Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
౬. సాకచ్ఛవగ్గో
6. Sākacchavaggo
౧. ఆహారసుత్తవణ్ణనా
1. Āhārasuttavaṇṇanā
౨౩౨. పురిమనయతోతి ‘‘సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గట్ఠానీయానం ధమ్మాన’’న్తిఆదినా ఆగతనయతో. ఏవన్తి ఇదాని వుచ్చమానాకారేన. సతి చ సమ్పజఞ్ఞఞ్చ సతిసమ్పజఞ్ఞం. సతిపధానం వా అభిక్కన్తాదీసు సత్థకభావపరిగ్గణ్హకఞాణం సతిసమ్పజఞ్ఞం. తం సబ్బత్థ సతోకారీభావావహత్తా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ సంవత్తతి. యథా చ పచ్చనీకధమ్మప్పహానం అనురూపధమ్మదేసనా చ అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ హోతి, ఏవం సతిరహితపుగ్గలవజ్జనా సతోకారీపుగ్గలసేవనా చ తత్థ చ యుత్తపయుత్తతా సతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ హోతీతి ఇమమత్థం దస్సేతి ‘‘సతిసమ్పజఞ్ఞ’’న్తిఆదినా. అరహత్తమగ్గేన భావనాపారిపూరీ హోతి. తథా హి అరహావ ‘‘సతివేపుల్లప్పత్తో’’తి వుచ్చతి.
232.Purimanayatoti ‘‘satisambojjhaṅgaṭṭhānīyānaṃ dhammāna’’ntiādinā āgatanayato. Evanti idāni vuccamānākārena. Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Satipadhānaṃ vā abhikkantādīsu satthakabhāvapariggaṇhakañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattati. Yathā ca paccanīkadhammappahānaṃ anurūpadhammadesanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavajjanā satokārīpuggalasevanā ca tattha ca yuttapayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahāva ‘‘sativepullappatto’’ti vuccati.
ధమ్మానం, ధమ్మేసు వా విచయో, సో ఏవ హేట్ఠా వుత్తనయేన సమ్బోజ్ఝఙ్గో, తస్స ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స. పరిపుచ్ఛకతాతి ఆచరియం పయిరుపాసిత్వా పఞ్చపి నికాయే సహట్ఠకథాయ పరియోగాహేత్వా యం యం తత్థ గణ్ఠిట్ఠానం, తస్స తస్స ‘‘ఇదం, భన్తే, కథం ఇమస్స కో అత్థో’’తి ఏవం ఖన్ధాదీసు అత్థపుచ్ఛకభావో. తేనాహ ‘‘ఖన్ధ…పే॰… బహులతా’’తి.
Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo, so eva heṭṭhā vuttanayena sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. Paripucchakatāti ācariyaṃ payirupāsitvā pañcapi nikāye sahaṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānaṃ, tassa tassa ‘‘idaṃ, bhante, kathaṃ imassa ko attho’’ti evaṃ khandhādīsu atthapucchakabhāvo. Tenāha ‘‘khandha…pe… bahulatā’’ti.
వత్థువిసదకిరియాతి చిత్తచేతసికానం పవత్తిట్ఠానభావతో సరీరం తప్పటిబద్ధాని చ చీవరాదీని ఇధ ‘‘వత్థూనీ’’తి అధిప్పేతాని, తాని యథా చిత్తస్స సుఖావహాని హోన్తి, తథా కరణం తేసం విసదభావకరణం. తేన వుత్తం ‘‘అజ్ఝత్తికబాహిరాన’’న్తిఆది. ఉస్సన్నదోసన్తి వాతాదిఉస్సన్నదోసం. సేదమలమక్ఖితన్తి సేదేన చేవ జల్లికాసఙ్ఖాతేన సరీరమలేన చ మక్ఖితం. చ-సద్దేన అఞ్ఞమ్పి సరీరస్స చ చిత్తస్స చ పీళావహం సఙ్గణ్హాతి. సేనాసనం వాతి వా-సద్దేన పత్తాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. అవిసదే సతి, విసయభూతే వా. కథం భావనమనుయుత్తస్స తాని విసయోతి? అన్తరన్తరా పవత్తనకచిత్తుప్పాదవసేన ఏవం వుత్తం. తే హి చిత్తుప్పాదా చిత్తేకగ్గతాయ ఇజ్ఝన్తియాపి అపరిసుద్ధభావాయ సంవత్తన్తి. చిత్తచేతసికేసు నిస్సయాదిపచ్చయభూతేసు. ఞాణమ్పీతి పి-సద్దో సమ్పిణ్డనే. తేన న కేవలం తం వత్థుయేవ , అథ ఖో తస్మిం అపరిసుద్ధే ఞాణమ్పి అపరిసుద్ధం హోతీతి నిస్సయాపరిసుద్ధియా నిస్సితాపరిసుద్ధి వియ విసయస్స అపరిసుద్ధతాయ విసయీనం అపరిసుద్ధిం దస్సేతి అన్వయతో బ్యతిరేకతో చ.
Vatthuvisadakiriyāti cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ tappaṭibaddhāni ca cīvarādīni idha ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa ca cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayoti? Antarantarā pavattanakacittuppādavasena evaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya ijjhantiyāpi aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍane. Tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva , atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā nissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayīnaṃ aparisuddhiṃ dasseti anvayato byatirekato ca.
సమభావకరణం కిచ్చతో అనూనాధికభావకరణం. యథాపచ్చయం సద్ధేయ్యవత్థుస్మిం అధిమోక్ఖకిచ్చస్స పటుతరభావేన పఞ్ఞాయ అవిసదతాయ వీరియాదీనఞ్చ అనుబలప్పదానసిథిలతాదినా సద్ధిన్ద్రియం బలవం హోతి. తేనాహ ‘‘ఇతరాని మన్దానీ’’తి. తతోతి తస్మా సద్ధిన్ద్రియస్స బలవభావతో ఇతరేసఞ్చ మన్దత్తా. కోసజ్జపక్ఖే పతితుం అదత్వా సమ్పయుత్తధమ్మానం పగ్గణ్హనం అనుబలప్పదానం పగ్గహో, పగ్గహకిచ్చం కాతుం న సక్కోతీతి సమ్బన్ధితబ్బం. ఆరమ్మణం ఉపగన్త్వా ఠానం, అనిస్సజ్జనం వా ఉపట్ఠానం, విక్ఖేపపటిపక్ఖో. యేన వా సమ్పయుత్తా అవిక్ఖిత్తా హోన్తి, సో అవిక్ఖేపో. రూపగతం వియ చక్ఖునా యేన యాథావతో విసయసభావం పస్సతి, తం దస్సనకిచ్చం కాతుం న సక్కోతి బలవతా సద్ధిన్ద్రియేన అభిభూతత్తా. సహజాతధమ్మేసు హి ఇన్దట్ఠం కరోన్తానం సహ పవత్తమానానం ధమ్మానం ఏకరసతావసేనేవ అత్థసిద్ధి, న అఞ్ఞథా. తస్మాతి వుత్తమేవత్థం కారణభావేన పచ్చామసతి. తన్తి సద్ధిన్ద్రియం.
Samabhāvakaraṇaṃ kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Yathāpaccayaṃ saddheyyavatthusmiṃ adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca anubalappadānasithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahakiccaṃ kātuṃ na sakkotīti sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ, vikkhepapaṭipakkho. Yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ karontānaṃ saha pavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ.
ధమ్మసభావపచ్చవేక్ఖణేనాతి యస్స సద్ధేయ్యవత్థునో ఉళారతాదిగుణే అధిముచ్చనస్స సాతిసయప్పవత్తియా సద్ధిన్ద్రియం బలవం జాతం, తస్స పచ్చయపచ్చయుప్పన్నతాదివిభాగతో యాథావతో వీమంసనేన. ఏవఞ్హి ఏవంధమ్మతానయేన సభావసరసతో పరిగ్గయ్హమానే సవిప్ఫారో అధిమోక్ఖో న హోతి – ‘‘అయం ఇమేసం ధమ్మానం సభావో’’తి పఞ్ఞాబ్యాపారస్స సాతిసయత్తా. ధురియధమ్మేసు హి యథా సద్ధాయ బలవభావే పఞ్ఞాయ మన్దభావో హోతి, ఏవం పఞ్ఞాయ బలవభావే సద్ధాయ మన్దభావో హోతి. తేన వుత్తం – ‘‘తం ధమ్మసభావపచ్చవేక్ఖణేన…పే॰… హాపేతబ్బ’’న్తి. తథా అమనసికరణేనాతి యేనాకారేన భావనమనుయుఞ్జన్తస్స సద్ధిన్ద్రియం బలవం జాతం, తేనాకారేన భావనం నానుయుఞ్జనేనాతి వుత్తం హోతి. ఇధ దువిధేన సద్ధిన్ద్రియస్స బలవభావో అత్తనో వా పచ్చయవిసేసేన కిచ్చుత్తరియతో వీరియాదీనం వా మన్దకిచ్చతాయ. తత్థ పఠమవికప్పే హాపనవిధి దస్సితో, దుతియవికప్పే పన యథా మనసికరోతో వీరియాదీనం మన్దకిచ్చతాయ సద్ధిన్ద్రియం బలవం జాతం, తథా అమనసికారేన వీరియాదీనం పటుతరభావావహేన మనసికారేన సద్ధిన్ద్రియం తేహి సమతం కరోన్తేన హాపేతబ్బం. ఇమినా నయేన సేసిన్ద్రియేసుపి హాపనవిధి వేదితబ్బో.
Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyavatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti – ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena…pe… hāpetabba’’nti. Tathā amanasikaraṇenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanaṃ nānuyuñjanenāti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena vīriyādīnaṃ paṭutarabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samataṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.
వక్కలిత్థేరవత్థూతి సో హి ఆయస్మా సద్ధాధిముత్తో తత్థ చ కతాధికారో సత్థు రూపకాయదస్సనే పసుతో ఏవ హుత్వా విహరన్తో సత్థారా – ‘‘కిం తే, వక్కలి, ఇమినా పూతికాయేన దిట్ఠేన, యో ఖో, వక్కలి, ధమ్మం పస్సతి, సో మం పస్సతీ’’తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౩.౮౭) ఓవదియమానో కమ్మట్ఠానే నియోజితోపి తం అననుయుఞ్జన్తో పణామితో అత్తానం వినిపాతేతుం పపాతట్ఠానం అభిరుహి. అథ నం సత్థా యథానిసిన్నోవ ఓభాసవిస్సజ్జనేన అత్తానం దస్సేత్వా –
Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimutto tattha ca katādhikāro satthu rūpakāyadassane pasuto eva hutvā viharanto satthārā – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) ovadiyamāno kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsavissajjanena attānaṃ dassetvā –
‘‘పామోజ్జబహులో భిక్ఖు, పసన్నో బుద్ధసాసనే;
‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;
అధిగచ్ఛే పదం సన్తం, సఙ్ఖారూపసమం సుఖ’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౩౮౧) –
Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –
గాథం వత్వా ‘‘ఏహి, వక్కలీ’’తి ఆహ. సో తేన వచనేన అమతేనేవ అభిసిత్తో హట్ఠతుట్ఠో హుత్వా విపస్సనం పట్ఠపేసి, సద్ధాయ బహులభావతో విపస్సనావీథిం నారోహతి. తం ఞత్వా భగవా ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనాయ కమ్మట్ఠానం సోధేత్వా అదాసి. సో సత్థారా దిన్ననయేన విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా మగ్గపటిపాటియా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం – ‘‘వక్కలిత్థేరవత్థు చేత్థ నిదస్సన’’న్తి. ఏత్థాతి సద్ధిన్ద్రియస్స అధిమత్తభావే సేసిన్ద్రియానం సకిచ్చాకరణే.
Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi, vakkalī’’ti āha. So tena vacanena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya bahulabhāvato vipassanāvīthiṃ nārohati. Taṃ ñatvā bhagavā indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanayena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ – ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.
ఇతరకిచ్చభేదన్తి ఉపట్ఠానాదికిచ్చవిసేసం. పస్సద్ధాదీతి ఆది-సద్దేన సమాధిఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గానం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. హాపేతబ్బన్తి యథా సద్ధిన్ద్రియస్స బలవభావో ధమ్మసభావపచ్చవేక్ఖణేన హాయతి, ఏవం వీరియిన్ద్రియస్స అధిమత్తతా పస్సద్ధియాదిభావనాయ హాయతి సమాధిపక్ఖికత్తా తస్సా. తథా హి సమాధిన్ద్రియస్స అధిమత్తతం కోసజ్జపాతతో రక్ఖన్తీ వీరియాదిభావనా వియ వీరియిన్ద్రియస్స అధిమత్తతం ఉద్ధచ్చపాతతో రక్ఖన్తీ ఏకంసతో హాపేతి. తేన వుత్తం ‘‘పస్సద్ధాదిభావనాయ హాపేతబ్బ’’న్తి. సోణత్థేరస్స వత్థూతి సుకుమారసోణత్థేరస్స వత్థు. సో హి ఆయస్మాపి సత్థు సన్తికా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా సీతవనే విహరన్తో – ‘‘మమ సరీరం సుఖుమాలం, న చ సక్కా సుఖేనేవ సుఖం అధిగన్తుం, కాయం కిలమేత్వాపి సమణధమ్మో కాతబ్బో’’తి ఠానచఙ్కమనమేవ అధిట్ఠాయ పధానమనుయుఞ్జన్తో పాదతలేసు ఫోటేసు ఉట్ఠితేసుపి వేదనం అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా దళ్హవీరియం కరోన్తో అచ్చారద్ధవీరియతాయ విసేసం పవత్తేతుం నాసక్ఖి. సత్థా తత్థ గన్త్వా వీణోపమోవాదేన ఓవదిత్వా వీరియసమతాయోజనవిధిం దస్సేన్తో కమ్మట్ఠానం సోధేత్వా గిజ్ఝకూటం గతో. థేరోపి సత్థారా దిన్ననయేన వీరియసమతం యాజేత్వా భావేన్తో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తేవ పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం ‘‘సోణత్థేరస్స వత్థు దస్సేతబ్బ’’న్తి. సేసేసుపీతి సతిసమాధిపఞ్ఞిన్ద్రియేసుపి.
Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiyādibhāvanāya hāyati samādhipakkhikattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmāpi satthu santikā kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto – ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamanameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ pavattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇopamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yājetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatteva patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.
సమతన్తి సద్ధాపఞ్ఞానం అఞ్ఞమఞ్ఞం అనూనాధికభావం, తథా సమాధివీరియానఞ్చ. యథా హి సద్ధాపఞ్ఞానం విసుం విసుం ధురియధమ్మభూతానం కిచ్చతో అఞ్ఞమఞ్ఞనాతివత్తనం విసేసతో ఇచ్ఛితబ్బం. యతో తేసం సమధురతాయ అప్పనా సమ్పజ్జతి, ఏవం సమాధివీరియానం కోసజ్జుద్ధచ్చపక్ఖికానం సమతాయ సతి అఞ్ఞమఞ్ఞుపత్థమ్భనతో సమ్పయుత్తధమ్మానం అన్తద్వయపాతాభావేన సమ్మదేవ అప్పనా ఇజ్ఝతీతి. బలవసద్ధోతిఆది వుత్తస్సేవ అత్థస్స బ్యతిరేకముఖేన సమత్థనం. తస్సత్థో – యో బలవతియా సద్ధాయ సమన్నాగతో అవిసదఞాణో, సో ముధప్పసన్నో హోతి, న అవేచ్చప్పసన్నో. తథా హి సో అవత్థుస్మిం పసీదతి, సేయ్యథాపి తిత్థియసావకా. కేరాటికపక్ఖన్తి సాఠేయ్యపక్ఖం భజతి. సద్ధాహీనాయ పఞ్ఞాయ అతిధావన్తో ‘‘దేయ్యవత్థుపరిచ్చాగేన వినా చిత్తుప్పాదమత్తేనపి దానమయం పుఞ్ఞం హోతీ’’తిఆదీని పరికప్పేతి హేతుపతిరూపకేహి వఞ్చితో, ఏవంభూతో చ లూఖతక్కవిలుత్తచిత్తో పణ్డితానం వచనం నాదియతి, సఞ్ఞత్తిం న గచ్ఛతి. తేనాహ ‘‘భేసజ్జసముట్ఠితో వియ రోగో అతేకిచ్ఛో హోతీ’’తి. యథా చేత్థ సద్ధాపఞ్ఞానం అఞ్ఞమఞ్ఞం సమభావో అత్థావహో, విసమభావో అనత్థావహో, ఏవం సమాధివీరియానం అఞ్ఞమఞ్ఞం సమభావో అత్థావహో, ఇతరో అనత్థావహో, తథా సమభావో అవిక్ఖేపావహో, ఇతరో విక్ఖేపావహో. కోసజ్జం అభిభవతి, తేన అప్పనం న పాపుణాతీతి అధిప్పాయో. ఏస నయో ఉద్ధచ్చం అభిభవతీతి ఏత్థాపి. తదుభయన్తి సద్ధాపఞ్ఞాద్వయం సమాధివీరియద్వయఞ్చ. సమం కాతబ్బన్తి సమతం కాతబ్బం.
Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnādhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānañca. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññanātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ. Yato tesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samatāya sati aññamaññupatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhatīti. Balavasaddhotiādi vuttasseva atthassa byatirekamukhena samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi so avatthusmiṃ pasīdati, seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca lūkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, visamabhāvo anatthāvaho, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, itaro anatthāvaho, tathā samabhāvo avikkhepāvaho, itaro vikkhepāvaho. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Esa nayo uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samataṃ kātabbaṃ.
సమాధికమ్మికస్సాతి సమథకమ్మట్ఠానికస్స. ఏవన్తి ఏవం సన్తే, సద్ధాయ థోకం బలవభావే సతీతి అత్థో. సద్దహన్తోతి ‘‘పథవీ పథవీతి మనసికారమత్తేన కథం ఝానుప్పత్తీ’’తి అచిన్తేత్వా ‘‘అద్ధా సమ్బుద్ధేన వుత్తవిధి ఇజ్ఝతీ’’తి సద్దహన్తో సద్ధం జనేన్తో. ఓకప్పేన్తోతి ఆరమ్మణం అనుపవిసిత్వా వియ అధిముచ్చనవసేన అవకప్పేన్తో పక్ఖన్దన్తో. ఏకగ్గతా బలవతీ వట్టతి సమాధిపధానత్తా ఝానస్స. ఉభిన్నన్తి సమాధిపఞ్ఞానం. సమాధికమ్మికస్స సమాధినో అధిమత్తతాయ పఞ్ఞాయ అధిమత్తతాపి ఇచ్ఛితబ్బాతి ఆహ ‘‘సమతాయపీ’’తి, సమభావేనాపీతి అత్థో. అప్పనాతి లోకియఅప్పనా. తథా హి ‘‘హోతియేవా’’తి సాసఙ్కం వదతి, లోకుత్తరప్పనా పన తేసం సమభావేనేవ ఇచ్ఛితా. యథాహ ‘‘సమథవిపస్సనం యుగనద్ధం భావేతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౧౭౦). యది విసేసతో సద్ధాపఞ్ఞానం సమాధివీరియానఞ్చ సమానతం ఇచ్ఛతి, కథం సతీతి ఆహ – ‘‘సతి పన సబ్బత్థ బలవతీ వట్టతీ’’తి. సబ్బత్థాతి లీనుద్ధచ్చపక్ఖికేసు పఞ్చిన్ద్రియేసు. ఉద్ధచ్చపక్ఖికేకదేసే గణ్హన్తో ‘‘సద్ధావీరియపఞ్ఞాన’’న్తి ఆహ. అఞ్ఞథా పీతి చ గహేతబ్బా సియా. తథా హి ‘‘కోసజ్జపక్ఖికేన సమాధినా’’ఇచ్చేవ వుత్తం, న చ ‘‘పస్సద్ధిసమాధిఉపేక్ఖాహీ’’తి. సాతి సతి. సబ్బేసు రాజకమ్మేసు నియుత్తోతి సబ్బకమ్మికో. తేనాతి యేన కారణేన సబ్బత్థ ఇచ్ఛితబ్బా, తేన ఆహ అట్ఠకథాయం. సబ్బత్థ నియుత్తా సబ్బత్థికా , సబ్బేన వా లీనుద్ధచ్చపక్ఖికేన బోజ్ఝఙ్గేన అత్థేతబ్బా సబ్బత్థియా, సబ్బత్థియావ సబ్బత్థికా. చిత్తన్తి కుసలచిత్తం. తస్స హి సతిపటిసరణం పరాయణం అప్పత్తస్స పత్తియా అనధిగతస్స అధిగమాయ. తేనాహ – ‘‘ఆరక్ఖపచ్చుపట్ఠానా’’తిఆది.
Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikāramattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sambuddhena vuttavidhi ijjhatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhipadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati, lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170). Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samānataṃ icchati, kathaṃ satīti āha – ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcindriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’icceva vuttaṃ, na ca ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyuttoti sabbakammiko. Tenāti yena kāraṇena sabbattha icchitabbā, tena āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā, sabbena vā līnuddhaccapakkhikena bojjhaṅgena atthetabbā sabbatthiyā, sabbatthiyāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi satipaṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha – ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.
ఖన్ధాదిభేదే అనోగాళ్హపఞ్ఞానన్తి పరియత్తిబాహుసచ్చవసేనపి ఖన్ధాయతనాదీసు అప్పతిట్ఠితబుద్ధీనం. బహుస్సుతసేవనా హి సుతమయఞాణావహా. తరుణవిపస్సనాసమఙ్గీపి భావనామయఞాణే ఠితత్తా ఏకంసతో పఞ్ఞవా ఏవ నామ హోతీతి ఆహ – ‘‘సమపఞ్ఞాస…పే॰… పుగ్గలసేవనా’’తి. ఞేయ్యధమ్మస్స గమ్భీరభావవసేన తప్పరిచ్ఛేదకఞాణస్స గమ్భీరభావగహణన్తి ఆహ – ‘‘గమ్భీరేసు ఖన్ధాదీసు పవత్తాయ గమ్భీరపఞ్ఞాయా’’తి. తఞ్హి ఞేయ్యం తాదిసాయ పఞ్ఞాయ చరితబ్బతో గమ్భీరఞాణచరియం, తస్సా వా పఞ్ఞాయ తత్థ పభేదతో పవత్తి గమ్భీరఞాణచరియా, తస్సా పచ్చవేక్ఖణాతి ఆహ ‘‘గమ్భీరపఞ్ఞాయ పభేదపచ్చవేక్ఖణా’’తి. యథా సతివేపుల్లప్పత్తో నామ అరహా ఏవ, ఏవం సో ఏవ పఞ్ఞావేపుల్లప్పత్తోపీతి ఆహ ‘‘అరహత్తమగ్గేన భావనాపారిపూరీ హోతీ’’తి. వీరియాదీసుపి ఏసేవ నయోతి.
Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha – ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvagahaṇanti āha – ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ so eva paññāvepullappattopīti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayoti.
‘‘తత్తం అయోఖిలం హత్థే గమేన్తీ’’తిఆదినా వుత్తపఞ్చవిధబన్ధనకమ్మకారణా నిరయే నిబ్బత్తసత్తస్స సబ్బపఠమం కరోన్తీతి దేవదూతసుత్తాదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౫౦), తస్సా ఆదితో వుత్తత్తా చ ఆహ – ‘‘పఞ్చవిధబన్ధనకమ్మకారణతో పట్ఠాయా’’తి. సకటవహనాదికాలేతి ఆది-సద్దేన తదఞ్ఞమనుస్సేహి తిరచ్ఛానేహి చ విబాధనీయకాలం సఙ్గణ్హాతి. ఏకం బుద్ధన్తరన్తి ఇదం అపరాపరం పేతేసు ఏవ ఉప్పజ్జనకసత్తవసేన వుత్తం, ఏకచ్చానం వా పేతానం, ఏకచ్చతిరచ్ఛానానం వియ తథా దీఘాయుకతాపి సియాతి తథా వుత్తం. తథా హి కాలో నాగరాజా చతున్నం బుద్ధానం రూపదస్సావీ.
‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu (ma. ni. 3.250), tassā ādito vuttattā ca āha – ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi tiracchānehi ca vibādhanīyakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ, ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ rūpadassāvī.
ఏవం ఆనిసంసదస్సావినోతి ‘‘వీరియాయత్తో ఏవ సకలలోకియలోకుత్తరవిసేసాధిగమో’’తి ఏవం ఆనిసంసదస్సనసీలస్స. గమనవీథిన్తి సపుబ్బభాగం నిబ్బానగామినిం పటిపదం. సహ విపస్సనాయ అరియమగ్గపటిపాటి, సత్తవిసుద్ధిపరమ్పరా వా. సా హి వట్టతో నియ్యానాయ గన్తబ్బా పటిపదాతి కత్వా గమనవీథి నామ.
Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sakalalokiyalokuttaravisesādhigamo’’ti evaṃ ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi, sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi vaṭṭato niyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma.
కాయదళ్హీబహులోతి కాయస్స పోసనపసుతో. పిణ్డన్తి రట్ఠపిణ్డం. పచ్చయదాయకానం అత్తని కారస్స అత్తనో సమ్మాపటిపత్తియా మహప్ఫలభావస్స కరణేన పిణ్డాయ భిక్ఖాయ పటిపూజనా పిణ్డాపచాయనా. నీహరన్తోతి పత్తత్థవికతో నీహరన్తో. తం సద్దం సుత్వాతి తం ఉపాసికాయ వచనం పణ్ణసాలద్వారే ఠితోవ పఞ్చాభిఞ్ఞతాయ దిబ్బసోతేన సుత్వాతి వదన్తి. మనుస్ససమ్పత్తి, దిబ్బసమ్పత్తి , అన్తే నిబ్బానసమ్పత్తీతి తిస్సో సమ్పత్తియో. సితం కరోన్తోవాతి ‘‘అకిచ్ఛేనేవ మయా వట్టదుక్ఖం సమతిక్కన్త’’న్తి పచ్చవేక్ఖణావసానే సఞ్జాతపామోజ్జవసేన సితం కరోన్తో ఏవ.
Kāyadaḷhībahuloti kāyassa posanapasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍāya bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanā. Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvāti vadanti. Manussasampatti, dibbasampatti , ante nibbānasampattīti tisso sampattiyo. Sitaṃ karontovāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.
అలసానం భావనాయ నామమత్తమ్పి అజానన్తానం కాయస్స పోసనబహులానం యావదత్థం పరిభుఞ్జిత్వా సేయ్యసుఖాదిం అనుయుఞ్జన్తానం తిరచ్ఛానకథికానం దూరతోవ వజ్జనం కుసీతపుగ్గలపరివజ్జనా. ‘‘దివసం చఙ్కమేన నిసజ్జాయా’’తిఆదినా భావనారమ్భవసేన ఆరద్ధవీరియానం దళ్హపరక్కమానం కాలేనకాలం ఉపసఙ్కమనా ఆరద్ధవీరియపుగ్గలసేవనా. తేనాహ ‘‘కుచ్ఛిం పూరేత్వా’’తిఆది.
Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyassa posanabahulānaṃ yāvadatthaṃ paribhuñjitvā seyyasukhādiṃ anuyuñjantānaṃ tiracchānakathikānaṃ dūratova vajjanaṃ kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālenakālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi.
విసుద్ధిమగ్గే పన ‘‘జాతిమహత్తపచ్చవేక్ఖణా, సబ్రహ్మచారిమహత్తపచ్చవేక్ఖణా’’తి ఇదం ద్వయం న గహితం, ‘‘థినమిద్ధవినోదనతా, సమ్మప్పధానపచ్చవేక్ఖణా’’తి ఇదం ద్వయం గహితం. తత్థ ఆనిసంసదస్సావితాయ ఏవ సమ్మప్పధానపచ్చవేక్ఖణా గహితా లోకియలోకుత్తరవిసేసాధిగమస్స వీరియాయత్తతాదస్సనభావతో. థినమిద్ధవినోదనం తదధిముత్తతాయ గహితం, వీరియుప్పాదనే యుత్తపయుత్తస్స థినమిద్ధవినోదనం అత్థతో సిద్ధమేవ. తత్థ థినమిద్ధవినోదనం కుసీతపుగ్గలపరివజ్జన-ఆరద్ధవీరియపుగ్గల-సేవన- తదధిముత్తతాపటిపక్ఖవిధమన-పచ్చయూపసంహారవసేన, అపాయభయపచ్చవేక్ఖణాదయో సముత్తేజనవసేన వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదకాతి దట్ఠబ్బా.
Visuddhimagge pana ‘‘jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, ‘‘thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya gahitaṃ, vīriyuppādane yuttapayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthato siddhameva. Tattha thinamiddhavinodanaṃ kusītapuggalaparivajjana-āraddhavīriyapuggala-sevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamana-paccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakāti daṭṭhabbā.
బుద్ధానుస్సతియా ఉపచారసమాధినిట్ఠత్తా వుత్తం ‘‘యావ ఉపచారా’’తి. సకలసరీరం ఫరమానోతి పీతిసముట్ఠానేహి పణీతరూపేహి సకలసరీరం ఫరమానో. ధమ్మసఙ్ఘగుణే అనుస్సరన్తస్సపి యావ ఉపచారా సకలసరీరం ఫరమానో పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గో ఉప్పజ్జతీతి యోజనా. ఏవం సేసఅనుస్సతీసు పసాదనీయసుత్తన్తపచ్చవేక్ఖణాయ చ యోజేతబ్బం తస్సాపి విముత్తాయతనభావేన తగ్గతికత్తా. ఏవరూపే కాలేతి దుబ్భిక్ఖభయాదీసూతి వుత్తకాలే. సమాపత్తియా…పే॰… న సముదాచరన్తీతి ఇదం ఉపసమానుస్సతియా వసేన వుత్తం. సఙ్ఖారానఞ్హి సప్పదేసవూపసమేపి నిప్పదేసవూపసమే వియ తత్థ సపఞ్ఞాయ పవత్తనతో భావనామనసికారో కిలేసవిక్ఖమ్భనసమత్థో హుత్వా ఉపచారసమాధిం ఆవహన్తో తథారూపపీతిసోమనస్ససమన్నాగతో పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స ఉప్పాదాయ హోతీతి. పసాదనీయేసు ఠానేసు పసాదసినేహాభావేన సంసూచితహదయతా లూఖతా. సా చ తత్థ ఆదరగారవాకరణేన విఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘అసక్కచ్చకిరియాయ సంసూచితలూఖభావే’’తి.
Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammasaṅghaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā. Evaṃ sesaanussatīsu pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāya ca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Evarūpe kāleti dubbhikkhabhayādīsūti vuttakāle. Samāpattiyā…pe… na samudācarantīti idaṃ upasamānussatiyā vasena vuttaṃ. Saṅkhārānañhi sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tattha sapaññāya pavattanato bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena saṃsūcitahadayatā lūkhatā. Sā ca tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.
కాయచిత్తదరథవూపసమలక్ఖణా పస్సద్ధి ఏవ యథావుత్తబోధిఅఙ్గభూతో పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గో, తస్స పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స. పణీతభోజనసేవనతాతి పణీతసప్పాయభోజనసేవనతా. ఉతుఇరియాపథసుఖగ్గహణేహి సప్పాయఉతుఇరియాపథం గహితన్తి దట్ఠబ్బం. తఞ్హి తివిధమ్పి సప్పాయం సేవియమానం కాయస్స కల్లతాపాదనవసేన చిత్తస్స కల్లతం ఆవహన్తం దువిధాయపి పస్సద్ధియా కారణం హోతి. సత్తేసు లబ్భమానం సుఖదుక్ఖం అహేతుకన్తి అయమేకో అన్తో, ఇస్సరాదివిసమహేతుకన్తి అయం దుతియో, ఏతే ఉభో అన్తే అనుపగమ్మ యథాసకం కమ్మునా హోతీతి అయం మజ్ఝిమా పటిపత్తి. మజ్ఝత్తో పయోగో యస్స సో మజ్ఝత్తపయోగో, తస్స భావో మజ్ఝత్తపయోగతా. అయఞ్హి పహానసారద్ధకాయతా-సఙ్ఖాతపస్సద్ధకాయతాయ కారణం హోన్తీ పస్సద్ధిద్వయం ఆవహతి. ఏతేనేవ సారద్ధకాయపుగ్గలపరివజ్జన-పస్సద్ధకాయపుగ్గలసేవనానం తదావహనతా సంవణ్ణితాతి దట్ఠబ్బం.
Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa. Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇehi sappāyautuiriyāpathaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhaṃ ahetukanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti ayaṃ dutiyo, ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahānasāraddhakāyatā-saṅkhātapassaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati. Eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjana-passaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.
వత్థువిసదకిరియా ఇన్ద్రియసమత్తపటిపాదనా చ ‘‘పఞ్ఞావహా’’తి వుత్తా. సమథావహాపి తా హోన్తి సమథావహభావేనేవ పఞ్ఞావహత్తాతి వుత్తం ‘‘వత్థువిసద…పే॰… వేదితబ్బా’’తి.
Vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā ca ‘‘paññāvahā’’ti vuttā. Samathāvahāpi tā honti samathāvahabhāveneva paññāvahattāti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.
కరణకోసల్లభావనాకోసల్లానం నానన్తరియభావతో రక్ఖణకోసల్లస్స చ తంమూలకత్తా ‘‘నిమిత్తకుసలతా నామ కసిణనిమిత్తస్స ఉగ్గహణకుసలతా’’ఇచ్చేవ వుత్తం. అతిసిథిలవీరియతాదీహీతి ఆది-సద్దేన పఞ్ఞాపయోగమన్దతం అప్పమాదవేకల్లఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. తస్స పగ్గణ్హనన్తి తస్స లీనస్స చిత్తస్స ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గాదిసముట్ఠాపనేన లయాపత్తితో సముట్ఠాపనం. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –
Karaṇakosallabhāvanākosallānaṃ nānantariyabhāvato rakkhaṇakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’icceva vuttaṃ. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ appamādavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuṭṭhāpanaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘యస్మిఞ్చ ఖో, భిక్ఖవే, సమయే లీనం చిత్తం హోతి, కాలో తస్మిం సమయే ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ, కాలో వీరియసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ, కాలో పీతిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ. తం కిస్స హేతు? లీనం, భిక్ఖవే, చిత్తం, తం ఏతేహి ధమ్మేహి సుసముట్ఠాపయం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో పరిత్తం అగ్గిం ఉజ్జాలేతుకామో అస్స, సో తత్థ సుక్ఖాని చేవ తిణాని పక్ఖిపేయ్య, సుక్ఖాని గోమయాని పక్ఖిపేయ్య, సుక్ఖాని కట్ఠాని పక్ఖిపేయ్య, ముఖవాతఞ్చ దదేయ్య, న చ పంసుకేన ఓకిరేయ్య, భబ్బో ను ఖో సో పురిసో పరిత్తం అగ్గిం ఉజ్జాలేతున్తి. ఏవం, భన్తే’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౨౩౪).
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ఏత్థ చ యథాసకం ఆహారవసేన ధమ్మవిచయసమ్బోజ్ఝఙ్గాదీనం భావనా సముట్ఠాపనాతి వేదితబ్బా, సా అనన్తరం విభావితా ఏవ.
Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.
అచ్చారద్ధవీరియతాదీహీతి ఆది-సద్దేన పఞ్ఞాపయోగబలవతం పమోదుప్పిలావనఞ్చ సఙ్గణ్హాతి. తస్స నిగ్గణ్హనన్తి తస్స ఉద్ధతస్స చిత్తస్స సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గాదిసముట్ఠాపనేన ఉద్ధతాపత్తితో నిసేధనం. వుత్తమ్పి చేతం భగవతా –
Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –
‘‘యస్మిఞ్చ ఖో, భిక్ఖవే, సమయే ఉద్ధతం చిత్తం హోతి, కాలో తస్మిం సమయే పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ, కాలో సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ, కాలో ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ. తం కిస్స హేతు? ఉద్ధతం, భిక్ఖవే, చిత్తం, తం ఏతేహి ధమ్మేహి సువూపసమయం హోతి. సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం నిబ్బాపేతుకామో అస్స, సో తత్థ అల్లాని చేవ తిణాని….పే॰… పంసుకేన చ ఓకిరేయ్య, భబ్బో ను ఖో సో పురిసో మహన్తం అగ్గిక్ఖన్ధం నిబ్బాపేతున్తి. ఏవం, భన్తే’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౨౩౪).
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni….pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ఏత్థాపి యథాసకం ఆహారవసేన పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గాదీనం భావనా సముట్ఠాపనాతి వేదితబ్బా. తత్థ పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనా వుత్తా ఏవ, సమాధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స వుచ్చమానా, ఇతరస్స అనన్తరం వక్ఖతి. పఞ్ఞాపయోగమన్దతాయాతి పఞ్ఞాబ్యాపారస్స అప్పభావేన. యథా హి దానం అలోభప్పధానం, సీలం అదోసప్పధానం, ఏవం భావనా అమోహప్పధానా. తత్థ యదా పఞ్ఞా న బలవతీ హోతి, తదా భావనా పుబ్బేనాపరం విసేసావహా న హోతి, అనభిసఙ్ఖతో వియ ఆహారో పురిసస్స యోగినో చిత్తస్స అభిరుచిం న ఉప్పాదేతి, తేన తం నిరస్సాదం హోతి. తథా భావనాయ సమ్మదేవ వీథిపటిపత్తియా అభావేన ఉపసమసుఖం న విన్దతి, తేనపి చిత్తం నిరస్సాదం హోతి. తేన వుత్తం ‘‘పఞ్ఞాపయోగ…పే॰… నిరస్సాదం హోతీ’’తి.
Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na uppādeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti. Tathā bhāvanāya sammadeva vīthipaṭipattiyā abhāvena upasamasukhaṃ na vindati, tenapi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti.
తస్స సంవేగుప్పాదనఞ్చ పసాదుప్పాదనఞ్చ తికిచ్ఛనన్తి తం దస్సేన్తో ‘‘అట్ఠ సంవేగవత్థూనీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ జాతిజరాబ్యాధిమరణాని యథారహం సుగతియం దుగ్గతియఞ్చ హోన్తీతి తదఞ్ఞమేవ పఞ్చవిధబన్ధనాదిఖుప్పిపాసాదిఅఞ్ఞమఞ్ఞవిబాధనాదిహేతుకం అపాయదుక్ఖం దట్ఠబ్బం. తయిదం సబ్బం తేసం తేసం సత్తానం పచ్చుప్పన్నభవనిస్సితం గహితన్తి అతీతే అనాగతే చ కాలే వట్టమూలకదుక్ఖాని విసుం గహితానియేవ. యే పన సత్తా ఆహారూపజీవినో తత్థ చ ఉట్ఠానఫలూపజీవినో, తేసం అఞ్ఞేహి అసాధారణం జీవికదుక్ఖం అట్ఠమం సంవేగవత్థు గహితన్తి దట్ఠబ్బం. అయం వుచ్చతి సమయే సమ్పహంసనాతి అయం సమ్పహంసితబ్బసమయే వుత్తనయేన సంవేగజననవసేన చేవ పసాదుప్పాదనవసేన చ సమ్మదేవ పహంసనా, సంవేగజననపుబ్బకపసాదుప్పాదనేన భావనాచిత్తస్స తోసనాతిఅత్థో.
Tassa saṃveguppādanañca pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādiaññamaññavibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāniyeva. Ye pana sattā āhārūpajīvino tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena bhāvanācittassa tosanātiattho.
సమ్మాపటిపత్తిం ఆగమ్మాతి లీనుద్ధచ్చవిరహేన సమథవీథిపటిపత్తియా చ సమ్మదేవ భావనాపటిపత్తిం ఆగమ్మ.
Sammāpaṭipattiṃāgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma.
అలీనన్తిఆదీసు కోసజ్జపక్ఖికానం ధమ్మానం అనధిమత్తతాయ అలీనం, ఉద్ధచ్చపక్ఖికానం అనధిమత్తతాయ అనుద్ధతం, పఞ్ఞాపయోగసమ్పత్తియా ఉపసమసుఖాధిగమేన చ అనిరస్సాదం, తతో ఏవ ఆరమ్మణే సమప్పవత్తం సమథవీథిపటిపన్నఞ్చ. తత్థ అలీనతాయ పగ్గహే, అనుద్ధతాయ చ నిగ్గహే, అనిరస్సాదతాయ సమ్పహంసనే న బ్యాపారం ఆపజ్జతి. అలీనానుద్ధచ్చతాహి ఆరమ్మణే సమప్పవత్తం, అనిరస్సాదతాయ సమథవీథిపటిపన్నం, సమప్పవత్తియా వా అలీనం అనుద్ధతం, సమథవీథిపటిపత్తియా అనిరస్సాదన్తి దట్ఠబ్బం. అయం వుచ్చతి సమయే అజ్ఝుపేక్ఖనతాతి అయం అజ్ఝుపేక్ఖితబ్బసమయే చిత్తస్స పగ్గహనిగ్గహసమ్పహంసనేసు బ్యావటతాసఙ్ఖాతం పటిపక్ఖం అభిభుయ్య ఉపేక్ఖనా వుచ్చతి. ఏసాతి సమాధిబోజ్ఝఙ్గో అనుప్పన్నో ఉప్పజ్జతి. అరహత్తమగ్గేన భావనాపారిపూరీ హోతీతి ఏతేన నిప్పరియాయతో సమాధివేపుల్లప్పత్తోపి అరహా ఏవాతి దస్సేతి.
Alīnantiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannañca. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatāya ca niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhaccatāhi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye cittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya upekkhanā vuccati. Esāti samādhibojjhaṅgo anuppanno uppajjati. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti etena nippariyāyato samādhivepullappattopi arahā evāti dasseti.
అనురోధవిరోధపహానవసేన మజ్ఝత్తభావో ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స కారణం తస్మిం సతి సిజ్ఝనతో, అసతి చ అసిజ్ఝనతో, సో చ మజ్ఝత్తభావో విసయవసేన దువిధోతి ఆహ ‘‘సత్తమజ్ఝత్తతా సఙ్ఖారమజ్ఝత్తతా’’తి. తదుభయవసేన చస్స విరుజ్ఝనం పస్సద్ధిసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స భావనాయ ఏవ దూరీకతన్తి అనురుజ్ఝనస్సేవ పహానవిధిం దస్సేన్తో ‘‘సత్తమజ్ఝత్తతా’’తిఆదిమాహ. తథా హిస్స సత్తసఙ్ఖారకేలాయనపుగ్గలపరివజ్జనం ‘‘ఉప్పత్తియా కారణ’’న్తి వుచ్చతి. ఉపేక్ఖాయ హి విసేసతో రాగో పటిపక్ఖో, తతో రాగబహులస్స పుగ్గలస్స ఉపేక్ఖా ‘‘విసుద్ధిమగ్గో’’తి వుచ్చతి. ద్వీహాకారేహీతి కమ్మస్సకతాపచ్చవేక్ఖణం అత్తసుఞ్ఞతాపచ్చవేక్ఖణన్తి ఇమేహి ద్వీహి కారణేహి. ద్వీహేవాతి అవధారణం సఙ్ఖారసహితాయ సఙ్ఖ్యాసమానతాయ దస్సనత్థం. సఙ్ఖ్యా ఏవ హేత్థ సమానం, న సఙ్ఖ్యేయ్యం సబ్బథా సమానన్తి. అస్సామికభావో అనత్తనియతా. సతి హి అత్తని తస్స కిఞ్చనభావేన చీవరం అఞ్ఞం వా కిఞ్చి అత్తనియం నామ సియా, సో పన కోచి నత్థేవాతి అధిప్పాయో. అనద్ధనియన్తి, న అద్ధానక్ఖమం, న చిరట్ఠాయి ఇత్తరం అనిచ్చన్తి అత్థో. తావకాలికన్తి తస్సేవ వేవచనం.
Anurodhavirodhapahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhayavasena cassa virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassento ‘‘sattamajjhattatā’’tiādimāha. Tathā hissa sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanaṃ ‘‘uppattiyā kāraṇa’’nti vuccati. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho, tato rāgabahulassa puggalassa upekkhā ‘‘visuddhimaggo’’ti vuccati. Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhārasahitāya saṅkhyāsamānatāya dassanatthaṃ. Saṅkhyā eva hettha samānaṃ, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti, na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyi ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.
మమాయతీతి మమత్తం కరోతి. మమాతి తణ్హాయ పరిగ్గయ్హ తిట్ఠతి. ధనాయన్తాతి ధనం దబ్బం కరోన్తా. అస్సాతి ఉపేక్ఖాసమ్బోజ్ఝఙ్గస్స అరహత్తమగ్గేన భావనాపారిపూరీ హోతి. తథా హి అరహతో ఏవ ఛళఙ్గుపేక్ఖానిప్ఫత్తి.
Mamāyatīti mamattaṃ karoti. Mamāti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ dabbaṃ karontā. Assāti upekkhāsambojjhaṅgassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahato eva chaḷaṅgupekkhānipphatti.
అసుభారమ్మణా ధమ్మాతి అసుభప్పకారా అసుభఝానస్స ఆరమ్మణభూతా ధమ్మా. కామం ఇన్ద్రియబద్ధాపి కేసాదయో అసుభప్పకారా ఏవ, విసేసతో పన జిగుచ్ఛితబ్బే జిగుచ్ఛావహే గణ్హన్తో ‘‘దసా’’తి ఆహ. యథా మనసికరోతో సభావసరసతో తత్థ అసుభసఞ్ఞా సన్తిట్ఠతి, తథా పవత్తో మనసికారో ఉపాయమనసికారో. అసుభే అసుభపటిక్కూలాకారస్స ఉగ్గణ్హనం, యథా వా తత్థ ఉగ్గహనిమిత్తం ఉప్పజ్జతి, తథా మనసికారో అసుభనిమిత్తస్స ఉగ్గహో. ఉపచారప్పనావహాయ అసుభభావనాయ అనుయుఞ్జనా అసుభభావనానుయోగో.
Asubhārammaṇādhammāti asubhappakārā asubhajhānassa ārammaṇabhūtā dhammā. Kāmaṃ indriyabaddhāpi kesādayo asubhappakārā eva, visesato pana jigucchitabbe jigucchāvahe gaṇhanto ‘‘dasā’’ti āha. Yathā manasikaroto sabhāvasarasato tattha asubhasaññā santiṭṭhati, tathā pavatto manasikāro upāyamanasikāro. Asubhe asubhapaṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā manasikāro asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo.
మనచ్ఛట్ఠానం ఇన్ద్రియానం సుట్ఠు సుసంవరణే సతి అవసరం అలభన్తో కామచ్ఛన్దో పహీయతేవ, తథా భోజనే మత్తఞ్ఞునో మితాహారస్స థినమిద్ధాభిభవాభావా ఓతారం అలభమానో కామచ్ఛన్దో పహీయతి. యో పన ఆహారే పటిక్కూలసఞ్ఞం తబ్బిపరిణామస్స తదాధారస్స తస్స చ ఉదరియభూతస్స అతివియ జేగుచ్ఛతం, కాయస్స చ ఆహారతిట్ఠకతం సమ్మదేవ జానాతి, సో సబ్బసో భోజనే పమాణస్స జాననేన విసేసతో భోజనే మత్తఞ్ఞూ నామ. తస్స కామచ్ఛన్దో పహీయతేవ, అట్ఠకథాయం పన అప్పాహారతంయేవ దస్సేతుం ‘‘చతున్న’’న్తిఆది వుత్తం. అసుభకమ్మికతిస్సత్థేరో దన్తట్ఠిదస్సావీ. పహీనస్సాతి విక్ఖమ్భనవసేన పహీనస్స. అభిధమ్మపరియాయేన సబ్బోపి లోభో కామచ్ఛన్దనీవరణన్తి ‘‘అరహత్తమగ్గేన ఆయతిం అనుప్పాదో’’తి వుత్తం.
Manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ suṭṭhu susaṃvaraṇe sati avasaraṃ alabhanto kāmacchando pahīyateva, tathā bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyati. Yo pana āhāre paṭikkūlasaññaṃ tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāratiṭṭhakataṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena visesato bhojane mattaññū nāma. Tassa kāmacchando pahīyateva, aṭṭhakathāyaṃ pana appāhārataṃyeva dassetuṃ ‘‘catunna’’ntiādi vuttaṃ. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti ‘‘arahattamaggena āyatiṃ anuppādo’’ti vuttaṃ.
మేజ్జతి హితఫరణవసేన సినియ్హతీతి మిత్తో, హితేసీ పుగ్గలో, తస్మిం మిత్తే భవా, మిత్తస్స వా ఏసాతి మేత్తా, హితేసితా. సా ఏవ పటిపక్ఖతో చేతసో విముత్తీతి మేత్తాచేతోవిముత్తి. తత్థ మేత్తాయనస్స సత్తేసు హితఫరణస్స ఉప్పాదనం పవత్తనం మేత్తానిమిత్తస్స ఉగ్గహో. తేనాహ ‘‘ఓదిస్సకా’’తిఆది.
Mejjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Sā eva paṭipakkhato cetaso vimuttīti mettācetovimutti. Tattha mettāyanassa sattesu hitapharaṇassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Tenāha ‘‘odissakā’’tiādi.
తత్థ అత్తపియసహాయమజ్ఝత్తవేరివసేన ఓదిస్సకతా. సీమాసమ్భేదే కతే అనోదిస్సకతా. ఏకాదిదిసాఫరణవసేన దిసాఫరణతా మేత్తాయ ఉగ్గణ్హనే వేదితబ్బా. ఉగ్గహో యావ ఉపచారా దట్ఠబ్బో. ఉగ్గహితాయ ఆసేవనా భావనా, సబ్బా ఇత్థియో పురిసా అరియా అనరియా దేవా మనుస్సా వినిపాతికాతి సత్తోధికరణవసేన పవత్తా సత్తవిధా, అట్ఠవీసతివిధా వా, దసహి దిసాహి దిసోధికరణవసేన పవత్తా దసవిధా, ఏకేకాయ దిసాయ సత్తాదిఇత్థాదిఅవేరాదిభేదేన అసీతాధికచతుసతప్పభేదా చ ఓధిసోఫరణమేత్తా. సబ్బే సత్తా, పాణా, భూతా, పుగ్గలా, అత్తభావపరియాపన్నాతి ఏతేసం వసేన పఞ్చవిధా. ఏకేకస్మిం అవేరా హోన్తు, అబ్యాపజ్జా, అనీఘా, సుఖీ అత్తానం పరిహరన్తూతి చతుధా పవత్తియా వీసతివిధా అనోధిసోఫరణమేత్తా, తం సన్ధాయాహ – ‘‘ఓధిసో…పే॰… భావేన్తస్సపీ’’తి. త్వం ఏతస్సాతిఆదినా కమ్మస్సకతాపచ్చవేక్ఖణం దస్సేతి . పటిసఙ్ఖానే ఠితస్సాతి కోధే యథావుత్తస్స ఆదీనవస్స తప్పటిపక్ఖతో అకోధే మేత్తాయ ఆనిసంసస్స చ పటిసఙ్ఖానే సమ్మదేవ జాననే. సేవన్తస్సాతి భజన్తస్స బ్యాపాదో పహీయతి.
Tattha attapiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā. Sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggaṇhane veditabbā. Uggaho yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā, sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇamettā. Sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattiyā vīsatividhā anodhisopharaṇamettā, taṃ sandhāyāha – ‘‘odhiso…pe… bhāventassapī’’ti. Tvaṃ etassātiādinā kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ dasseti . Paṭisaṅkhāne ṭhitassāti kodhe yathāvuttassa ādīnavassa tappaṭipakkhato akodhe mettāya ānisaṃsassa ca paṭisaṅkhāne sammadeva jānane. Sevantassāti bhajantassa byāpādo pahīyati.
అతిభోజనే నిమిత్తగ్గాహోతి ఆహారస్స అధికభోజనే థినమిద్ధస్స నిమిత్తగ్గాహో, ‘‘ఏత్తకే భుత్తే థినమిద్ధం ఉప్పజ్జతి, ఏత్తకే నో’’తి థినమిద్ధస్స కారణాకారణగ్గాహోతి అత్థో. దివా సూరియాలోకన్తి దివా గహితనిమిత్తం సూరియాలోకం, రత్తియం మనసికరోన్తస్సపీతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. ధుతఙ్గానం వీరియనిస్సితత్తా వుత్తం ‘‘ధుతఙ్గనిస్సితసప్పాయకథాయపీ’’తి.
Atibhojane nimittaggāhoti āhārassa adhikabhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhaṃ uppajjati, ettake no’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ, rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
కుక్కుచ్చమ్పి కతాకతానుసోచనవసేన పవత్తమానం చేతసో అవూపసమావహతాయ ఉద్ధచ్చేన సమానలక్ఖణమేవాతి తదుభయస్స పహానకారణం దస్సేన్తో భగవా – ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, చేతసో వూపసమో’’తిఆదిమాహ. తస్మా బాహుసచ్చాది తస్స పహానకారణన్తి దస్సేతుం ‘‘అపిచ ఛ ధమ్మా’’తిఆదిమాహ. తత్థ బహుస్సుతస్స గన్థతో, అత్థతో ధమ్మం విచారేన్తస్స అత్తవేదాదిపటిలాభసమ్భవతో విక్ఖేపో న హోతి. యథావిహితపటిపత్తియా యథాధమ్మపటికారప్పత్తియా చ విప్పటిసారో అనవసరోవాతి ‘‘బాహుసచ్చేనపి…పే॰… ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం పహీయతీ’’తి వుత్తం. యదగ్గేన బహుస్సుతస్స పటిసఙ్ఖానవతో ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చం పహీయతి, తదగ్గేన పరిపుచ్ఛకతావినయపకతఞ్ఞుతాహిపి తం పహీయతీతి దట్ఠబ్బం. వుద్ధసేవితా చ వుద్ధసీలితం ఆవహతీతి చేతసో వూపసమకరత్తా ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చస్స పహానకారీ వుత్తా, వుద్ధభావం పన అనపేక్ఖిత్వా వినయధరా కుక్కుచ్చవినోదకా కల్యాణమిత్తాతి దట్ఠబ్బా. విక్ఖేపో చ భిక్ఖూనం యేభుయ్యేన కుక్కుచ్చహేతుకో హోతీతి ‘‘కప్పియాకప్పియపరిపుచ్ఛాబహులస్సా’’తిఆదినా వినయనయేనేవ పరిపుచ్ఛకతాదయో నిద్దిట్ఠా. పహీనే ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చేతి నిద్ధారణే భుమ్మం. కుక్కుచ్చస్స దోమనస్ససహగతత్తా అనాగామిమగ్గేన ఆయతిం అనుప్పాదో వుత్తో.
Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti tadubhayassa pahānakāraṇaṃ dassento bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, cetaso vūpasamo’’tiādimāha. Tasmā bāhusaccādi tassa pahānakāraṇanti dassetuṃ ‘‘apica cha dhammā’’tiādimāha. Tattha bahussutassa ganthato, atthato dhammaṃ vicārentassa attavedādipaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathāvihitapaṭipattiyā yathādhammapaṭikārappattiyā ca vippaṭisāro anavasarovāti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti vuttaṃ. Yadaggena bahussutassa paṭisaṅkhānavato uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā uddhaccakukkuccassa pahānakārī vuttā, vuddhabhāvaṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca bhikkhūnaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.
కుసలాకుసలా ధమ్మాతిఆదీసు యం వత్తబ్బం, తం హేట్ఠా వుత్తమేవ. కామం బాహుసచ్చపరిపుచ్ఛకతాహి అట్ఠవత్థుకాపి విచికిచ్ఛా పహీయతి, తథాపి రతనత్తయవిచికిచ్ఛామూలికా సేసవిచికిచ్ఛాతి కత్వా వుత్తం ‘‘తీణి రతనాని ఆరబ్భా’’తిఆది. వినయే పకతఞ్ఞుతాయ చ సతి సిక్ఖాయ కఙ్ఖాయ అసమ్భవో ఏవ, తథా రతనత్తయగుణావబోధే సతి పుబ్బన్తాదీసు సంసయస్సాతి ఆహ – ‘‘వినయే’’తిఆది. ఓకప్పనీయసద్ధా సద్ధేయ్యవత్థుం అనుపవిసిత్వా వియ అధిముచ్చనం, తఞ్చ తథా అధిమోక్ఖుప్పాదనమేవ. సద్ధాయ నిన్నపోణపబ్భారతా అధిముత్తి. అరహత్తేన కూటం గణ్హి సత్తపి బోజ్ఝఙ్గే విత్థారేత్వా దేసనాయ ఓసాపితత్తా.
Kusalākusalā dhammātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā vuttaṃ ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’tiādi. Vinaye pakataññutāya ca sati sikkhāya kaṅkhāya asambhavo eva, tathā ratanattayaguṇāvabodhe sati pubbantādīsu saṃsayassāti āha – ‘‘vinaye’’tiādi. Okappanīyasaddhā saddheyyavatthuṃ anupavisitvā viya adhimuccanaṃ, tañca tathā adhimokkhuppādanameva. Saddhāya ninnapoṇapabbhāratā adhimutti. Arahattena kūṭaṃ gaṇhi sattapi bojjhaṅge vitthāretvā desanāya osāpitattā.
ఆహారసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Āhārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౧. ఆహారసుత్తం • 1. Āhārasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ౧. ఆహారసుత్తవణ్ణనా • 1. Āhārasuttavaṇṇanā