਪੇਤਨ੍ਤਿ ਹਿ ਯਾવ ਮੇ ਪਾਣਾ ਧਰਨ੍ਤਿ, ਤਾવ ਸਰਣਂ ਉਪੇਤਂ। ਉਪੇਨ੍ਤੋ ਚ ਨ વਾਚਾਮਤ੍ਤੇਨ ਨ ਏਕવਾਰਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤੇਨ, ਅਥ ਖੋ ਪਾਣਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨવਸੇਨਪਿ ਯਾવਜੀવਂ ਉਪੇਤਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Pāṇehiupetanti iminā tassa saraṇagamanassa āpāṇakoṭikataṃ dassento ‘‘yāva me jīvitaṃ pavattatī’’tiādīni vatvā puna jīvitenapi taṃ vatthuttayaṃ paṭipūjento saraṇagamanaṃ rakkhāmīti uppannaṃ tassa brāhmaṇassa adhippāyaṃ vibhāvento ‘‘ahañhī’’tiādimāha. Pāṇehi upetanti hi yāva me pāṇā dharanti, tāva saraṇaṃ upetaṃ. Upento ca na vācāmattena na ekavāraṃ cittuppādamattena, atha kho pāṇānaṃ pariccajanavasenapi yāvajīvaṃ upetanti evamettha attho veditabbo.

    ੧੭-੧੯. ਸਤ੍ਤਮੇ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣੀਤਿ ਨੇਤਂ ਤਸ੍ਸ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿ ਕਤਂ ਨਾਮਂ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਠਾਨਨ੍ਤਰਪ੍ਪਟਿਲਾਭਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣੀਤਿ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਿਰਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਕਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਪੁਰੋਹਿਤਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਣ੍ਹੀਸਆਦਿਕਕੁਧਭਣ੍ਡੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਲਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਚਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞਾ ਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਚ ਲਦ੍ਧਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣਿਸਕ੍ਕਾਰਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ। ਅਟ੍ਠਮਨવਮੇਸੁ ਨਤ੍ਥਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    17-19. Sattame jāṇussoṇīti netaṃ tassa mātāpitūhi kataṃ nāmaṃ, apica kho ṭhānantarappaṭilābhaladdhanti dassento āha ‘‘jāṇussoṇīti ṭhānantaraṃ kirā’’tiādi. Ekaṃ ṭhānantaranti ekaṃ purohitaṭṭhānaṃ. Uṇhīsaādikakudhabhaṇḍehi saddhiṃ laddhaṃ tathā cassa raññā dinnanti vadanti. Tenāha ‘‘rañño santike ca laddhajāṇussoṇisakkārattā’’ti. Sesamettha uttānameva. Aṭṭhamanavamesu natthi vattabbaṃ.

    ੨੦-੨੧. ਦਸਮੇ ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁਟ੍ਠੁ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਪਦਪਚ੍ਚਾਭਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨਸਿ ਠਪਿਤਂ। ਪਜ੍ਜਤਿ ਞਾਯਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਦਂ, ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਯਤਿ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਪਦਮੇવ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ…ਪੇ॰… ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਪਦਸਮੁਦਾਯਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇਨ વਿਸੁਂ ਪਾਲ਼ਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਭਯਮੇਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾવ ਨਾਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਕਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ વਚਨਪ੍ਪਬਨ੍ਧਾਨਂ ਆਲ਼ਿਯੇવ ਪਾਲ਼ੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਏਕਾਦਸਮਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    20-21. Dasame dunnikkhittanti duṭṭhu nikkhittaṃ padapaccābhaṭṭhaṃ katvā manasi ṭhapitaṃ. Pajjati ñāyati attho etenāti padaṃ, atthaṃ byañjayati pakāsetīti byañjanaṃ, padameva. Tenevāha ‘‘uppaṭipāṭiyā…pe… byañjananti vuccatī’’ti. Padasamudāyabyatirekena visuṃ pāḷi nāma natthīti āha ‘‘ubhayametaṃ pāḷiyāva nāma’’nti. Pakaṭṭhānañhi vacanappabandhānaṃ āḷiyeva pāḷīti vuccati. Sesamettha ekādasamañca uttānatthameva.

    ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Adhikaraṇavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੨. ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗੋ • 2. Adhikaraṇavaggo

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੨. ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact