Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ആദിത്തപരിയായസുത്തവണ്ണനാ
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā
൫൪. ഇദാനി തസ്സ ഭിക്ഖുസഹസ്സസ്സ ആദിത്തപരിയായദേസനായ അരഹത്തപ്പത്തിം ദസ്സേതും ‘‘അഥ ഖോ ഭഗവാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ഗയായം വിഹരതി ഗയാസീസേതി ഗയാനാമികായ നദിയാ അവിദൂരേ ഭവത്താ ഗാമോ ഗയാ നാമ, തസ്സം ഗയായം വിഹരതി. സമീപത്ഥേ ചേതം ഭുമ്മവചനം. ഗയാഗാമസ്സ ഹി അവിദൂരേ ഗയാതി ഏകാ പോക്ഖരണീപി അത്ഥി നദീപി ഗയാസീസനാമകോ ഹത്ഥികുമ്ഭസദിസോ പിട്ഠിപാസാണോപി. യത്ഥ ഭിക്ഖുസഹസ്സസ്സ ഓകാസോ പഹോതി, ഭഗവാ തത്ഥ വിഹരതി. തേന വുത്തം ‘‘ഗയാസീസേ’’തി, ഗയാഗാമസ്സ ആസന്നേ ഗയാസീസനാമകേ പിട്ഠിപാസാണേ വിഹരതീതി വുത്തം ഹോതി. ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസീതി തേസം സപ്പായധമ്മദേസനം വിചിനിത്വാ തം ദേസേസ്സാമീതി ആമന്തേസി. ഭഗവാ ഹി തം ഇദ്ധിമയപത്തചീവരധരം സമണസഹസ്സം ആദായ ഗയാസീസം ഗന്ത്വാ തേന പരിവാരിതോ നിസീദിത്വാ ‘‘കതരാ നു ഖോ ഏതേസം ധമ്മകഥാ സപ്പായാ’’തി ചിന്തേന്തോ ‘‘ഇമേ സായം പാതം അഗ്ഗിം പരിചരന്തി, ഇമേസം ദ്വാദസായതനാനി ആദിത്താനി സമ്പജ്ജലിതാനി വിയ കത്വാ ദസ്സേസ്സാമി, ഏവം ഇമേ അരഹത്തം പാപുണിതും സക്ഖിസ്സന്തീ’’തി സന്നിട്ഠാനമകാസി. അഥ നേസം തഥാ ദേസേതും ‘‘സബ്ബം, ഭിക്ഖവേ, ആദിത്ത’’ന്തിആദിനാ ഇമം ആദിത്തപരിയായം അഭാസി.
54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha khobhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi. Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti. Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi. Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi. Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.
തത്ഥ (സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൪.൨൩) സബ്ബം നാമ ചതുബ്ബിധം സബ്ബസബ്ബം ആയതനസബ്ബം സക്കായസബ്ബം പദേസസബ്ബന്തി. തത്ഥ –
Tattha (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.23) sabbaṃ nāma catubbidhaṃ sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti. Tattha –
‘‘ന തസ്സ അദ്ദിട്ഠമിധത്ഥി കിഞ്ചി;
‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci;
അഥോ അവിഞ്ഞാതമജാനിതബ്ബം;
Atho aviññātamajānitabbaṃ;
സബ്ബം അഭിഞ്ഞാസി യദത്ഥി നേയ്യം;
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ;
തഥാഗതോ തേന സമന്തചക്ഖൂ’’തി (മഹാനി॰ ൧൫൬; ചൂളനി॰ ധോതകമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൩൨; പടി॰ മ॰ ൧.൧൨൧) –
Tathāgato tena samantacakkhū’’ti (mahāni. 156; cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; paṭi. ma. 1.121) –
ഇദം സബ്ബസബ്ബം നാമ. ‘‘സബ്ബം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി, തം സുണാഥാ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൨൩) ഇദം ആയതനസബ്ബം നാമ. ‘‘സബ്ബധമ്മമൂലപരിയായം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧) ഇദം സക്കായസബ്ബം നാമ. ‘‘സബ്ബധമ്മേസു വാ പഠമസമന്നാഹാരോ ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം മനോ മാനസം തജ്ജാ മനോവിഞ്ഞാണധാതൂ’’തി ഇദം പദേസസബ്ബം നാമ. ഇതി പഞ്ചാരമ്മണമത്തം പദേസസബ്ബം, തേഭൂമകാ ധമ്മാ സക്കായസബ്ബം, ചതുഭൂമകാ ധമ്മാ ആയതനസബ്ബം, യം കിഞ്ചി നേയ്യം സബ്ബസബ്ബം. പദേസസബ്ബം സക്കായസബ്ബം ന പാപുണാതി തസ്സ തേഭൂമകധമ്മേസുപി ഏകദേസസ്സ അസങ്ഗണ്ഹനതോ. സക്കായസബ്ബം ആയതനസബ്ബം ന പാപുണാതി ലോകുത്തരധമ്മാനം അസങ്ഗണ്ഹനതോ. ആയതനസബ്ബം സബ്ബസബ്ബം ന പാപുണാതി. കസ്മാ? യസ്മാ ആയതനസബ്ബേന ചതുഭൂമകധമ്മാവ പരിഗ്ഗഹിതാ , ന ലക്ഖണപഞ്ഞത്തിയോതി. ഇമസ്മിം പന സുത്തേ ആയതനസബ്ബം അധിപ്പേതം, തത്ഥാപി ഇധ വിപസ്സനുപഗധമ്മാവ ഗഹേതബ്ബാ.
Idaṃ sabbasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma. Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ. Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato. Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato. Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā , na lakkhaṇapaññattiyoti. Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.
ചക്ഖൂതി (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ൫൯൬; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൪.൧) ദ്വേ ചക്ഖൂനി ഞാണചക്ഖു ചേവ മംസചക്ഖു ച. തത്ഥ ഞാണചക്ഖു പഞ്ചവിധം ബുദ്ധചക്ഖു ധമ്മചക്ഖു സമന്തചക്ഖു ദിബ്ബചക്ഖു പഞ്ഞാചക്ഖൂതി. തേസു ബുദ്ധചക്ഖു നാമ ആസയാനുസയഞാണഞ്ചേവ ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തഞാണഞ്ച, യം ‘‘ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേന്തോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൬൯; മ॰ നി॰ ൧.൨൮൩) ആഗതം. ധമ്മചക്ഖു നാമ ഹേട്ഠിമാ തയോ മഗ്ഗാ തീണി ച ഫലാനി, യം ‘‘വിരജം വീതമലം ധമ്മചക്ഖും ഉദപാദീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൫൫; സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧) ആഗതം. സമന്തചക്ഖു നാമ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം, യം ‘‘പാസാദമാരുയ്ഹ സമന്തചക്ഖൂ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൭൦; മ॰ നി॰ ൧.൨൮൨) ആഗതം. ദിബ്ബചക്ഖു നാമ ആലോകവഡ്ഢനേന ഉപ്പന്നഞാണം, യം ‘‘ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേനാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൪൮, ൨൮൪) ആഗതം. പഞ്ഞാചക്ഖു നാമ ചതുസച്ചപരിച്ഛേദകഞാണം, യം ‘‘ചക്ഖും ഉദപാദീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൫) ആഗതം. മംസചക്ഖുപി ദുവിധം സസമ്ഭാരചക്ഖു പസാദചക്ഖൂതി. തേസു യ്വായം അക്ഖികൂപകേ അക്ഖിപടലേഹി പരിവാരിതോ മംസപിണ്ഡോ, യത്ഥ ചതസ്സോ ധാതുയോ വണ്ണഗന്ധരസോജാ സമ്ഭവോ ജീവിതം ഭാവോ ചക്ഖുപ്പസാദോ കായപ്പസാദോതി സങ്ഖേപതോ തേരസ സമ്ഭാരാ ഹോന്തി, വിത്ഥാരതോ പന ചതസ്സോ ധാതുയോ വണ്ണഗന്ധരസോജാ സമ്ഭവോതി ഇമേ നവ ചതുസമുട്ഠാനവസേന ഛത്തിംസ, ജീവിതം ഭാവോ ചക്ഖുപ്പസാദോ കായപ്പസാദോതി ഇമേ കമ്മസമുട്ഠാനാ താവ ചത്താരോതി ചത്താലീസ സമ്ഭാരാ ഹോന്തി, ഇദം സസമ്ഭാരചക്ഖു നാമ. യം പനേത്ഥ സേതമണ്ഡലപരിച്ഛിന്നേന കണ്ഹമണ്ഡലേന പരിവാരിതേ ദിട്ഠിമണ്ഡലേ സന്നിവിട്ഠം രൂപദസ്സനസമത്ഥം പസാദമത്തം, ഇദം പസാദചക്ഖു നാമ. തസ്സ തതോ പരേസഞ്ച സോതാദീനം വിത്ഥാരകഥാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൨.൪൩൬) വുത്താവ.
Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ. Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.
തത്ഥ യദിദം പസാദചക്ഖു, തഞ്ച ഗഹേത്വാ ഭഗവാ ‘‘ചക്ഖു ആദിത്ത’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ആദിത്തന്തി പദിത്തം, സമ്പജ്ജലിതം ഏകാദസഹി അഗ്ഗീഹി ഏകജാലീഭൂതന്തി അത്ഥോ. ചക്ഖുസന്നിസ്സിതം വിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, ചക്ഖുസ്സ വാ കാരണഭൂതസ്സ വിഞ്ഞാണം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം. കാമം രൂപാലോകമനസികാരാദയോപി തസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ കാരണം, തേ പന സാധാരണകാരണം, ചക്ഖു അസാധാരണന്തി അസാധാരണകാരണേനായം നിദ്ദേസോ യഥാ ‘‘യവങ്കുരോ’’തി. സോതവിഞ്ഞാണാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ചക്ഖുസന്നിസ്സിതോ ഫസ്സോ ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തഫസ്സസ്സേതം അധിവചനം. സോതസമ്ഫസ്സാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതി വേദയിതന്തി ചക്ഖുസമ്ഫസ്സം മൂലപച്ചയം കത്വാ ഉപ്പന്നാ സമ്പടിച്ഛനസന്തീരണവോട്ഠബ്ബനജവനവേദനാ. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തായ പന വേദനായ ചക്ഖുസമ്ഫസ്സസ്സ പച്ചയഭാവേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. ചക്ഖുസമ്ഫസ്സോ ഹി സഹജാതായ വേദനായ സഹജാതാദിവസേന, അസഹജാതായ ഉപനിസ്സയാദിവസേന പച്ചയോ ഹോതി. തേനേവ ‘‘ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതി വേദയിതം സുഖം വാ ദുക്ഖം വാ അദുക്ഖമസുഖം വാ’’തി വുത്തം. സോതദ്വാരവേദനാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ഏത്ഥ പന മനോതി ഭവങ്ഗചിത്തം മനോദ്വാരസ്സ അധിപ്പേതത്താ. ധമ്മാതി ധമ്മാരമ്മണം. മനോവിഞ്ഞാണന്തി സഹാവജ്ജനകം ജവനം. മനോസമ്ഫസ്സോതി ഭവങ്ഗസഹജാതോ ഫസ്സോ. വേദയിതന്തി ആവജ്ജനവേദനായ സദ്ധിം ജവനവേദനാ. ഭവങ്ഗസമ്പയുത്തായ പന വേദനായ ഗഹണേ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. ആവജ്ജനം വാ ഭവങ്ഗതോ അമോചേത്വാ മനോതി സാവജ്ജനം ഭവങ്ഗം ദട്ഠബ്ബം. ധമ്മാതി ധമ്മാരമ്മണമേവ. മനോവിഞ്ഞാണന്തി ജവനവിഞ്ഞാണം. മനോസമ്ഫസ്സോതി ഭവങ്ഗാവജ്ജനസഹജാതോ ഫസ്സോ. വേദയിതന്തി ജവനസഹജാതാ വേദനാ, ഭവങ്ഗാവജ്ജനസഹജാതാപി വട്ടതിയേവ.
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha. Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho. Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccayā uppajjativedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā. Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti. Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo. Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Dhammāti dhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso. Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā. Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi. Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ. Dhammāti dhammārammaṇameva. Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso. Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.
രാഗഗ്ഗിനാതിആദീസു രാഗോവ അനുദഹനട്ഠേന അഗ്ഗീതി രാഗഗ്ഗി. രാഗോ ഹി തിഖിണം ഹുത്വാ ഉപ്പജ്ജമാനോ സത്തേ അനുദഹതി ഝാപേതി, തസ്മാ ‘‘അഗ്ഗീ’’തി വുച്ചതി. ഇതരേസുപി ദ്വീസു ഏസേവ നയോ. തത്രിമാനി വത്ഥൂനി (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൩൦൫; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൯൨൪) – ഏകാ ദഹരഭിക്ഖുനീ ചിത്തലപബ്ബതവിഹാരേ ഉപോസഥാഗാരം ഗന്ത്വാ ദ്വാരപാലരൂപം ഓലോകയമാനാ ഠിതാ. അഥസ്സാ അന്തോ രാഗോ തിഖിണതരോ ഹുത്വാ ഉപ്പന്നോ, തസ്മാ തംസമുട്ഠാനാ തേജോധാതു അതിവിയ തിഖിണഭാവേന സദ്ധിം അത്തനാ സഹജാതധമ്മേഹി ഹദയപദേസം ഝാപേസി യഥാ തം ബാഹിരാ തേജോധാതു സന്നിസ്സയം, തേന സാ ഭിക്ഖുനീ ഝായിത്വാ കാലമകാസി. ഭിക്ഖുനിയോ ഗച്ഛമാനാ ‘‘അയം ദഹരാ ഠിതാ, പക്കോസഥ ന’’ന്തി ആഹംസു. ഏകാ ഗന്ത്വാ ‘‘കസ്മാ ഠിതാസീ’’തി ഹത്ഥേ ഗണ്ഹി. ഗഹിതമത്താ പരിവത്തിത്വാ പപതാ. ഇദം താവ രാഗസ്സ അനുദഹനതായ വത്ഥു.
Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi. Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.
ദോസസ്സ പന അനുദഹനതായ മനോപദോസികാ ദേവാ ദട്ഠബ്ബാ. തേസു (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൭-൪൮) കിര ഏകോ ദേവപുത്തോ ‘‘നക്ഖത്തം കീളിസ്സാമീ’’തി സപരിവാരോ രഥേന വീഥിം പടിപജ്ജതി. അഥഞ്ഞോ നിക്ഖമന്തോ തം പുരതോ ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഭോ അയം കപണോ അദിട്ഠപുബ്ബം വിയ ഏതം ദിസ്വാ പീതിയാ ഉദ്ധുമാതോ വിയ ഭിജ്ജമാനോ വിയ ച ഗച്ഛതീ’’തി കുജ്ഝതി. പുരതോ ഗച്ഛന്തോപി നിവത്തിത്വാ തം കുദ്ധം ദിസ്വാ കുദ്ധാ നാമ സുവിജാനാ ഹോന്തീതി കുദ്ധഭാവമസ്സ ഞത്വാ ‘‘ത്വം കുദ്ധോ മയ്ഹം കിം കരിസ്സസി, അയം സമ്പത്തി മയാ ദാനസീലാദീനം വസേന ലദ്ധാ, ന തുയ്ഹം വസേനാ’’തി പടികുജ്ഝതി. ഏകസ്മിഞ്ഹി കുദ്ധേ ഇതരോ അകുദ്ധോ രക്ഖതി. കുദ്ധസ്സ ഹി സോ കോധോ ഇതരസ്മിം അകുജ്ഝന്തേ അനുപാദാനോ ഏകവാരമേവ ഉപ്പത്തിയാ അനാസേവനോ ചാവേതും ന സക്കോതി, ഉദകം പത്വാ അഗ്ഗി വിയ നിബ്ബായതി, തസ്മാ അകുദ്ധോ തം ചവനതോ രക്ഖതി. ഉഭോസു പന കുദ്ധേസു ഏകസ്സ കോധോ ഇതരസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, തസ്സപി കോധോ ഇതരസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി ഉഭോ കന്ദന്താനംയേവ ഓരോധാനം ചവന്തി. ഉഭോസു ഹി കുദ്ധേസു ഭിയ്യോ ഭിയ്യോ അഞ്ഞമഞ്ഞമ്ഹി പരിവഡ്ഢനവസേന തിഖിണസമുദാചാരോ നിസ്സയദഹനരസോ കോധോ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഹദയവത്ഥും നിദ്ദഹന്തോ അച്ചന്തസുഖുമാലം കരജകായം വിനാസേതി, തതോ സകലോപി അത്തഭാവോ അന്തരധായതി. ഇദം ദോസസ്സ അനുദഹനതായ വത്ഥു.
Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.
മോഹസ്സ പന അനുദഹനതായ ഖിഡ്ഡാപദോസികാ ദേവാ ദട്ഠബ്ബാ. മോഹവസേന ഹി തേസം സതിസമ്മോസോ ഹോതി, തസ്മാ ഖിഡ്ഡാവസേന ആഹാരകാലം അതിവത്തേത്വാ കാലം കരോന്തി. തേ (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫-൪൬) കിര പുഞ്ഞവിസേസാധിഗതേന മഹന്തേന അത്തനോ സിരിവിഭവേന നക്ഖത്തം കീളന്താ തായ സമ്പത്തിമഹന്തതായ ‘‘ആഹാരം പരിഭുഞ്ജിമ്ഹ, ന പരിഭുഞ്ജിമ്ഹാ’’തിപി ന ജാനന്തി. അഥ ഏകാഹാരാതിക്കമനതോ പട്ഠായ നിരന്തരം ഖാദന്താപി പിവന്താപി ചവന്തിയേവ ന തിട്ഠന്തി. കസ്മാ? കമ്മജതേജസ്സ ബലവതായ. മനുസ്സാനഞ്ഹി കമ്മജതേജോ മന്ദോ, കരജകായോ ബലവാ. തേസം തേജസ്സ മന്ദതായ കരജകായസ്സ ബലവതായ സത്താഹമ്പി അതിക്കമിത്വാ ഉണ്ഹോദകഅച്ഛയാഗുആദീഹി സക്കാ വത്ഥും ഉപത്ഥമ്ഭേതും. ദേവാനം പന തേജോ ബലവാ ഹോതി ഉളാരപുഞ്ഞനിബ്ബത്തത്താ ഉളാരഗരുസിനിദ്ധസുധാഹാരജിരണതോ ച, കരജം മന്ദം മുദുസുഖുമാലഭാവതോ. തേനേവ ഹി ഭഗവാ ഇന്ദസാലഗുഹായം പകതിപഥവിയം പതിട്ഠാതും അസക്കോന്തം സക്കം ദേവരാജാനം ‘‘ഓളാരികകായം അധിട്ഠാഹീ’’തി ആഹ, തസ്മാ തേ ഏകം ആഹാരവേലം അതിക്കമിത്വാ സണ്ഠാതും ന സക്കോന്തി. യഥാ നാമ ഗിമ്ഹാനം മജ്ഝന്ഹികേ തത്തപാസാണേ ഠപിതം പദുമം വാ ഉപ്പലം വാ സായന്ഹസമയേ ഘടസതേനപി സിഞ്ചിയമാനം പാകതികം ന ഹോതി വിനസ്സതിയേവ, ഏവമേവ പച്ഛാ നിരന്തരം ഖാദന്താപി പിവന്താപി ചവന്തിയേവ ന തിട്ഠന്തി.
Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti. Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
കോ പന തേസം ആഹാരോ, കാ ആഹാരവേലാതി? സബ്ബേസമ്പി കാമാവചരദേവാനം സുധാ ആഹാരോ, സോ ഹേട്ഠിമേഹി ഹേട്ഠിമേഹി ഉപരിമാനം ഉപരിമാനം പണീതതമോ ഹോതി. തം യഥാസകം ദിവസവസേന ദിവസേ ദിവസേ ഭുഞ്ജന്തി. കേചി പന ‘‘ബിളാരപദപ്പമാണം സുധാഹാരം ഭുഞ്ജന്തി. സോ ജിവ്ഹായ ഠപിതമത്തോ യാവ കേസഗ്ഗനഖഗ്ഗാ കായം ഫരതി, തേസംയേവ ദിവസവസേന സത്തദിവസം യാപനസമത്ഥോവ ഹോതീ’’തി വദന്തി.
Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti. So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
കേ പന തേ ഖിഡ്ഡാപദോസികാ നാമ ദേവാതി? ഇമേ നാമാതി അട്ഠകഥായം വിചാരണാ നത്ഥി, ‘‘കമ്മജതേജോ ബലവാ ഹോതി, കരജം മന്ദ’’ന്തി അവിസേസേന വുത്തത്താ പന യേ കേചി കബളീകാരാഹാരൂപജീവിനോ ഏവം കരോന്തി, തേ ഏവം ചവന്തീതി വേദിതബ്ബാ. കേചി പനാഹു ‘‘നിമ്മാനരതിപരനിമ്മിതവസവത്തിനോ തേ ദേവാ. ഖിഡ്ഡായ പദുസ്സനമത്തേനേവ ഹേതേ ഖിഡ്ഡാപദോസികാതി വുത്താ’’തി. മനോപദോസികാ പന ചാതുമഹാരാജികാതി അട്ഠകഥായമേവ വുത്തം. കേചി പന ‘‘ഖിഡ്ഡാപദോസികാപി ചാതുമഹാരാജികായേവാ’’തി വദന്തി. ഏവം താവ രാഗാദയോ തയോ അനുദഹനട്ഠേന ‘‘അഗ്ഗീ’’തി വേദിതബ്ബാ. ജാതിആദിത്തയം പന നാനപ്പകാരദുക്ഖവത്ഥുഭാവേന അനുദഹനതോ അഗ്ഗി. സോകാദീനം അനുദഹനതാ പാകടായേവ. സേസമേത്ഥ വുത്തനയമേവ. ഇതി ഇമസ്മിം സുത്തേ ദുക്ഖലക്ഖണം കഥിതം ചക്ഖാദീനം ഏകാദസഹി അഗ്ഗീഹി ആദിത്തഭാവേന ദുക്ഖമതായ ദുക്ഖഭാവസ്സ കഥിതത്താ.
Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti? Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā. Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti. Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā. Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi. Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva. Sesamettha vuttanayameva. Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.
ആദിത്തപരിയായസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ഉരുവേലപാടിഹാരിയകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവഗ്ഗപാളി • Mahāvaggapāḷi / ൧൨. ഉരുവേലപാടിഹാരിയകഥാ • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ഉരുവേലപാടിഹാരിയകഥാവണ്ണനാ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / ഉരുവേലപാടിഹാരിയകഥാവണ്ണനാ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā