Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
೩. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
೩. ಧುರಸಹಚರಿಯತೋ ಧೋರೇಯ್ಯೋ ‘‘ಧುರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಧುರನ್ತಿ ಧುರಗ್ಗಾಹ’’ನ್ತಿ। ಛನ್ದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತಾಸಿದ್ಧಂ ಪಾಸಂಸಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಜೇಟ್ಠಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘‘ಛನ್ದಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಆಯೂಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಪುರಿಮಛನ್ದಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಛನ್ದಾಧಿಪತೀ’’ತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಛನ್ದಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮಾನರೂಪೇನ ಸದಿಸಾಕಾರೇನ। ತದನನ್ತರಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಛನ್ದಸದ್ದಸ್ಸ ಅನನ್ತರಂ ನಿದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತೇನ। ತತೋ ಏವ ಚ ತಂಸಮಾನತ್ಥತಾಯ ಚ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ಛನ್ದಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದಸದ್ದೇನೇವ ಅಧಿಪತಿಸದ್ದರಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕವಿಸೇಸನಭಾವೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸೋ ಏವ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯತಾಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಸೇಸನಭಾವೋ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿ ವೀರಿಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಪುರಿಮವೀರಿಯಸ್ಸ ಸಮಾನರೂಪೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥವಚನಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
3. Dhurasahacariyato dhoreyyo ‘‘dhura’’nti vuttoti āha ‘‘dhuranti dhuraggāha’’nti. Chandassa pubbaṅgamatāsiddhaṃ pāsaṃsabhāvaṃ upādāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jeṭṭhaka’’nti vuttanti tamevatthaṃ dīpento ‘‘seṭṭha’’nti āha. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhita’’nti. Purimachandassāti ‘‘chandādhipatī’’ti purimasmiṃ pade niddesavasena vuttassa chandasaddassa samānarūpena sadisākārena. Tadanantaraṃ niddiṭṭhenāti tassa purimassa chandasaddassa anantaraṃ niddesavasena vuttena. Tato eva ca taṃsamānatthatāya ca taṃsambandhena ‘‘chandasampayuttakāna’’nti ettha chandasaddeneva adhipatisaddarahitenāti attho. Paccayabhūtassāti adhipatipaccayabhūtassa. Sampayuttakavisesanabhāvoti attanā sampayuttadhammānaṃ so eva adhipatipaccayatāsaṅkhāto visesanabhāvo. Esa nayoti iminā ‘‘vīriyādhipati vīriyasampayuttakānantiādīsu purimavīriyassa samānarūpenā’’tiādinā vattabbaṃ atthavacanaṃ atidisati.
ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಪವತ್ತಿನ್ತಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಅಧಿಪತೀನಂ ಪವತ್ತನಾಕಾರಂ। ಅಲದ್ಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಲಬ್ಭನೀಯಂ, ಲದ್ಧುಂ ವಾ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ, ದುತಿಯೇ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಲಾಭಮರಹತೀತಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ। ಅವಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಪಗೇವ ಅನವಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kusalābyākatānaṃ pavattinti kusalābyākatānaṃ adhipatīnaṃ pavattanākāraṃ. Aladdhaṃ ārammaṇaṃ laddhabbaṃ labbhanīyaṃ, laddhuṃ vā sakkuṇeyyaṃ, dutiye pana atthe lābhamarahatīti laddhabbaṃ. Avaññātanti pageva anavaññātanti attho.
ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾ ಕುಸಲಕಿರಿಯಧಮ್ಮಾ ಮಹಾಬಲಾ ಸಾಧಿಪತಿಕಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಾಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಸದಿಸಾ…ಪೇ॰… ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಪ್ಪನಾಸದಿಸಾತಿ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಸದಿಸಾ। ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾವರಣಭೂತಾ ಚ ತೇತಿ ತೇ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮಾ ಕಮ್ಮಾವರಣಭೂತಾ, ಯೇ ಆನನ್ತರಿಯಪ್ಪಕಾರಾ ಕಿಲೇಸಾವರಣಭೂತಾ, ಯೇ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತನಾಯ ಪನೇತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾವರಣಪಕ್ಖಿಕತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಆನನ್ತರಿಯಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾವರಣಪಕ್ಖಿಕತಾ ವಿಯ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಗತಿ ಅನನ್ತರತಾಯ ವಿನಾ ಭಾವಿನೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಗ್ಗಾನಂ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾನಮ್ಪೀ’’ತಿ। ತೇನ ತೇಸು ಆನನ್ತರಿಯಾ ವಿಯ ಅಸಮ್ಭಾವಿನೋ ಅಹೇತುಕಾಭಿನಿವೇಸಾದಯೋಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Appanāppattā kusalakiriyadhammā mahābalā sādhipatikā eva honti, tathā micchattaniyatāpīti āha ‘‘appanāsadisā…pe… nuppajjantī’’ti. Appanāsadisāti appanāppattasadisā. Kammakilesāvaraṇabhūtā ca teti te micchattaniyatadhammā kammāvaraṇabhūtā, ye ānantariyappakārā kilesāvaraṇabhūtā, ye niyatamicchādiṭṭhidhammā, sampayuttacetanāya panettha kilesāvaraṇapakkhikatā daṭṭhabbā ānantariyacetanāsampayuttassa paṭighassa kammāvaraṇapakkhikatā viya. Paccakkhagati anantaratāya vinā bhāvinīti vuttaṃ ‘‘paccakkhasaggānaṃ kāmāvacaradevānampī’’ti. Tena tesu ānantariyā viya asambhāvino ahetukābhinivesādayopīti dasseti.
ತಿವಿಧೋಪಿ ಕಿರಿಯಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಕಿರಿಯಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉದಾಹು ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಉಭಯಥಾಪಿ ನ ಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪರಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಭಾವತೋತಿ ಅವಚನತೋ। ಅವಚನಞ್ಹಿ ನಾಮ ಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನೇ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಾವೋ ಏವಾತಿ ಏತೇನೇವ ಅನುದ್ಧಟತಾಪಿ ಅವುತ್ತತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣದ್ವಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ತಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ನತ್ಥೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೇಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ಖನ್ಧೇ’’ತಿಆದಿ। ರೂಪೇ ಏವ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ ಏದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಅರೂಪೇ ಅಸಮ್ಭವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಪಾಳಿಅನುಸಾರತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ‘‘ವಿಚಾರಿತ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ‘‘ಅತೀತಾರಮ್ಮಣೇ ಅನಾಗತೇ ಖನ್ಧೇ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಅರೂಪೇಪಿ ಏದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಖನ್ಧಸದ್ದೋ ಪವತ್ತತೇವ। ಆವಜ್ಜನಕಿರಿಯಸಬ್ಭಾವತೋ ಪನಾತಿ ಇದಂ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಪಾಳಿಯಾ ವಿರೋಧಪರಿಹರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಅವಚನಂ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ನಯದಸ್ಸನೇನ ಹೋತೀತಿ ಕುತೋ ವಿರೋಧಾವಸರೋ।
Tividhopi kiriyārammaṇādhipatīti ettha ayaṃ kiriyārammaṇādhipatīti ajjhattārammaṇo adhippeto, udāhu bahiddhārammaṇoti ubhayathāpi na sambhavo evāti dassento ‘‘kāmāvacarādibhedato panā’’tiādimāha. Tattha parasantānagatānaṃ sārammaṇadhammānaṃ adhipatipaccayatā natthīti sambandho. Abhāvatoti avacanato. Avacanañhi nāma yathādhammasāsane abhidhamme abhāvo evāti eteneva anuddhaṭatāpi avuttato veditabbā. Ajjhattārammaṇabahiddhārammaṇadvayavinimuttassa sārammaṇadhammassa abhāvato natthīti viññāyatīti vattabbe tameva viññāyamānataṃ sambhāvento ‘‘natthīti viññāyamānepī’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘bahiddhā khandhe’’tiādi. Rūpe eva bhavituṃ arahati edisesu ṭhānesu arūpe asambhavatoti adhippāyo. Asambhavato ca yathāvuttapāḷianusāratoti veditabbanti. ‘‘Vicārita’’nti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘atītārammaṇe anāgate khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādivacanato arūpepi edisesu ṭhānesu khandhasaddo pavattateva. Āvajjanakiriyasabbhāvato panāti idaṃ yathādassitapāḷiyā virodhapariharaṇādhippāyena vuttaṃ, avacanaṃ pana katthaci vineyyajjhāsayena, katthaci nayadassanena hotīti kuto virodhāvasaro.
ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / (೨) ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೋ • (2) Paccayaniddeso
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೩. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā