| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ಅಬ್ಯಾಕತಪದಂ
Abyākatapadaṃ
ಅಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕೋ
Ahetukakusalavipāko
೪೩೧. ಇದಾನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಪದಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ – ವಿಪಾಕಂ ಕಿರಿಯಂ ರೂಪಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ। ತೇಸು ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇಪಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪರಿತ್ತವಿಪಾಕಂ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅಹೇತುಕಂ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ದ್ವಾರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ । ತಸ್ಸಾಪಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾದಿಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯಂ, ಅಸಾಧಾರಣಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ದೀಪೇತುಂ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕತತ್ತಾತಿ ಕತಕಾರಣಾ। ಉಪಚಿತತ್ತಾತಿ ಆಚಿತತ್ತಾ, ವಡ್ಢಿತಕಾರಣಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಕಾರಣಭೂತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಚಕ್ಖುತೋ ವಾ ಪವತ್ತಂ, ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ವಾ ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಪರತೋ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
431. Idāni abyākatapadaṃ bhājetvā dassetuṃ katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha catubbidhaṃ abyākataṃ – vipākaṃ kiriyaṃ rūpaṃ nibbānanti. Tesu vipākābyākataṃ. Vipākābyākatepi kusalavipākaṃ. Tasmimpi parittavipākaṃ. Tasmimpi ahetukaṃ. Tasmimpi pañcaviññāṇaṃ. Tasmimpi dvārapaṭipāṭiyā cakkhuviññāṇaṃ . Tassāpi, ṭhapetvā dvārārammaṇādisādhāraṇapaccayaṃ, asādhāraṇakammapaccayavaseneva uppattiṃ dīpetuṃ kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattātiādi vuttaṃ. Tattha katattāti katakāraṇā. Upacitattāti ācitattā, vaḍḍhitakāraṇā. Cakkhuviññāṇanti kāraṇabhūtassa cakkhussa viññāṇaṃ, cakkhuto vā pavattaṃ, cakkhusmiṃ vā nissitaṃ viññāṇanti cakkhuviññāṇaṃ. Parato sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಸನ್ನಿಸ್ಸಿತರೂಪವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ರೂಪಮತ್ತಾರಮ್ಮಣರಸಂ, ರೂಪಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ , ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾಯ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಯಾ ಅಪಗಮಪದಟ್ಠಾನಂ। ಪರತೋ ಆಗತಾನಿ ಸೋತಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸದ್ದಾದಿವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಸದ್ದಾದಿಮತ್ತಾರಮ್ಮಣರಸಾನಿ, ಸದ್ದಾದಿಅಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾನಿ, ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತೂನಂ ಅಪಗಮಪದಟ್ಠಾನಾನಿ।
Tattha cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, rūpamattārammaṇarasaṃ, rūpābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānaṃ , rūpārammaṇāya kiriyamanodhātuyā apagamapadaṭṭhānaṃ. Parato āgatāni sotādisannissitasaddādivijānanalakkhaṇāni sotaghānajivhākāyaviññāṇāni saddādimattārammaṇarasāni, saddādiabhimukhabhāvapaccupaṭṭhānāni, saddādiārammaṇānaṃ kiriyamanodhātūnaṃ apagamapadaṭṭhānāni.
ಇಧ ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಸ ಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸತ್ತ। ತೇಸು ಪಞ್ಚ ಅವಿಭತ್ತಿಕಾನಿ, ದ್ವೇ ಸವಿಭತ್ತಿಕಾನಿ। ತೇಸು ಚಿತ್ತಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕವಸೇನ ಚೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ವಿಭತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ, ವೇದನಾ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಕಝಾನಙ್ಗಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ತೀಸುಯೇವ। ರಾಸಯೋಪಿ ಇಮೇವ ತಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ಯೇವಾಪನಕೋ ಏಕೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಏವ।
Idha padapaṭipāṭiyā dasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena satta. Tesu pañca avibhattikāni, dve savibhattikāni. Tesu cittaṃ phassapañcakavasena ceva indriyavasena ca dvīsu ṭhānesu vibhattiṃ gacchati, vedanā phassapañcakajhānaṅgaindriyavasena tīsuyeva. Rāsayopi imeva tayo honti. Yevāpanako eko manasikāro eva.
೪೩೬. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಣ್ಡರನ್ತಿ ವತ್ಥುತೋ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಞ್ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಪಣ್ಡರಂ ನಾಮ, ಅಕುಸಲಂ ಭವಙ್ಗನಿಸ್ಸನ್ದೇನ, ವಿಪಾಕಂ ವತ್ಥುಪಣ್ಡರತ್ತಾ।
436. Niddesavāre cakkhuviññāṇaṃ paṇḍaranti vatthuto vuttaṃ. Kusalañhi attano parisuddhatāya paṇḍaraṃ nāma, akusalaṃ bhavaṅganissandena, vipākaṃ vatthupaṇḍarattā.
೪೩೯. ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಾನಿದ್ದೇಸೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀತಿ ಏಕಮೇವ ಪದಂ ವುತ್ತಂ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ದುಬ್ಬಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಿತಿಮತ್ತಮೇವೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ, ‘ಸಣ್ಠಿತಿಅವಟ್ಠಿತಿ’-ಭಾವಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಸಙ್ಗಹವಾರೇ ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ನ ಉದ್ಧಟಾನಿ। ಕಸ್ಮಾ? ವಿತಕ್ಕಪಚ್ಛಿಮಕಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ನಾಮ, ಹೇತುಪಚ್ಛಿಮಕೋ ಮಗ್ಗೋ ನಾಮ। ಪಕತಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇ ಝಾನಙ್ಗಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇ ಚ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನ ಉದ್ಧಟಂ। ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋಪೇತ್ಥ ಚತುರಙ್ಗಿಕೋಯೇವ ಭಾಜಿತೋ। ಸುಞ್ಞತವಾರೋ ಪಾಕತಿಕೋಯೇವ। ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿನಿದ್ದೇಸಾಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
439. Cittassekaggatāniddese cittassa ṭhitīti ekameva padaṃ vuttaṃ. Idampi hi dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattamevettha labbhati, ‘saṇṭhitiavaṭṭhiti’-bhāvaṃ pāpuṇituṃ na sakkoti. Saṅgahavāre jhānaṅgamaggaṅgāni na uddhaṭāni. Kasmā? Vitakkapacchimakañhi jhānaṃ nāma, hetupacchimako maggo nāma. Pakatiyā avitakkacitte jhānaṅgaṃ na labbhati, ahetukacitte ca maggaṅgāni. Tasmā idha ubhayampi na uddhaṭaṃ. Saṅkhārakkhandhopettha caturaṅgikoyeva bhājito. Suññatavāro pākatikoyeva. Sotaviññāṇādiniddesāpi imināva nayena veditabbā.
ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’ ಭಾಜಿತಾ, ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣೇ ‘ಸುಖ’ನ್ತಿ, ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ಸೋಪಿ ಚ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಹಿ ಚತೂಸು ಉಪಾದಾರೂಪಮೇವ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ಉಪಾದಾರೂಪೇಯೇವ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೇ ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ ಬಲವಾ ನ ಹೋತಿ। ಚತುನ್ನಂ ಅಧಿಕರಣೀನಂ ಉಪರಿ ಚತ್ತಾರೋ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಪಿಣ್ಡೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿಚುಪಿಣ್ಡೇಹೇವ ಪಹತಕಾಲೋ ವಿಯ ಫುಟ್ಠಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ವೇದನಾ ಮಜ್ಝತ್ತಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ। ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾ ಮಹಾಭೂತಾರಮ್ಮಣಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಕಾಯಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪಸಾದಪಚ್ಚಯೇಸು ಮಹಾಭೂತೇಸು ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ। ಯಥಾ ಅಧಿಕರಣೀಮತ್ಥಕೇ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಪಿಣ್ಡಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕೂಟೇನ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಪಿಣ್ಡಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕೂಟಂ ಅಧಿಕರಣಿಂ ಗಣ್ಹತೀತಿ, ನಿಘಂಸೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ। ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸುಖಸಹಗತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅನಿಟ್ಠೇ ದುಕ್ಖಸಹಗತಂ।
Kevalañhi cakkhuviññāṇādīsu ‘upekkhā’ bhājitā, kāyaviññāṇe ‘sukha’nti, ayamettha viseso. Sopi ca ghaṭṭanavasena hotīti veditabbo. Cakkhudvārādīsu hi catūsu upādārūpameva upādārūpaṃ ghaṭṭeti, upādārūpeyeva upādārūpaṃ ghaṭṭente paṭighaṭṭanānighaṃso balavā na hoti. Catunnaṃ adhikaraṇīnaṃ upari cattāro kappāsapicupiṇḍe ṭhapetvā picupiṇḍeheva pahatakālo viya phuṭṭhamattameva hoti. Vedanā majjhattaṭṭhāne tiṭṭhati. Kāyadvāre pana bahiddhā mahābhūtārammaṇaṃ ajjhattikakāyapasādaṃ ghaṭṭetvā pasādapaccayesu mahābhūtesu paṭihaññati. Yathā adhikaraṇīmatthake kappāsapicupiṇḍaṃ ṭhapetvā kūṭena paharantassa kappāsapicupiṇḍaṃ chinditvā kūṭaṃ adhikaraṇiṃ gaṇhatīti, nighaṃso balavā hoti, evameva paṭighaṭṭanānighaṃso balavā hoti. Iṭṭhe ārammaṇe sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, aniṭṭhe dukkhasahagataṃ.
ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ನಿಬದ್ಧಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ವತ್ಥಾದಿಸಙ್ಕಮನಂ ನಾಮೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ। ಕುಸಲವಿಪಾಕಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಇಟ್ಠೇ ಚ ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಚ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಸೋತಪಸಾದಾದೀನಿ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಇಟ್ಠಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು ಸವನಘಾಯನಸಾಯನಫುಸನಕಿಚ್ಚಾನಿ ಸಾಧಯಮಾನಾನಿ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸು ಠತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚನ್ತಿ। ಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಿಕೋಯೇವ ಹೋತಿ।
Imesaṃ pana pañcannaṃ cittānaṃ vatthudvārārammaṇāni nibaddhāneva honti, vatthādisaṅkamanaṃ nāmettha natthi. Kusalavipākacakkhuviññāṇañhi cakkhupasādaṃ vatthuṃ katvā iṭṭhe ca iṭṭhamajjhatte ca catusamuṭṭhānikarūpārammaṇe dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ cakkhudvāre ṭhatvā vipaccati. Sotaviññāṇādīni sotapasādādīni vatthuṃ katvā iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu saddādīsu savanaghāyanasāyanaphusanakiccāni sādhayamānāni sotadvārādīsu ṭhatvā vipaccanti. Saddo panettha dvisamuṭṭhānikoyeva hoti.
೪೫೫. ಮನೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ಸಭಾವಸುಞ್ಞತನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಮನೋಯೇವ ಧಾತು ಮನೋಧಾತು। ಸಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಅನನ್ತರಂ ರೂಪಾದಿವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ, ರೂಪಾದೀನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನರಸಾ, ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಅಪಗಮಪದಟ್ಠಾನಾ । ಇಧ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೇ ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ನವ। ತೇಸು ಸತ್ತ ಅವಿಭತ್ತಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಸವಿಭತ್ತಿಕಾನಿ। ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ದ್ವೇ ಯೇವಾಪನಕಾ। ವಿತಕ್ಕನಿದ್ದೇಸೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಚಿತ್ತಂ ನೇವ ಕುಸಲಂ ನಾಕುಸಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋತಿ ವಾ ನ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಗಹವಾರೇ ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ಝಾನಙ್ಗಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸೋತೇ ಪತಿತ್ವಾ ಗತನ್ತಿ। ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ ಪನ ನ ಲಬ್ಭತಿಯೇವಾತಿ ನ ಉದ್ಧಟಂ। ಸುಞ್ಞತವಾರೋ ಪಾಕತಿಕೋಯೇವ। ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥು ನಿಬದ್ಧಂ ಹದಯವತ್ಥುಮೇವ ಹೋತಿ। ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅನಿಬದ್ಧಾನಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ಠಾನಂ ಪನ ಏಕಂ। ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಕಿಚ್ಚಮೇವ ಹೇತಂ ಹೋತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಪಞ್ಚಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಕುಸಲವಿಪಾಕೇಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸು ನಿರುದ್ಧೇಸು ತಂಸಮನನ್ತರಾ ತಾನೇವ ಠಾನಪ್ಪತ್ತಾನಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ।
455. Manodhātuniddese sabhāvasuññatanissattaṭṭhena manoyeva dhātu manodhātu. Sā cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ rūpādivijānanalakkhaṇā, rūpādīnaṃ sampaṭicchanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, cakkhuviññāṇādiapagamapadaṭṭhānā . Idha dhammuddese dvādasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena nava. Tesu satta avibhattikāni dve savibhattikāni. Adhimokkho manasikāroti dve yevāpanakā. Vitakkaniddeso abhiniropanaṃ pāpetvā ṭhapito. Yasmā panetaṃ cittaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsaṅkappoti vā micchāsaṅkappoti vā na vuttaṃ. Saṅgahavāre labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasote patitvā gatanti. Maggaṅgaṃ pana na labbhatiyevāti na uddhaṭaṃ. Suññatavāro pākatikoyeva. Imassa cittassa vatthu nibaddhaṃ hadayavatthumeva hoti. Dvārārammaṇāni anibaddhāni. Tattha kiñcāpi dvārārammaṇāni saṅkamanti, ṭhānaṃ pana ekaṃ. Sampaṭicchanakiccameva hetaṃ hoti. Idañhi pañcadvāre pañcasu ārammaṇesu sampaṭicchanaṃ hutvā vipaccati. Kusalavipākesu cakkhuviññāṇādīsu niruddhesu taṃsamanantarā tāneva ṭhānappattāni rūpārammaṇādīni sampaṭicchati.
೪೬೯. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇಸು ಪಠಮಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಂ ‘ಪೀತಿ’ಪದಂ ಅಧಿಕಂ। ವೇದನಾಪಿ ‘ಸೋಮನಸ್ಸ’-ವೇದನಾ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪವತ್ತತಿ। ದುತಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’ ವೇದನಾ ಹೋತೀತಿ। ಪದಾನಿ ಮನೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸಸದಿಸಾನೇವ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸೋತೇ ಪತಿತ್ವಾ ಗತತ್ತಾಯೇವ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ನ ಉದ್ಧಟಾನಿ। ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಅಲಾಭತೋಯೇವ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನೇಸಾ ದುವಿಧಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಾ, ಛಳಾರಮ್ಮಣವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ, ಸನ್ತೀರಣಾದಿರಸಾ, ತಥಾಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಹದಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
469. Manoviññāṇadhātuniddesesu paṭhamamanoviññāṇadhātuyaṃ ‘pīti’padaṃ adhikaṃ. Vedanāpi ‘somanassa’-vedanā hoti. Ayañhi iṭṭhārammaṇasmiṃyeva pavattati. Dutiyamanoviññāṇadhātu iṭṭhamajjhattārammaṇe. Tasmā tattha ‘upekkhā’ vedanā hotīti. Padāni manodhātuniddesasadisāneva. Ubhayatthāpi pañcaviññāṇasote patitvā gatattāyeva jhānaṅgāni na uddhaṭāni. Maggaṅgāni alābhatoyeva. Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Lakkhaṇādito panesā duvidhāpi manoviññāṇadhātu ahetukavipākā, chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇā, santīraṇādirasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, hadayavatthupadaṭṭhānāti veditabbā.
ತತ್ಥ ಪಠಮಾ ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಹಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಕುಸಲವಿಪಾಕಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಅನನ್ತರಂ, ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಯಾ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾಯ, ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ತೀರಣಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಪಞ್ಚಸು ದ್ವಾರೇಸು ಠತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪನ ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಚಣ್ಡಸೋತೇ, ತಿರಿಯಂ ನಾವಾಯ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ, ಉದಕಂ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಠಾನಂ ನಾವಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಯಥಾಸೋತಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಪಲೋಭಯಮಾನೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಜವನಂ ಜವತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಜವಿತೇ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ವಾರೋ। ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ವಾರಂ ಅದತ್ವಾ ಜವನೇನ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರೇ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಮೇವ ಓತರತಿ। ಗವಕ್ಖನ್ಧೇ ನದಿಂ ತರನ್ತೇಪಿ ಏವಮೇವ ಉಪಮಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ। ಏವಮೇಸಾ ಯಂ ಜವನೇನ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣಂ ತಸ್ಸೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ।
Tattha paṭhamā dvīsu ṭhānesu vipaccati. Sā hi pañcadvāre kusalavipākacakkhuviññāṇādianantaraṃ, vipākamanodhātuyā taṃ ārammaṇaṃ sampaṭicchitvā niruddhāya, tasmiṃ yevārammaṇe santīraṇakiccaṃ sādhayamānā pañcasu dvāresu ṭhatvā vipaccati. Chasu dvāresu pana balavārammaṇe tadārammaṇā hutvā vipaccati. Kathaṃ? Yathā hi caṇḍasote, tiriyaṃ nāvāya gacchantiyā, udakaṃ chijjitvā thokaṃ ṭhānaṃ nāvaṃ anubandhitvā yathāsotameva gacchati, evameva chasu dvāresu balavārammaṇe palobhayamāne āpāthagate javanaṃ javati. Tasmiṃ javite bhavaṅgassa vāro. Idaṃ pana cittaṃ bhavaṅgassa vāraṃ adatvā javanena gahitārammaṇaṃ gahetvā ekaṃ dve cittavāre pavattitvā bhavaṅgameva otarati. Gavakkhandhe nadiṃ tarantepi evameva upamā vitthāretabbā. Evamesā yaṃ javanena gahitārammaṇaṃ tasseva gahitattā tadārammaṇaṃ nāma hutvā vipaccati.
ದುತಿಯಾ ಪನ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಕಥಂ? ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ತಾವ ಜಚ್ಚನ್ಧಜಚ್ಚಬಧಿರಜಚ್ಚಏಳಜಚ್ಚುಮ್ಮತ್ತಕಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕನಪುಂಸಕಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ವೀತಿವತ್ತಾಯ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಭವಙ್ಗಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಇಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣವೀಥಿಯಾ ಸನ್ತೀರಣಂ ಹುತ್ವಾ, ಬಲವಾರಮ್ಮಣೇ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ, ಮರಣಕಾಲೇ ಚುತಿ ಹುತ್ವಾತಿ ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ।
Dutiyā pana pañcasu ṭhānesu vipaccati. Kathaṃ? Manussaloke tāva jaccandhajaccabadhirajaccaeḷajaccummattakaubhatobyañjanakanapuṃsakānaṃ paṭisandhiggahaṇakāle paṭisandhi hutvā vipaccati. Paṭisandhiyā vītivattāya yāvatāyukaṃ bhavaṅgaṃ hutvā vipaccati. Iṭṭhamajjhatte pañcārammaṇavīthiyā santīraṇaṃ hutvā, balavārammaṇe chasu dvāresu tadārammaṇaṃ hutvā, maraṇakāle cuti hutvāti imesu pañcasu ṭhānesu vipaccatīti.
ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುದ್ವಯಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ।
Manoviññāṇadhātudvayaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಅಬ್ಯಾಕತವಿಪಾಕೋ • Abyākatavipāko
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಅಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಅಹೇತುಕಕುಸಲವಿಪಾಕವಣ್ಣನಾ • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
