Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi

पारायनवग्गनिद्देसो

Pārāyanavagganiddeso

१. अजितमाणवपुच्छानिद्देसो

1. Ajitamāṇavapucchāniddeso

१.

केनस्सु निवुतो लोको, [इच्‍चायस्मा अजितो]

Kenassunivuto loko, [iccāyasmā ajito]

केनस्सु नप्पकासति।

Kenassu nappakāsati;

किस्साभिलेपनं ब्रूसि ¹, किंसु तस्स महब्भयं॥

Kissābhilepanaṃ brūsi², kiṃsu tassa mahabbhayaṃ.

केनस्सु निवुतो लोकोति। लोकोति निरयलोको तिरच्छानलोको पेत्तिविसयलोको मनुस्सलोको देवलोको खन्धलोको धातुलोको आयतनलोको अयं लोको परो लोको ब्रह्मलोको देवलोको – अयं वुच्‍चति लोको। अयं लोको केन आवुतो निवुतो ओवुतो ³ पिहितो पटिच्छन्‍नो पटिकुज्‍जितोति – केनस्सु निवुतो लोको?

Kenassu nivuto lokoti. Lokoti nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko devaloko khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko devaloko – ayaṃ vuccati loko. Ayaṃ loko kena āvuto nivuto ovuto ⁴ pihito paṭicchanno paṭikujjitoti – kenassu nivuto loko?

इच्‍चायस्मा अजितोति। इच्‍चाति पदसन्धि पदसंसग्गो पदपारिपूरी अक्खरसमवायो ब्यञ्‍जनसिलिट्ठता पदानुपुब्बतापेतं ⁵ इच्‍चाति। आयस्माति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं आयस्माति। अजितोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं सङ्खा समञ्‍ञा पञ्‍ञत्ति वोहारो नामं नामकम्मं नामधेय्यं निरुत्ति ब्यञ्‍जनं अभिलापोति – इच्‍चायस्मा अजितो।

Iccāyasmā ajitoti. Iccāti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ ⁶ iccāti. Āyasmāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ āyasmāti. Ajitoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpoti – iccāyasmā ajito.

केनस्सु नप्पकासतीति केन लोको नप्पकासति न भासति न तपति न विरोचति न ञायति न पञ्‍ञायतीति – केनस्सु नप्पकासति ।

Kenassu nappakāsatīti kena loko nappakāsati na bhāsati na tapati na virocati na ñāyati na paññāyatīti – kenassu nappakāsati .

किस्साभिलेपनं ब्रूसीति किं लोकस्स लेपनं लग्गनं बन्धनं उपक्‍किलेसो। केन लोको लित्तो संलित्तो उपलित्तो किलिट्ठो संकिलिट्ठो मक्खितो संसट्ठो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धो, ब्रूसि आचिक्खसि देसेसि पञ्‍ञपेसि ⁷ पट्ठपेसि विवरसि विभजसि उत्तानीकरोसि ⁸ पकासेसीति – किस्साभिलेपनं ब्रूसि।

Kissābhilepanaṃ brūsīti kiṃ lokassa lepanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso. Kena loko litto saṃlitto upalitto kiliṭṭho saṃkiliṭṭho makkhito saṃsaṭṭho laggo laggito palibuddho, brūsi ācikkhasi desesi paññapesi ⁹ paṭṭhapesi vivarasi vibhajasi uttānīkarosi ¹⁰ pakāsesīti – kissābhilepanaṃ brūsi.

किंसु तस्स महब्भयन्ति किं लोकस्स भयं महब्भयं पीळनं घट्टनं उपद्दवो उपसग्गोति – किंसु तस्स महब्भयं। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Kiṃsutassa mahabbhayanti kiṃ lokassa bhayaṃ mahabbhayaṃ pīḷanaṃ ghaṭṭanaṃ upaddavo upasaggoti – kiṃsu tassa mahabbhayaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘केनस्सु निवुतो लोको, [इच्‍चायस्मा अजितो]

‘‘Kenassu nivuto loko, [iccāyasmā ajito]

केनस्सु नप्पकासति।

Kenassu nappakāsati;

किस्साभिलेपनं ब्रूसि, किंसु तस्स महब्भय’’न्ति॥

Kissābhilepanaṃ brūsi, kiṃsu tassa mahabbhaya’’nti.

२.

अविज्‍जाय निवुतो लोको, [अजिताति भगवा]

Avijjāya nivuto loko, [ajitāti bhagavā]

वेविच्छा पमादा नप्पकासति।

Vevicchā pamādā nappakāsati;

जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भयं॥

Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhayaṃ.

अविज्‍जाय निवुतो लोकोति। अविज्‍जाति दुक्खे अञ्‍ञाणं दुक्खसमुदये अञ्‍ञाणं दुक्खनिरोधे अञ्‍ञाणं दुक्खनिरोधगामिनिया पटिपदाय अञ्‍ञाणं, पुब्बन्ते अञ्‍ञाणं अपरन्ते अञ्‍ञाणं पुब्बन्तापरन्ते अञ्‍ञाणं, इदप्पच्‍चयतापटिच्‍चसमुप्पन्‍नेसु धम्मेसु अञ्‍ञाणं, यं एवरूपं अञ्‍ञाणं अदस्सनं अनभिसमयो अननुबोधो असम्बोधो अप्पटिवेधो असंगाहना अपरियोगाहना असमपेक्खना अपच्‍चवेक्खणा ¹¹ अपच्‍चवेक्खणकम्मं दुम्मेज्झं बाल्यं असम्पजञ्‍ञं मोहो पमोहो सम्मोहो अविज्‍जा अविज्‍जोघो अविज्‍जायोगो अविज्‍जानुसयो अविज्‍जापरियुट्ठानं अविज्‍जालङ्गी मोहो अकुसलमूलं, अयं वुच्‍चति – अविज्‍जा।

Avijjāya nivuto lokoti. Avijjāti dukkhe aññāṇaṃ dukkhasamudaye aññāṇaṃ dukkhanirodhe aññāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ, pubbante aññāṇaṃ aparante aññāṇaṃ pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ, yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ anabhisamayo ananubodho asambodho appaṭivedho asaṃgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhaṇā ¹² apaccavekkhaṇakammaṃ dummejjhaṃ bālyaṃ asampajaññaṃ moho pamoho sammoho avijjā avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ vuccati – avijjā.

लोकोति निरयलोको तिरच्छानलोको पेत्तिविसयलोको मनुस्सलोको देवलोको खन्धलोको धातुलोको आयतनलोको अयं लोको परो लोको ब्रह्मलोको देवलोको – अयं वुच्‍चति लोको। अयं लोको इमाय अविज्‍जाय आवुतो निवुतो ओवुतो पिहितो पटिच्छन्‍नो पटिकुज्‍जितोति – अविज्‍जाय निवुतो लोको।

Lokoti nirayaloko tiracchānaloko pettivisayaloko manussaloko devaloko khandhaloko dhātuloko āyatanaloko ayaṃ loko paro loko brahmaloko devaloko – ayaṃ vuccati loko. Ayaṃ loko imāya avijjāya āvuto nivuto ovuto pihito paṭicchanno paṭikujjitoti – avijjāya nivuto loko.

अजिताति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनं। अपि च, भग्गरागोति भगवा; भग्गदोसोति भगवा; भग्गमोहोति भगवा; भग्गमानोति भगवा; भग्गदिट्ठीति भगवा; भग्गकण्टकोति भगवा; भग्गकिलेसोति भगवा; भजि विभजि पविभजि धम्मरतनन्ति भगवा; भवानं अन्तकरोति भगवा; भावितकायो भावितसीलो भावितचित्तो ¹³ भावितपञ्‍ञोति भगवा; भजि वा भगवा अरञ्‍ञवनपत्थानि पन्तानि सेनासनानि अप्पसद्दानि अप्पनिग्घोसानि विजनवातानि मनुस्सराहस्सेय्यकानि ¹⁴ पटिसल्‍लानसारुप्पानीति भगवा; भागी वा भगवा चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्‍चयभेसज्‍जपरिक्खारानन्ति भगवा; भागी वा भगवा अत्थरसस्स धम्मरसस्स विमुत्तिरसस्स अधिसीलस्स अधिचित्तस्स अधिपञ्‍ञायाति भगवा; भागी वा भगवा चतुन्‍नं झानानं चतुन्‍नं अप्पमञ्‍ञानं चतुन्‍नं अरूपसमापत्तीनन्ति भगवा; भागी वा भगवा अट्ठन्‍नं विमोक्खानं अट्ठन्‍नं अभिभायतनानं नवन्‍नं अनुपुब्बसमापत्तीनन्ति भगवा; भागी वा भगवा दसन्‍नं सञ्‍ञाभावनानं कसिणसमापत्तीनं आनापानस्सतिसमाधिस्स असुभसमापत्तियाति भगवा; भागी वा भगवा चतुन्‍नं सतिपट्ठानानं चतुन्‍नं सम्मप्पधानानं चतुन्‍नं इद्धिपादानं पञ्‍चन्‍नं इन्द्रियानं पञ्‍चन्‍नं बलानं सत्तन्‍नं बोज्झङ्गानं अरियस्स अट्ठङ्गिकस्स मग्गस्साति भगवा; भागी वा भगवा दसन्‍नं तथागतबलानं चतुन्‍नं वेसारज्‍जानं चतुन्‍नं पटिसम्भिदानं छन्‍नं अभिञ्‍ञानं छन्‍नं बुद्धधम्मानन्ति भगवा; भगवाति नेतं नामं मातरा कतं न पितरा कतं न भातरा कतं न भगिनिया कतं न मित्तामच्‍चेहि कतं न ञातिसालोहितेहि कतं न समणब्राह्मणेहि कतं न देवताहि कतं। विमोक्खन्तिकमेतं बुद्धानं भगवन्तानं बोधिया मूले सह सब्बञ्‍ञुतञाणस्स पटिलाभा सच्छिका पञ्‍ञत्ति, यदिदं भगवाति – अजिताति भगवा।

Ajitāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Api ca, bhaggarāgoti bhagavā; bhaggadosoti bhagavā; bhaggamohoti bhagavā; bhaggamānoti bhagavā; bhaggadiṭṭhīti bhagavā; bhaggakaṇṭakoti bhagavā; bhaggakilesoti bhagavā; bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā; bhavānaṃ antakaroti bhagavā; bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto ¹⁵ bhāvitapaññoti bhagavā; bhaji vā bhagavā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni ¹⁶ paṭisallānasāruppānīti bhagavā; bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā; bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā; bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā; bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbasamāpattīnanti bhagavā; bhāgī vā bhagavā dasannaṃ saññābhāvanānaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ ānāpānassatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā; bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā; bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā; bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ na pitarā kataṃ na bhātarā kataṃ na bhaginiyā kataṃ na mittāmaccehi kataṃ na ñātisālohitehi kataṃ na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ na devatāhi kataṃ. Vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – ajitāti bhagavā.

वेविच्छा पमादा नप्पकासतीति। वेविच्छं वुच्‍चति पञ्‍च मच्छरियानि – आवासमच्छरियं, कुलमच्छरियं, लाभमच्छरियं, वण्णमच्छरियं , धम्ममच्छरियं। यं एवरूपं मच्छेरं मच्छरायना मच्छरायितत्तं वेविच्छं कदरियं कटुकञ्‍चुकता अग्गहितत्तं चित्तस्स – इदं वुच्‍चति मच्छरियं। अपि च खन्धमच्छरियम्पि मच्छरियं, धातुमच्छरियम्पि मच्छरियं, आयतनमच्छरियम्पि मच्छरियं, गाहो वुच्‍चति मच्छरियं। पमादो वत्तब्बो – कायदुच्‍चरिते वा वचीदुच्‍चरिते वा मनोदुच्‍चरिते वा पञ्‍चसु कामगुणेसु वा चित्तस्स वोसग्गो ¹⁷ वोसग्गानुप्पदानं कुसलानं धम्मानं भावनाय असक्‍कच्‍चकिरियता असातच्‍चकिरियता अनट्ठितकिरियता ¹⁸ ओलीनवुत्तिता निक्खित्तच्छन्दता निक्खित्तधुरता अनासेवना अभावना अबहुलीकम्मं अनधिट्ठानं अननुयोगो पमादो। यो एवरूपो पमादो पमज्‍जना पमज्‍जितत्तं – अयं वुच्‍चति पमादो। वेविच्छा पमादा नप्पकासतीति इमिना च मच्छरियेन इमिना च पमादेन लोको नप्पकासति न भासति न तपति न विरोचति न ञायति न पञ्‍ञायतीति – वेविच्छा पमादा नप्पकासति।

Vevicchā pamādā nappakāsatīti. Vevicchaṃ vuccati pañca macchariyāni – āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ , dhammamacchariyaṃ. Yaṃ evarūpaṃ maccheraṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ cittassa – idaṃ vuccati macchariyaṃ. Api ca khandhamacchariyampi macchariyaṃ, dhātumacchariyampi macchariyaṃ, āyatanamacchariyampi macchariyaṃ, gāho vuccati macchariyaṃ. Pamādo vattabbo – kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu kāmaguṇesu vā cittassa vosaggo ¹⁹ vosaggānuppadānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā ²⁰ olīnavuttitā nikkhittacchandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ – ayaṃ vuccati pamādo. Vevicchā pamādā nappakāsatīti iminā ca macchariyena iminā ca pamādena loko nappakāsati na bhāsati na tapati na virocati na ñāyati na paññāyatīti – vevicchā pamādā nappakāsati.

जप्पाभिलेपनं ब्रूमीति जप्पा वुच्‍चति तण्हा। यो रागो सारागो अनुनयो अनुरोधो नन्दी ²¹ नन्दिरागो चित्तस्स सारागो इच्छा मुच्छा अज्झोसानं गेधो पलिगेधो सङ्गो पङ्को एजा माया जनिका सञ्‍जननी सिब्बिनी जालिनी सरिता विसत्तिका सुत्तं विसटा ²² आयूहनी दुतिया द्पणिधि भवनेत्ति वनं वनथो सन्थवो ²³ सिनेहो अपेक्खा पटिबन्धु आसा आसीसना ²⁴ आसीसितत्तं रूपासा सद्दासा गन्धासा रसासा फोट्ठब्बासा लाभासा धनासा पुत्तासा जीवितासा जप्पा पजप्पा अभिजप्पा जप्पना जप्पितत्तं लोलुप्पं लोलुप्पायना लोलुप्पायितत्तं पुच्छञ्‍जिकता साधुकम्यता अधम्मरागो विसमलोभो निकन्ति निकामना पत्थना पिहना सम्पत्थना कामतण्हा भवतण्हा विभवतण्हा रूपतण्हा अरूपतण्हा निरोधतण्हा रूपतण्हा सद्दतण्हा गन्धतण्हा रसतण्हा फोट्ठब्बतण्हा धम्मतण्हा ओघो योगो गन्थो उपादानं आवरणं नीवरणं छदनं बन्धनं उपक्‍किलेसो अनुसयो परियुट्ठानं लता वेविच्छं दुक्खमूलं दुक्खनिदानं दुक्खप्पभवो मारपासो मारबळिसं मारामिसं मारविसयो मारनिवासो मारगोचरो मारबन्धनं तण्हानदी तण्हाजालं तण्हागद्दुलं तण्हासमुद्दो अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं – अयं वुच्‍चति जप्पा। लोकस्स लेपनं लग्गनं बन्धनं उपक्‍किलेसो इमाय जप्पाय लोको लित्तो संलित्तो उपलित्तो किलिट्ठो संकिलिट्ठो मक्खितो संसट्ठो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धोति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्‍ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – जप्पाभिलेपनं ब्रूमि।

Jappābhilepanaṃ brūmīti jappā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandī ²⁵ nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paligedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjananī sibbinī jālinī saritā visattikā suttaṃ visaṭā ²⁶ āyūhanī dutiyā dpaṇidhi bhavanetti vanaṃ vanatho santhavo ²⁷ sineho apekkhā paṭibandhu āsā āsīsanā ²⁸ āsīsitattaṃ rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchañjikatā sādhukamyatā adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabaḷisaṃ mārāmisaṃ māravisayo māranivāso māragocaro mārabandhanaṃ taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṃ – ayaṃ vuccati jappā. Lokassa lepanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso imāya jappāya loko litto saṃlitto upalitto kiliṭṭho saṃkiliṭṭho makkhito saṃsaṭṭho laggo laggito palibuddhoti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – jappābhilepanaṃ brūmi.

दुक्खमस्स महब्भयन्ति। दुक्खन्ति जातिदुक्खं जरादुक्खं ब्याधिदुक्खं मरणदुक्खं सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासदुक्खं नेरयिकं दुक्खं तिरच्छानयोनिकं दुक्खं पेत्तिविसयिकं दुक्खं मानुसिकं दुक्खं गब्भोक्‍कन्तिमूलकं दुक्खं गब्भट्ठितिमूलकं ²⁹ दुक्खं गब्भवुट्ठानमूलकं दुक्खं जातस्सूपनिबन्धकं दुक्खं जातस्स पराधेय्यकं दुक्खं अत्तूपक्‍कमदुक्खं परूपक्‍कमदुक्खं सङ्खारदुक्खं विपरिणामदुक्खं चक्खुरोगो सोतरोगो घानरोगो जिव्हारोगो कायरोगो सीसरोगो कण्णरोगो मुखरोगो दन्तरोगो कासो सासो पिनासो डाहो ³⁰ जरो कुच्छिरोगो मुच्छा पक्खन्दिका सूला विसूचिका कुट्ठं गण्डो किलासो सोसो अपमारो दद्दु कण्डु कच्छु रखसा ³¹ वितच्छिका लोहितपित्तं ³² मधुमेहो अंसा पिळका भगन्दला पित्तसमुट्ठाना आबाधा सेम्हसमुट्ठाना आबाधा वातसमुट्ठाना आबाधा सन्‍निपातिका आबाधा उतुपरिणामजा आबाधा विसमपरिहारजा आबाधा ओपक्‍कमिका आबाधा कम्मविपाकजा आबाधा सीतं उण्हं जिघच्छा पिपासा उच्‍चारो पस्सावो डंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सं दुक्खं मातुमरणं दुक्खं पितुमरणं दुक्खं भातुमरणं दुक्खं भगिनिमरणं दुक्खं पुत्तमरणं दुक्खं धीतुमरणं दुक्खं ञातिब्यसनं दुक्खं रोगब्यसनं दुक्खं भोगब्यसनं दुक्खं सीलब्यसनं दुक्खं दिट्ठिब्यसनं दुक्खं येसं धम्मानं आदितो समुदागमनं पञ्‍ञायति। अत्थङ्गमतो निरोधो पञ्‍ञायति। कम्मसन्‍निस्सितो विपाको। विपाकसन्‍निस्सितं कम्मं, नामसन्‍निस्सितं रूपं रूपसन्‍निस्सितं नामं, जातिया अनुगतं जराय अनुसटं ब्याधिना अभिभूतं मरणेन अब्भाहतं दुक्खे पतिट्ठितं अताणं अलेणं असरणं असरणीभूतं – इदं वुच्‍चति दुक्खं। इदं दुक्खं लोकस्स भयं महाभयं पीळनं घट्टनं उपद्दवो उपसग्गोति – दुक्खमस्स महब्भयं। तेनाह भगवा –

Dukkhamassamahabbhayanti. Dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānayonikaṃ dukkhaṃ pettivisayikaṃ dukkhaṃ mānusikaṃ dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ ³³ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassūpanibandhakaṃ dukkhaṃ jātassa parādheyyakaṃ dukkhaṃ attūpakkamadukkhaṃ parūpakkamadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ vipariṇāmadukkhaṃ cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍāho ³⁴ jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā ³⁵ vitacchikā lohitapittaṃ ³⁶ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utupariṇāmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ dukkhaṃ mātumaraṇaṃ dukkhaṃ pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginimaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātibyasanaṃ dukkhaṃ rogabyasanaṃ dukkhaṃ bhogabyasanaṃ dukkhaṃ sīlabyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhibyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati. Atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasannissito vipāko. Vipākasannissitaṃ kammaṃ, nāmasannissitaṃ rūpaṃ rūpasannissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ dukkhe patiṭṭhitaṃ atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ – idaṃ vuccati dukkhaṃ. Idaṃ dukkhaṃ lokassa bhayaṃ mahābhayaṃ pīḷanaṃ ghaṭṭanaṃ upaddavo upasaggoti – dukkhamassa mahabbhayaṃ. Tenāha bhagavā –

‘‘अविज्‍जाय निवुतो लोको, [अजिताति भगवा]

‘‘Avijjāya nivuto loko, [ajitāti bhagavā]

वेविच्छा पमादा नप्पकासति।

Vevicchā pamādā nappakāsati;

जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भय’’न्ति॥

Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhaya’’nti.

३.

सवन्ति सब्बधि सोता, [इच्‍चायस्मा अजितो]

Savantisabbadhi sotā, [iccāyasmā ajito]

सोतानं किं निवारणं।

Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ;

सोतानं संवरं ब्रूहि, केन सोता पिधिय्यरे ³⁷ ॥

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, kena sotā pidhiyyare³⁸.

सवन्ति सब्बधि सोताति। सोताति तण्हासोतो दिट्ठिसोतो किलेससोतो दुच्‍चरितसोतो अविज्‍जासोतो। सब्बधीति सब्बेसु आयतनेसु। सवन्तीति सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्ति। चक्खुतो रूपे सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्ति। सोततो सद्दे सवन्ति…पे॰… घानतो गन्धे सवन्ति… जिव्हातो रसे सवन्ति… कायतो फोट्ठब्बे सवन्ति… मनतो धम्मे सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्ति। चक्खुतो रूपतण्हा सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्ति। सोततो सद्दतण्हा सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्ति। घानतो गन्धतण्हा सवन्ति… जिव्हातो रसतण्हा सवन्ति… कायतो फोट्ठब्बतण्हा सवन्ति… मनतो धम्मतण्हा सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्तीति – सवन्ति सब्बधि सोता।

Savanti sabbadhi sotāti. Sotāti taṇhāsoto diṭṭhisoto kilesasoto duccaritasoto avijjāsoto. Sabbadhīti sabbesu āyatanesu. Savantīti savanti āsavanti sandanti pavattanti. Cakkhuto rūpe savanti āsavanti sandanti pavattanti. Sotato sadde savanti…pe… ghānato gandhe savanti… jivhāto rase savanti… kāyato phoṭṭhabbe savanti… manato dhamme savanti āsavanti sandanti pavattanti. Cakkhuto rūpataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattanti. Sotato saddataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattanti. Ghānato gandhataṇhā savanti… jivhāto rasataṇhā savanti… kāyato phoṭṭhabbataṇhā savanti… manato dhammataṇhā savanti āsavanti sandanti pavattantīti – savanti sabbadhi sotā.

इच्‍चायस्मा अजितोति। इच्‍चाति पदसन्धि…पे॰… पदानुपुब्बतापेतं इच्‍चाति…पे॰… इच्‍चायस्मा अजितो।

Iccāyasmā ajitoti. Iccāti padasandhi…pe… padānupubbatāpetaṃ iccāti…pe… iccāyasmā ajito.

सोतानं किं निवारणन्ति सोतानं किं आवरणं नीवरणं संवरणं रक्खनं गोपनन्ति – सोतानं किं निवारणं।

Sotānaṃ kiṃ nivāraṇanti sotānaṃ kiṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhanaṃ gopananti – sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ.

सोतानं संवरं ब्रूहीति सोतानं आवरणं नीवरणं संवरणं रक्खनं गोपनं ब्रूहि आचिक्ख देसेहि पञ्‍ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – सोतानं संवरं ब्रूहि।

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhīti sotānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhanaṃ gopanaṃ brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi.

केन सोता पिधिय्यरेति केन सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्तीति – केन सोता पिधिय्यरे। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Kenasotā pidhiyyareti kena sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattantīti – kena sotā pidhiyyare. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘सवन्ति सब्बधि सोता, [इच्‍चायस्मा अजितो]

‘‘Savanti sabbadhi sotā, [iccāyasmā ajito]

सोतानं किं निवारणं।

Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ;

सोतानं संवरं ब्रूहि, केन सोता पिधिय्यरे’’॥

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, kena sotā pidhiyyare’’.

४.

यानि सोतानि लोकस्मिं, [अजिताति भगवा]

Yānisotāni lokasmiṃ, [ajitāti bhagavā]

सति तेसं निवारणं।

Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;

सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्‍ञायेते पिधिय्यरे॥

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyetepidhiyyare.

यानि सोतानि लोकस्मिन्ति यानि एतानि सोतानि मया कित्तितानि पकित्तितानि आचिक्खितानि देसितानि पञ्‍ञपितानि पट्ठपितानि विवरितानि विभजितानि ³⁹ उत्तानीकतानि पकासितानि, सेय्यथिदं ⁴⁰ – तण्हासोतो दिट्ठिसोतो किलेससोतो दुच्‍चरितसोतो अविज्‍जासोतो। लोकस्मिन्ति अपायलोके मनुस्सलोके देवलोके खन्धलोके धातुलोके आयतनलोकेति – यानि सोतानि लोकस्मिं। अजिताति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति।

Yāni sotāni lokasminti yāni etāni sotāni mayā kittitāni pakittitāni ācikkhitāni desitāni paññapitāni paṭṭhapitāni vivaritāni vibhajitāni ⁴¹ uttānīkatāni pakāsitāni, seyyathidaṃ ⁴² – taṇhāsoto diṭṭhisoto kilesasoto duccaritasoto avijjāsoto. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloketi – yāni sotāni lokasmiṃ. Ajitāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.

सति तेसं निवारणन्ति। सतीति या सति अनुस्सति पटिस्सति सति सरणता धारणता अपिलापनता असम्मुस्सनता सति सतिन्द्रियं सतिबलं सम्मासति सतिसम्बोज्झङ्गो एकायनमग्गो – अयं वुच्‍चति सति। निवारणन्ति आवरणं नीवरणं संवरणं रक्खनं गोपनन्ति – सति तेसं निवारणं।

Sati tesaṃ nivāraṇanti. Satīti yā sati anussati paṭissati sati saraṇatā dhāraṇatā apilāpanatā asammussanatā sati satindriyaṃ satibalaṃ sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo – ayaṃ vuccati sati. Nivāraṇanti āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhanaṃ gopananti – sati tesaṃ nivāraṇaṃ.

सोतानं संवरं ब्रूमीति सोतानं आवरणं नीवरणं संवरणं रक्खनं गोपनं ब्रूमि आचिक्खामि…पे॰… उत्तानीकरोमि पकासेमीति – सोतानं संवरं ब्रूमि।

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmīti sotānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ saṃvaraṇaṃ rakkhanaṃ gopanaṃ brūmi ācikkhāmi…pe… uttānīkaromi pakāsemīti – sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi.

पञ्‍ञायेते पिधिय्यरेति। पञ्‍ञाति या पञ्‍ञा पजानना…पे॰… अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि। पञ्‍ञायेते पिधिय्यरेति – पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनत्ता’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘अविज्‍जापच्‍चया सङ्खारा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘सङ्खारपच्‍चया विञ्‍ञाण’’न्ति…पे॰… ‘‘विञ्‍ञाणपच्‍चया नामरूप’’न्ति… ‘‘नामरूपपच्‍चया सळायतन’’न्ति… ‘‘सळायतनपच्‍चया फस्सो’’ति… ‘‘फस्सपच्‍चया वेदना’’ति… ‘‘वेदनापच्‍चया तण्हा’’ति… ‘‘तण्हापच्‍चया उपादान’’न्ति… ‘‘उपादानपच्‍चया भवो’’ति… ‘‘भवपच्‍चया जाती’’ति… ‘‘जातिपच्‍चया जरामरण’’न्ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘अविज्‍जानिरोधा सङ्खारनिरोधो’’ति… ‘‘सङ्खारनिरोधा विञ्‍ञाणनिरोधो’’ति… ‘‘विञ्‍ञाणनिरोधा नामरूपनिरोधो’’ति… ‘‘नामरूपनिरोधा सळायतननिरोधो’’ति… ‘‘सळायतननिरोधा फस्सनिरोधो’’ति… ‘‘फस्सनिरोधा वेदनानिरोधो’’ति… ‘‘वेदनानिरोधा तण्हानिरोधो’’ति… ‘‘तण्हानिरोधा उपादाननिरोधो’’ति… ‘‘उपादाननिरोधा भवनिरोधो’’ति… ‘‘भवनिरोधा जातिनिरोधो’’ति… ‘‘जातिनिरोधा जरामरणनिरोधो’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति…पे॰… ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति… ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति… ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘इमे धम्मा आसवा’’ति…पे॰… ‘‘अयं आसवसमुदयो’’ति… ‘‘अयं आसवनिरोधो’’ति… ‘‘अयं आसवनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। ‘‘इमे धम्मा अभिञ्‍ञेय्या’’ति…पे॰… ‘‘इमे धम्मा परिञ्‍ञेय्या’’ति… ‘‘इमे धम्मा पहातब्बा’’ति… ‘‘इमे धम्मा भावेतब्बा’’ति… ‘‘इमे धम्मा सच्छिकातब्बा’’ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। छन्‍नं फस्सायतनानं समुदयञ्‍च अत्थङ्गमञ्‍च अस्सादञ्‍च आदीनवञ्‍च निस्सरणञ्‍च जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्ति। पञ्‍चन्‍नं उपादानक्खन्धानं समुदयञ्‍च अत्थङ्गमञ्‍च अस्सादञ्‍च आदीनवञ्‍च निस्सरणञ्‍च जानतो पस्सतो… चतुन्‍नं महाभूतानं समुदयञ्‍च अत्थङ्गमञ्‍च अस्सादञ्‍च आदीनवञ्‍च निस्सरणञ्‍च जानतो पस्सतो… यं किञ्‍चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्मन्ति जानतो पस्सतो पञ्‍ञायेते सोता पिधीयन्ति पच्छिज्‍जन्ति न सवन्ति न आसवन्ति न सन्दन्ति नप्पवत्तन्तीति – पञ्‍ञायेते पिधिय्यरे। तेनाह भगवा –

Paññāyete pidhiyyareti. Paññāti yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Paññāyete pidhiyyareti – paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Sabbe saṅkhārā anattā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti…pe… ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti… ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti… ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti… ‘‘phassapaccayā vedanā’’ti… ‘‘vedanāpaccayā taṇhā’’ti… ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti… ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti… ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti… ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Avijjānirodhā saṅkhāranirodho’’ti… ‘‘saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho’’ti… ‘‘viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho’’ti… ‘‘nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho’’ti… ‘‘saḷāyatananirodhā phassanirodho’’ti… ‘‘phassanirodhā vedanānirodho’’ti… ‘‘vedanānirodhā taṇhānirodho’’ti… ‘‘taṇhānirodhā upādānanirodho’’ti… ‘‘upādānanirodhā bhavanirodho’’ti… ‘‘bhavanirodhā jātinirodho’’ti… ‘‘jātinirodhā jarāmaraṇanirodho’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Idaṃ dukkha’’nti…pe… ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti… ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti… ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Ime dhammā āsavā’’ti…pe… ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti… ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti… ‘‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. ‘‘Ime dhammā abhiññeyyā’’ti…pe… ‘‘ime dhammā pariññeyyā’’ti… ‘‘ime dhammā pahātabbā’’ti… ‘‘ime dhammā bhāvetabbā’’ti… ‘‘ime dhammā sacchikātabbā’’ti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattanti. Pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca jānato passato… catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca jānato passato… yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti jānato passato paññāyete sotā pidhīyanti pacchijjanti na savanti na āsavanti na sandanti nappavattantīti – paññāyete pidhiyyare. Tenāha bhagavā –

‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं, [अजिताति भगवा]

‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, [ajitāti bhagavā]

सति तेसं निवारणं।

Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;

सोतानं संवरं ब्रूमि, पञ्‍ञायेते पिधिय्यरे’’ति॥

Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhiyyare’’ti.

५.

पञ्‍ञा चेव सति चापि, [इच्‍चायस्मा अजितो]

Paññā ceva sati cāpi, [iccāyasmā ajito]

नामरूपञ्‍च मारिस।

Nāmarūpañca mārisa;

एतं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झति॥

Etaṃ me puṭṭho pabrūhi, katthetaṃ uparujjhati.

पञ्‍ञा चेव सति चापीति। पञ्‍ञाति या पञ्‍ञा पजानना विचयो पविचयो धम्मविचयो सल्‍लक्खणा उपलक्खणा पच्‍चुपलक्खणा पण्डिच्‍चं कोसल्‍लं नेपुञ्‍ञं वेभब्या चिन्ता उपपरिक्खा भूरी ⁴³ मेधा परिणायिका विपस्सना सम्पजञ्‍ञं पतोदो पञ्‍ञा पञ्‍ञिन्द्रियं पञ्‍ञाबलं पञ्‍ञासत्थं पञ्‍ञापासादो पञ्‍ञाआलोको पञ्‍ञाओभासो पञ्‍ञापज्‍जोतो पञ्‍ञारतनं अमोहो धम्मविचयो सम्मादिट्ठि। सतीति या सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासतीति – पञ्‍ञा चेव सतिचापि, इच्‍चायस्मा अजितो।

Paññā ceva sati cāpīti. Paññāti yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrī ⁴⁴ medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Satīti yā sati anussati…pe… sammāsatīti – paññā ceva saticāpi, iccāyasmā ajito.

नामरूपञ्‍च मारिसाति। नामन्ति चत्तारो अरूपिनो खन्धा। रूपन्ति चत्तारो च महाभूता चतुन्‍नञ्‍च महाभूतानं उपादायरूपं । मारिसाति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं मारिसाति – नामरूपञ्‍च मारिस।

Nāmarūpañca mārisāti. Nāmanti cattāro arūpino khandhā. Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ . Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti – nāmarūpañca mārisa.

एतं मे पुट्ठो पब्रूहीति। एतं मेति यं पुच्छामि यं याचामि यं अज्झेसामि यं पसादेमि। पुट्ठोति पुच्छितो याचितो अज्झेसितो पसादितो। पब्रूहीति ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्‍ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि ⁴⁵ उत्तानीकरोहि पकासेहीति – एतं मे पुट्ठो पब्रूहि।

Etaṃ me puṭṭho pabrūhīti. Etaṃ meti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Puṭṭhoti pucchito yācito ajjhesito pasādito. Pabrūhīti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi ⁴⁶ uttānīkarohi pakāsehīti – etaṃ me puṭṭho pabrūhi.

कत्थेतं उपरुज्झतीति कत्थेतं निरुज्झति वूपसम्मति अत्थं गच्छति पटिप्पस्सम्भतीति। कत्थेतं उपरुज्झति। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Katthetaṃ uparujjhatīti katthetaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti. Katthetaṃ uparujjhati. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘पञ्‍ञा चेव सति चापि, [इच्‍चायस्मा अजितो]

‘‘Paññā ceva sati cāpi, [iccāyasmā ajito]

नामरूपञ्‍च मारिस।

Nāmarūpañca mārisa;

एवं मे पुट्ठो पब्रूहि, कत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥

Evaṃ me puṭṭho pabrūhi, katthetaṃ uparujjhatī’’ti.

६.

यमेतं पञ्हं अपुच्छि, अजित तं वदामि ते।

Yametaṃ pañhaṃ apucchi, ajita taṃ vadāmi te;

यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झति।

Yattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhati;

विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झति॥

Viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhati.

यमेतं पञ्हं अपुच्छीति। यमेतन्ति पञ्‍ञञ्‍च सतिञ्‍च नामरूपञ्‍च। अपुच्छीति अपुच्छसि याचसि अज्झेसति ⁴⁷ पसादेसीति – यमेतं पञ्हं अपुच्छि।

Yametaṃ pañhaṃ apucchīti. Yametanti paññañca satiñca nāmarūpañca. Apucchīti apucchasi yācasi ajjhesati ⁴⁸ pasādesīti – yametaṃ pañhaṃ apucchi.

अजित तं वदामि तेति। अजिताति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। तन्ति पञ्‍ञञ्‍च सतिञ्‍च नामरूपञ्‍च। वदामीति वदामि आचिक्खामि देसेमि पञ्‍ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति। अजित तं वदामि ते।

Ajitataṃ vadāmi teti. Ajitāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Tanti paññañca satiñca nāmarūpañca. Vadāmīti vadāmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti. Ajita taṃ vadāmi te.

यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झतीति नामन्ति चत्तारो अरूपिनो खन्धा। रूपन्ति चत्तारो च महाभूता चतुन्‍नञ्‍च महाभूतानं उपादायरूपं। असेसन्ति सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं असेसं निस्सेसं परियादियनवचनमेतं ⁴⁹ असेसन्ति। उपरुज्झतीति निरुज्झति वूपसम्मति अत्थं गच्छति पटिप्पस्सम्भतीति। यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च असेसं उपरुज्झति।

Yattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhatīti nāmanti cattāro arūpino khandhā. Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ. Asesanti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ⁵⁰ asesanti. Uparujjhatīti nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti. Yattha nāmañca rūpañca asesaṃ uparujjhati.

विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झतीति सोतापत्तिमग्गञाणेन अभिसङ्खारविञ्‍ञाणस्स निरोधेन सत्त भवे ठपेत्वा अनमतग्गे संसारे ये उप्पज्‍जेय्युं नामञ्‍च रूपञ्‍च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसम्मन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्ति। सकदागामिमग्गञाणेन अभिसङ्खारविञ्‍ञाणस्स निरोधेन द्वे भवे ठपेत्वा पञ्‍चसु भवेसु ये उप्पज्‍जेय्युं नामञ्‍च रूपञ्‍च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसम्मन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्ति। अनागामिमग्गञाणेन अभिसङ्खारविञ्‍ञाणस्स निरोधेन एकं भवं ठपेत्वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वा ये उप्पज्‍जेय्युं नामञ्‍च रूपञ्‍च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसम्मन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्ति। अरहत्तमग्गञाणेन अभिसङ्खारविञ्‍ञाणस्स निरोधेन ये उप्पज्‍जेय्युं नामञ्‍च रूपञ्‍च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसम्मन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्ति । अरहतो अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायन्तस्स चरिमविञ्‍ञाणस्स निरोधेन पञ्‍ञा च सति च नामञ्‍च रूपञ्‍च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसम्मन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्तीति – विञ्‍ञाणस्स निरोधेन एत्थेतं उपरुज्झति। तेनाह भगवा –

Viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhatīti sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhanti. Sakadāgāmimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena dve bhave ṭhapetvā pañcasu bhavesu ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhanti. Anāgāmimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ekaṃ bhavaṃ ṭhapetvā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhanti. Arahattamaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhanti . Arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasammanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantīti – viññāṇassa nirodhena etthetaṃ uparujjhati. Tenāha bhagavā –

‘‘यमेतं पञ्हं अपुच्छि, अजित तं वदामि ते।

‘‘Yametaṃ pañhaṃ apucchi, ajita taṃ vadāmi te;

यत्थ नामञ्‍च रूपञ्‍च, असेसं उपरुज्झति।

Yattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhati;

विञ्‍ञाणस्स निरोधेन, एत्थेतं उपरुज्झती’’ति॥

Viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhatī’’ti.

७.

ये च सङ्खातधम्मासे, ये च सेखा ⁵¹ पुथू इध।

Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā⁵²puthū idha;

तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिस॥

Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisa.

ये च सङ्खातधम्मासेति सङ्खातधम्मा वुच्‍चन्ति अरहन्तो खीणासवा। किंकारणा सङ्खातधम्मा वुच्‍चन्ति अरहन्तो खीणासवा? ते सङ्खातधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चा’’ति सङ्खातधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति सङ्खातधम्मा…पे॰… ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति सङ्खातधम्मा… ‘‘अविज्‍जापच्‍चया सङ्खारा’’ति सङ्खातधम्मा… ‘‘यं किञ्‍चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति सङ्खातधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। अथ वा तेसं खन्धा सङ्खाता धातुयो सङ्खाता आयतनानि सङ्खाता गतियो सङ्खाता उपपत्तियो सङ्खाता पटिसन्धि सङ्खाता भवा सङ्खाता संसारा सङ्खाता वट्टा सङ्खाता। अथ वा ते खन्धपरियन्ते ठिता धातुपरियन्ते ठिता आयतनपरियन्ते ठिता गतिपरियन्ते ठिता उपपत्तिपरियन्ते ठिता पटिसन्धिपरियन्ते ठिता भवपरियन्ते ठिता संसारपरियन्ते ठिता वट्टपरियन्ते ठिता अन्तिमे भवे ठिता अन्तिमे समुस्सये ठिता अन्तिमदेहधरा अरहन्तो।

Ye ca saṅkhātadhammāseti saṅkhātadhammā vuccanti arahanto khīṇāsavā. Kiṃkāraṇā saṅkhātadhammā vuccanti arahanto khīṇāsavā? Te saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti saṅkhātadhammā…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti saṅkhātadhammā… ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti saṅkhātadhammā… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti saṅkhātadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. Atha vā tesaṃ khandhā saṅkhātā dhātuyo saṅkhātā āyatanāni saṅkhātā gatiyo saṅkhātā upapattiyo saṅkhātā paṭisandhi saṅkhātā bhavā saṅkhātā saṃsārā saṅkhātā vaṭṭā saṅkhātā. Atha vā te khandhapariyante ṭhitā dhātupariyante ṭhitā āyatanapariyante ṭhitā gatipariyante ṭhitā upapattipariyante ṭhitā paṭisandhipariyante ṭhitā bhavapariyante ṭhitā saṃsārapariyante ṭhitā vaṭṭapariyante ṭhitā antime bhave ṭhitā antime samussaye ṭhitā antimadehadharā arahanto.

तेसं चायं ⁵³ पच्छिमको, चरिमोयं समुस्सयो।

Tesaṃ cāyaṃ ⁵⁴ pacchimako, carimoyaṃ samussayo;

जातिमरणसंसारो, नत्थि नेसं पुनब्भवोति॥

Jātimaraṇasaṃsāro, natthi nesaṃ punabbhavoti.

तंकारणा सङ्खातधम्मा वुच्‍चन्ति अरहन्तो खीणासवाति। ये च सङ्खातधम्मासे, ये च सेखा पुथू इधाति। सेखाति किंकारणा वुच्‍चन्ति सेखा? सिक्खन्तीति सेखा। किञ्‍च सिक्खन्ति? अधिसीलम्पि सिक्खन्ति, अधिचित्तम्पि सिक्खन्ति, अधिपञ्‍ञम्पि सिक्खन्ति। कतमा अधिसीलसिक्खा? इध भिक्खु सीलवा होति पातिमोक्खसंवरसंवुतो विहरति आचारगोचरसम्पन्‍नो अणुमत्तेसु वज्‍जेसु भयदस्सावी, समादाय सिक्खति सिक्खापदेसु। खुद्दको सीलक्खन्धो महन्तो सीलक्खन्धो सीलं पतिट्ठा आदि चरणं संयमो संवरो मुखं पमुखं कुसलानं धम्मानं समापत्तिया – अयं अधिसीलसिक्खा।

Taṃkāraṇā saṅkhātadhammā vuccanti arahanto khīṇāsavāti. Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idhāti. Sekhāti kiṃkāraṇā vuccanti sekhā? Sikkhantīti sekhā. Kiñca sikkhanti? Adhisīlampi sikkhanti, adhicittampi sikkhanti, adhipaññampi sikkhanti. Katamā adhisīlasikkhā? Idha bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Khuddako sīlakkhandho mahanto sīlakkhandho sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mukhaṃ pamukhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā – ayaṃ adhisīlasikkhā.

कतमा अधिचित्तसिक्खा? इध भिक्खु विविच्‍चेव कामेहि…पे॰… पठमं झानं… दुतियं झानं… ततियं झानं… चतुत्थं झानं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं अधिचित्तसिक्खा।

Katamā adhicittasikkhā? Idha bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ… dutiyaṃ jhānaṃ… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati – ayaṃ adhicittasikkhā.

कतमा अधिपञ्‍ञासिक्खा? इध भिक्खु पञ्‍ञवा होति उदयत्थगामिनिया पञ्‍ञाय समन्‍नागतो अरियाय निब्बेधिकाय सम्मा दुक्खक्खयगामिनिया। सो ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति…पे॰… ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति… ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘इमे आसवा’’ति…पे॰… ‘‘अयं आसवसमुदयो’’ति… ‘‘अयं आसवनिरोधो’’ति… ‘‘अयं आसवनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘अयं अधिपञ्‍ञासिक्खा’’… इमा तिस्सो सिक्खायो आवज्‍जन्ता सिक्खन्ति जानन्ता सिक्खन्ति पस्सन्ता सिक्खन्ति चित्तं अधिट्ठहन्ता सिक्खन्ति सद्धाय अधिमुच्‍चन्ता सिक्खन्ति वीरियं ⁵⁵ पग्गण्हन्ता सिक्खन्ति सतिं उपट्ठपेन्ता सिक्खन्ति चित्तं समादहन्ता सिक्खन्ति पञ्‍ञाय पजानन्ता सिक्खन्ति अभिञ्‍ञेय्यं अभिजानन्ता सिक्खन्ति परिञ्‍ञेय्यं परिजानन्ता सिक्खन्ति पहातब्बं पजहन्ता सिक्खन्ति भावेतब्बं भावेन्ता सिक्खन्ति सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्ता सिक्खन्ति आचरन्ति समाचरन्ति समादाय वत्तन्ति। तंकारणा वुच्‍चन्ति – सेखा। पुथूति बहुका। एते सेखा सोतापन्‍ना च पटिपन्‍ना च सकदागामिनो च पटिपन्‍ना च अनागामिनो च पटिपन्‍ना च अरहन्तो च पटिपन्‍ना च। इधाति इमिस्सा दिट्ठिया इमिस्सा खन्तिया इमिस्सा रुचिया इमस्मिं आदाये इमस्मिं धम्मे इमस्मिं विनये इमस्मिं धम्मविनये इमस्मिं पावचने इमस्मिं ब्रह्मचरिये इमस्मिं सत्थुसासने इमस्मिं अत्तभावे इमस्मिं मनुस्सलोकेति – ये च सेखा पुथू इध।

Katamā adhipaññāsikkhā? Idha bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. So ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti…pe… ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti… ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ime āsavā’’ti…pe… ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti… ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti… ‘‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ayaṃ adhipaññāsikkhā’’… imā tisso sikkhāyo āvajjantā sikkhanti jānantā sikkhanti passantā sikkhanti cittaṃ adhiṭṭhahantā sikkhanti saddhāya adhimuccantā sikkhanti vīriyaṃ ⁵⁶ paggaṇhantā sikkhanti satiṃ upaṭṭhapentā sikkhanti cittaṃ samādahantā sikkhanti paññāya pajānantā sikkhanti abhiññeyyaṃ abhijānantā sikkhanti pariññeyyaṃ parijānantā sikkhanti pahātabbaṃ pajahantā sikkhanti bhāvetabbaṃ bhāventā sikkhanti sacchikātabbaṃ sacchikarontā sikkhanti ācaranti samācaranti samādāya vattanti. Taṃkāraṇā vuccanti – sekhā. Puthūti bahukā. Ete sekhā sotāpannā ca paṭipannā ca sakadāgāmino ca paṭipannā ca anāgāmino ca paṭipannā ca arahanto ca paṭipannā ca. Idhāti imissā diṭṭhiyā imissā khantiyā imissā ruciyā imasmiṃ ādāye imasmiṃ dhamme imasmiṃ vinaye imasmiṃ dhammavinaye imasmiṃ pāvacane imasmiṃ brahmacariye imasmiṃ satthusāsane imasmiṃ attabhāve imasmiṃ manussaloketi – ye ca sekhā puthū idha.

तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिसाति त्वम्पि निपको पण्डितो पञ्‍ञवा बुद्धिमा ञाणी मेधावी। तेसं सङ्खातधम्मानञ्‍च सेक्खानञ्‍च इरियं चरियं वुत्ति पवत्ति आचरं गोचरं विहारं पटिपदं। पुट्ठोति पुच्छितो याचितो अज्झेसितो पसादितो। पब्रूहीति ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्‍ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहि। मारिसाति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं मारिसाति – तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिस। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Tesaṃme nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisāti tvampi nipako paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī medhāvī. Tesaṃ saṅkhātadhammānañca sekkhānañca iriyaṃ cariyaṃ vutti pavatti ācaraṃ gocaraṃ vihāraṃ paṭipadaṃ. Puṭṭhoti pucchito yācito ajjhesito pasādito. Pabrūhīti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti – tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisa. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘ये च सङ्खातधम्मासे, ये च सेखा पुथू इध।

‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idha;

तेसं मे निपको इरियं, पुट्ठो पब्रूहि मारिसा’’ति॥

Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti.

८.

कामेसु नाभिगिज्झेय्य, मनसानाविलो सिया।

Kāmesu nābhigijjheyya, manasānāvilo siyā;

कुसलो सब्बधम्मानं, सतो भिक्खु परिब्बजे॥

Kusalo sabbadhammānaṃ, sato bhikkhu paribbaje.

कामेसु नाभिगिज्झेय्याति। कामाति उद्दानतो द्वे कामा – वत्थुकामा च किलेसकामा च। कतमे वत्थुकामा? मनापिका रूपा मनापिका सद्दा मनापिका गन्धा मनापिका रसा मनापिका फोट्ठब्बा, अत्थरणा पावुरणा ⁵⁷ दासिदासा अजेळका कुक्‍कुटसूकरा हत्थिगवास्सवळवा खेत्तं वत्थु हिरञ्‍ञं सुवण्णं गामनिगमराजधानियो ⁵⁸ रट्ठञ्‍च जनपदो च कोसो च कोट्ठागारञ्‍च – यं किञ्‍चि रजनीयवत्थु वत्थुकामा।

Kāmesu nābhigijjheyyāti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāvuraṇā ⁵⁹ dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo ⁶⁰ raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca – yaṃ kiñci rajanīyavatthu vatthukāmā.

अपि च अतीता कामा अनागता कामा पच्‍चुप्पन्‍ना कामा अज्झत्ता कामा बहिद्धा कामा अज्झत्तबहिद्धा कामा, हीना कामा मज्झिमा कामा पणीता कामा, आपायिका कामा मानुसिका कामा दिब्बा कामा, पच्‍चुपट्ठिता कामा, निम्मिता कामा परनिम्मिता कामा, परिग्गहिता कामा अपरिग्गहिता कामा, ममायिता कामा अममायिता कामा, सब्बेपि कामावचरा धम्मा, सब्बेपि रूपावचरा धम्मा, सब्बेपि अरूपावचरा धम्मा, तण्हावत्थुका तण्हारम्मणा, कामनीयट्ठेन रजनीयट्ठेन मदनीयट्ठेन रमणीयट्ठेन ⁶¹ कामा। इमे वुच्‍चन्ति वत्थुकामा।

Api ca atītā kāmā anāgatā kāmā paccuppannā kāmā ajjhattā kāmā bahiddhā kāmā ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā majjhimā kāmā paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā mānusikā kāmā dibbā kāmā, paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā paranimmitā kāmā, pariggahitā kāmā apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā amamāyitā kāmā, sabbepi kāmāvacarā dhammā, sabbepi rūpāvacarā dhammā, sabbepi arūpāvacarā dhammā, taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā, kāmanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena ramaṇīyaṭṭhena ⁶² kāmā. Ime vuccanti vatthukāmā.

कतमे किलेसकामा? छन्दो कामो रागो कामो छन्दरागो कामो सङ्कप्पो कामो रागो कामो सङ्कप्परागो कामो, यो कामेसु कामच्छन्दो कामरागो कामनन्दी कामतण्हा कामसिनेहो कामपिपासा कामपरिळाहो कामगेधो काममुच्छा कामज्झोसानं कामोघो कामयोगो कामुपादानं कामच्छन्दनीवरणं –

Katame kilesakāmā? Chando kāmo rāgo kāmo chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo saṅkapparāgo kāmo, yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasineho kāmapipāsā kāmapariḷāho kāmagedho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ –

अद्दसं काम ते मूलं, सङ्कप्पा काम जायसि।

Addasaṃ kāma te mūlaṃ, saṅkappā kāma jāyasi;

न तं सङ्कप्पयिस्सामि, एवं काम न हेहिसीति॥

Na taṃ saṅkappayissāmi, evaṃ kāma na hehisīti.

इमे वुच्‍चन्ति किलेसकामा। गेधो वुच्‍चति तण्हा, यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। कामेसु नाभिगिज्झेय्याति किलेसकामेन वत्थुकामेसु नाभिगिज्झेय्य न पलिबुन्धेय्य ⁶³ अगिद्धो अस्स अगधितो अमुच्छितो अनज्झापन्‍नो ⁶⁴ वीतगेधो विगतगेधो चत्तगेधो वन्तगेधो मुत्तगेधो पहीनगेधो पटिनिस्सट्ठगेधो वीतरागो विगतरागो चत्तरागो वन्तरागो मुत्तरागो पहीनरागो पटिनिस्सट्ठरागो निच्छातो निब्बुतो सीतिभूतो सुखप्पटिसंवेदी ब्रह्मभूतेन अत्तना विहरेय्याति – कामेसु नाभिगिज्झेय्य।

Ime vuccanti kilesakāmā. Gedho vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Kāmesu nābhigijjheyyāti kilesakāmena vatthukāmesu nābhigijjheyya na palibundheyya ⁶⁵ agiddho assa agadhito amucchito anajjhāpanno ⁶⁶ vītagedho vigatagedho cattagedho vantagedho muttagedho pahīnagedho paṭinissaṭṭhagedho vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā vihareyyāti – kāmesu nābhigijjheyya.

मनसानाविलो सियाति। मनोति यं चित्तं मनो मानसं हदयं पण्डरं मनो मनायतनं मनिन्द्रियं विञ्‍ञाणं विञ्‍ञाणक्खन्धो तज्‍जा मनोविञ्‍ञाणधातु। कायदुच्‍चरितेन चित्तं आविलं होति लुळितं एरितं घट्टितं चलितं भन्तं अवूपसन्तं। वचीदुच्‍चरितेन…पे॰… मनोदुच्‍चरितेन… रागेन… दोसेन… मोहेन… कोधेन… उपनाहेन… मक्खेन… पळासेन… इस्साय… मच्छरियेन… मायाय… साठेय्येन… थम्भेन… सारम्भेन… मानेन… अतिमानेन… मदेन… पमादेन… सब्बकिलेसेहि… सब्बदुच्‍चरितेहि… सब्बडाहेहि… सब्बपरिळाहेहि… सब्बसन्तापेहि… सब्बाकुसलाभिसङ्खारेहि चित्तं आविलं होति लुळितं एरितं घट्टितं चलितं भन्तं अवूपसन्तं। मनसानाविलो सियाति चित्तेन अनाविलो सिया – अलुळितो अनेरितो अघट्टितो अचलितो अभन्तो वूपसन्तो आविलकरे किलेसे जहेय्य पजहेय्य विनोदेय्य ब्यन्तीकरेय्य ⁶⁷ अनभावं गमेय्य, आविलकरेहि किलेसेहि च आरतो ⁶⁸ विरतो पटिविरतो निक्खन्तो निस्सटो विप्पमुत्तो विसञ्‍ञुत्तो विमरियादिकतेन चेतसा विहरेय्याति – मनसानाविलो सिया।

Manasānāvilo siyāti. Manoti yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātu. Kāyaduccaritena cittaṃ āvilaṃ hoti luḷitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avūpasantaṃ. Vacīduccaritena…pe… manoduccaritena… rāgena… dosena… mohena… kodhena… upanāhena… makkhena… paḷāsena… issāya… macchariyena… māyāya… sāṭheyyena… thambhena… sārambhena… mānena… atimānena… madena… pamādena… sabbakilesehi… sabbaduccaritehi… sabbaḍāhehi… sabbapariḷāhehi… sabbasantāpehi… sabbākusalābhisaṅkhārehi cittaṃ āvilaṃ hoti luḷitaṃ eritaṃ ghaṭṭitaṃ calitaṃ bhantaṃ avūpasantaṃ. Manasānāvilo siyāti cittena anāvilo siyā – aluḷito anerito aghaṭṭito acalito abhanto vūpasanto āvilakare kilese jaheyya pajaheyya vinodeyya byantīkareyya ⁶⁹ anabhāvaṃ gameyya, āvilakarehi kilesehi ca ārato ⁷⁰ virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā vihareyyāti – manasānāvilo siyā.

कुसलो सब्बधम्मानन्ति ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चा’’ति कुसलो सब्बधम्मानं, ‘‘सब्बे सङ्खारा दुक्खा’’ति कुसलो सब्बधम्मानं, ‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति कुसलो सब्बधम्मानं, ‘‘अविज्‍जापच्‍चया सङ्खारा’’ति कुसलो सब्बधम्मानं…पे॰… ‘‘यं किञ्‍चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति कुसलो सब्बधम्मानं। एवम्पि कुसलो सब्बधम्मानं।

Kusalosabbadhammānanti ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti kusalo sabbadhammānaṃ, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti kusalo sabbadhammānaṃ, ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti kusalo sabbadhammānaṃ, ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti kusalo sabbadhammānaṃ…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti kusalo sabbadhammānaṃ. Evampi kusalo sabbadhammānaṃ.

अथ वा, अनिच्‍चतो कुसलो सब्बधम्मानं, दुक्खतो…पे॰… रोगतो… गण्डतो… सल्‍लतो… अघतो… आबाधतो… परतो… पलोकतो… ईतितो… उपद्दवतो… भयतो… उपसग्गतो… चलतो… पभङ्गुतो… अद्धुवतो ⁷¹ … अताणतो… अलेणतो… असरणतो… असरणीभूततो… रित्ततो… तुच्छतो… सुञ्‍ञतो… अनत्ततो… आदीनवतो… विपरिणामधम्मतो… असारकतो… अघमूलतो… वधकतो… विभवतो… सासवतो… सङ्खततो… मारामिसतो… जातिधम्मतो… जराधम्मतो… ब्याधिधम्मतो… मरणधम्मतो… सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासधम्मतो … संकिलेसिकधम्मतो… समुदयतो… अत्थङ्गमतो… अस्सादतो… आदीनवतो… निस्सरणतो कुसलो सब्बधम्मानं। एवम्पि कुसलो सब्बधम्मानं।

Atha vā, aniccato kusalo sabbadhammānaṃ, dukkhato…pe… rogato… gaṇḍato… sallato… aghato… ābādhato… parato… palokato… ītito… upaddavato… bhayato… upasaggato… calato… pabhaṅguto… addhuvato ⁷² … atāṇato… aleṇato… asaraṇato… asaraṇībhūtato… rittato… tucchato… suññato… anattato… ādīnavato… vipariṇāmadhammato… asārakato… aghamūlato… vadhakato… vibhavato… sāsavato… saṅkhatato… mārāmisato… jātidhammato… jarādhammato… byādhidhammato… maraṇadhammato… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato … saṃkilesikadhammato… samudayato… atthaṅgamato… assādato… ādīnavato… nissaraṇato kusalo sabbadhammānaṃ. Evampi kusalo sabbadhammānaṃ.

अथ वा, खन्धकुसलो धातुकुसलो आयतनकुसलो पटिच्‍चसमुप्पादकुसलो सतिपट्ठानकुसलो सम्मप्पधानकुसलो इद्धिपादकुसलो इन्द्रियकुसलो बलकुसलो बोज्झङ्गकुसलो मग्गकुसलो फलकुसलो निब्बानकुसलो। एवम्पि कुसलो सब्बधम्मानं।

Atha vā, khandhakusalo dhātukusalo āyatanakusalo paṭiccasamuppādakusalo satipaṭṭhānakusalo sammappadhānakusalo iddhipādakusalo indriyakusalo balakusalo bojjhaṅgakusalo maggakusalo phalakusalo nibbānakusalo. Evampi kusalo sabbadhammānaṃ.

अथ वा, सब्बधम्मा वुच्‍चन्ति द्वादसायतनानि – चक्खु चेव ⁷³ रूपा च, सोतञ्‍च सद्दा च, घानञ्‍च गन्धा च, जिव्हा च रसा च, कायो च फोट्ठब्बा च, मनो च धम्मा च। यतो च अज्झत्तिकबाहिरेसु आयतनेसु छन्दरागो पहीनो होति उच्छिन्‍नमूलो तालावत्थुकतो अनभावंकतो ⁷⁴ आयतिं अनुप्पादधम्मो, एत्तावतापि कुसलो सब्बधम्मानन्ति – कुसलो सब्बधम्मानं।

Atha vā, sabbadhammā vuccanti dvādasāyatanāni – cakkhu ceva ⁷⁵ rūpā ca, sotañca saddā ca, ghānañca gandhā ca, jivhā ca rasā ca, kāyo ca phoṭṭhabbā ca, mano ca dhammā ca. Yato ca ajjhattikabāhiresu āyatanesu chandarāgo pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato ⁷⁶ āyatiṃ anuppādadhammo, ettāvatāpi kusalo sabbadhammānanti – kusalo sabbadhammānaṃ.

सतो भिक्खु परिब्बजेति। सतोति चतूहि कारणेहि सतो – काये कायानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, वेदनासु वेदनानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, चित्ते चित्तानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो, धम्मेसु धम्मानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्तो सतो।

Sato bhikkhu paribbajeti. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, citte cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato.

अपरेहिपि चतूहि कारणेहि सतो – असतिपरिवज्‍जनाय सतो, सतिकरणीयानं धम्मानं कतत्ता सतो, सतिपरिबन्धानं ⁷⁷ धम्मानं हतत्ता सतो, सतिनिमित्तानं धम्मानं असम्मुट्ठत्ता ⁷⁸ सतो।

Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – asatiparivajjanāya sato, satikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ katattā sato, satiparibandhānaṃ ⁷⁹ dhammānaṃ hatattā sato, satinimittānaṃ dhammānaṃ asammuṭṭhattā ⁸⁰ sato.

अपरेहिपि चतूहि कारणेहि सतो – सतिया समन्‍नागतत्ता सतो, सतिया वसितत्ता सतो, सतिया पागुञ्‍ञेन समन्‍नागतत्ता सतो, सतिया अपच्‍चोरोहणताय सतो।

Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – satiyā samannāgatattā sato, satiyā vasitattā sato, satiyā pāguññena samannāgatattā sato, satiyā apaccorohaṇatāya sato.

अपरेहिपि चतूहि कारणेहि सतो – सतिया समन्‍नागतत्ता सतो, सन्तत्ता सतो, समितत्ता सतो, सन्तधम्मसमन्‍नागतत्ता सतो। बुद्धानुस्सतिया सतो, धम्मानुस्सतिया सतो, सङ्घानुस्सतिया सतो, सीलानुस्सतिया सतो, चागानुस्सतिया सतो, देवतानुस्सतिया सतो , आनापानस्सतिया सतो, मरणस्सतिया सतो, कायगतासतिया सतो, उपसमानुस्सतिया सतो। या सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासति सतिसम्बोज्झङ्गो एकायनमग्गो, अयं वुच्‍चति सति। इमाय सतिया उपेतो होति समुपेतो उपागतो समुपागतो उपपन्‍नो समुपपन्‍नो ⁸¹ समन्‍नागतो, सो वुच्‍चति सतो। भिक्खूति सत्तन्‍नं धम्मानं भिन्‍नत्ता भिक्खु – सक्‍कायदिट्ठि भिन्‍ना होति, विचिकिच्छा भिन्‍ना होति, सीलब्बतपरामासो भिन्‍नो होति, रागो भिन्‍नो होति, दोसो भिन्‍नो होति, मोहो भिन्‍नो होति, मानो भिन्‍नो होति। भिन्‍ना होन्ति पापका अकुसला धम्मा संकिलेसिका पोनोभविका ⁸² सदरा दुक्खविपाका आयतिं जातिजरामरणिया।

Aparehipi catūhi kāraṇehi sato – satiyā samannāgatattā sato, santattā sato, samitattā sato, santadhammasamannāgatattā sato. Buddhānussatiyā sato, dhammānussatiyā sato, saṅghānussatiyā sato, sīlānussatiyā sato, cāgānussatiyā sato, devatānussatiyā sato , ānāpānassatiyā sato, maraṇassatiyā sato, kāyagatāsatiyā sato, upasamānussatiyā sato. Yā sati anussati…pe… sammāsati satisambojjhaṅgo ekāyanamaggo, ayaṃ vuccati sati. Imāya satiyā upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno ⁸³ samannāgato, so vuccati sato. Bhikkhūti sattannaṃ dhammānaṃ bhinnattā bhikkhu – sakkāyadiṭṭhi bhinnā hoti, vicikicchā bhinnā hoti, sīlabbataparāmāso bhinno hoti, rāgo bhinno hoti, doso bhinno hoti, moho bhinno hoti, māno bhinno hoti. Bhinnā honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā ⁸⁴ sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

पज्‍जेन कतेन ⁸⁵ अत्तना, [सभियाति भगवा]

Pajjena katena ⁸⁶ attanā, [sabhiyāti bhagavā]

परिनिब्बानगतो वितिण्णकङ्खो।

Parinibbānagato vitiṇṇakaṅkho;

विभवञ्‍च भवञ्‍च विप्पहाय, वुसितवा खीणपुनब्भवो स भिक्खूति॥

Vibhavañca bhavañca vippahāya, vusitavā khīṇapunabbhavo sa bhikkhūti.

सतो भिक्खु परिब्बजेति सतो भिक्खु परिब्बजे, सतो गच्छेय्य, सतो तिट्ठेय्य, सतो निसीदेय्य, सतो सेय्यं कप्पेय्य, सतो अभिक्‍कमेय्य, सतो पटिक्‍कमेय्य, सतो आलोकेय्य, सतो विलोकेय्य, सतो समिञ्‍जेय्य, सतो पसारेय्य, सतो सङ्घाटिपत्तचीवरं धारेय्य, सतो चरेय्य विहरेय्य इरियेय्य वत्तेय्य पालेय्य यपेय्य यापेय्याति – सतो भिक्खु परिब्बजे। तेनाह भगवा –

Satobhikkhu paribbajeti sato bhikkhu paribbaje, sato gaccheyya, sato tiṭṭheyya, sato nisīdeyya, sato seyyaṃ kappeyya, sato abhikkameyya, sato paṭikkameyya, sato ālokeyya, sato vilokeyya, sato samiñjeyya, sato pasāreyya, sato saṅghāṭipattacīvaraṃ dhāreyya, sato careyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti – sato bhikkhu paribbaje. Tenāha bhagavā –

‘‘कामेसु नाभिगिज्झेय्य, मनसानाविलो सिया।

‘‘Kāmesu nābhigijjheyya, manasānāvilo siyā;

कुसलो सब्बधम्मानं, सतो भिक्खु परिब्बजे’’ति॥

Kusalo sabbadhammānaṃ, sato bhikkhu paribbaje’’ti.

सह गाथापरियोसाना ये ते ब्राह्मणेन सद्धिं एकच्छन्दा एकपयोगा एकाधिप्पाया एकवासनवासिता, तेसं अनेकपाणसहस्सानं विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादि – ‘‘यं किञ्‍चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति। तस्स ब्राह्मणस्स अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुच्‍चि। सह अरहत्तप्पत्ता अजिनजटावाकचीरतिदण्डकमण्डलुकेसा च मस्सू च अन्तरहिता, भण्डुकासायवत्थवसनो सङ्घाटिपत्तचीवरधरो अन्वत्थपटिपत्तिया पञ्‍जलिको भगवन्तं नमस्समानो निसिन्‍नो होति – ‘‘सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मी’’ति।

Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogā ekādhippāyā ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Tassa brāhmaṇassa anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Saha arahattappattā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalukesā ca massū ca antarahitā, bhaṇḍukāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo anvatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti – ‘‘satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti.

अजितमाणवपुच्छानिद्देसो पठमो।

Ajitamāṇavapucchāniddeso paṭhamo.

Next: २. तिस्समेत्तेय्यमाणवपुच्छानिद्देसो • 2. Tissametteyyamāṇavapucchāniddeso

Footnotes:

1. ब्रूहि (स्या॰)

2. brūhi (syā.)

3. ओफुतो (स्या॰)

4. ophuto (syā.)

5. पदानुपुब्बतामेतं (बहूसु)

6. padānupubbatāmetaṃ (bahūsu)

7. पञ्‍ञापेसि (क॰)

8. उत्तानिं करोसि (क॰)

9. paññāpesi (ka.)

10. uttāniṃ karosi (ka.)

11. अपच्‍चवेक्खना (स्या॰)

12. apaccavekkhanā (syā.)

13. भावितकायोति भगवा, भावितसीलोति भावितचित्तोति (स्या॰)

14. मनुस्सराहसेय्यकानि (स्या॰)

15. bhāvitakāyoti bhagavā, bhāvitasīloti bhāvitacittoti (syā.)

16. manussarāhaseyyakāni (syā.)

17. वोस्सग्गो (बहूसु)

18. अनिट्ठितकिरियता (क॰) विभ॰ ८४६

19. vossaggo (bahūsu)

20. aniṭṭhitakiriyatā (ka.) vibha. 846

21. नन्दि (स्या॰)

22. सोत्तं विसता (स्या॰)

23. सन्धवो (क॰) विभ॰ ९०९

24. आसिंसना (स्या॰)

25. nandi (syā.)

26. sottaṃ visatā (syā.)

27. sandhavo (ka.) vibha. 909

28. āsiṃsanā (syā.)

29. गब्भेठितिमूलकं (स्या॰ क॰)

30. डहो (स्या॰)

31. रक्खसा (क॰)

32. लोहितं पित्तं (बहूसु)

33. gabbheṭhitimūlakaṃ (syā. ka.)

34. ḍaho (syā.)

35. rakkhasā (ka.)

36. lohitaṃ pittaṃ (bahūsu)

37. पिथिय्यरे (स्या॰), पिथीयरे (सी॰ अट्ठ॰)

38. pithiyyare (syā.), pithīyare (sī. aṭṭha.)

39. विभत्तानि (क॰)

40. सेय्यथीदं (स्या॰)

41. vibhattāni (ka.)

42. seyyathīdaṃ (syā.)

43. भूरि (क॰)

44. bhūri (ka.)

45. विवरेहि विभजेहि (क॰)

46. vivarehi vibhajehi (ka.)

47. अज्झेसि (क॰)

48. ajjhesi (ka.)

49. परियादायवचनमेतं (स्या॰ क॰)

50. pariyādāyavacanametaṃ (syā. ka.)

51. सेक्खा (स्या॰ क॰)

52. sekkhā (syā. ka.)

53. यायं (क॰)

54. yāyaṃ (ka.)

55. विरियं (स्या॰)

56. viriyaṃ (syā.)

57. पापुरणा (स्या॰)

58. राजठानियो (क॰)

59. pāpuraṇā (syā.)

60. rājaṭhāniyo (ka.)

61. नत्थि स्या॰ पोत्थके महानि॰ १

62. natthi syā. potthake mahāni. 1

63. पलिबुज्झेय्य (स्या॰)

64. अनज्झोपन्‍नो (स्या॰)

65. palibujjheyya (syā.)

66. anajjhopanno (syā.)

67. ब्यन्तिं करेय्य (क॰)

68. आरतो अस्स (क॰) महानि॰ १८ पस्स

69. byantiṃ kareyya (ka.)

70. ārato assa (ka.) mahāni. 18 passa

71. अधुवतो (क॰) महानि॰ १३

72. adhuvato (ka.) mahāni. 13

73. चक्खुञ्‍चेव (क॰)

74. अनभावङ्गतो (स्या॰)

75. cakkhuñceva (ka.)

76. anabhāvaṅgato (syā.)

77. सतिपटिपक्खानं (स्या॰) महानि॰ ३

78. अप्पमुट्ठत्ता (स्या॰)

79. satipaṭipakkhānaṃ (syā.) mahāni. 3

80. appamuṭṭhattā (syā.)

81. सम्पन्‍नो (क॰)

82. पोनोब्भविका (स्या॰ क॰)

83. sampanno (ka.)

84. ponobbhavikā (syā. ka.)

85. पज्‍जोतकतेन (क॰) सु॰ नि॰ ५१९

86. pajjotakatena (ka.) su. ni. 519

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / १. अजितमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 1. Ajitamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact